WSTĘP

Analiza ekonomiczna jest to metoda badania zjawisk związanych z gospodarowaniem w rozbiorze na czynniki i cząstki elementarne we wzajemnym powiązaniu ze sobą, oraz ich wpływie na efekt końcowy, którym może być: dochód, zysk, rentowność¹.

Podstawowym zadaniem analizy ekonomicznej jest ocena poziomu efektywności gospodarowania, oraz stanu ekonomicznego jednostki gospodarczej i przygotowanie na jej podstawie informacji służących do podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych przez zarządzających firmą. Spełnia ona bardzo ważne funkcje jako jeden z instrumentów zarządzania firmą, pełni funkcje: poznawcze, kontrolne, informacyjne i oceniające. Wyróżniamy wiele rodzajów analizy ekonomicznej:

• Według kryterium czasowego: roczną, kwartalną, okresową itp.

• Według podziału funkcjonalnego: bieżąca, problemowa, wycinkowa, kompleksowa

• Według podziału przedmiotowego: gospodarcza, techniczno ekonomiczna,

• Dynamiczna: w pewnym przedziale czasowym, porównując dane kilku podobnych okresów.

Wydzieloną częścią analizy ekonomicznej jest analiza finansowa, która zajmuje się badaniem sytuacji finansowej firmy, bilansu, rachunku wyników, kosztów i strat, rozliczeń z budżetem oraz efektywności wykorzystania majątku.

ŚRODKI TRWAŁE

Ogół dóbr rzeczowych i finansowych, a także wartości niematerialnych i prawnych, którymi dysponuje przedsiębiorstwo w czasie swojej działalności nazywa się majątkiem przedsiębiorstwa. W jego skład z reguły wchodzą dwa podstawowe składniki: majątek trwały i majątek obrotowy. Cechą majątku trwałego jest to, że jest on względnie trwale związany z działalnością przedsiębiorstwa, zużywa się stopniowo, przekazując swoją wartość na wytworzone za jego pomocą produkty i nie wchodzi w swojej naturalnej /materialnej/ postaci w wytworzony produkt lub usługę.

Majątek trwały dzieli się na:

• Wartości niematerialne i prawne

• Rzeczowy majątek trwały

• Finansowy majątek trwały

• Należności długoterminowe

Za podstawowy składnik majątku trwałego przedsiębiorstwa produkcyjnego należy uznać środki trwałe, które są elementem rzeczowego majątku trwałego.

Środki trwałe określają w dużej mierze oblicze firmy, wpływając na jej możliwości i poziom nowoczesności produkowanych wyrobów, jak również na wydajność i warunki pracy. Decydują też o poziomie ryzyka działania firmy i wpływają na poziom kosztów działalności.

Do środków trwałych zalicza się następujące składniki majątku: nieruchomości (grunty, budynki – w tym także będące odrębną własnością lokale, budowle i inwestycje w obcych obiektach), maszyny i urządzenia, środki transportu, inne przedmioty, inwentarz żywy.

Aby wymienione składniki majątku mogły być zaliczone do środków trwałych muszą spełniać cztery następujące warunki²:

1. Stanowią własność lub współwłasność jednostki

2. Są kompletne i zdatne do użytku w momencie przyjęcia do eksploatacji

3. Są przeznaczone na własne potrzeby jednostki, bądź do oddania w używanie na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze.

4. Przewidywany okres ich użytkowania jest dłuższy niż rok.

Omawiając pojęcie środków trwałych nie można pominąć pojęcia amortyzacji środków trwałych. Wraz z czasem użytkowania wyczerpuje się potencjał ekonomiczny i techniczny środka trwałego. Pojęcie amortyzacji odnosi się do zmiany pierwotnego potencjału ekonomicznego. Przenoszenie wartości środka trwałego na produkty, które ma miejsce przy jego wykorzystaniu, dokonywane mniej lub bardziej systematycznie nazywa się amortyzowaniem. Amortyzacja wiąże się z miarą powstającego kosztu, tej przejściowej wartości, której celem finalnym jest produkt.

Do potrzeb analizy i oceny gospodarowania środkami trwałymi sporządzane są różne ich klasyfikacje. Umożliwiają one przeprowadzenie analizy strukturalnej, ustalenie wysokości amortyzacji, obliczenie zdolności produkcyjnej itp. Podział środków trwałych według podstawowych kryteriów przedstawiam w poniższej tabeli³:

Klasyfikacja środków trwałych według różnych kryteriów.

KRYTERIUM PODZIAŁU	RODZAJE ŚRODKÓW TRWAŁYCH
1	2
Przeznaczenie	produkcyjne nieprodukcyjne
Sposób /stopień/ wykorzystania	czynne czasowo nieczynne nieczynne
Funkcja w procesie produkcyjnym	oddziałujące na przedmiot pracy (maszyny, urządzenia) stwarzające ogólne warunki przebiegu procesu (budynki, wyposażenie) umożliwiające przemieszczanie przedmiotu pracy (środki transportowe)
Sposób amortyzacji	amortyzowane jednorazowo w 100% amortyzowane etapowo w okresie kilku lat
Wiek	grupy środków o określonej liczbie lat
Stopień zużycia technicznego	sprawne częściowo sprawne niesprawne
Stopień zużycia ekonomicznego	nowoczesne przestarzałe

Ogólne zasady prowadzenia analizy

Warunkiem należytego spełnienia zadań stawianych analizie ekonomicznej jest przede wszystkim dysponowanie właściwymi i pełnymi informacjami o przedmiocie badań, oraz odpowiedni poziom organizacji prac analitycznych.

Informacje wykorzystywane do analizy środków trwałych pozyskiwane są z bilansu, z rachunku wyników, sprawozdania o ruchu środków trwałych, z danych z kont analitycznych i syntetycznych, z bazy danych o gospodarce środkami trwałymi prowadzonej z zastosowaniem elektronicznej techniki obliczeniowej /np. ewidencja stanu, zmian środków aktualizacji/, z dokumentów opracowanych przez firmę dla odbiorców zewnętrznych /banków, udziałowców, akcjonariuszy/, materiałów wewnętrznych przygotowywanych na potrzeby operatywnego i strategicznego planowania, oraz z innych materiałów takich jak informacje naukowo-badawcze, dane prasowe, wywiady.

Istotnym elementem organizacji prac analitycznych jest podział ich na etapy. Pierwszy z nich polegać powinien na czynnościach przygotowawczych do których zaliczamy: określenie zagadnień podlegających analizie, określenie zakresu i celu badania, zgromadzenie niezbędnych do analizy danych, oraz określenie metod analizy i sposobu przedstawienia jej wyników. Drugi etap obejmuje czynności związane z opracowaniem właściwej analizy, do których należą badania ogólne i szczegółowe. W analizie ogólnej ustala się wyniki podstawowych dziedzinach działalności firmy, które mogą pozwolić na określenie dziedziny działalności, które wymagają badania w ramach analizy szczegółowej. Celem badań szczegółowych jest poznanie przyczyn i wpływu poszczególnych zjawisk na inne odcinki działalności jednostki, oraz na kształtowanie wyników działalności. Powyższe badania powinny być zilustrowane wskaźnikami liczbowymi i relacjami pomiędzy badanymi informacjami. Trzeci etap powinien polegać na opracowaniu wniosków, które mają na celu ustalenie rozpoznanie analizowanego problemu i ustalenie konkretnych wniosków.

ANALIZA ŚRODKÓW TRWAŁYCH W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Analiza środków trwałych w przedsiębiorstwie polega na ocenie stanu, przyczyn i określaniu kierunków poprawy zjawisk i procesów występujących w zakresie gospodarki środkami trwałymi. Jednym z zasadniczych jej celów jest ustalenie łącznej efektywności czynników wytwórczych – analiza koncentruje się na łącznym badaniu czynników wytwórczych, a nie badaniu czynników w izolacji. Zakres analizy środków trwałych w nowoczesnym przedsiębiorstwie podporządkowany jest przyjętej strategii rozwojowej przedsiębiorstwa, a nad analizą aspektów rzeczowych dominuje analiza w miernikach pieniężnych tzw. analiza finansowa.

Analiza koncentruje się na następujących głównych problemach⁴:

• związkach standardowej analizy finansowej z analizą środków trwałych

• analizie produktywności w różnych przekrojach /całego przedsiębiorstwa, zakładów, działów, wydziałów/

• kosztów utrzymania środków trwałych, a zwłaszcza wysokości kosztów amortyzacji, zużycia fizycznego i ekonomicznego środków trwałych

• metodach ciągłej i wyrywkowej wyceny środków trwałych.

Wycena środków trwałych

W przeprowadzaniu analizy środków trwałych największe znaczenie ma wycena poszczególnych składników środków trwałych i całego zasobu. Wycena środków trwałych obejmuje ciąg działań, które prowadzą do ustalenia wartości konkretnych obiektów w jednostkach pieniężnych, na dany dzień i w danych warunkach techniczno-ekonomicznych według przyjętej jednolitej metodyki⁵. Dane o aktualnej wartości środków trwałych potrzebne są między innymi do wielkości posiadanego potencjału produkcyjnego, określania potrzeb inwestycyjnych, badania efektywności wykorzystania środków trwałych, oraz do wyceny wartości zabezpieczenia kredytów i pożyczek.

Do najbardziej znanych metod wyceny środków trwałych należą:

• Metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych – stosowana zwykle przy ustalaniu wartości tych maszyn, urządzeń i budynków, których zastosowanie wpływa bezpośrednio na wytworzenie określonych wyrobów lub usług generujących dochody z ich sprzedaży. W tej metodzie konieczne jest ustalenie przyszłych wielkości: sprzedaży, zysku netto związanych tylko z danym obiektem i zdyskontowanie ich w okresie przewidywanej eksploatacji wycenianego obiektu według z góry przyjętej stopy dyskontowej na moment przeprowadzenia wyceny. Dokładność tej wyceny uzależniona jest od trafności przyjętych założeń o przyszłości.

• Metoda księgowa – polega na przyjęciu wartości obiektu zgodnie z informacjami pochodzącymi z ewidencji księgowej. Jest to wartość nabycia pomniejszona o dotychczasowe umorzenie środka trwałego.

• Metoda odtworzeniowa – określa wartość danego składnika środków trwałych w aktualnych warunkach produkcji i z uwzględnieniem dotychczasowego stopnia zużycia fizycznego i ekonomicznego obiektu. Metodę tą stosuje się przy wycenie wartości budynków, maszyn i urządzeń, które są produkowane w niezmienionej lub zmodyfikowanej postaci.

• Metoda likwidacyjna – wyznacza wartość obiektu, bazując na metodzie odtworzeniowej skorygowanej o wskaźnik szybkości sprzedaży, który uwzględnia uzyskanie możliwie najlepszej ceny w określonym z góry terminie.

Analiza przebiegu procesów odtworzenia środków trwałych.

Podmioty gospodarcze przywiązują dużą wagę do analizowania przebiegu procesów odtworzenia środków trwałych. Analizy te przeprowadza się na szczeblach całego przedsiębiorstwa, jak również w przekroju prowadzonych działalności gospodarczych.

Przedsiębiorstwa dążące do rozwoju lub utrzymania udziału na rynku są zmuszone do prowadzenia działalności inwestycyjnej co najmniej na poziomie gwarantującym zachowanie substancji majątkowej traconej na skutek procesów likwidacji. W tym celu niezbędne jest badanie relacji:

Zużycie środków trwałych  likwidacja  odnowa środków trwałych

Kształtowanie się powyższych relacji ilustrują wskaźniki:

1. Współczynnik udziału amortyzacji w całkowitym zużyciu, który jest stosunkiem rocznej amortyzacji do wartości rocznej likwidacji.

2. Stopa likwidacji, która jest stosunkiem wartości likwidacji środków trwałych do wartości środków trwałych na początku roku * 100%

3. Stopa odnowy, która jest stosunkiem wartości środków trwałych przekazanych z inwestycji do wartości środków trwałych na początku roku * 100%

Wartość współczynnika udziału amortyzacji w całkowitym zużyciu zależy od stawek odpisów amortyzacyjnych, struktury rodzajowej środków trwałych, tempa przyrostu środków trwałych i intensywności likwidacji w pełni zużytych środków trwałych. Im wyższa jest wartość tego współczynnika, tym szybciej następuje proces likwidacji środków trwałych i w małym zakresie przeznacza się środki finansowe na remonty i konserwacje.

Wzrost stopy likwidacji może wskazywać na starzenie się posiadanego zasobu, bowiem przy danym średnim okresie eksploatacji zasobu wycofuje się te generacje środków trwałych, które osiągają lub przekraczają ten wiek. Przy świadomym utrzymywaniu przestarzałych środków trwałych niski poziom stopy likwidacji oznacza ponoszenie niepotrzebnych wydatków na remonty i konserwacje.

Wzrost wskaźnika odnowy znamionuje odmładzanie i unowocześnianie się zasobu środków trwałych, którymi gospodaruje przedsiębiorstwo.

Analiza wymienionych powyżej wskaźników w okresie powyżej 5 lat pozwala ustalić, czy w przedsiębiorstwie ma miejsce reprodukcja prosta. /w tym przypadku stopy odnowy będą wyższe od stóp likwidacji/

Analiza procesów odtworzenia środków trwałych pozwala również na uzyskanie informacji, czy skala prowadzonej działalności inwestycyjnej nie prowadzi do dekapitalizacji majątku. Do pomiaru zjawiska dekapitalizacji można stosować różnego rodzaju mierniki, między innymi:

1. Miernik dekapitalizacji brutto – wskazuje na zmniejszenie się wartości środków trwałych na skutek wycofania części zużytego aparatu wytwórczego z procesu produkcji, który przewyższa efekty rzeczowe procesów inwestycyjnych dokonanych w danym roku i w latach poprzednich.

2. Miernik dekapitalizacji netto – wskazuje na to, że środki finansowe przeznaczane na nakłady inwestycyjne są niższe od kwoty gwarantującej odtworzenie całkowicie zużytych środków trwałych.

Analiza ruchu środków trwałych

Badanie procesów odtwarzania środków trwałych nie może być prowadzone w oderwaniu od analizy zmian stanu środków trwałych i obserwowania przyczyn powodujących przyrosty i spadki wartości środków trwałych w ciągu roku. Badanie zmian stanu środków trwałych wymaga wyboru odpowiednich cen, w których byłyby wyrażone wszystkie składniki zmieniające wartość środków trwałych.

Na zwiększenie wartości środków trwałych mają wpływ efekty rzeczowe uzyskiwane z prowadzonej działalności inwestycyjnej, przeprowadzane okresowe aktualizacje zgodnie z obowiązującymi przepisami Ministerstwa Finansów, nadwyżki środków wynikające z inwentaryzacji, a także nieodpłatne otrzymanie środków trwałych.

Wpływ na zmniejszenie wartości mogą mieć zdarzenia gospodarcze takie jak: sprzedaż środków trwałych, likwidacja środków trwałych, nieodpłatne przekazanie środków trwałych, niedobory środków trwałych.

Analiza efektywności środków trwałych

Podstawowe znaczenie dla analizy środków trwałych ma ich efektywność. Mierzy się ją za pomocą trzech zasadniczych wskaźników:

1. Produktywności środków trwałych – która jest stosunkiem miernika sprzedaży /produkcji/ do wartości środków trwałych. Wskaźnik ten określa osiąganą wartość /wielkość/ sprzedaży na jednostkę posiadanych środków trwałych.

2. Zyskowności środków trwałych – który wyraża stosunek zysku /przed lub po opodatkowaniu/ do wartości środków trwałych.. Wskaźnik ten określa i uzasadnia efektywność ekonomiczną posiadania i wykorzystywania środków trwałych.

3. Rotacji środków trwałych – określa on jaka jest przeciętna długość cyklu obrotu zasobu środków trwałych konieczna do osiągnięcia danego poziomu sprzedaży. Im krótszy jest cykl rotacji zasobu środków trwałych, tym większa jest produktywność czynnika majątkowego.

Jednostronny typ analizy efektywności wykorzystania środków trwałych przemawia za podejściem uwzględniający badanie produktywności i jednocześnie badanie oddziaływania czynników produkcji na osiągane efekty produkcyjne. W koncepcji ogólnej produktywności czynników produkcji bada się stosunek uzyskanych łącznych wyników /efektów/ produkcyjnych do łącznych nakładów czynników produkcji⁶.

Analiza badania wpływu środków trwałych na wyniki ekonomiczno finansowe

Punktem wyjścia analizy wpływu środków trwałych na wyniki ekonomiczno finansowe jest obliczenie rentowności zaangażowanego majątku /środków trwałych/ według wzoru:

Wskaźnik rentowności r(M) =

Następnie w zależności od posiadanych informacji można kwantyfikować wpływ zmian rentowności sprzedaży, produktywności zaangażowania majątku, technicznego uzbrojenia pracy, wydajności pracy itp. na kształtowanie się wskaźnika rentowności zaangażowanego majątku trwałego⁷.

Raporty o gospodarce środkami trwałymi

Kompleksową analizę środków trwałych można zrealizować wg schematu macierzowego zawartego w poniższej tablicy:

Układ przedmiotowo-podmiotowy analizy środków trwałych⁸

Podmiot	Całe przedsiębiorstwo	Filie, zakłady	Wydziały	Produkty	Procesy produkcyjne	Projekty
Przedmiot
Mierniki efektywności
Mierniki eksploatacji
Mierniki odnowy
Mierniki stanu zasobu

W stosunku do niektórych części aparatu produkcyjnego można sporządzić rachunek ich opłacalności. Schemat pozycji wpływających na procedurę obliczeń przedstawia poniższa tabela:

Rachunek dochodów i kosztów utrzymania zasobu środków trwałych⁹

Wyszczególnienie	Rezultaty faktyczne	Rezultaty planowane
I. Dochody
Doch. ze sprzedaży towarów i usług
Doch. ze sprzedaży środków trwałych
Doch. z tytułu najmu i dzierżawy środków trwałych
Doch. z tyt. leasingu środków trwałych
Pozostałe dochody
II. Koszty
Koszty amortyzacji
Koszty z tytułu inflacji
Koszty alternatywne
Koszty konserwacji i remontów
Pozostałe koszty
III. Nadwyżka (I-II)

W sporządzaniu rachunku opłacalności wyszczególnia się dochody i koszty utrzymania zasobu środków trwałych, a ich różnica stanowi nadwyżkę środków trwałych.

Cenne informacje w analizie można uzyskać poprzez obliczanie kompleksowych wskaźników określających stan środków trwałych, oraz proces ich eksploatacji. Schemat postępowania przedstawiają poniższe tabele:

Wykaz mierników stanu zasobu w przekroju /środki trwałe posiadane i użytkowane/¹⁰

Rodzaj środków trwałych	Środki trwałe
	posiadane	użytkowane
1. Budynki i budowle
Liczba sztuk
Wartość brutto
Wartość zużycia fizycznego
Wartość zużycia ekonomicznego
Długość okresu normatywnego
Wartość netto
Długość okresu eksploatacji
Poziom techniczny środków
Moc energetyczna
Atrakcyjność rynkowa Lokalizacja Średni okres zawarcia transakcji Uniwersalność Charakter zmiany cen Charakter postępu technicznego
2. Maszyny i urządzenia
....
....
Środki trwałe ogółem

Wykaz podstawowych mierników eksploatacji środków trwałych¹¹

Wyszczególnienie	Wielkości faktyczne	Wielkości planowane
Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych w %
Wskaźniki zmianowości
Techniczne uzbrojenie pracy
Czas przestojów i remontów
Stopień wykorzystania powierzchni użytkowej budynków
Wskaźniki obrotu środków trwałych
Wskaźniki rotacji środków trwałych
Zużycie energii i mediów

PODSUMOWANIE

Podstawą analizy ekonomicznej zarówno środków trwałych jak i innych zagadnień związanych z działalnością gospodarczą jest sprecyzowanie wniosków zmierzających do likwidacji stwierdzonych niedociągnięć i nieprawidłowości, oraz do poprawy działania i uzyskania lepszych efektów gospodarczych i finansowych firmy. Jakość analizy zależy zarówno od trafności wyboru zastosowanych metod analizy jak i od kwalifikacji wykonawców analizy, oraz dokładności jej wykonania. Należy pamiętać iż wyniki analiz ekonomicznych wykorzystywane są do wielu spraw związanych z prawidłowym funkcjonowaniem podmiotów gospodarczych; między innymi do sporządzania biznesplanu, zwłaszcza jego części analitycznej i charakteryzującej kondycję firmy. BIBLIOGRAFIA

1. Praca zbiorowa pod red. Z. Kasiewicza „Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa”; SGH, Warszawa 1995 r

2. W. Sasin „Poradnik ekonomiczny szefa firmy” wyd. P.W. FRAMAX, Skierniewice 1995 r Praca zbior. pod red. Z. Kołaczyk „Zagadnienia rachunkowości finansowej” wyd. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce; Warszawa 1997 r.

3. Praca zb. pod red. H Bienioka „Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem”, Katowice 1998 r

4. Stanisław Dębski „Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw” Warszawa 1997 r

Mieczysław Dobija „Rachunkowość zarządcza”; PWN 1994

WSTĘP 1

ŚRODKI TRWAŁE 1

Ogólne zasady prowadzenia analizy 2

ANALIZA ŚRODKÓW TRWAŁYCH W PRZEDSIĘBIORSTWIE 3

Wycena środków trwałych 3

Analiza przebiegu procesów odtworzenia środków trwałych. 4

Analiza ruchu środków trwałych 5

Analiza efektywności środków trwałych 5

Analiza badania wpływu środków trwałych na wyniki ekonomiczno finansowe 5

Raporty o gospodarce środkami trwałymi 5

PODSUMOWANIE 7

BIBLIOGRAFIA 8

1 Patrz: W. Sasin „Poradnik ekonomiczny szefa firmy” wyd. P.W. FRAMAX, Skierniewice 1995r, str. 63.

2 Patrz: Praca zbior. pod red. Z. Kołaczyk „Zagadnienia rachunkowości finansowej” wyd. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce; Warszawa 1997r.

3 Źródło: Praca zb. pod red. H Bienioka „Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem”, Katowice 1998r;str. 329

4 Patrz: Praca zb. Pod red. Z. Kasiewicza „Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa”; SGH, Warszawa 1995r; str. 172

5 Patrz: Praca zb. Pod red. Z. Kasiewicza „Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa”; SGH, Warszawa 1995r; str. 175

6 Patrz: Praca zb. Pod red. Z. Kasiewicza „Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa”; SGH, Warszawa 1995r; str. 188

7 Patrz: Praca zb. Pod red. Z. Kasiewicza „Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa”; SGH, Warszawa 1995r; str. 192

8 Źródło: Praca zb. Pod red. Z. Kasiewicza „Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa”; SGH, Warszawa 1995r; str. 196

9 Źródło: Praca zb. Pod red. Z. Kasiewicza „Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa”; SGH, Warszawa 1995r; str. 197

10Źródło: Praca zb. Pod red. Z. Kasiewicza „Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa”; SGH, Warszawa 1995r; str. 198

11 Źródło: Praca zb. Pod red. Z. Kasiewicza „Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa”; SGH, Warszawa 1995r; str. 199

9