Plan dydaktyczny – propozycja rozkładu materiału nauczania oraz plan wynikowy (ZSZ)
(R) – ścieżka edukacji regionalnej; (E) – ścieżka edukacji ekologicznej
|
Dział programu |
Nr lekcji |
|
Cele lekcji |
Proponowany materiał nauczania |
Osiągnięcia uczniów |
|
Uczeń zna |
Uczeń potrafi |
|||||
|
|
1.
|
Mapa jako źródło wiedzy o Ziemi. (R)
|
Określenie znaczenia wędrówek ludzi w poznawaniu świata. Doskonalenie umiejętności czytania map ogólnogeograficznych i tematycznych. |
Znajomość świata dawniej i dziś. Dostępność źródeł wiedzy geograficznej. Praca z mapą turystyczną: zaplanowanie trasy wycieczki, zastosowanie skali mapy do obliczeń. |
źródła, w których należy szukać informacji o różnorodności przyrodniczej i gospodarczej świata; rolę wielkich odkryć geograficznych w poznawaniu świata; zawartość map ogólnogeograficznych i tematycznych; |
opracować zagadnienie na podstawie znanych mu źródeł wiedzy geograficznej; zaplanować wycieczkę na podstawie mapy turystycznej; zastosować skalę mapy do obliczeń odległości i powierzchni; |
|
Litosfera i pedosfera |
2.
|
Minerały i skały budujące skorupę ziemską. (R)
|
Ugruntowanie wiedzy o budowie litosfery. Poznanie podstawowych procesów geologicznych powstawania skał. Kształtowanie umiejętności czytania mapy geologicznej Polski. |
Przekrój przez litosferę. Główne minerały skałotwórcze. Przegląd głównych skał magmowych, osadowych i przeobrażonych.
|
budowę skorupy ziemskiej; podstawowe minerały i skały; skały występujące w okolicy miejsca zamieszkania; procesy geologiczne prowadzące do powstawania skał magmowych, metamorficznych i osadowych; |
odróżnić minerał od skały; zinterpretować na podstawie mapy budowę geologiczną Polski; |
|
3. |
Jak człowiek wykorzystywane surowce mineralne? (E) |
Poznanie przydatności skał dla człowieka. Ocena wpływu eksploatacji surowców na środowisko.
|
Podstawowe surowce mineralne nieodnawialne a główne działy przemysłu, w których są one wykorzystywane. Interpretacja mapy wydobycia rud żelaza i kilku metali kolorowych. Zmiany w środowisku będące wynikiem eksploatacji surowców. Regiony Polski, w których wydobywa się surowce mineralne.
|
surowce mineralne nieodnawialne; główne działy przemysłu, w których wykorzystywane są surowce mineralne; kraje o największym wydobyciu rud żelaza i kilku metali kolorowych; sposoby eksploatacji surowców; regiony Polski, w których wydobywa się surowce mmmineralne; na czym polega rekultywacja terenów poeksploatacyjnych; |
wskazać na mapie obszary występowania surowców użytkowych; ocenić skutki eksploatacji surowców wpływające na środowisko; zaproponować przykład surowca, który znajduje zastosowanie w różnych procesach produkcyjnych; |
|
|
4. |
Rzeźba terenu a procesy wewnętrzne.
|
Poznanie czynników modelujących powierzchnię Ziemi. Wyjaśnienie rozmieszczenia regionów wulkanicznych i obszarów trzęsień Ziemi. Kształtowanie umiejętności lokalizacji na mapie płyt, wulkanów, trzęsień ziemi, obszarów z różnych okresów górotwórczych. |
Teoria płyt litosfery. Analiza mapy geologicznej świata. Przebieg erupcji wulkanu i trzęsienia Ziemi – przykłady zjawisk ze świata.
|
czynniki modelujące powierzchnię Ziemi; procesy zewnętrzne i wewnętrzne tworzące formy terenu; nazwy dużych płyt litosfery, regionów wulkanicznych i obszarów trzęsień ziemi; |
wskazać na mapie geologicznej miejsca ryftów i subdukcji; ocenić skutki erupcji wulkanu i trzęsienia ziemi; |
|
|
5. |
Procesy zewnętrzne modelujące powierzchnię Ziemi. (R) |
Uporządkowanie znanych procesów geologicznych modelujących powierzchnię Ziemi. Rozróżnianie i opis tworzenia się form krasowych, polodowcowych, powstałych pod wpływem działalności wody i wiatru.
|
Formy terenu powstałe w wyniku zewnętrznych procesów geologicznych. Fotograficzny i schematyczny obraz różnych form terenu. Najciekawsze miejsca w Polsce i na świecie omawianych form terenu.
|
procesy geologiczne modelujące powierzchnię Ziemi; czynniki powodujące erozję, główne formy krasowe; główne formy rzeźbotwórczej działalności wody, wiatru i rzeźby polodowcowej; |
rozpoznać formy terenu na fotografii i schemacie; scharakteryzować najciekawsze miejsca w Polsce i na świecie, gdzie występują poznane formy terenu;
|
|
|
6. |
Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi |
Kształtowanie umiejętności czytania wykresu krzywej hipsograficznej świata. Kształtowanie umiejętności analizowania mapy hipsometrycznej świata. Utrwalenie nazw geograficznych największych wysp. |
Krzywa hipsograficzna świata. Pochodzenie wysp. Czynniki kształtujące wybrzeża. Fotograficzny i kartograficzny obraz różnych typów wybrzeży.
|
rozmieszczenie lądów i oceanów; rozmieszczenie głównych form ukształtowania Ziemi; typy wybrzeży; czynniki kształtujące wybrzeża;
|
analizować mapę hipsometryczną świata; odczytać formy ukształtowania z krzywej hipsograficznej świata; rozpoznać na fotografii i mapach typowe wybrzeża; |
|
|
7. |
Gleba podstawą produkcji żywności. |
Ukazanie przykładów związków gleby z podłożem skalnym oraz innymi elementami środowiska. Poznanie funkcji gleb w przyrodzie i głównych typów gleb w Europie.
|
Gleba, jej składniki i proces glebotwórczy. Rozmieszczenie na świecie głównych gleb uprawnych. Występowanie różnych typów gleb Polsce.
|
składniki i rodzaje gleb; funkcje gleby w przyrodzie; główne typy gleb strefowych i astrefowych w Europie; od czego zależy żyzność gleby; |
zinterpretować wykres porównujący powierzchnię kontynentów i powierzchnię gleb uprawnych; na podstawie mapy scharakteryzować występowanie poszczególnych typów gleb w Polsce; |
|
|
|
8. |
Degradacja gleby i jej zapobieganie (E) |
Wyjaśnienie głównych przyczyn degradacji gleb. Wyjaśnienie procesu pustynnienia, zasolenia gleby i jej chemicznych zmian. Analizowanie mapy przedstawiającej regiony o największej degradacji gleb.
|
Czynniki powodują ubytek gleby. Przykłady z Polski i ze świata działalności człowieka powodujące erozję gleby. Sposoby działań ograniczających ubytek gleby. |
procesy degradacji gleb, główne przyczyny degradacji gleb; regiony Polski, gdzie występuje erozja gleb; regiony na świecie o największej degradacji gleb;
|
na podstawie obserwacji w okolicy miejsca zamieszkania lub różnych wycieczek ocenić rodzaj i przyczyny degradacji gleb; zaproponować sposoby działań ograniczających degradację gleby |
|
Atmosfera i hydrosfera- bez nich żyć nie możemy |
9. |
Co wynika z kształtu i ruchów Ziemi? |
Utrwalenie podstawowych cech i następstw ruchu wirowego i obiegowego Ziemi. Kształtowanie umiejętności określania współrzędnych geograficznych i czasu na Ziemi.
|
Współrzędne geograficzne miejsca na Ziemi. Zastosowanie Globalnego Systemu Nawigacyjnego (GPS) Widok nieba w zależności od położenia obserwatora na Ziemi. Ruch obiegowy Ziemi a jej oświetlenie.
|
kształt i wymiary Ziemi; współrzędne geograficzne; podstawowe cechy ruchu wirowego i obiegowego Ziemi; zastosowanie Globalnego Systemu Nawigacyjnego (GPS); |
określić współrzędne geograficzne miejsca na Ziemi; określić różnice czasów strefowych między różnymi punktami; określić czas strefowy danego miejsca na Ziemi na podstawie mapy stref czasowych; |
|
10. |
Ochronna rola atmosfery (E) |
Uświadomienie sobie znaczenia dla życia na Ziemi poszczególnych warstw atmosfery.
|
Warstwy atmosfery i ich podstawowe cechy. Przemiana energii zachodząca w troposferze. |
główne warstwy atmosfery; zjawiska pogodowe występujące w troposferze; podstawowe masy powietrza; znaczenie pary wodnej w troposferze; znaczenie poszczególnych warstw atmosfery dla życia na Ziemi; |
ocenić skutki powiększania się dziury ozonowej
|
|
|
11. |
Ruchy powietrza w troposferze |
Wyjaśnienie, od czego zależy rozkład ciśnienia na Ziemi, związku ciśnienia na Ziemi z kierunkiem wiatrów oraz związku wiatrów z opadami atmosferycznymi.
|
Rozkład ciśnienia na Ziemi. Ruch powietrza w strefie międzyzwrotnikowej i umiarkowanej. Wiatry stałe, sezonowe i lokalne. Występowanie pustyń w strefie wyżów zwrotnikowych. |
rozkład ciśnienia na Ziemi; nazwy wiatrów stałych i przykłady wiatrów sezonowych i lokalnych; od czego zależy rozkład ciśnienia na Ziemi; skutki przejścia tajfunu i tornada; przyczyny występowania pustyń w strefie wyżów zwrotnikowych;
|
scharakteryzować związek między rozkładem ciśnienia na Ziemi a kierunkiem i typami wiatrów; na podstawie mapy dowieść związku między rozkładem wiatrów a opadami atmosferycznymi; zanalizować ruch powietrza w strefie międzyzwrotnikowej i umiarkowanej; |
|
|
12. |
Fronty atmosferyczne a zjawiska meteorologiczne |
Wyjaśnienie roli mas powietrza i frontów atmosferycznych w różnych typach pogody występujących w Europie. Utrwalenie wiadomości o zjawiskach atmosferycznych tworzących pogodę.
|
Masy powietrza występujące nad Europą. Zjawiska atmosferyczne obserwowane wzdłuż frontu atmosferycznego. Typy pogody w Polsce. |
masy powietrza występujące w poszczególnych strefach oświetleniowych; nazwy frontów atmosferycznych występujących nad Europą; zjawiska atmosferyczne tworzące pogodę; przyczyny zmienności pogody w Polsce; powstawanie inwersji temperatury; typy pogody w Polsce |
przewidzieć typ pogody w Polsce na podstawie znajomości rodzaju mas powietrza; zanalizować zjawiska atmosferyczne obserwowane wzdłuż frontu atmosferycznego; uzasadnić przypisanie określonych cech poszczególnym masom powietrza występującym nad Europą; |
|
|
13. |
Jakie globalne zagrożenia niesie zanieczyszczenie atmosfery? (E)
|
Wyjaśnienie zjawiska smogu, powstawania efektu cieplarnianego, dziury ozonowej i kwaśnych opadów. Poznanie przykładów działalności, człowieka, która zanieczyszcza atmosferę. |
Pyły w atmosferze a zjawisko smogu. Kwaśny opad. Efekt cieplarniany. Dziura ozonowa. |
skład objętościowy powietrza; rodzaje działalności człowieka wprowadzające do atmosfery zanieczyszczenia gazowe i pyłowe; pojęcia: smog, kwaśny opad, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, ozon;
|
omówić rysunki obrazujące skutki zanieczyszczeń atmosfery; sklasyfikować pozytywne i negatywne skutki obecności ozonu w atmosferze; |
|
|
14. |
Strefy klimatyczne a warunki życia człowieka. (R) |
Wyjaśnienie prawidłowości w rozkładzie temperatury i opadów atmosferycznych na Ziemi. Określanie związków między cechami klimatu a działalnością człowieka. |
Wpływ klimatu na działalność człowieka. Rozkład temperatury na Ziemi. Rozkład opadów na Ziemi. cechy klimatu polski nie sprzyjające człowiekowi. |
nazwy stref klimatycznych i typów klimatu, czynniki klimatyczne;
|
ocenić wpływ klimatu na działalność człowieka; na podstawie map klimatycznych wyjaśnić prawidłowości w rozkładzie temperatury i opadów na ziemi ; |
|
|
15. |
Wszechocean i jego rola
|
Pokazanie związków miedzy oceanami a innymi powłokami ziemskimi. Wyjaśnienie zjawiska El Niño. Dostrzeganie przyrodniczej i gospodarczej roli oceanów. |
Przyczyny zróżnicowania zasolenia oceanów. Rozmieszczenie prądów morskich i ich znaczenie. Rola mórz w przyrodzie i gospodarce. |
skład chemiczny wody morskiej; zasolenie wód morskich; rozmieszczenie oceanów i mórz przybrzeżnych; związki miedzy oceanami a innymi powłokami ziemskimi; rozmieszczenie prądów morskich i zjawisko El Niño;
|
odczytać z mapy zasolenie oceanów; zanalizować dane dotyczące znaczenia mórz w wyżywieniu i pozyskiwaniu surowców mineralnych; |
|
|
16. |
Przed czym należy chronić Bałtyk? (E) |
Zrozumienie związków między cechami morza a jego zagrożeniem ze strony człowieka. Wskazywanie przykładów działań międzynarodowych na rzecz ochrony Bałtyku. |
Bałtyk i jego cechy. Proces eutrofizacji wód morskich. Źródła zanieczyszczenia Bałtyku. Współpraca międzynarodowa na rzecz ochrony morza. |
położenie Bałtyku i jego cechy; kraje nadbałtyckie; cechy morza, które przyspieszają jego zanieczyszczenie; przykłady międzynarodowych działań na rzecz ochrony Bałtyku; proces eutrofizacji wód morskich;
|
przewidzieć skutki katastrofy ekologicznej na Bałtyku; zaproponować działania zmierzające do zmniejszenia zanieczyszczenia Bałtyku; |
|
|
17. |
Zasoby wód lądowych na Ziemi. |
Uporządkowanie wiedzy na temat rodzajów wód lądowych. Kształtowanie umiejętności oceny znaczenia wód lądowych. Lokalizowanie na mapie rzek, lodowców, lądolodów i jezior. |
Rodzaje wód słodkich na Ziemi. Cykl hydrologiczny. Rozmieszczenie lodowców i lądolodów. Rodzaje wód podziemnych. Wody mineralne w Polsce. |
przebieg cyklu hydrologicznego; rozmieszczenie wód słodkich na Ziemi; rodzaje wód podziemnych; wody mineralne w Polsce; |
na podstawie rysunku zanalizować różną wysokość przebiegu granicy wiecznych śniegów; scharakteryzować procesy związane z krążeniem wody w przyrodzie;
|
|
|
18. |
Woda barierą osadniczą. (E) |
Poznanie związków między rozmieszczeniem człowieka na Ziemi a obszarami nadwyżek i niedoborów wody. Uświadomienie problemów wynikających z ujemnego bilansu wody lub z jej nadmiarem.
|
Obszary zasobne i ubogie w wodę. Regiony sztucznie nawadniane. Katastrofa ekologiczna w rejonie Jeziora Aralskiego. Przyczyny i skutki powodzi w Polsce.
|
obszary zasobne i ubogie w wodę; regiony sztucznie nawadniane; największe systemy rzeczne i ich reżim; skutki powodzi; główne przyczyny powodzi w Polsce; |
na podstawie analizy map: gęstości zaludnienia i nadwyżek i niedoborów wody wskazać związki między rozmieszczeniem człowieka na Ziemi a obszarami nadwyżek i niedoborów wody; zaproponować działania , jakie należy podjąć, aby uchronić się przed powodzią; |
|
|
19. |
Czy wystarczy wody dla wszystkich? (E) |
Wyjaśnienie określenia zasoby dyspozycyjne i poznanie zróżnicowania krajów pod tym względem.Ocena działalności człowieka pod względem gospodarki wodami. Uświadomienie sobie problemu spożywania skażonej wody.
|
Zróżnicowanie krajów pod względem zasobów wody. Przyczyny powodujące brak wody. Skutki zmian ilościowych i jakościowych wody. |
obszary deficytu wody;kraje o największych zasobach wód płynących;pojecie – zasoby dyspozycyjne;
|
zanalizować przyczyny powodujące brak wody; pogrupować kraje na te, które są zasobne w wodę oraz te, które nie mają dostępu do zdrowej wody; |
|
|
20. |
Znaczenie wody w życiu i gospodarce człowieka. |
Określenie wszechstronnej funkcje wody w przyrodzie. Dostrzeganie różnych aspektów regulacji rzek. Lokalizacja na mapie dróg śródlądowych, największych elektrowni wodnych. |
Znaczenie wody jako surowca. Rzeki jako drogi wodne. Znaczenie transportu śródlądowego. Rzeki jako biały węgiel. |
|
|
|
|
Biosfera- jesteśmy jej cząstką |
21. |
Funkcjonowanie biosfery. (E) |
Rozumienie podstawowych pojęć związanych z organizacją biosfery. Dostrzeganie zależności między elementami środowiska w strefach biogeograficznych. Określenie roli człowieka w zmianach rozmieszczenia niektórych gatunków.
|
Podstawowe poziomy biosfery – przykłady z najbliższego środowiska. Rozmieszczenia głównych stref biogeograficznych i ich związek z warunkami klimatyczno-glebowymi. Ekosystem wodny. Skutki wprowadzania obcych gatunków do danego ekosystemu. Przykłady sukcesji. |
pojęcia: biocenoza, biotop, ekosystem, biom – strefa biogeograficzna; rozmieszczenie głównych stref biogeograficznych; piętra roślinne w górach; główne czynniki, od których zależą strefy biogeograficzne; |
na podstawie rysunku zanalizować zmiany roślinne wraz z wysokością nad poziomem morza; na podstawie rysunku scharakteryzować zjawisko sukcesji i podać przykłady; |
|
22. |
Przyrodnicza i gospodarcza rola lasów |
Kształcenie umiejętności charakteryzowania kompleksów leśnych. Dostrzeganie wielorakiej roli lasów w przyrodzie i gospodarce człowieka.
|
Charakterystyka największych kompleksów leśnych świata. Porównanie cech lasów równikowych z cechami lasów strefy umiarkowanej. Rozmieszczenia lasów równikowych i lasów tajgi. Przyrodnicze i gospodarcze znaczenie lasów. |
rozmieszczenie największych kompleksów leśnych świata; przykłady przyrodniczego i gospodarczego znaczenia lasów;
|
ocenić gospodarowanie w lasach w pobliżu miejsca zamieszkania; |
|
|
23. |
Co zagraża lasom? (E) |
Uświadomienie skutków działalności człowieka związanej z gospodarką leśną. Poznanie przykładów ze świata zagrożonych obszarów leśnych.
|
Przykłady niewłaściwej gospodarki leśnej. Skutki wylesienia i wprowadzania nadmiernego wypasu. Zależności między stanem zdrowotnym lasów a zanieczyszczeniem środowiska. |
rozmieszczenie lasów w Polsce; przykłady działalności człowieka, która zagraża lasom; |
analizować mapę stanu zdrowotnego lasów; |
|
|
24. |
Zagospodarowanie obszarów trawiastych |
Kształcenie umiejętności charakteryzowania biomów trawiastych. Rozumienie związków między ilością wilgoci a rozwojem roślinności trawiastej. Lokalizacja na mapie obszarów trawiastych. Poznanie sposobów gospodarowania na obszarach trawiastych i skutków działalności człowieka.
|
Typy zbiorowisk trawiastych i odpowiadający im klimat – porównanie cykli wegetacji. Rozmieszczenia obszarów trawiastych na Ziemi. Gospodarowanie człowieka na obszarach trawiastych. Przykłady działalności człowieka związanej ze zwiększaniem obszarów trawiastych i skutki tej działalności. |
rozmieszczenie zbiorowisk trawiastych na świecie; regionalne nazwy zbiorowisk trawiastych; przyczyny tworzenia się zbiorowisk trawiastych; przystosowanie gatunków do warunków klimatycznych; |
wskazać przykłady niewłaściwej gospodarki człowieka na obszarach trawiastych; dowieść znaczenia gospodarczego łąk i pastwisk w Polsce; |
|
|
25. |
Co zagraża biosferze? (E) |
Rozumienie zależności występujących w biosferze.Wyjaśnienie przyczyn wymierania gatunków.Poznanie gatunków należących do najbardziej zagrożonych w Polsce. |
Znaczenie bioróżnorodności w świecie roślin i zwierząt – przykłady powiązań. Współczesne przyczyny wymierania wybranych gatunków związane z działalnością człowieka – przykłady. Powstawanie nowych ekosystemów. |
pojęcia: ekologia, zachowanie równowagi, bioróżnorodność; gatunki zagrożone w naszym kraju; przykłady działalności człowieka, która przyczynia się do wymierania gatunków;
|
na podstawie własnych obserwacji podać przykłady powiązań w środowisku przyrodniczym; |
|
|
Zróżnicowanie społeczeństw na Ziemi |
26. |
Mapa polityczna świata |
Zastosowanie różnych kryteriów do grupowania krajów na mapie politycznej świata. Uporządkowanie wiadomości o zmianach na mapie politycznej świata.
|
Położenie geograficzne krajów wg ustalonych kryteriów (kontynent, dostęp do morza, strefę klimatyczną itp.) Przesłanki historyczne powstawania państw do XIX w. Ważne zmiany polityczne na mapie świata na przełomie XIX i XX wieku. Proces dekolonizacji. Mapa polityczna Europy po latach 90. XX wieku. |
kraje o największej powierzchni; mapę polityczną Europy; najważniejsze wydarzenia historyczne, które kształtowały mapę polityczną świata na przestrzeni wieków |
pogrupować kraje według wybranego kryterium; |
|
27 |
Sytuacja demograficzna współczesnego świata |
Poznanie tempa wzrostu liczby ludności na świecie. Wnioskowanie na podstawie danych statystycznych.
|
Przyczyny zmian liczby ludności na świecie. Zróżnicowanie wskaźnika przyrostu naturalnego na świecie. Konsekwencje gospodarcze i społeczne dużego przyrostu naturalnego. Struktura wiekowa i zawodowa społeczeństwa. |
pojęcia: wskaźniki przyrostu naturalnego, eksplozja demograficzna, struktura wiekowa społeczeństwa, struktura zawodowa; kraje o różnym wskaźniku urodzeń; kraje o różnej strukturze zawodowej; |
zanalizować przyczyny tempa wzrostu liczby ludności na świecie; uzasadnić konsekwencje gospodarcze i społeczne dużego przyrostu naturalnego; pogrupować kraje według struktury zatrudnienia;
|
|
|
28. |
Zróżnicowanie ludności na Ziemi |
Lokalizacja na mapie odmian rodzaju ludzkiego i poszczególnych ras.Uświadomienie, że brak tolerancji związany z wyglądem drugiego człowieka doprowadzał do licznych antagonizmów i konfliktów.Dostrzeganie i rozumienie różnic kulturowych i ich poszanowanie. |
Obszary geograficzne zamieszkane przez poszczególne odmiany rodzaju ludzkiego i rasy. Zróżnicowana ludności pod względem językowym. Języki słowiańskie. Religie monoteistyczne i politeistyczne. |
odmiany ras ludzkich i rasy; rozmieszczenie wyznawców religii monoteistycznej i politeistycznej; regiony zamieszkane przez Polonię; |
scharakteryzować ludność świata pod względem etnicznym, językowym, religijnym; uzasadnić potrzebę tolerancji;
|
|
|
29. |
Uchodźstwo wynikiem konfliktów na świecie. |
Poznanie powodów przemieszczania się ludzi i obszarów konfliktowych na świecie. Rozumienie statusu uchodźcy i roli Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR).
|
Przemieszczenia z powodów ekonomicznych i migracje przymusowe. Przykłady konfliktów na świecie, które wpływają na wielka falę uchodźców. Przykłady uchodźstwa ekologicznego. Kraje przyjmujące uchodźców i działania UNHCR. |
rzyczyny powodujące przemieszczanie się ludności; termin – uchodźca; wybrane regiony konfliktów; zadania i cele UNHCR; przyczyny konfliktów na świecie; przykłady uchodźstwa wojennego, etnicznego i ekologicznego; przykłady działań na rzecz uchodźców
|
scharakteryzować obszary, na których toczą się konflikty; zasadnić tolerancję wobec innych narodowości; |
|
|
30. |
Współczesne procesy urbanizacyjne. |
Wyjaśnienie czynników miastotwórczych. Pokazywanie związków między wyglądem miasta, czynnikami historycznymi i pełnioną funkcją. Lokalizowanie na mapie największych miast świata. |
Charakterystyczne elementy urbanizacyjne różnych typów miast. Wskaźnik urbanizacji. Formy koncentracji miast. Procesy urbanizacji w Polsce. |
formy skupisk miast; charakterystyczne elementy urbanizacyjne miast; pojęcie – wskaźnik urbanizacji; rozmieszczenie największych miast świata; czynniki miastotwórcze; różne typy zespołów miast; |
scharakteryzować pod względem pełnionej funkcji kilka miast w Polsce lub na świecie; na podstawie mapy rozpoznać konurbację i aglomerację; |
|
|
31. |
Urbanizacja w krajach bogatych i biednych. |
Rozumienie pojęć opisujących procesy urbanizacji. Dostrzeganie różnic w procesach urbanizacji na świecie. |
Przebieg procesów urbanizacji w krajach słabo i wysoko rozwiniętych. Zmiany urbanistyczne zachodzące w centrach miast. |
pojęcia: suburbanizacja, dezurbanizacja, reurbanizacja;
|
wskazać różnicę między procesami urbanizacyjnymi krajów bogatych i biednych; |
|
|
32. |
Jakie skutki niesie urbanizacja? (E) |
Kształtowanie poglądów na temat dodatnich i ujemnych stron życia w mieście. Rozumienie pojęć: utylizacja, kompostowanie, recykling, ekopark. |
Czynniki decydujące o jakości życia w mieście. Przykłady gospodarowania odpadami komunalnymi. Pozytywne i negatywne skutki urbanizacji. |
różnorodne funkcje miast; sposoby gospodarowania odpadami: utylizacja, kompostowanie, recycling; pozytywne i negatywne skutki urbanizacji;
|
ocenić warunki życia w swoim mieście lub w mieście, w którym uczęszcza do szkoły; zanalizować czynniki powodujące różną jakość życia mieszkańców miast; |
|
|
Zróżnicowanie działalności gospodarczej na Ziemi
|
33. |
Uwarunkowania rozwoju rolnictwa na świecie i jego typy. |
Wnioskowanie na podstawie podanych wskaźników gospodarki rolnej i map tematycznych. Wyjaśnianie związków między typem rolnictwa a poziomem gospodarki kraju. |
Warunki przyrodnicze decydujące o rozwoju rolnictwa. Najważniejsze regiony rolnicze na świecie Przykłady krajów o różnym typie rolnictwa.
|
najważniejsze regiony rolnicze na świecie; wskaźniki, które pozwalają porównywać różne typy gospodarowania; przykłady krajów o danym typie rolnictwa; warunki przyrodnicze decydujące o rozwoju rolnictwa; związek między typem rolnictwa a poziomem rozwoju kraju; |
analizować wskaźniki ilustrujące cechy rolnictwa; na podstawie map tematycznych ocenić warunki przyrodnicze decydujące o rozwoju rolnictwa na danym obszarze; |
|
34 |
Produkcja żywności na świecie |
Wyjaśnianie strefowości upraw. Uporządkowanie wiadomości o krajach i regionach, które są głównymi dostawcami produktów rolnych. |
Rośliny uprawiane typowe dla danej strefie klimatyczno-glebowej. Znaczenie poszczególnych stref klimatyczno-glebowych w produkcji żywności.
|
typowe rośliny uprawiane w danej strefie klimatyczno-glebowej; kraje i regiony, które są głównymi dostawcami produktów rolnych; główne regiony hodowlane; znaczenie poszczególnych stref klimatyczno-glebowych w produkcji żywności; |
przyporządkować roślinę uprawną do odpowiedniej strefy klimatycznej |
|
|
35. |
Problem głodu na świecie. |
Wyjaśnianie przyczyny braku żywności. Rozumienie skutków niewłaściwego odżywiania się. Analizowanie i wnioskowanie na podstawie wykresu i mapy.
|
Potrzeby pokarmowe człowieka. Kraje objęte problemem głodu. Przyczyny braku żywności na świecie. Przykłady działań rozwiązujących problem głodu. Znaczenie „zielonej rewolucji”. |
potrzeby pokarmowe człowieka; skutki niewłaściwego odżywiania się; przyczyny braku żywności; kraje objęte problemem głodu; znaczenie „zielonej rewolucji”;
|
porównać i wyjaśnić poziom wyżywienia na świecie na podstawie wykresu i mapy; zaproponować działania rozwiązujące problem głodu;
|
|
|
36. |
Zasoby energetyczne świata. |
Lokalizowania na mapie rozmieszczenia surowców energetycznych. Rozumienie potrzeby oszczędnego gospodarowania zasobami nieodnawialnymi. |
Walory ekonomiczne i ekologiczne surowców energetycznych. Rozmieszczenie surowców energetycznych. Główni eksporterzy surowców. |
surowce odnawialne i nieodnawialne; rozmieszczenie surowców energetycznych; głównych eksporterów surowców energetycznych; znaczenie surowców energetycznych; |
analizować mapy rozmieszczenia surowców energetycznych; porównać walory ekonomiczne i ekologiczne surowców energetycznych; |
|
|
37. |
Produkcja energii elektrycznej na świecie. |
Przedstawienie zróżnicowania świata pod względem produkcji energii. |
Struktura wytwarzanej energii wg typów elektrowni w różnych krajach. Poziom produkcji energii w różnych krajach. |
główne typy elektrowni; przykłady wielkich elektrowni wodnych; główni producenci energii; poziom produkcji energii w różnych krajach; |
porównać strukturę wytwarzanej energii wg typów elektrowni w różnych krajach; analizować wielkość produkcji energii przypadającą na 1 mieszkańca; |
|
|
38 |
Przyszłość energetyki. (E) |
Poznanie możliwości wykorzystania energii słonecznej, wiatrowej, geotermalnej i biomasy. Rozumienie barier powszechnego stosowania odnawialne źródła energii. |
Przykłady krajów, gdzie przetwarza się odnawialne źródła energetyczne.
|
odnawialne źródła energii; przykłady krajów, gdzie przetwarza się odnawialne źródła energetyczne; |
|
|
|
39. |
Procesy uprzemysłowienia świata |
Wskazywanie skutków kolejnych rewolucji przemysłowych. Przedstawienie zmian w całej gospodarce kraju i życiu społecznym wynikające z rozwoju przemysłu.
|
Czynniki lokalizacji przemysłu oraz zakładów przemysłowych w najbliższej okolicy. Najważniejsze wynalazki techniczne kolejnych rewolucji przemysłowych. Typy okręgów przemysłowych. Największe centra przemysłowe na świecie. |
typy okręgów przemysłowych; najważniejsze wynalazki techniczne kolejnych rewolucji przemysłowych; czynniki lokalizacji przemysłu; największe centra przemysłowe na świecie |
omówić czynniki lokalizacji zakładu przemysłowego w najbliższej okolicy; |
|
|
40 |
Nowoczesne gałęzie przemysłu. |
Wyjaśnienie, dlaczego XXI wiek nazywa się erą informacji. Wskazywanie przykładów nowych ośrodków przemysłu zaawansowanych technologii i krajów w fazie rozwoju zw. postindustrialną. |
Wyroby przemysłu zaawansowanych technologii. Czynniki lokalizacji przemysłu zaawansowanych technologii. Ośrodki przemysłu zaawansowanych technologii na świecie. |
kraje w fazie rozwoju, tzw. postindustrialnej; przykłady nowych ośrodków przemysłu zaawansowanych technologii; wyroby przemysłu zaawansowanych technologii; |
omówić czynniki lokalizacji przemysłu zaawansowanych technologii;
|
|
|
41. |
Usługi – nowoczesny sektor gospodarki. (R) |
Wykazanie związków między rozwojem usług a poziomem gospodarczym kraju. Przedstawienie przykładów usług znajdujących się w miejscu zamieszkania. |
Rodzaje usług. Znaczenie usług w gospodarce kraju. Poziom usług w miejscu zamieszkania.
|
rodzaje usług; usługi znajdujące się w miejscu zamieszkania; konieczność rozwoju usług niematerialnych; |
wykazać związek między rozwojem usług a poziomem gospodarczym kraju; ocenić znaczenie usług w gospodarce kraju; |
|
|
42. |
Transport – przemieszczanie ludzi i towarów. |
Poznanie zróżnicowania krajów pod względem rozwoju transportu. Dostrzeganie tendencji zmian w transporcie. |
Szlaki komunikacyjne świata. Zalety i wady różnych środków transportu. Wpływ transportu na środowisko przyrodnicze. |
morskie i lądowe (transkontynentalne) szlaki komunikacyjne świata; największe porty morskie i lotnicze na świecie; |
wskazać zalety i wady różnych środków transportu; wykazać wpływ transportu na środowisko przyrodnicze na podstawie obserwacji w najbliższej okolicy; |
|
|
43. |
Nowoczesne technologie porozumiewania się. |
Wyjaśnienie, dlaczego w obecnej dobie mówi się o rewolucji komunikacyjnej. Ocenianie możliwości korzystania ze współczesnych środków komunikowania się. |
Przełomowe wynalazki, które zadecydowały o rozwoju łączności. Działanie systemu telefonii bezprzewodowej i łączność satelitarna. Internet a przesyłanie informacji. |
przełomowe wynalazki, które zadecydowały o rozwoju łączności;
|
ocenić rolę internetu w przesyłaniu informacji; scharakteryzować system działania telefonii bezprzewodowej i łączności satelitarnej; zanalizować wskaźniki form łączności w kilku krajach Europy |
|
|
44. |
Przejawy globalizacji we współczesnym świecie. |
Wskazanie na przykładach, jakie korzyści niesie globalizacja. Wyjaśnianie przyczyn wystąpień antyglobalistów
|
Organizacje międzynarodowe uczestniczące w procesie globalizacji. Dziedziny życia, które obejmuje globalizacja. Stopień globalizacji krajów. |
organizacje międzynarodowe uczestniczące w procesie globalizacji; dziedziny życia, które obejmuje globalizacja; korzyści i zagrożenia wynikające z globalizacji; |
analizować mapę stopnia globalizacji krajów; |
|
|
45. |
Zróżnicowanie świata pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego. |
Porównanie krajów pod względem rozwoju społecznego. Wyjaśnianie przyczyn zróżnicowania społeczno-gospodarczego krajów świata. |
Cechy rozwoju społeczno-gospodarczego krajów uwzględniane przez Wskaźnik Rozwoju Społecznego. Kraje należące do bogatej „Północy” i kraje biednego „Południa”. |
cechy rozwoju społeczno-gospodarczego krajów, uwzględniane przez Wskaźnik Rozwoju Społecznego; kraje należące do bogatej „Północy” i kraje biednego „Południa”; |
porównać kraje pod względem rozwoju społecznego; scharakteryzować zróżnicowanie społeczno- gospodarcze krajów świata;
|
|
|
Rozwój zrównoważony |
46. |
Na czy polega rozwój zrównoważony, czyli trwały rozwój? (E)
|
Uzasadnić potrzebę określenia wartości ekonomicznej poszczególnych gatunków i ekosystemów oraz wielkość strat ekologicznych. Ocenić działalność człowieka w środowisku wg zasad trwałego rozwoju. |
Cele i zasady rozwoju zrównoważonego. Przykłady działalności zgodnej z założeniami rozwoju zrównoważonego.
|
cele i zasady rozwoju zrównoważonego;
|
uzasadnić potrzebę określenia wartości ekonomicznej poszczególnych gatunków i ekosystemów oraz wielkość strat ekologicznych; podać przykłady działalności zgodnej z założeniami rozwoju zrównoważonego na świecie i w Polsce; dokonać oceny działalności człowieka w środowisku; |
|
47. |
Międzynarodowe działania na rzecz ochrony naszej planety. (E) |
Uzasadnienie potrzeby istnienia społecznych organizacji zajmujących się ochroną środowiska. Wykazanie konieczności współpracy w dziedzinie ochrony środowiska. |
Najważniejsze światowe konferencje poświęcone ratowaniu środowiska Ziemi. Przykłady umów międzynarodowych podpisanych przez Polskę. Międzynarodowe organizacje społeczne oraz ruchy proekologiczne działające na rzecz ochrony środowiska. Przykłady wspólnych działań Polski w Europie na rzecz środowiska. |
międzynarodowe organizacje społeczne oraz ruchy proekologiczne działające na rzecz ochrony środowiska; najważniejsze światowe konferencje poświęcone ratowaniu środowiska Ziemi; przykłady umów międzynarodowych dotyczących ochrony środowiska podpisanych przez Polskę; |
uzasadnić, dlaczego ważne jest istnienie społecznych organizacji zajmujących się ochroną środowiska; scharakteryzować wspólne działania Polski w Europie na rzecz ochrony środowiska; |
|
|
48. |
W jaki sposób funkcjonuje system ochrony przyrody? (E) |
Wyjaśnianie, na czym polega modelowy system ochrony przyrody. Wskazanie przykładów działalności człowieka na obszarach chronionych. |
Różne formy ochrony przyrody. Cele ochrony przyrody. Parki narodowe w Polsce i Światowe Rezerwaty Biosfery UNESCO w Polsce.
|
różne formy ochrony przyrody; parki narodowe w Polsce i Światowe Rezerwaty Biosfery UNESCO w Polsce;cele ochrony przyrody; |
na podstawie rysunku scharakteryzować modelowy system ochrony przyrody; na wybranych przykładach dokonać oceny działalności człowieka na obszarach chronionych; |
|
|
Miejsce Polski w Europie i świecie |
49. |
Położenie Polski a jej środowisko geograficzne |
Korzystanie z map tematycznych przy opisie środowiska przyrodniczego Polski. Omawianie cech środowiska Polski. |
Struktury geologiczno-tektoniczne Polski. Pasy ukształtowania powierzchni Polski. Cechy klimatu Polski i inne elementy środowiska na tle Europy. |
struktury geologiczno-tektoniczne Polski; pasy ukształtowania powierzchni Polski; cechy klimatu Polski; cechy środowiska Polski wynikające z jej położenia; |
korzystać z map tematycznych przy opisie środowiska przyrodniczego Polski; |
|
50 |
Sytuacja demograficzna Polski. |
Analizowanie wykresu przyrostu naturalnego i struktury wiekowej ludności Polski. |
Przyczyny historyczne, które wpłynęły na liczbę ludności Polski. Struktura wiekowa i zawodowa ludności Polski. |
przyczyny historyczne, które wpłynęły na liczbę ludności po II wojnie światowej; |
analizować wykres przyrostu naturalnego i struktury wiekowej ludności Polski; |
|
|
51. |
Polacy dla świata. |
Wyjaśnianie przyczyn emigracji w dziejach Polski. Wskazywanie przykładów emigracji w różnych okresach historycznych.
|
Przyczyny i kierunki migracji Polaków. Nazwiska Polaków, którzy mieli zasługi na różnych kontynentach. Przykłady polskich nazw geograficznych na mapie świata. |
przykłady emigracji w różnych okresach historycznych; przykłady polskich nazw geograficznych na mapie świata; przyczyny emigracji w dziejach Polski; |
|
|
|
52. |
Polskie rolnictwo na tle rolnictwa Unii Europejskiej |
Porównywanie warunków przyrodniczych rozwoju rolnictwa Polski z krajami UE. Wyjaśnianie wysokiego zatrudnienia w rolnictwie w Polsce. Wnioskowanie na podstawie danych o cechach rolnictwa Polski i wybranych krajów Unii. |
Warunki rozwoju rolnictwa w Polsce. Poziom techniczny rolnictwa Polski i wybranych krajów UE. Regiony w Polsce o największej towarowości. Cechy polskiego rolnictwa. |
warunki rozwoju rolnictwa w Polsce; regiony Polski o największej towarowości; wysokie zatrudnienie w rolnictwie; cechy polskiego rolnictwa;; |
na podstawie wykresów porównać użytki rolne, warunki klimatyczne i rodzaje gleb Polski z krajami UE; analizować dane wielkości gospodarstw oraz wyposażenie techniczne w wybranych krajach Unii; |
|
|
53. |
Zmiany w przemyśle Polski. |
Wnioskowanie na podstawie danych o zmianach w przemyśle Polski. Przedstawienie przykładów restrukturyzacji przemysłu Polski. |
Główne kierunki przekształceń w polskim przemyśle. Struktura produkcji przemysłu w Polsce. Główne okręgi przemysłowe Polski. |
główne kierunki przekształceń w polskim przemyśle; strukturę produkcji przemysłu; główne okręgi przemysłowe Polski; pojęcie restrukturyzacji przemysłu Polski; |
porównać dane dotyczące zmian w przemyśle; zaobserwować i określić położenie powstających zakładów przemysłowych w okolicy;. |
|
|
54. |
Zapraszamy do Polski. |
Opisywanie miejsc wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Przedstawienie ciekawych obiektów do zwiedzania.
|
Walory turystyczne Polski. Przykłady najbardziej znanych miejsc w Polsce, zabytków kultury materialnej, miejsc pielgrzymkowych i miejsc martyrologii. Miejsca wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
|
regiony turystyczne Polski; przykłady zabytków kultury materialnej; miejsca pielgrzymkowe i miejsca martyrologii; miejsca wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO; walory turystyczne Polski; |
zaproponować obiekty do zwiedzania; uzasadnić trafność wyboru miejsc wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO; |
|
|
55. |
Euroregiony – pierwszy krok do integracji europejskiej. |
Ocenianie korzyści współpracy przygranicznej. |
Podstawowe cele tworzenia euroregionów. Przykłady euroregionów w Polsce. Przykłady działań i projektów w obszarach przygranicznych. |
przykłady euroregionów w Polsce; przykłady przejść granicznych; podstawowe cele tworzenia euroregionów;
|
ocenić korzyści współpracy przygranicznej; zaproponować przykłady wspólnych działań i projektów w obszarach przygranicznych; |
|
|
56. |
Integracja europejska |
Rozumienie, co UE gwarantuje krajom członkowskim. Wyjaśnianie, na czym polega swobodny przepływ towarów, osób, kapitału i usług.
|
Znaczenie integracji europejskiej. Najważniejsze cele UE. Ważne wydarzenia związane z integracją europejską. Kraje UE oraz europejskie kraje stowarzyszone z UE. Jednolity Rynek Europejski a rozwój krajów członkowskich. |
termin – integracja europejska; ważne wydarzenia związane z integracją europejską; kraje UE oraz europejskie kraje stowarzyszone; najważniejsze cele UE; |
ocenić warunki, na jakich kraje członkowskie wchodzą do Unii; scharakteryzować swobodny przepływ towarów, osób ,kapitału i usług; |
|
|
|
57. |
Procesy integracyjne Polski z Unią Europejską |
Przedstawienie warunków członkostwa Polski w UE. Przedstawienie różnych aspektów przynależności do UE.
|
Cele funduszy pomocowych, takich jak: programu PHARE, ISPA, Sapard. Przykłady działań integracyjnych Polski z krajami Europy Środkowej. Najważniejsze etapy integracji Polski z UE. |
przykłady działań integracyjnych Polski z krajami Europy Środkowej; najważniejsze etapy integracji polski z UE; cele funduszy pomocowych, takich jak: PHARE, ISPA, SAPARD. |
ocenić warunki, jakie musi spełnić Polska, aby stać się członkiem UE. |