Skrypt WSP

„Współczesne systemy polityczne”

1. Pojęcie systemu politycznego

System polityczny - na system polityczny składają się 3 następujące kwestie:

- idee, wartości polityczne

- organizacje, instytucje polityczne

- normy polityczne

Idee, wartości polityczne - są to idee i wartości, które mają charakter polityczny, które są
uznawane w życiu politycznym, na których życie polityczne się opiera. Życie polityczne
każdego społeczeństwa opiera się na uznanych pewnych wartościach np. idea demokracji,
idea państwa, idea praworządności, idea społeczeństwa obywatelskiego, idea rozdziału
kościoła od państwa, świecki charakter państwa, idea suwerenności narodu, idea podziału
władz itp.

Organizacje, instytucje polityczne - które mają charakter polityczny, które funkcjonują w
politycznej sferze życia społecznego, które organizują społeczeństwo do udziału w takim
życiu np. partie polityczne (zdominowały dzisiejsze życie polityczne), państwo (organizacja
powszechna i przymusowa), samorządy, związki zawodowe, są to nie tylko organizacje
formalne, możemy zaliczyć do nich także organizacje nieformalne np. mafia, grupa
zorganizowana

Normy polityczne - normy, które mają charakter polityczny, które regulują życie polityczne, które są uznawane w życiu politycznym.

Do norm politycznych zaliczamy:

Część norm ustanowionych przez państwo (norma, która nie dotyczy życia

politycznego np. jest to prawo o ruchu drogowym, ale normą polityczną jest już prawo wyborcze bo reguluje ważny fragment życia politycznego), zaliczamy także normy,
którymi kierują się organizacje i instytucje polityczne, jest także partyjny regulamin
obrad parlamentu→ reguluje zasady funkcjonowania instytucji politycznych, do norm politycznych zaliczamy nie tylko prawa pisane ale także prawa zwyczajowe jeżeli
dotyczą życia politycznego .

2. Istota, rodzaje i treść konstytucji.

Ponad 20 państw świata nie ma konstytucji, dzielimy je na 2 grupy:

- monarchia absolutna ( władza panującego nie może być ograniczona) np. Płw. Arabskim -

Arabia Saudyjska, Omau, Katar, REA

- państwa rządzone przez reżimy, które doszły do władzy poprzez przewroty, zamachy stanu np.

Libia

Konstytucja - ustawa zasadnicza, ustawa podstawowa, akt prawny najwyższego rzędu

(konstytucja z łac. Constitutio-ustanowić, urządzać), a zatem konstytucja to akt prawny, który traktuje o ustanowieniu i urządzeniu państwa. Słowo konstytucja jest niejako zarezerwowane . Konstytucja jest aktem prawnym szczególnego rodzaju.

Czym Konstytucja różni się od innych aktów prawnych:

1) Szczególnym trybem stanowienia

2) Szczególna systematyką

3) Szczególną treścią

4) Szczególna mocą

5) Podlega szczegółowej ochronie

Ad 1)

Konstytucję uchwala się przy szczególnym forum i szczególna większością.

W Polsce sejm może zmienić konstytucję ^®

²/₃ głosów, w USA ľ stanów, w Portugalii ⁴/₅posłów w Parlamencie.

Ad2)

Konstytucje pisze się wg pewnego porządku, wszystkie konstytucje rozpoczynają się od

preambuły, ale nie jest ona normą prawną, ma ona charakter deklaracji ustawodawcy.

W I rozdziale konstytucja określa ustrój polityczny, w II rozdziale ustrój gospodarczy ,

III rozdział traktuje o prawach, wolnościach i obowiązkach obywatelskich, IV rozdział

traktuje o najważniejszych organach, kończy się przepisami o zmianie konstytucji. Wg takiej systematyki napisana jest większość konstytucji świata.

Ad3)

Szczególna treść sprowadzą się do tego, że konstytucja jest pisana w sposób ogólnikowy

(nie pisze się o detalach) jest ogólnikowa dlatego aby mogła obowiązywać przez długi okres czasu (gdyby traktowała o szczegółach często trzeba byłoby ją zmieniać), ale także po to aby można byłoby ją uchwalić.

Ad4)

Konstytucja jest aktem prawnym najwyższego rzędu, wszystkie pozostałe akty prawne muszą być zgodne z konstytucją, muszą z niej wynikać.

Ad 5)

W krajach demokratycznych do ochrony konstytucji powołuje się wyspecjalizowany w tym organ państwowy, powołuje się sąd szczególnego rodzaju

- w Polsce Trybunał Konstytucyjny

- w Niemczech Federalny Trybunał Konstytucyjny
- w USA Sąd Najwyższy

- we Francji Rada Konstytucyjna

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zawsze mają moc ustawy.

Rodzaje konstytucji:

1) czas obowiązywania, treść i zawartość:

a) konstytucja pełna:

- przyjmowana jest na czas nieokreślony (ustawodawca, który ją napisał nie
określił czasu w jakim konstytucja ma obowiązywać)

- wyróżnia się treścią (musi obowiązywać co najmniej 5 spraw):

 ustrój polityczny

 ustrój społeczno - gospodarczy

 prawa, wolności i obowiązki obywatelskie

 organizacje i zasady funkcjonowania przynajmniej najwyższych
władz państwowych

 przepisy o zmianie konstytucji

- każda konstytucja pełna w I rozdziale określa ustrój polityczny poprzez

wyliczenie zasad ustroju politycznego

- rozdział II poświęcony jest ustrojowi społeczno - gospodarczemu ( wyliczenie
zasad ustroju społeczno - gospodarczego). Rozpoczyna się od stwierdzenia
”ze własność w danym państwie jest nienaruszona...”

- w dalszej części określa prawa, wolności i obowiązki obywatelskie

Prawa obywatelskie:

- wynikają one zawsze z prawa stanowionego

- w przypadku prawa mamy możliwość wyboru sposobu postępowania, z prawa obywatelskiego

można korzysta, ale nie musi się.

- W sytuacji konfliktowej to obywatel musi powołać się na normę prawną na mocy której to

prawo mu przysługuje

Wolności obywatelskie:

- wolności nie wynikają z prawa stanowionego ale mogą być przez to prawo ograniczone

- obywatele mają także możliwość wyboru sposobu postępowania , z wolności korzystamy kiedy

chcemy

- w sytuacji konfliktowej to organ państwowy musi wykazać normę prawną na mocy której daną

wolność ograniczono

Obowiązki obywatelskie:

- obowiązki obywatelskie wynikają zawsze z prawa stanowionego, w krajach demokratycznych
dba się o to aby obowiązki były o randze ustawy zwykłej

- w przypadku obowiązków obywatelskich nie ma możliwości wyboru sposobu postępowania,
obywatel musi wypełnić obowiązek bez względu co o nim sądzi

- w sytuacji konfliktowej to organ państwowy musi wykazać normę prawną z której dany

obowiązek wynika

- określa do kogo należy władza ustawodawcza , wykonawcza i sądownicza, jak
te władze się wykonuje, określa ich kompetencje, określa relacje między nimi
-konstytucja kończy się przepisami o zmianie konstytucji, ustawodawca musi

określić tryb zmiany konstytucji

b) Konstytucja mała - wyróżnia się po pierwsze tym, że przyjmuje się ją na czas
określony, z reguły jest to na czas do uchwalenia konstytucji pełnej, konstytucja
mała ma charakter tymczasowy ( w XX w. Mieliśmy 3 małe konstytucje:
I 1919-1921, II 1947-1952, III 1991-1997), po drugie treścią - konstytucja mała
jest „uboga” pod względem treści, z reguły określa organizacje i zasady
postępowania najwyższych władz państwowych

2) Sposób zmiany konstytucji

a) Konstytucja sztywna - to taka, której tryb zmiany jest bardzo czasochłonny

i trudny do przeprowadzenia np. Dania, Irlandia, Szwajcaria, Japonia (najbardziej sztywny od 1947r.)

b) Konstytucja giętka (elastyczna) - to taka, której tryb zmiany nie różni się od trybu
zmiany ustaw zwykłych np. Wielka Brytania, Izrael.

Bardzo rozbudowana jest konstytucja Szwajcarii, każde uprawnienie władz związkowych musi wynikać z konstytucji. Jest to bardzo szczegółowa konstytucja, dlatego często się ją poprawia.

3. Formy demokracji bezpośredniej

Demokracja - władza ludu (z gr. Demos- lud i kratos- władza)

W ustroju demokratycznym społeczeństwo ma wpływ na skład państwowy, ten wpływ

następuje przez wybory, ale także przez możliwość krytyki rządzących partii. Ma także

wpływ na treść podejmowanych decyzji. Ten wpływ może być bezpośredni np. referendum
lub pośredni za pośrednictwem posłów, senatorów, radnych, wpływ również poprzez krytykę lub dyskusję.

Obywatele mogą kontrolować działalność władz państwowych, ta kontrola jest możliwa poprzez dostęp do sądów lub trybunałów , poprzez krytykę upowszechnioną przez media. Jednak demokracja funkcjonuje w sposób należyty, gdy w społeczeństwie występuje
surrealizm mediów.

Demokracja bezpośrednia polega na tym, że każdy przeciętny obywatel ma jednakową możliwość udziału w podejmowaniu decyzji państwowych

W demokracji przedstawicielskiej posłowie, senatorowie, radni mają więcej do powiedzenia niż normalny obywatel.

Instytucje demokracji bezpośredniej:

- referendum

- inicjatywa ludowo - ustawodawcza (obywatelska)

- zgromadzenie ludowe

Referendum - najczęściej spotykana inicjatywa demokracji bezpośredniej. Od początku lat 90-tych obserwujemy modę na demokrację bezpośrednią i rezultatem tej mody jest to, że w prawie wszystkich państwach europejskich można to referendum przeprowadzić (dopóki nie ma referendum w RFN)

Referendum (z łac. Referendare- odwołanie się) jest to forma odwołania się organu

państwowego do opinii, do woli obywateli. Przez referendum organ państwowy, który je

rozpisał chce poznać opinię obywateli w danej sprawie lub chce aby podjęli decyzję w danej

sprawie.

REFERENDUM

OPINIODAWCZE PRAWODAWCZE

USTROJODAWCZE USTAWODAWCZE

OBLIGATORYJNE _{FAKULTATYWNE
OBLIGATORYJNE FAKULTATYWNE}

Referendum opiniodawcze - w takim referendum obywatele nie podejmują decyzji, co

najwyżej wyrażają opinię w jakiejś sprawie (odbyły się 4 referenda opiniodawcze: I czerwiec
1946r. 3xTAK, II 1987r. Dotyczyło kierunku reform gospodarczych, prof. Sadowski
przygotował projekt referendum gospodarczego-nie dało wyniku, mniej niż 50% frekwencji,
III 1996 Lech Wałęsa, dotyczyło powszechnego uwłaszczenia, IV 2003 przystąpienie do UE)

Referendum prawodawcze - to takie w którym obywatele głosują nad projektem aktu

prawnego, obywatele podejmują decyzje→ decydują o przyszłości danego aktu prawnego, decydują czy ten projekt ma wejść w życie czy nie.

- referendum ustrojodawcze - dotyczy zmiany konstytucji

- referendum ustawodawcze - dotyczy zmiany jakiejś ustawy

Referendum obligatoryjne - obowiązkowe, musi się odbyć aby jakiś akt prawny mógł wejść w życie np. maj 1996 r. W Danii, Japonii, Szwajcarii

Referendum fakultatywne - nieobowiązkowe, może się odbyć ale nie musi aby ustawa weszła w życie , poprzez głosowanie w parlamencie np. Francja - dochodzi wtedy gdy legislacja
zawiedzie, gdy parlament nie podejmuje decyzji lub prezydent nie zgadza się z decyzją
parlamentu - prezydent rozpisuje wtedy referendum, wzywa obywateli do podejmowania
decyzji większością głosów.

Szwajcaria ma 90 dni od chwili ustalenia ustawy, jeżeli 50 tyś. osób nie będzie zgadzać się z
decyzją parlamentu piszą sprzeciw i podejmowane jest wtedy referendum fakultatywne.

Inicjatywa ludowo - ustawodawcza - polega ona na tym, że liczba obywateli ma prawo

zgłosić pod obrady parlamentu projekt zmiany ustawy zwykłej lub projekt zmiany

konstytucji. (W Polsce grupa co najmniej 100 tyś. osób, we Włoszech 500 tyś, w Szwajcarii 100 tyś.)

Zgromadzenie ludowe - to zebranie ogółu pełnoprawnych obywateli, którego celem jest

stanowienie prawa i wybór egzekutywy (wybór urzędników, którzy to prawo wprowadzą w życie)

Klasyczne zgromadzenie ludowe występuje w Szwajcarii w 5 kantonach na terenie lokalnym, także w małych

gminach w Niemczech, W Anglii na szczeblu parafii, parafia-najniższa jednostka podziału administracyjnego w
Anglii)

Demokracja pośrednia = przedstawicielska - polega ona na tym, że społeczeństwo sprawuje władze za pośrednictwem wybranych przez siebie przedstawicieli. Demokracja pośrednia wymaga przeprowadzenia wyborów rywalizacyjnych i systematycznych (kadencyjność
organów państwowych)

4. Systemy wyborcze

Dwa systemy wyborcze:

- System czteroprzymiotnikowy

- System pięcioprzymiotnikowy

Przy wyborze Bundestagu w Niemczech mamy system mieszany 80% mandatów - system czteroprzymiotnikowy

20% mandatów - system pięcioprzymiotnikowy

Każdy system wyborczy opiera się na zasadach systemu wyborczego. Każda z zasad określa coś innego, co składa się na wybory, na organizację wyborów.

System czteroprzymiotnikowy:

- zasada powszechności
- zasada równości

- zasada bezpośredniości lub pośredniości - zasada tajności

- zasada większości

System pięcioprzymiotnikowy:

- zasada powszechności
- zasada równości

- zasada bezpośredniości lub pośredniości - zasada tajności

- zasada większości

- zasada proporcjonalności

Zasada powszechności - określa krąg osób uprawnionych do udziału w wyborach. Wybory są całkowicie powszechne jeżeli jedynym warunkiem uzyskania prawa wyborczego jest
ukończenie określonego wieku ( w Europie 18 lat).

Cenzusy - ograniczenia powszechności wyborów spowodowane względami politycznymi, ekonomicznymi lub społecznymi np. wykształcenie, płeć, zawód, wiek, zamieszkanie.
Możemy wyróżnić 2 grupy ludzi, które należy wyłączyć od głosowania a głosowanie to i tak będzie powszechne:

- ludzie uznani prawomocnym orzeczeniem sądu o całkowitym lub częściowym
ubezwłasnowolnieniu

- skazani prawomocnym orzeczeniem sądu pozbawienia praw publicznych w

okresie odbywania kary. Uważa się, że państwo ma prawo ukarać w ten sposób obywatela

Prawo wyborcze dzielimy na:

- czynne
- bierne

Prawo czynne to prawo do wybierania, do udziału w głosowaniach
Prawo bierne to prawo do kandydowania, do ubiegania się o wybór

Zasada równości - zasada ta ma dwa znaczenia:

- równość w znaczeniu formalnym
- równość w znaczeniu materialnym

Wybory są równe w znaczeniu formalnym jeżeli wszyscy wyborcy mają taką samą liczbę głosów.

Wybory są równe w znaczeniu materialnym jeżeli „siła głosu” każdego wyborcy jest taka sama, jeżeli każdy mandat przypada na podobną liczbę głosów

Zasada bezpośredniości lub pośredniości - wybory są bezpośrednie jeżeli każdy wyborca

oddaje swój głos bezpośrednio na kandydata ubiegającego się o wybór, natomiast wybory

pośrednie polegają na tym, że wyborcy wybierają elektorów na kandydatów ubiegających się o wybór.

Wybory pośrednie rzadko są przeprowadzane. Wybór prezydenta i wiceprezydenta w USA przeprowadza się w ten sposób. We Francji w wyborach pośrednich wybiera się senat→ elektorami są radni samorządowi.

Zasada tajności - zasada tajności oznacza, że głosowanie powinno być tajne. Wybory są tajne jeżeli nie ma prawa i możliwości sprawdzenia w jaki sposób wyborca głosował.

W Polsce mamy prawo do tajności a w Anglii tajność jest obowiązkowa.

Zasada większości - zasada ta określa sposób rozdziału mandatów, sposób ustalenia kto wybory wygrał. W świetle zasady większości zwycięzcą zostaje kandydat, który uzyskał większość głosów.

Możemy wyróżnić 3 rodzaje większości:

- większość względna - to najwięcej głosów, chociaż mniej niż połowa - większość bezwzględna - to co najmniej 50% + 1 głos
- większość kwalifikowana - 50% + 1 głos + n

Wybory powszechne oparte są na większości względnej lub bezwzględnej. ( Anglia -
większość względna, Francja- większość bezwzględna)

Wielkość względna - plusem takiej wielkości jest to, że wybory na niej oparte kończą się zawsze wynikiem i nie trzeba ich powtarzać, minusem zaś jest to, że wybory na takiej
większości oparte najczęściej wygrywa kandydat na którego głosowała mniej niż połowa
wyborców.

Dyskusyjna w takiej sytuacji jest sprawa reprezentatywności kandydata.

Wielkość bezwzględna - plusem jest to, że wybory na niej oparte wygrywa zawsze kandydat na którego głosowała ponad połowa wyborców, minusem jest to, że takie wybory trzena powtarzać bo żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej ilości głosów. Wybory oparte na większości bezwzględnej dłużej trwają i więcej kosztują.

Wybory prezydenckie - większość bezwzględna

Wybory do senatu - większość względna
Wybory rad gmin - wielkość względna

Wybory wójta, sołtysa, prezydenta miasta - wielkość bezwzględna

Rozpatrując zasadę większości należy pamiętać, że takie wybory mogą zniekształcać wolę wyborców, może dojść do tego że w wyborach mała różnica głosów może doprowadzić do rozdania większej ilości mandatów,
a także to że czasami partia na którą w skali kraju oddano większość głosów wybory przegrywa.

A B

I 60 40

II 60 40

A-3 mandaty

III 60 40 B-2 mandaty

IV 10 90

V 10 90

200 300

Wybory większościowe sprzyjają tworzeniu się partii politycznych, zniechęcają do tworzenia nowych partii, zabezpieczają duże partie przed rozłamami, prowadzą do wykształcenia się systemu dwupartyjnego, dwublokowego lub systemu partii dominującej.

Np. Anglia - system dwupartyjny - Partia Pracy i Partia Konserwatywna

USA - system dwupartyjny - Partia Demokratyczna i Partia Republikańska

Zasada proporcjonalności - zasada ta określa sposób ustalenia wyników wyborczych w

wyborach pięcioprzymiotnikowych. Działanie zasady proporcjonalności: mandaty dzieli się między partie, zgłoszone przez nie listy kandydatów proporcjonalnie do liczby uzyskanych głosów. Przy wyborach proporcjonalnych muszą być okręgi wielomandatowe.

Metoda dzielenia mandatów. Znanych jest wiele takich metod. Dwie najczęściej używane metody:

- metoda D`Hondta - sprzyja dużym partiom politycznym, zabezpiecza przed
partiami skrajnymi; liczbę osób jaką oddano na poszczególne partie należy
podzielić przez kolejne liczby naturalne(1,2,3,4...), otrzymane ilorazy
porządkuje się od najmniejszego do największego, kolejne mandaty
przydzielimy partiom przy których występują kolejno najmniejsze ilorazy.

Przykład:

Zakładamy, że mamy 8 mandatów w 1 okręgu wyborczym, zarejestrowało się 5 partii politycznych.

I II III IV V

(4) _(1) (2) (6)

22 9 44

11 4,5

7,3 3

32 16 1

(3) (5)

22 16 8 2

13,3(7) 10,6 5,3 3

5,5 2,2 11

(8)

8 4 4

8,5 5

1 0 4 2 1

- metoda Sainte League` - używana powszechnie w Skandynawii, sprzyja

drobniejszym partiom politycznym, od metody D`Hondta różni się tym, że

dzielnikami są kolejne liczby nieparzyste (1,3,5,7,...)

I II III IV V

22 9 44 32 16 1

7,3 3 14,6 10,6 5,3 3 1,4!

4,4 1,8 8,8 6,4 3,2 5 3

3,1 1,2 6,2 4,5 2,2 7 5

1 1 3 2 1

Za pomocą zmodyfikowanej metody Sainte Legue` rozdzielono mandaty w wyborach parlamentarnych w zeszłej kadencji. AWS i Unia Wolności ... ..., że znajdą się w środku sceny politycznej ponieważ metoda ta miała

sprzyjać partiom środka, zmiana metody zaszkodziła przede wszystkim SLD a AWS i UW znalazły się poza parlamentem.

Wybory parlamentarne sprzyjają drobniejszym partiom politycznym i prowadzą do ukształtowania się systemu wielopartyjnego.

Wybory kończą się rozdaniem mandatów.
Mamy 2 rodzaje mandatów :

- mandat wolny

- mandat imperatywny

Mandat wolny polega na tym, że poseł w trakcie kadencji nie jest prawnie zobowiązany z wolą wyborców i nie może być przez nich odwołany.

Mandat imperatywny - poseł jest prawnie związany z wolą wyborców i może być przez nich odwołany w trakcie kadencji ( np. Bundesrad w Niemczech, w Polsce w okresie Polski
Ludowej - konstytucja 1952r.)

Wybory mogą być prawem lub obowiązkiem obywatelskim. W większości krajów udział w wyborach jest prawem m.in. Polska, ale są także kraje w których wybory są obowiązkowe, jeżeli obywatel nie weźmie udziału może być ukarany (w Europie: Szwecja, Belgia, Holandia, Włochy, Grecja, Turcja) Uzasadnia się to tym, że państwo ma prawo oczekiwać chociaż
minimalnego zaangażowania w sprawy państwa.

W Belgii frekwencja 92-93%. Jeżeli Belg nie weźmie udziału w wyborach i nie jest w stanie się usprawiedliwić zostaje umieszczony na tzw. Czarnej liście która jest wywieszona w miejscach publicznych, traci wtedy
pierszeństwo. Jeżeli Belg drugi raz nie przystąpi do wyborów otrzymuje domiar do podatku który będzie płacić do kolejnych wyborów pod warunkiem, że będzie głosował.

Poważnym problemem współczesnych państw jest finansowanie wyborów. Partie polityczne, kandydaci rywalizują ze sobą poprzez kampanie wyborcze, które są coraz droższe. Partie polityczne poszukują pieniędzy na finansowanie kampanii, szukają sponsorów lub zaciągają długi wyborcze które spłacają po zakończeniu kampanii. W ten sposób partie polityczne
uzależniają się od tych którzy maja pieniądze.

Np. w USA Kampania prezydencka kosztowała ok. 1,2 mld $, cztery lata temu ok. 1 mld $.

Współczesne państwa bronią się przed tym problemem stanowiąc ustawy w których określają np. limity finansowe jakie osoba fizyczna może wydać na kampanie a także to kto może być sponsorem takiej kampanii. Coraz więcej państw decyduje się na zwrot kosztów kampanii ale takie postanowienie nie podoba się wyborcom.

Najszybciej wprowadziła to Republika Federalna Niemiec bo od 1993r.

Czym powinien wyróżniać się dobry kandydat na którego głosujemy:

- powinien mieć dobrą prezencję

- powinien być osobą medialną

- powinien mieć doświadczenie w organizowaniu i kierowaniu

- powinien mieć uregulowaną sytuację rodzinną

- powinien mieć określony statut materialny - nie powinien być biedny

ale i niebogaty

- powinien raczej deklarować, że jest osobą wierzącą

- powinien być wykształcony

- powinien być człowiekiem sukcesu np. w USA za człowieka sukcesu uważa się

Lecha Wałęsę

5. Istota, funkcje i typy partii politycznych

Partia polityczna - każda organizacja społeczna bez względu na nazwę która jednocześnie spełnia 3 następujące kryteria:

- jest organizacją dobrowolną - nie może być przymusu przy wstępowaniu do partii

politycznych, dobrowolność ta wyróżnia partie polityczne od innych organizacji
do których przynależność jest obowiązkowa np. w Polsce aby wykonywać
niektóre zawody trzeba należeć do pewnej organizacji zawodowej np. pielęgniarki.
-Posiada program który integruje jej członków - program jest czynnikiem
integrującym poszczególne zgrupowania

- Dąży do zdobycia władzy państwowej - partie polityczne oficjalnie przyznają się

do tego, że są zainteresowane zdobyciem władzy (inne organizacje cieszą się jeżeli mają wpływ na władzę np. związki zawodowe)

Partia - z łac. Pars - część

Każda partia ma dokument który może być uznany jako deklaracja ideowa - wymienia

wartości i idee które podpisuje i do których urzeczywistnienia stara się dążyć. Rzeczywiste oblicze danego zgrupowania można poznać po programie.

Spoglądając na dzisiejsze programy partii można stwierdzić, że programy te swoją

perspektywą nie wybiegają w przyszłość (wcześniej zajmowały się „wizjonerstwem”, nie tylko partie komunistyczne), ponieważ jest ona coraz mniej przewidywalna a takie wybory pamiętają o obietnicach. Każda partia polityczna ma program wyborczy pisany pod kątem oczekiwań wyborców.

Funkcje partii politycznych:

- organizują one społeczeństwo do udziału w życiu politycznym

- wyrażają opinie i dążenia poszczególnych grup społecznych, w pewnym sensie

pośredniczą między obywatelami a państwem

- kształtują opinie i postawy obywateli (docierają do nas w różny sposób,

sposoby te ciągle się zmieniają, kiedyś organizowali wiece, akademie,

pochody, manifesty; dzisiaj docierają głównie poprzez media, dlatego tak

zawzięcie walczą o wpływy w mediach

- funkcja wyborcza:

 opracowują programy a w nich wizje rozwoju państwa

 wypełniają funkcję wyborczą poprzez selekcję kandydatów

zgłoszonych do wyborów

- funkcja rządzenia:

 opracowanie programu rozwoju państwa

 selekcja kandydatów na stanowiska państwowe

T y p y p a r t i i p o l i t y c z n y c h :

a) założenia ideowo - programowe:

- lewicowe

- centrowe

- prawicowe

LEWICOWE

SKRAJNA LEWICA

- trockistowskie

- maoistowskie

- partie anarchistyczne

- część partii komunistycznych

Wyróżniają je:

- akceptacja dla skrajnych metod działania, odwołuje się do rewolucji i

przemocy, terroryzmu, głosi potrzebę wywołania rewolucji - cel uświęca

środki

- szczególnego rodzaju mesjanizm, każda partia ma jakąś misje do spełnienia -

oczyszczenie społeczeństwa od różnego rodzaju wyzyskiwaczy, chce

uszczęśliwiać na siłę, jeżeli społeczeństwo nie chce przyjąć programu skrajnej

lewicy np. Partia Czerwonych Kmerów

- wojowniczy antyklerykalizm, wrogość do religii, „Religia to opium dla ludu”

- uważa, że własność uspołeczniona jest bardziej efektywna niż własność

prywatna, dlatego stałym postulatem jest nacjonalizacja czyli dążenie do upaństwowienia całej gospodarki

- kolektywizm, przekonanie, że dobro jednostki można poświęcić w imię

wspólnej sprawy, ważne jest społeczeństwo, klasa, grupa społeczna

UMIARKOWANA LEWICA

- socjalistyczne

- socjaldemokratyczne

Partie tego typu w Europie mają wielu wyborców, powstały w I połowie XIX w. - partie z

dużymi tradycjami

- w programach partii tego typu pewne hasła są stałe np. wolność (traktuje

bardzo szeroko wolność polityczną i ekonomiczną - nie można korzystać z

wolności politycznych jeżeli nie ma się wolności ekonomicznej), równość

- troska o tzw. minima

- najważniejsza wartość to jednostka i jej wolności

- równość traktują jako równość szans

- edukacja narodowa sprawa priorytetowa

- każda forma własności może być efektywna

- akceptują umiarkowany interwencjonalizm państwowy, rozbudowa

programów społecznych, socjalnych

- sprawą pomijaną są podatki (regułą jest, że gdy socjaliści i socjaldemokraci

rządzą podatki idą w górę)

- są za rozdziałem kościoła od państwa, opowiadają się za świeckim

charakterem państwa

- niechęć do surowego traktowania przestępców, łagodne kary, uważają, że

trzeba ich wychowywać a nie karać

Partie pacyfistyczne

Partie ekologiczne - Partie Zielonych

- cieszą się one popularnością głównie wśród lepiej wykształconej części

młodego pokolenia

- są to partie bardzo elitarne, nie dążą do nadmiernego umasowienia, wolą mieć

mniej członków ale bardziej przekonanych do sprawy

- specyficzne metody działania, chętnie organizują pikiety, blokady dróg

- najważniejszą wartością jest wolność jednostki, zagrożenia tej wolności partie

te spostrzegają inaczej:

 zbyt silnie rozbudowane państwo, zbyt rozbudowanie służby

mundurowe państwa występują zawsze przeciwko zwiększenia nakładów militarnych itp. (poprzez wzrost zatrudnienia w policji nie można zmniejszyć przestępczości)

 Partie Zielonych - największym zagrożeniem dla naszej wolności

jest degradacja środowiska naturalnego oraz niekontrolowany postęp technologiczny który czyni nas często niepotrzebnymi, bezrobotnymi; występują przeciwko korporacjom ponieważ upowszechniają one technologię na cały świat ; powołują się na różnego rodzaju prognozy świata przyszłego

CENTROWE

- Mają one „mieszane” programy, w programach tych odnajdujemy hasła

właściwe dla lewicy i prawicy, z reguły partie centrowe mają:

 Lewicowe programy gospodarcze

 Prawicowe programy polityczne

- akceptują interwencjonalizm państwowy np. w życiu gospodarczym

- każda forma własności może być efektywna, nie dążą do sprywatyzowania

wszystkiego

- akceptują podwyższenie podatków

- najważniejszą wartością jest rodzina - podstawowa komórka społeczna

- akceptują obecność kościoła w życiu politycznym, opowiadają się za religią w

szkołach

- mogą tworzyć koalicje zarówno z partiami umiarkowanej lewicy i

umiarkowanej prawicy, są z reguły cennym partnerem przy tworzeniu koalicji, często mogą decydować kto rządzi

Typowymi partiami centrowymi są partie ludowe, partie chrześcijańsko - demokratyczne
W Europie obserwujemy spadek wpływów partii ludowych dlatego, że skurczyła się baza
społeczna tych partii, partiom ludowym nie udaje się przekształcić w partie ogólnokrajowe.

Partie demokratyczno - chrześcijańskie w Europie cieszą się dużą popularnością, często wchodzą do koalicji rządzących, a także w Ameryce Łacińskiej.

Współczesne partie chadeckie skupiają katolików i protestantów np. w Niemczech - CDU -
Unia Chrześcijańsko - demokratyczna ok. 700 tyś. członków.

PRAWICOWE

PARTIE LIBERALNE

PARTIE NIELIBERALNE

- partie tego typu są na ogół partiami elitarnymi, mają niewiele członków, nie

dążą do rozbudowy swoich szeregów

- uważają, że tylko własność prywatna jest efektywna stąd też stałym postulatem

jest prywatyzacja, niechęć do interwencjonalizmu państwowego, sprzeciwiają

się obecności państwa zwłaszcza w życiu gospodarczym

- partie te wyróżnia wiara w obiektywne prawa rynku - państwo ingerując może

psuć gospodarkę

- są niechętne rozbudowie programów socjalnych, społecznych

- opowiadają się za obniżeniem podatków

Neoliberałowie - widzą pewne zadania dla państwa

Liberałowie - państwo nocnym stróżem

PARTIE KONSERWATYWNE

- przywiązanie do tradycji narodowej, państwowej w krajach w których

dominujący jest protestantyzm

- najważniejszą wartością jest rodzina, własność prywatna a przede wszystkim

własność rodzinna.

- Partie tego typu są niechętne gwałtownym reformom i przemianom

- Konserwatyzm może się kojarzyć z zakonserwowaniem tego co jest teraz, ale

prawdziwi konserwatyści nie sprzeciwiają się przemianom, chcą tylko aby te zmiany miały charakter umiarkowany, gdy będą one gwałtowne społeczeństwo nie będzie ich rozumieć i akceptować

- Podchodzą bez entuzjazmu do integracji europejskiej ponieważ wtedy zostaną

zapomniane tradycje

PARTIE NARODOWE

- Cieszą się one dużą popularnością w specyficznych sytuacjach - z reguły w

okresie walki o odzyskanie państwowości tuż po odzyskaniu niepodległości

- Największą wartością jest rodzina

- Partie tego typu unikają rozwiązań ideologicznych po to aby nie dzielić

społeczeństwa

- Głoszą solidaryzm społeczny - społeczeństwo dzieli się na klasy, grupy,

muszą współpracować aby odzyskać np. niepodległość

- Przywiązują dużą wagę do wartości prywatnej

SKRAJNA PRAWICA

- akceptacja dla skrajnych metod działania

- powołuje się na swoją dziejową misję - mesjanizm - oczyszczenie

społeczeństwa z różnego rodzaju obcych

- klerykalizm - dążenie do zwiększenia roli kościoła w życiu publicznym

- do partii skrajnej prawicy zaliczamy: partie nacjonalistyczne,

neofaszystowskie, klerykalne

W Europie tego typu partie osiągają widoczne sukcesy polityczne np. we Włoszech partii neofaszystowska - Sojusz Narodowy, przedstawiciel tej partii jest ministrem spraw
zagranicznych.

b) struktura organizacyjna

- partie masowe

- partie kadrowe

PARTIE MASOWE - opierają się na „masie” zarejestrowanych członków, każdy z nich jest zobowiązany opłacać składkę członkowską, podporządkować dyscyplinie partyjnej oraz działać w jednej z podstawowych komórek partyjnych. W partii tego typu stale działa nie tylko centrala ale także struktura terenowa. Partie masowe dążą do rozbudowanej struktury terenowej np. Komunistyczna Partia Chin (67 min członków)

PARTIE KADROWE - nie mają członków, jej aktywność opiera się na sympatiach których się nie rejestruje, w partii tego typu stale działa tylko centrala, brak jej komórek terenowych, jeśli takie już się tworzy to tylko na potrzeby i czas wyborów, kampanii wyborczych;
utrzymywanie się wyłącznie z dotacji i zbiórek.

c) typ, rodzaj członkostwa

- partie o członkostwie indywidualnym

- partie o członkostwie zbiorowym

PARTIE O CZŁONKOSTWIE INDYWIDUALNYM - to takie które dokonują naboru
członków w oparciu o indywidualną deklarację każdego wstępującego, obecnie częściej spotykana

PARTIE O CZŁONKOSTWIE ZBIOROWYM - są zrzeszeniami różnych organizacji

społecznych które zbiorowo na mocy decyzji swych władz przystąpiły do danego

ugrupowania. Przy takim członkostwie możliwe jest, że wyborca przystępując do związku
zawodowego nie zawsze może wiedzieć, że przystąpił do partii pracy. Najlepszym
przykładem jest działająca w W. Brytanii Partia Pracy - członkami zbiorowymi są w
większości związki narodowe, organizacje społeczne kobiet i młodzieży ok. 3800 000
członków.

6. Istota i typy systemów partyjnych

System partyjny - to forum rywalizacji lub współpracy ogółu legalnie działających partii politycznych w danym państwie.

Typy systemów partyjnych:

a) liczba partii zdolnych do udziału w rządzeniu:

- system wielopartyjny

- system dwupartyjny

- system partii dominującej

- system jednopartyjny = monopartyjny

System wielopartyjny

W systemie tym legalnie działa wiele partii, ale żadna z nich nie może zdobyć w wyborach
ponad połowy mandatów w parlamencie, których trzeba do utworzenia samodzielnego rządu.
W związku z tym system ten prowadzi do tworzenia się rządów koalicyjnych.
W systemie wielopartyjnym legalnie działa opozycja i legalna jest rotacja u władzy.
Każda koalicja działa w oparciu o umowę - z reguły ma ona charakter pisemny. W umowie tej
określa się:

- podział stanowisk państwowych

- program wspólnego rządu

- podział strefy wpływów

- sposób współdziałania partii koalicyjnych na forum parlamentu

Rodzaje systemów wielopartyjnych

- system rozbicia wielopartyjnego - polega na tym, że na scenie politycznej działa wiele

partii o niewielkich wpływach, a co za tym idzie, do utworzenia rządu potrzeba wielu

partii

od II wojny światowej we Włoszech do utworzenia całościowego rządu potrzeba co najmniej 5 partii politycznych, do dnia dzisiejszego, jeżeli partia uzyskuje 15-20% głosów, znajduje się w centrum areny politycznej, w Indiach istniała koalicja 14 partii, która przetrwała aż 3 lata

- system wielopartyjny dwublokowy - Francja do 1958r. system ten wyróżnia się
podziałem sceny politycznej na 2 przeciwstawne bloki, obozy polityczne:

 blok partii lewicowych
 blok partii prawicowych

Partie tworzą bloki przed wyborami, jeżeli dany blok wygra to staje się koalicją

rządzącą

Do 1958r we Francji istniał klasyczny system rozbicia wielopartyjnego, były to wybory proporcjonalne
wprowadzono wybory większościowe, szanse na mandaty mają duże partie dlatego partie lewicowe i
prawicowe tworzyły koalicje i zniknął wtedy blok centralny, który musiał opowiedzieć się za lewicą lub
prawicą

- system kooperacji partii - główne partie rywalizują ze sobą na etapie wyborów, zaś po

wyborach powracają do współpracy

np. w Szwajcarii od ponad 60lat cztery największe partie uzyskują w wyborach ponad 80% co daje im podobną liczbę mandatów w parlamencie

- system "dwóch i pół partii" - polega na tym że scena polityczna jest zdominowana

przez dwie duże partie, rywalizujące ze sobą, każdej z nich do utworzenia

całościowego rządu brakuje z reguły kilkunastu, kilkudziesięciu mandatów, zatem duża partia musi uzyskać do współpracy małą partię, która akurat taką liczbę mandatów ma w parlamencie np. w Niemczech

System dwupartyjny

Wiele partii działa legalnie, ale tylko dwie spośród nich są na tyle duże, że każda

samodzielnie może wygrać wybory i utworzyć samodzielny rząd. Działa legalna opozycja, tworzy ją druga duża partia, która wybory przegrała, no i duża grupa drobnych, skłóconych ze sobą partii np. Anglia, Grecja, Portugalia, Hiszpania.

W Anglii działa ok. 70 partii politycznych legalnie, ale w walce o władze liczą się dwie partie: Partia konserwatywna i Partia pracy. W USA - Partia Republikańska i partia Demokratyczna, bardzo
konserwatywny system dwu partyjny, jest tylko dwóch przedstawicieli partii trzecich

System partii dominującej

Legalnie działa także wiele partii, ale tylko jedna spośród nich jest na tyle wpływowa że od dłuższego czasu wygrywa kolejne wybory i pozostaje u steru władzy. W systemie tym działa legalna opozycja, stanowią ją z reguły drobne, liczne, skłócone ze sobą partie.

W Szwecji od 1920r z małymi przerwami rządzi Partia Socjaldemokratyczna, jeżeli traciła władze to rzadko i na krótko.

W Meksyku od 1919 - Partia Indriustralno-Rewolucyjna, dopiero w 2000r. partia ta przegrała wybory prezydenckie, ale nie przestała dominować, ponieważ wygrała wybory parlamentarne.
w Japonii od 1953r. - Partia Liberalno - Demokratyczna.

System partii dominującej nie jest najlepszym rozwiązaniem, ponieważ w mniejszych
krajach demokratycznych prowadzi do patologii politycznej. Działacze tej
dominującej partii, którzy sprawują te same władze zaczynają się korumpować,
ponieważ są pewni, że wygrają następne wybory. O tym, że system ten prowadzi do
patologii politycznej mogą świadczyć doświadczenia z Meksyku, Japonii, Korei Pd.

System jedno partyjny = monopartyjny

Legalnie działa tylko jedna partia, nie ma legalnej opozycji, a co za tym idzie, nie ma też legalnej rotacji u władzy.

Nie ma takiego systemu w Europie. Na świecie istnieje jeszcze kilka państw opartych na systemie jednopartyjnym (kraje komunistyczne) Kuba, Korea Pn, Chiny, Wietnam, Laos, Syria, Brunea.

Do żadnego z tych czterech systemów partyjnych nie pasuje system partyjny w okresie Polski Ludowej

Trzy partie polityczne:

- Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

- ZSR

- Stronnictwo Demokratyczne

Taki system nazwano systemem partii hegemonicznej (także w Niemczech, Bułgarii i Czechosłowacji).

Polega on na tym, że legalnie działa kilka partii, wśród nich rolę hegemona odgrywa partia komunistyczna, a pozostałe tą partię uznawały. Nie było legalnej opozycji, bo wszystkie partie miały swoich przedstawicieli w rządzie.

7. Modele ustrojów współczesnego państwa.

1) Ustrój terytorialny - biorąc pod uwagę takie kryterium możemy wyróżnić:

a) państwa unitarne

b) państwa złożone (związkowe) np. Niemcy

Państwo unitarne - jednolite pod względem ustroju administracji lokalnej (na całym obszarze państwa taki sam ustrój administracyjny) np. Polska.

Wszyscy obywatele mają taki sam zakres praw, wolności i obowiązków.

Państwo unitarne jest bardziej scentralizowane, oczywiście nie wszystkie państwa są takie same, można podzielić je na dwie grupy:

-państwa całkowicie jednolite np. Polska

-państwa na terytorium których pewne jednostki administracyjne korzystają z

autonomii, czyli z szczególnie rozwiniętego samorządu w dziedzinie życia społecznego

W okresie II RP - woj. śląskie korzystało z autonomii, teraz woj. opolskie ubiega się o autonomię

W Hiszpanii aż 18 jednostek podziału administracyjnego ma autonomie np. Baskonia, Galicja, Madryt, Murcja, Nawarra

Dania - jednostką autonomiczną jest Grenlandia
Ukraina - Krym

Rosja - 1 obwód autonomiczny i 10 okręgów autonomicznych Finlandia - Wyspy Alandzkie

Państwo złożone - jest związkiem państw, które zrzekły się tylko części swych praw na rzecz
władz związkowych. Państwa złożone są najczęściej dobrowolnymi związkami państw,
podmioty państwa złożonego posiadają prawo secesji - możliwość wystąpienia ze związku.

Niemcy są państwem związkowym, ale ujednoliconym, składają się z 16 landów:

13 landów ma 3 - stopniowy podział administracyjny

3 landów - 2 - stopniowy podział administracyjny

W państwie złożonym obywatele mogą mieć różne prawa, wolności i obowiązki, zależy to od tego, na jakim terenie podmiotu złożonego obywatel mieszka.

Np. w USA - jest różny, system podatkowy, bardzo wysokie podatki są np. w Kalifornii, niskie - na Alasce - w zasadzie nie płacą podatku dochodowego.

Każdy stan ma także własny kodeks prawny np. są stany, w których kara śmierci jest orzekana i wykonywana, w innych jest tylko orzekana, a jeszcze w innych nie orzeka się takiej kary

Rozpad państwa złożonego prowadzi do wojny domowej.

USA - dobrowolny związek 50 stanów

Dobrowolnym związkiem 7 republik była kiedyś Jugosławia, zaczęła się rozpadać na przełomie lat 80. i 90. Szwajcaria - 26 kantonów.

Czechosłowacja - w 1993 r. rozpadła się, Czesi i Słowacy "rozstali się", ale nie doszło do wojny domowej (niewile jest takich przypadków)

Niemcy - związek obligatoryjny, ustawa zasadnicza RFN z 1949r. odebrała krają niemieckim prawo do secesji

Możemy wyróżnić 4 formy państwa złożonego:

1. Konfederacja

2. Federacja

3. Unia personalna

4. Unia realna

Ad 1. Konfederacja jest to luźny związek państw, które realizują z reguły jasno określone zadanie i którego organy nie są rozbudowane. Związek suwerennych niepodległych państw. Z doświadczenia okazuje się, że konfederacja zajmie się z reguły organizacją obrony.
Np. dzisiaj wiele organizacji międzynarodowych ma charakter konfederacji

Związek Serbii i Czarnogóry - w 2002r. podpisały nową umowę związkową Szwajcaria do 1848r. była konfederacją

USA - w pierwszych latach swego istnienia były konfederacją związek 13 państw do 1788r.

Ad 2.Federacja - państwa związkowe, którego organy są rozbudowane i które realizuje wiele zadań wspólnych dla podmiotów związku.

Federacja zajmuje się prowadzeniem:
- wspólnej polityki obronnej.
- wspólnej polityki zagranicznej.
- wspólnej polityki monetarnej.
- ochrony handlowej

- ochrony granic zewnętrznych

Pozostałe dziedziny życia społecznego należą do podmiotów związku. W Europie: RFN, Szwajcaria, Austria, Belgia, Rosja

Ad 3. Unia personalna - związek państw połączonych wspólną głową państwa.

W historii Polski i Litwy po Unii w Krewie do Unii Lubelskiej stanowiły unie personalną, w 1569r. Związek Polski i Litwy przekształcony w unie realną

Związek Wlk Brytanii z kilkunastoma suwerennymi krajami - Kanada, Jamajka, Grenlandia, Papua i Nowa Gwinea, Australia, Nowa Zelandia

W 2000r referendum w sprawie przekształcania Australii w monarchie - nie powiodło się

Ad 4. Unia realna - związek państw połączonych wspólną głową państwa i innymi wspólnymi organami - parlament, rząd, armia, budżet państwa.

Unie realną jest Wlk Brytania - Anglia i Walia, połączone z Szkocją i Irlandią.

Ta unia realna między Anglią i Walią wynika z ustawy z 1701r. ze Szkocją, i z ustawy z 1800r. z Irlandią.

2) Jeżeli weźmiemy pod uwagę ustrój terytorialny, to możemy podzielić
współczesne państwa, które mają

a) 2-stopniowy podział administracyjny - Szwecja, Dania, Norwegia,
Szwajcaria, 3 landy w Niemczech, w Polsce do końca 1999r.
b) 3- stopniowy podział administracyjny - Polska, Francja, 13 landów w
Niemczech, Anglia w Wlk. Brytanii

3) Charakter państwa (kto jest głową państwa)

a) monarchia

b) republika

Monarchia - jest to państwo, na czele którego stoi dożywotni władca.

Monarchie możemy podzielić ze względy na:

- sposób powoływania władcy:

 monarchia elekcyjna - na całym świecie istnieją tylko 2 monarchie
elekcyjne - Watykan i Malezja

 monarchia dziedziczna - obowiązuje ustawa lub prawo zwyczajowe,
które reguluje tzw. prawa dynastyczne np. Wlk Brytania - Ustawa o
Koronie z 1708r.

Obecny rząd Anglii zaproponował zmianę ustawy, ponieważ nie jest ona zgodna z duchem współczesności -

dyskryminuje kobiety, ponieważ kobieta może objąć władzę tylko wtedy, gdy nie ma męskiego potomka.

Dyskryminuje także katolików - katolik nie może zostać królem Rząd apeluje o rozdzielenie kościoła i państwa. Królowa Elżbieta jest głową kościoła i państwa.

np Wlk. Brytania, Szwecja, Dania, Norwegia, Hiszpania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Lichtenstein, Maroko.

- zakres władzy panującego:

 monarchia absolutna

 monarchia konstytucyjna
 monarchia parlamentarna

MONARCHIA ABSOLUTNA -władza panującego niczym nie jest ograniczona, władca skupia w swoim ręku całą i niepodzielną władzę państwową. W monarchii absolutnej nie ma
konstytucji, zakazane są też z reguły, partie polityczne, zatem obywatele nie mogą korzystać z praw wyborczych. Wiele monarchii absolutnych już się rozpadło.

Pierwsza monarchia absolutna rozpadła się w wyniku rewolucji angielskiej, także w Iranie, Etiopii, ZEA, Omanie, Katarze, Suazi, Watykanie.

MONARCHIA KONSTYTUCYJNA - władza panującego jest ograniczona konstytucją, którą najczęściej on sam stanowi np. Brunei (istnieje parlament, ale jest organem doradczym),
Jordanii, Maroko.

MONARCHIA PARLAMENTARNA - władza panującego jest ograniczona konstytucją i

uprawnieniami parlamentu, rządu i sądów, np. w dzisiejszych monarchiach parlamentarnych władza panującego została ograniczona, nie ma on realnej władzy. PANUJE, ALE NIE RZĄDZI Np. król Szwecji - w 1970r ustalono nową konstytucję i pozbawiono go nawet władz, które przysługuje z reguły głowie państwa (prawo łaski, powoływanie ministrów, przyznawanie orderów itp.)

Każda monarchia konstytucyjna jest monarchią parlamentarną, ale monarchia parlamentarna nie jest monarchią konstytucyjną.

Republika - państwo na czele, którego stoi jedno lub wieloosobowa głowa państwa sprawująca swój rząd przez kadencje.

Organ jednoosobowy - prezydent.

W Europie dwa państwa, które są republikami

Szwajcaria - Rada Związkowa - organ 7 - osobowy, ma prezydenta, ale nie jest on głową państwa, ale przewodniczącym Rady Związkowej.

San Marino.

W Polsce w czasach obowiązywania konstytucji z 1952r. - Rada Państwa - 17 osób, kierował nią przewodniczący, ale nie był on prezydentem.

Głowa państwa nie jest organem dożywotnim.

W XII 1999r. w Turkmenii uznano władcę jako dożywotniego prezydenta.

4) Wzajemne relacje między najwyższymi organami państwa:

a) kraje, których ustrój opiera się na zasadzie podziału władzy

b) kraje, których ustrój opiera się na zasadzie jedności władzy

Ad a)

Są to kraje, których ustrój został zbudowany wg teorii podziału władz stworzonej przez
Monteskiusza "O duchu praw". Pierwszy w dziejach był John Locke, który zaproponował
podział władzy. Najlepszym sposobem zabezpieczenia państwa przed władzą absolutną jest podział władz.

Założenia tej koncepcji - "O duchu praw"

- władza państwowa powinna być podzielona na władzę wykonawczą,

ustawodawczą i sądowniczą.

- władze te powinny być wyraźnie od siebie oddzielone, niedopuszczalne jest to, aby
dwie władze znalazły się w rękach jednego organu, jednej osoby - kończy się
demokracja, a zaczyna się dyktatura tej osoby, (w krajach demokratycznych nie
można rządzić przy pomocy dekretu, ponieważ instytucja dekretu nie zgadza się z
podziałem władz)

- wymienione władze powinny być równoważne, kompetentne powinny być tak
rozdzielone, żeby każda z nich była równą władzą, żeby któraś z władz nie
zgromadziła nadmiaru kompetencji, jeżeli np. parlament uzyska przewagę nad
władzą sądowniczą i wykonawczą będziemy mieli do czynienia z dyktaturą
parlamentu.

- wymienione władze powinny nawzajem się kontrolować, uzupełniać, hamować -
Monteskiusz uważał, że każda władza musi być kontrolowana przez dwie pozostałe
władze - władza niekontrolowana szybko się korumpuje.

Ustrój Polski oparty jest na monteskiuszowskiej teorii podziału władz.

Na monteskiuszowskiej koncepcji podziału władz opierają się 4 modele współczesnego państwa demokratycznego:

- ustrój parlamentarno-gabinetowy

- ustrój prezydencki

- ustrój półprezydencki

- ustrój parlamentarno-kanclerski

Ustrój parlamentarno - gabinetowy - wykształcił się w Anglii w efekcie rewolucji w II

poł. XVII w. Dziś w czystej postaci w Wlk. Brytanii, w większości państw europejskich:

Belgia, Szwecja, Dania, Holandia, Luksemburg, Słowacja, Węgry, Norwegia.

- władza ustawodawcza należy z reguły do dwu izbowego parlamentu (parlament

jednoizbowy w Szwecji, Danii, Norwegii)

- władza wykonawcza jest dwuczłonowa należy ona do głowy państwa oraz do rządu

- głową państwa jest dziedziczny lub elekcyjny władca albo prezydent wybierany

przez parlament lub specjalnie powołane do tego zgromadzenie. Głowa państwa nie jest wybierana w wyborach powszechnych.

np. Włochy - specjalnie powoływane zgromadzenie Czechy - parlament

- rząd jest powoływany przez głowę państwa w składzie, który zostanie

zaakceptowany przez większość w parlamencie

- prawo inicjatywy ustawodawczej należy do posłów, głowy państwa i do rządu

- głowa państwa może rozwiązać parlament w trakcie kadencji

- głowie państwa na ogół nie przysługuje prawo veta - wyjątek Wlk. Brytania

- w tym ustroju nie ma zakazu łączenia funkcji pomiędzy rządem a parlamentem

- osoby zajmujące najważniejsze stanowiska w państwie ponoszą odpowiedzialność

konstytucyjną i polityczną

 odpowiedzialność konstytucyjną ponosi głowa państwa, rząd i każdy z

ministrów - jest to odpowiedzialność z tytułu naruszenia prawa, ale takiego naruszenia, które nie jest przestępstwem czy wykroczeniem w świecie
obowiązujących kodeksów np. gdy zostaną wydane pieniądze niezgodnie z ustawą - naruszenie ustawy budżetowej

 odpowiedzialność polityczną ponosi rząd i każdy z ministrów,

odpowiedzialność za kierunek za kierunek polityki, do tej odpowiedzialności
pociąga ministrów wyłącznie parlament, podstawową instytucja za pomocą
której parlament może działać jest wotum nieufności - jest to wniosek z
żądaniem zniesienia ministra z powodu prowadzenia polityki niezgodnej z
oczekiwaniami wnioskodawców. Uchwalenia takiego wniosku zmusza rząd do
ustąpienia.

W ustroju parlamentarno - gabinetowym nie może działać rząd ani minister,
który nie ma zaufania w większości parlamentu. Dymisja rządu rozpoczyna
okres który nazywamy przesileniem gabinetowym, trwa on do czasu powołania
następnego rządu. Częste przesilenia gabinetowe są niekorzystne dla państwa.
Zmodyfikowana instytucja wotum nieufności występuje w Polsce- wniosek o
wotum może zgłosić grupa co najmniej 46 posłów, a nie 1 poseł tak jak kiedyś.
Konstytucja mówi, że wotum rozpatruje się po 7 dniach aby posłowie mieli czas
na przemyślenia, w ten sposób wotum zostaje oddalone - posłowie są
przekonywani. Rząd może odrzucić wotum jeżeli ma czas na przygotowanie się.
Wotum zaufania - druga instytucja związana z odpowiedzialnością polityczną.
jest to przeciwieństwo wotum nieufności, dlatego że wniosek o wotum zaufania
występuje do parlamentu sam rząd, chce sprawdzić czy dysponuje poparciem
posłów. Jeżeli parlament nie uchwali wotum zaufania to rząd musi podać się do
dymisji, jeżeli uchwali to znaczy, że parlament wy zgodę na dalszą działalność
rządu.

Sytuacje wystąpienia z wnioskiem o wotum zaufania do parlamentu:

‰ występuje każdy nowo powołany rząd. Członkowie rządu powstałego po
odebraniu tek od króla lub prezydenta piszą wniosek o wotum zaufania do
parlamentu. W parlamencie wyznacza się debatę, która rozpoczyna się od
expoze premiera, który informuje o programie swego rządu. Następuje
głosowanie - jeżeli zostanie rozpatrzone negatywnie rząd musi wrócić do
głowy państwa i tam podać się do dymisji, głowa państwa musi przyjąć tę
dymisję i zacząć pracę nad powoływaniem nowego rządu

‰ W okresie konfliktu między rządem a parlamentem np. gdy parlament nie
chce uchwalić ustawy rządu, rząd za pomocą wotum zaufania może
zmusić posłów do uchwalenia ustawy proponowanej przez rząd
‰ zgłasza rząd w parlamencie ,w którym jest sporo posłów nie zrzeszonych
Głowa państwa nie musi ubiegać się o wotum zaufania i parlament nie może
wysunąć wniosku o wotum nieufności. W ustroju parlamentarno-gabinetowym głowa państwa podlega instytucjom kontrasygnacie.

Kontrasygnata - polega na tym, że pod każdą decyzją głowy państwa dla jej ważności musi podpisać się premier lub któryś z ministrów. Poprzez złożenie podpisu premier lub minister bierze na siebie odpowiedzialność polityczną za działania głowy państwa.

W Wlk. Brytanii - królowa brytyjska ma tylko jedno uprawnienie z którego może korzystać bez kontrasygnaty premiera - jest to powołanie nowego premiera, królową ogranicza prawo
zwyczajowe

W ustroju parlamentarno - gabinetowym działają 3 rodzaje rządu:

- rząd większości parlamentarnej

- rząd mniejszości parlamentarnej

- rząd pozaparlamentarny = rząd fachowców

Rząd większości parlamentarnej - rząd który dysponuje w parlamencie ponad połową posłów (50% + 1)

Rząd mniejszości parlamentarnej - rząd który dysponuje poparciem mniej niż połowy posłów, jest to rząd który ma do czynienia z dużą opozycją.

Sytuacje istnienia rządu mniejszościowego:

- może działać w okresie w którym opozycja nie chce przedterminowych wyborów

- powstaje i działa w sytuacji kiedy trzeba podjąć trudne i niepopularne decyzje

- w okresie klęsk żywiołowych, niepokojów wewnętrznych, zagrożenia zewnętrznego,

załamania gospodarki

np. rząd Jerzego Buzka w okresie poprzednim, gabinet L. Millera - trwał stosunkowo długo

Rząd pozaparlamentarny - tworzy się w momencie gdy partie obecne w parlamencie nie chcą
tworzyć rządu, nie chcą przejąć władzy. Gdy liderzy partii oświadczą głowie państwa, że nie
chcą tworzyć rządu. Głowa państwa tworzy wtedy rząd nie z posłów ale z wybranych przez
siebie fachowców. Jest to możliwe w okresie głębokiego kryzysu gospodarczego. Taki rząd
będzie mógł działać do momentu podjęcia wszystkich trudnych i niepopularnych decyzji.

W historii Polski w okresie międzywojennym powołano rząd pozaparlamentarny, na jego czele stał Władysław Grabski, działał w latach 1924 - 25, wyprowadził Polskę z kryzysu gospodarczego, przeprowadził m.in. reformę walutową - wprowadził złotego do obiegu.

Ustrój prezydencki - opera się także na monteskiuszowskiej koncepcji podziału władz.

Wykształcił się w USA, w tej chwili jest to bardzo popularna forma państwa

w Ameryce Pn. i Pł., większość państw na tych kontynentach ma ustrój prezydencki, także większość państw afrykańskich

Od ustroju parlamentarno - gabinetowego różni go:

- w ustroju prezydenckim mamy jednoczłonową egzekutywę -cała władza wykonawcza
należy do prezydenta. Prezydent jest jednocześnie głową państwa, szefem rządu i
naczelnym dowódcą sił zbrojnych.

- Prezydent ponosi wyłącznie odpowiedzialność konstytucyjną, nie ponosi

odpowiedzialności politycznej (nie występuje wotum nieufności, wotum zaufania bądź kontrasygnata) parlament nie może skrócić kadencji, z urzędu można odwołać
prezydenta jeśli złamie prawo

- prezydent pochodzi z wyborów powszechnych - parlament nie ma wpływu na to kto

będzie prezydentem

- prezydent nie ma prawa do rozwiązania parlamentu ale za to ma prawo veta.

- Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie posłom egzekutywa nie ma

inicjatywy ustawodawczej

- ministrowie są doradcami i wykonawcami woli prezydenta, on też określa zakres ich

samodzielności, ministrowie nie są w żaden sposób uzależnieni od posłów

- prezydent komunikuje się z parlamentem poprzez orędzia

Zalety ustroju prezydenckiego:

- znaczenie uzależnienie prezydenta od liderów partyjnych i od grupy partyjnej w

parlamencie

- jasno określona odpowiedzialność za stan państwa

Ustrój półprezydencki = sejmik prezydencki = ustrój rządów mieszanych

- ustrój ten powstał poprzez połączenie pewnych rozwiązań właściwych dla ustroju
parlamentarno - gabinetowego z pewnymi rozwiązaniami właściwymi dla ustroju
prezydenckiego

- taki ustrój mamy w kilku krajach Europy: Francja, Finlandia, Ukraina, Rosja,

Białoruś, Polska

Cech ustroju półprezydenckiego:

• I grupa - cechy które przypominają ustrój parlamentarno - gabinetowy

- dwuczłonowa egzekutywa - władza wykonawcza należy do prezydenta i do rządu

na czele z premierem

- prezydent ma prawo do rozwiązywania parlamentu w trakcie kadencji

- rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej

- rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem -istnieje wotum

nieufności, wotum zaufania i kontrasygnata

• II grupa - cechy które przypominają ustrój prezydencki:

- prezydent pochodzi z wyborów powszechnych

- prezydent ma prawo veta

- prezydent ma szereg uprawnień z których korzysta samodzielnie, bez

kontrasygnaty premiera np. w Polsce w 30 punktach konstytucji wymienione są uprawnienia prezydenta

- w ustroju tym występuje zakaz łączenia funkcji między rządem a parlamentem -
członkowie rządu nie mogą być posłami (w Polsce nie ma takiego zakazu ale
obowiązuje we Francji i Finlandii)

np. we Francji - łącznie z każdym posłem wybiera się jego zastępcę, jeżeli poseł otrzymuje propozycję wstąpienia do rządu na ten czas mandat zostaje przypisany zastępcy.

Ustrój parlamentarno - kanclerski

- opiera się na monteskiuszowskiej koncepcji podziału władz

- ustrój taki mamy w Niemczech i Austrii

- ustrój ten jest bardzo podobny do ustroju parlamentarno - gabinetowego

- od ustroju parlamentarno - gabinetowego różni się szczególną pozycją ustrojową

szefa rządu - kanclerza

 kanclerz wybierany jest przez parlament

 program rządu jest programem kanclerza

 ministrowie ponoszą odpowiedzialność wyłącznie przed kanclerzem, przed
parlamentem ponosi odpowiedzialność wyłącznie kanclerz

 kanclerz określa też zakres samodzielności ministrów

 parlament nie może pociągnąć ministrów do odpowiedzialności politycznej
 kanclerz może być jednocześnie szefem dowolnego resortu, kiedyś w
Niemczech i Austrii praktykowano to, że kanclerz zostawiał sobie pozycję
ministra teraz tego się nie stosuje -permanentny kryzys gabinetowy
-pozycja ustrojowa głowy państwa jest jeszcze mniejsza niż pozycja w ustroju
parlamentarno - gabinetowym -wyłącznie funkcje ceremonialne

ad b) Ustroje oparte na zasadzie jedności władzy (przeciwieństwo podziału władz) Koncepcja jedności władzy opiera się na przekonaniu, że pełna i niepodzielna władza
państwowa powinna być skupiona w rękach parlamentu bo tylko ona pochodzi z wyborów
powszechnych, tylko ona ma należytą legitymacje do sprawowania władzy. Pozostałe organy państwowe nie mogą być parlamentowi równe, tylko jemu podporządkowane. Zwolennicy
uważają, że organy wyłaniane z wyborów powszechnych mają większe znaczenie od
pozostałych organów które są wybierane.

Parlament określa dla pozostałych organów państwowych zadania, ich skład osobowy, może je kontrolować.

Ustrój zbudowany na zasadzie jedności władzy nazywany jest ustrojem rządów

zgromadzenia, ustrojem parlamentarno - komitetowym bądź ustrojem rządów konwentów.
W Europie taki ustrój mamy w 2 państwach: Szwajcaria, San Marino.
Głównym teoretykiem tej koncepcji był Jan Jakub Rosseau (jedność władzy) Na zasadzie
jedności władz były oparte ustroje byłych krajów socjalistycznych w tym Polski Ludowej,
było to konsekwencją pobytu Lenina w Szwajcarii (uchodźca polityczny)
Władza sądownicza we wszystkich państwach należ do Sądu Najwyższego, do Sądu
Orzecznictwa Powszechnego ( rozpatruje sprawy cywilne i karne), oraz do Sądów
szczególnych (specjalizuje się w rozpatrywaniu spraw szczególnego rodzaju - sądy wojskowe
i administracyjne)

Zasady ustroju sądów:

- zasada dożywotności sędziego na urzędzie - sędziów powołuje się na okres

dożywotni a nie na kadencje (przechodzi w czas spoczynku, jest nadal sędzią ale nie
zajmuje się praktyką, sędzia nigdy nie będzie emerytem, w USA 60, w Europie 65 lat)
-zasada nieusuwalności sędziego z urzędu - można go pozbawić urzędu w
szczególnych sytuacjach np. gdy zostanie przestępcą, zostaje mu udowodniona wina.

W USA sędziów federalnych pozbawia się urzędu tak samo jak prezydenta. Dopiero 7 sędziów

federalnych odwołano z urzędu, ostatni raz w 1999r. - zapomniał o płaceniu podatku stanowego.

- zasada instytucyjności - sądy na ogół są trójinstancyjne, wyjątkowo dwuinstancyjne.
Zasada instancyjności oznacza to, że orzeczenie, wyrok pierwszej instancji nigdy nie
jest ostateczny, od tej decyzji zawsze można się odwołać do wyższej instancji- wyrok
drugiej instancji jest zawsze ostateczny. W wyjątkowych sytuacjach od
prawomocnego wyroku możemy odwołać się o kasację do Sądu Najwyższego (kasacja
nie oznacza unieważnienia) sprawa zostaje jeszcze raz rozpatrzona.
-zasada kontradyktaryjności - obowiązek rozpatrywania spraw z udziałem wszystkich
stron procesowych

- zasada jawności - postępowanie przed sądami jest jawne tylko w wyjątkowych
określonych w ustawach sytuacjach sąd może wykluczyć jawność. W Europie w
trzech sytuacjach sąd może wykluczyć jawność:

 jawność można wykluczyć wówczas gdy podczas procesu mogą zostać
wyjawione tajemnice państwowe

 wówczas gdy w trakcie procesu może ucierpieć moralność publiczna

 po to oby ochronić dobro jednostki - strony pokrzywdzonej lub świadka

- obowiązek rozpatrywania spraw z udziałem czynnika społecznego (przedstawiciele
społeczeństwa) -ławnicy ( w Polsce, Niemczech) ława przysięgłych (USA, Austria)

W USA ława przysięgłych

- wielka ława przysięgłych - 36 sędziów przysięgłych wybranych w wyborach powszechnych

- małą ława - 12 sędziów wybranych spośród wielkiej ławy - podczas przeprowadzania sprawy

- obowiązek przeprowadzania postępowania dowodowego - wina zawsze musi być
udowodniona, nie może być wyroku na podstawie przyznania się oskarżonego do
winy, postępowanie dowodowe jest najdroższą częścią procesu

Od 1937-56r. Sądy radzieckie były zwolnione z tego obowiązku, w Polsce od 1949r., ale w 1956 zrezygnowano)

- prawo do obrony - każdy postawiony przed sądem ma prawo od obrony -
pełnomocnik lub obrońca z urzędu

- prawo powoływania sędziów należy do kompetencji głowy państwa

11. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej

W Wielkie Brytanii wykształcił się ustrój parlamentarno - gabinetowy i funkcjonuje on do dziś w czystej postaci

Pod wpływem struktury terytorialnej W. Brytania jest unią realną, która doszła do skutku najpierw w drodze porozumienia Anglii ze Szkocją w 1707 r. , a następnie unii realnej między tak powstałą W. Brytanią a Irlandią w 1800r.

Na terenie Anglii podział administracyjny jest trójstopniowy, na terenie Walii, Szkocji, Irlandii Pn. podział administracyjny jest dwustopniowy.

Najważniejszą jednostką podziału administracyjnego w której działają organy zarządu

lokalnego to hrabstwa. Hrabstwa dzielą się na dystrykty oraz na zrównane z nimi miasta. Z kolei dystrykty dzielą się na partie świeckie.

Władza na szczeblu lokalnym należy do samorządu terytorialnego. Na wszystkich szczeblach są rady: Rada Hrabstwa, Rada Dystryktu, Rada Partii. Pochodzą one w 2/3 z wyborów
powszechnych, natomiast w 1/3 z kooptacji - umożliwi ona do włączenie do rady
specjalistów którzy nie mieli szans w wyborach powszechnych, służy też lokalnym ideałom partyjnym, umożliwi włączenie do rady mniejszości Organem wykonawczym samorządu jest Mayor (odpowiednik naszego wójta, burmistrza, prezydenta miasta)

W tej chwili z dużej autonomii korzysta Szkocja, Irlandia Pn. i Walia. Autonomia ta

przejawia się tym, że Szkocja, Irlandia Pn. i Walia mają swoje parlamenty i rządy lokalne które działają w oparciu o statuty

Szkocja - przejawem autonomii jest to, że na terenie Szkocji obowiązują dwa języki urzędowe - język angielski i celtycki, mają także swój kodeks karny.

Konstytucja Wielkiej Brytanii

Na konstytucje W, Brytanii składają się 3 źródła prawa konstytucyjnego:

- ustawy które określają podstawy brytyjskiego ustroju, ustaw jest ok. 200 - w
większości są to ustawy bardzo stare

Do najważniejszych zaliczamy:

 ustawa o prawach z 1689r. - bardzo ważna ustawa ciągle obowiązująca,
decyduje o tym, że w W. Brytanii obowiązuje ustrój parlamentarno -
gabinetowy

 ustawa o następstwie tronu z 1701r. - zasady dziedziczenia tronu  ustawa o unii ze Szkocją z 1707r.

 ustawa o unii z Irlandią z 1800r.
 ustawa o parlamencie z 1911r.

 ustawa o ministrach korony z 1937r. - określa kompetencje rządu

- prawo precedensowe - są to orzeczenia sądu, które dotyczą materii konstytucyjnej.
W tym prawie precedensowym określone są kompetencje organów państwowych oraz
relacje między tymi organami a obywatelami

- normy prawa zwyczajowego - są to normy niepisane jednak znane i przestrzegane

(Gabinet Brytyjski funkcjonuje wyłącznie w oparciu o prawa zwyczajowe, normą prawa

zwyczajowego jest to, że królowa zleca powołanie rządu członkom Rady Gmin)

Ustrój Wielkiej Brytanii oparty jest na podziale władz:

- władza wykonawcza - z formalnego punktu widzenia należy do króla i rządu

- władza ustawodawcza - z formalnego punktu widzenia należy do króla i parlamentu

- władza sądownicza - z formalnego punktu widzenia należy do króla i sądów

Osoba króla jest spójnikiem łączącym te władze ale tak naprawdę spełnia on tylko funkcje wykonawcze

Kompetencje króla

Głowa państwa wypełnia funkcje zwyczajowe:

- mianuje premiera a na jego wniosek pozostałych członków rządu

- udziela dymisji rządowi

- rozwiązuje parlament, wyznacza datę wyborów parlamentarnych

- promuluguje (podpisuje i ogłasza) ustawy

- powołuje ambasadorów i innych przedstawicieli dyplomatycznych

- przyjmuje listy uwierzytelniające od przedstawicieli dyplomatycznych innych państw

- mianuje sędziów

- nadaje wyższe stopnie wojskowe

- nadaje ordery, odznaczenia i tytuły honorowe

- otwiera i zamyka sesje parlamentu

- wypełnia funkcje reprezentacyjne i integruje społeczeństwo

- głowa kościoła anglikańskiego

- powołuje biskupów i arcybiskupów tego kościoła

- przewodniczy synodowi tego kościoła anglikańskiego

- głowa kościoła prezbiteriańskiego (kościół narodowy Szkotów)

- głowa dominikanów - suwerennych i niepodległych państw

- głowa Wspólnoty Narodów

Władza ustawodawcza

Parlament Wlk. Brytanii jest dwuizbowy, tworzą go:

- Izba Lordów

- Izba Gmin

Izba Lordów - z formalnego punktu widzenia izbą wyższą jest Izba Lordów. Nie pochodzi z

wyborów powszechnych; składa się z ok. 800 lordów.

Lordowie nie są sobie równi, mamy różne kategorie lordów:

- I grupa - 90 lordów, którzy reprezentują lordów dziedzicznych

- II grupa - 20 lordów prawa - największe autorytety Wlk. Brytanii

- III grupa - 26 lordów duchownych - arcybiskupi i biskupi Kościoła Anglikańskiego

- 5 członków rodziny królewskiej i piastujących tytuły książąt: Walii, Edynburgu,

Yorku, Gloucaster i Kentu

- pozostali lordowie to lordowie dożywotni którzy nie mogą swego członkostwa

przekazać w spadku

Prawo powołania lordów należy do króla ale zawsze na wniosek premiera

Izba Lordów tylko z formalnego punktu widzenia jest izbą wyższą ale tak naprawdę spełnia

tylko dwie funkcje:

- funkcja ustawodawcza - Izba Lordów rozpatruje projekty ustaw ale wszystkie

poprawki wprowadzone przez lordów do tych ustaw muszą być rozpatrywane przez

Izbę Gmin

- funkcja sądownicza - z formalnego punktu widzenia całą Izba Lordów jest sądem

najwyższym Wlk. Brytanii ale w rzeczywistości funkcję tę wypełnia 20 lordów prawa

Izbie Lordów przewodniczy Lord Kanclerz który jest odpowiednikiem kontynentalnego

ministra sprawiedliwości i członkiem Gabinetu a więc powołany jest przez króla na wniosek premiera.

Izba Gmin - pochodzi z wyborów powszechnych, 4-przymiotnikowych, posłów Izby Gmin wybiera się w okręgach 1-mandatowych większością względną.

O wybór do Izby Gmin może ubiegać się każdy kto spełnia 3 kryteria:

- ma co najmniej 21 lat

- jego kandydatura została poparta 10 000 głosów

- zapłaci kaucję w wysokości 500 funtów, która przepadnie, jeżeli kandydat nie uzyska

5 000 głosów

Kadencja Izby Gmin nie jest precyzyjnie określona, ustawa o parlamencie mówi tylko, że

wybory odbywają się najrzadziej co 5 lat - Izbę Gmin można w każdej chwili rozwiązać, nie ma wyborów przedterminowych

O tym kiedy wybory odbędą się decyduje premier, może ogłosić wybory, gdy jest pewien, że wybory wygra jego
partia - przedłuża kadencję. Rozwiązuje także gdy istnieją problemy w partii - gdy grozi jej np. rozłam-
pozbycie się niepożądanych posłów którzy narazili się premierowi. Także podczas podejmowania trudnych
decyzji.

Partie są bardzo scentralizowane - premier ma duży wpływ na to, kto wejdzie w skład Izby Gmin. Izba Gmin aktualnie składa się z 659 deputowanych (posłów), z czego na Anglię
przypada 528, na Szkocję 72, na Walię 40 i 18 na Pn. Irlandię, wszyscy wybrani są w
okręgach 1-mandatowych (wprowadzony w 1800r.) Liczba członków Izby Gmin nie jest
określona na stale, zmienia się mniej więcej co 10 lat. Liczba posłów jest uzależniona od
liczby obywateli Wlk. Brytanii, tworzy się1 mandat na ok. 90 000 obywateli.
W latach 60-tych - 630 posłów

W latach 70-tych - 650 posłów
W latach 80-tych - 651 posłów
W latach 90-tych - 659 posłów

Izbie Gmin przewodniczy Speaker , jest on wybierany przez partię która ma w tej izbie

większość. Z urzędem Speakera łączy się wymóg bezstronności i neutralności politycznej -
regulacja na początku urzędowania z przynależności partyjnej.

Wyjątkowo również bierze udział w głosowaniu - czyni to jedynie wówczas, gdyby głosujący deputowani podziali się równo po połowie.

Pozycja Speakera w funkcjonowaniu Izby Gmin jest bardzo poważna. Nie tylko prowadzi on obrady izby i w tym zakresie podejmuje niekiedy decyzje precedensowe. Decyduje też
jednoosobowo w wielu kwestiach merytorycznych: np. czy projekty ustaw posiadają
charakter finansowy czy nie, dokonuje selekcji poprawek do projektów ustaw, decyduje o nie poddawaniu niektórych z nich pod głosowanie, może również wyrazić zgodę na
przegłosowanie, od niego zależy program obrad Izby Gmin.

W Izbie Gmin bardzo widoczne są podziały partyjne - posłowie dzielą się na frakcje partii rządzącej oraz na opozycję. Frakcją partii rządzącej kieruje lider Izby Gmin (jest to bliski współpracownik premiera), opozycją kieruje lider opozycji J.K.M.

Podziały partyjne widoczne są w każdej sytuacji, przy każdej debacie, przy każdym

głosowaniu. Obowiązuje zasada, że partia rządząca nie popiera tego co postanowiła opozycja i odwrotnie - jest to zwyczaj, który jest przestrzegany od setek lat. Opozycja działa w myśl hasła „Wszystko krytykować, niczego nie proponować”

Funkcje Izby Gmin

- funkcja ustawodawcza - stanowi ustawy, większość rozpatrywanych projektów to
projekty rządowe, projekty ustaw podejmowane są podobnie jak w Polsce -
przechodzi przez 3 czytania = 3 etapy procesu legislacyjnego
-funkcja określania kierunków polityki państwa - Izba Gmin te kierunki określa
poprzez m.in. ustawę budżetową

- funkcja kontrolna - funkcję tą wypełnia się poprzez:

 krytyka rządu

 prawo do informacji

 prawo do powołania komisji śledczych

 wotum nieufności i wotum zaufania - rząd ponosi odpowiedzialność polityczną
przed Izbą Gmin

Izby nie są równouprawnione, ważniejsza jest Izba Gmin bo pochodzi z wyborów

powszechnych, zatem ma należytą legitymacje do sprawowania władzy. Bez zgody Izby Gmin żadna ustawa nie może wejść w życie.

R Z Ą D

Rząd Wlk. Brytanii to grono ok. 1000 najważniejszych urzędników J.K.M. Nie jest organem kolegialnym i nie jest jednolity

Skład rządu:

- tzw. Ministrowie korony - są to wszyscy powołani na swoje urzędy przez króla na
wniosek premiera, są to ważniejsi ministrowie ważniejszych resortów
-osoby piastujące stanowiska synekularne (synekura - rząd, którego każdy z nas
potrzebuje, pełnienie nie wiąże się z ściśle określonymi obowiązkami) - są to
stanowiska utworzone przed wiekami np. rząd Lorda Kanclerza Księstwa Lancaster
Strażnika Tajnej Pieczęci - pełnienie tych urzędów pozwala na zaliczenie delikwenta
do rządu, względy te powierza się najważniejszym działaczom rządzącej partii bo
opłacani są ze skarbu państwa a nie ze składek partii; powstały przed stuleciami,
utworzono je ponieważ brakowało urzędów w stosunku do liczby posłów, był to
pewien rodzaj wyróżnienia

- ministrowie młodsi - szefowie centralnych urzędów oraz wiceministrowie powołani
wyłącznie przez premiera (bez udziału monarchy)

G A B I N E T

Jedyny kolegialny organ rządu. Składa się z premiera oraz z ok. 20 członków powołanych
przez niego. Członkami gabinetu mogą zostać ministrowie korony i osoby zajmujące
stanowiska synekularne. O tym kto wejdzie w skład gabinetu decyduje wyłącznie premier.

Zadania gabinetu

- określa kierunki polityki państwa - kierunki te zapisywane są w dokumencie, który

nazywa się „nową tronową”, ten dokument mimo, że jest uchwalony przez gabinet to

czyta go królowa w październiku w parlamencie

- zatwierdza projekty ustaw z którymi rząd występuje do parlamentu

- wyznacza zadania resortom, ministrom i może je kontrolować

Charakterystyczne jest to, że działa on w trybie tajnym

P R E M I E R

Najważniejsza rola w brytyjskim parlamencie, premierem zostaje lider partii, która wygrała
wybory, ponieważ partie są scentralizowane ma on bardzo dużą władzę, bardzo duże wpływy - Frakcja partii rządzącej działa zgodnie ze zdaniem premiera. Łączy się funkcję premiera z
funkcją rządząca w partii. Korzysta on z uprawnień które są formalnie ustalone dla króla,
ważnym instrumentem w rękach premiera jest to, że jednoosobowo obsadza kilkaset urzędów państwowych (ok. 600)

G A B I N E T C I E N I

Tworzy lider opozycji w Izbie Gmin. W skład gabinetu cieni wchodzi ok. 20 najważniejszych działaczy opozycji. Każdy członek gabinetu cieni specjalizuje się w sprawach , które
pozostają w zainteresowaniu jakiegoś członka gabinetu.

Członkowie gabinetu cieni zajmują się:

- koordynują oni krytyką rządu i poszczególnych jego członków

- przygotowują się do objęcia funkcji ministrów po najbliższych wyborach

Organem doradczym króla jest Tajna Rada - kiedyś istniała we wszystkich monarchiach, w Wlk. Brytanii istnieje z formalnego punktu widzenia do dnia dzisiejszego, ok. 300 członków, kiedyś miała wiele uprawnień, ale na przestrzeni wieków traciła swoje uprawnienia na rzecz rządu a raczej gabinetu.

Tajna rada zbiera się w dwóch sytuacjach:

- gdy umrze król

- gdy członek rodziny królewskiej chce zmienić stan cywilny

W Wlk. Brytanii istnieje klasyczny system dwupartyjny. Charakteryzuje się tym, że legalnie działa wiele partii (ok. 70-80), ale tylko 2 partie są na tyle duże, na tyle wpływowe, że mogą zdobyć władzę

Partia konserwatywna

Powstała w I poł. XIX w.; partia ta uważa siebie za kontynuatorkę ugrupowania Tygrysów, które powstało w trakcie rewolucji angielskiej w XVII w.

Jest to partia masowa - skupia ok. 800 tyś członków. Jest typową partią konserwatywną. Jest to partia która podkreśla przywiązanie do tradycji i do tradycyjnych urzędów, przywiązanie do kościoła Anglikańskiego, opowiada się za ograniczeniem programów społecznych,
opowiada się za utrzymaniem mocarstwowej pozycji Wlk. Brytanii.
Jest partią scentralizowaną, jednolitą.

Organy jakie decydują o wyborze przywódców i programu:

- funkcja w parlamencie - wybiera przywódcę i określa program

Partia pracy

Powstała w 1900r. Po raz pierwszy zdobyła władze w 1924r, od tego momentu zmienia się na przemian w partię Konserwatywną przy sterze władzy. Zanim Partia Pracy zdobyła władzę
istniała Partia Liberalna. Jest to partia masowa o członkostwie indywidualnym i zbiorowym, liczy ok. 3 800 000 członków, 500 tyś. Pośród nich to członkowie indywidualni, natomiast
reszta to członkowie różnych organizacji społecznych, większość działających związków
zawodowych w Wlk. Brytanii.

Partia pracy jest partią bardzo wewnętrznie zróżnicowaną , niejednolitą, jest to konsekwencją tego, że jest to duża partia (największa w Europie).

W programie Partii Pracy odnajdujemy hasła którymi posługuje się socjaldemokracja, umiarkowana lewica.

Postulaty Partii Pracy:

- akceptuje umiarkowany interwencjonalizm państwowy

- rozwój socjalnej części państwa

- każda forma władzy jest efektywna

- akceptuje proces integracji europejskiej

Najwyższą władzą w Partii Pracy jest Konferencja, którą zwołuje się raz w roku, jesienią. Konferencja wybiera lidera partii i określa program partii.

Pozostałe partie niekiedy są reprezentowane w parlamencie, ale reprezentacja ta jest
niewielka (ok. 1 mandat) - nie liczą się w walce o władze, są w trwałej opozycji

Stany Zjednoczone Ameryki

Państwo związkowe, federalne

Składa się z 50 stanów i Dystryktu Kolumbia. Twórcy Konstytucji USA uważali, że stolica powinna zostać zbudowana na terenie federalnym, który nie należy do żadnego stanu.
Każdy stan ma wszystkie cechy państwa - ma swoje terytorium, obywateli, stolicę, hymn, konstytucję, system prawny, system organów państwowych.

Ustrój wszystkich stanów opiera się na monteskiuszowskiej zasadzie podziału władz.

We wszystkich stanach władza ustawodawcza należy do Stanowych Kongresów. W 49

stanach Kongresy są dwuizbowe, tylko w Nebrasce kongres jest jednoizbowy. Pochodzą one
z wyborów powszechnych, kadencja wynosi 2,4 lub 6 lat w zależności od stanu, w zależności
od izby. Władza wykonawcza we wszystkich stanach należy do gubernatora, wybiera się ich
w wyborach powszechnych na kadencję 2 lub 4-letnią. Łącznie z gubernatorami wybiera się
wice-gubernatorów. Każdy gubernator wypełnia funkcję głowy państwa, szefa rządu i jest
dowódcą gwardii narodowej (zbrojne ramie władz stanowych, mniej niż armia ale więcej niż
obrona cywilna). Każdy stan ma swoje własne sądownictwo, które jest niezależne od

sądownictwa federalnego - od wyroków sądów stanowych nie można się odwołać do sądów federalnych i odwrotnie.

Najważniejszą role odgrywa Stanowy Sąd Najwyższy - są bowiem uprawnione do

interpretowania stanowych konstytucji oraz mogą badać konstytucyjność stanowego prawa.

Jest bardzo rozbudowany, najniższą jednostką władzy sądowniczej jest sędzi pokoju - wybierany przez

mieszkańców jakiejś części miasta, nie musi mieć wykształcenia prawnego, tylko zaufanie obywateli. Zajmuje się sprawami cywilnymi i drobnymi wykroczeniami.

Tzw. Sądy policyjne - odpowiednik sądów greckich - rozpatrują sprawy o wykroczenia i mogą aresztować na dłuższy czas.

Trójinstancyjne sądownictwo:

- obwodowe ⎫

- okręgowe ⎬ działają ławy przysięgłych

- stanowe ⎭

Do kompetencji władz federalnych należą dziedziny życia, które nie interesują przeciętnego

obywatela np.:

- prowadzenie polityki zagranicznej

- prowadzenie polityki monetarnej

- obrona granic zewnętrznych

- obrona praw autorskich itp.

Każdy z 50 stanów podkreśla swoją niezależność, suwerenność ale tak naprawdę niezależność ta maleje bo są one zależne od budżetu federalnego.

KONSTYTUCJA USA 1787r. - weszła w życie rok później, obowiązuje do dziś.
Jest to druga konstytucja USA. Pierwsza byłą uchwalona 10 lat wcześniej prze tą.

Konstytucja USA składa się z preambuły i 7 artykułów. Preambuła nie jest normatywną częścią konstytucji. Artykuł I został poświecony władzy ustawodawczej, II wykonawczej, III sądowniczej, IV i VI poświęcony jest wzajemnym relacją między stanami i federacją, V sposób zmiany konstytucji, VII sposób wejścia konstytucji w życie.

Tryb zmiany konstytucji

Z pierwotnego tekstu niczego się nie wykreśla, dopisuje się nowe poprawki. Poprawka ostatnio uchwalona może unieważnić poprzedni tekst.

Poprawek weszło w życie 27. Poprawki uchwala kongres większością 2/3 głosów w każdej z izb. Wchodzą one w życie po ratyfikowaniu w nich przez co najmniej ľ stanów. Pierwsze 10 poprawek wydano w pakiecie, dotyczyły poprawek praw, wolności, obowiązków
obywatelskich.

Orzeczenie Sądu Najwyższego

Kolejnym źródłem prawa konstytucyjnego USA są orzeczenia Sądu Najwyższego, który

interpretuje konstytucje. Takich obowiązujących orzeczeń jest ok. 4 tyś. Kolejnym źródłem prawa konstytucyjnego są normy prawa zwyczajowego które określają tzw. Materię
konstytucyjną.

TROJPODZIAŁ WŁADZY

a) władza ustawodawcza - należy do dwuizbowego kongresu: składa się z senatu i Izby
reprezentantów.

Senat jest izbą powołaną do reprezentowania interesów stanowych. Ponieważ wszystkie stany
są sobie równe każdy stan wybiera 2 senatorów. Kadencja senatorów wynosi 6 lat. Co 2 lata
wymienia się 1/3 senatorów. Senatorów wybiera się w wyborach 4-przymiotnikowych. 100
senatorów

Przewodniczącym jest wiceprezydent. Nie bierze on udziału w głosowaniu, wyjątkowo jego głos bierze się pod uwagę gdy głosy senatorów równo się rozkładają. Wiceprezydent
przewodniczy senatowi gdy mają podjąć trudne, decyzje ważne dla prezydenta.
Mało widoczne są podziały partyjne, senatorowie przy głosowaniach, debatach kierują się interesami stanów a nie interesami partii z której pochodzą.

Funkcje senatu:

- ustrojodawcza - bierze udział przy stanowieniu poprawek do konstytucji

- ustawodawcza - bierze udział w stanowieniu ustaw zwykłych

- kontrolna - członkowie mają prawo żądać informacji od administracji federalnej,

może powoływać komisje śledcze, wzywać na przesłuchania

- określenie kierunków polityki państwa - przede wszystkim przez ustawę budżetową

- ratyfikuje traktaty międzynarodowe zawierane przez prezydenta z innymi państwami

- zatwierdza nominacje prezydenta na ważniejsze stanowiska w administracji

i sądownictwie

Bez zgody senatu prezydent nie może powołać sekretarzy departamentu, szefów agencji i ambasadorów.

Izba Reprezentantów

435 kongresmenów wybieranych na 2-letnią kadencję w wyborach 4-przymiotnikowych

większością względną. Przewodniczącym jest Spiker, pochodzi z partii która ma większość w Izbie Reprezentantów. Wypełnia 4 pierwsze funkcje, które wypełnia senat, przy wypełnianiu tych funkcji możliwości są takie same jak senatu.

Mało widoczne podziały partyjne jednak posłowie częściej kierują się interesami partii

Powołana do reprezentowania interesów obywateli. Miejsca w niej dzieli się proporcjonalnie do liczby ludności między stany.

Np. Alaska - 1 poseł

Kalifornia - 50 posłów
Teksas - 36 posłów
Nevada - 2 posłów

Co 10 lat dokonuje się nowego rozdziału mandatów ponieważ liczba mandatów jest stała
Każda z Izb dzieli się na kilkadziesiąt Komisji, a Komisje dzielą się na wiele podkomisji.

b) władza wykonawcza - należy do prezydenta, jest on wybierany w wyborach

powszechnych, 4-przymiotnikowych, pośrednich na 4-o letnią kadencję.

Tryb powoływania prezydenta i wiceprezydenta trwa bardzo długo, przeprowadza się w
latach parzystych przestępnych. Procedura wyboru prezydenta i wiceprezydenta przebiega przez 3 etapy:

I . Wyłonienie kandydatów do wyborów prezydenckich

1. Rejestracja kandydatów - rejestrują stanowo organizacje partyjne, aby

zarejestrować się kandydat musi spełnić 3 warunki : musi mieć ukończone 35 lat, musi być obywatelem USA od urodzenia

i musi mieszkać od 14 lat w USA. Rejestruje się kilkuset kandydatów.

Istnieją także warunki które nie są prawem pisanym a które kandydat musi spełnić - trzeba mieć pieniądze na kampanie , musi być osoba znaną , mieć doświadczenie w kierowaniu .Z reguły są to byli gubernatorzy dużych stanów Rejestracja rozpoczyna się ok. 1,5 roku przed wyborami

2. Prawybory - przeprowadza się w pierwszych tygodniach roku przestępnego
parzystego. Celem jest sprawdzenie popularności zarejestrowanych w stanie
kandydatów, ustalenie kto wygrałby wybory, kto ma największe szanse. Jest to
przedsięwzięcie partyjne, upowszechniły się do tego stopnia, że bardzo dużo
obywateli bierze w nich udział.

3. Krajowe konwencje partyjne - odbywają się z reguły w lipcu, sierpniu roku
parzystego przestępnego i wypełniają następujące zadania:

- wyłaniają one ostatecznego kandydata partii do wyborów prezydenckich
- wyłonienie kandydata partii na wiceprezydenta którego podaje kandydat
na prezydenta. Kandydat na wiceprezydenta powinien uzupełniąć
niedostatki kandydata na prezydenta - uzupełniają się nawzajem
-ustalenie programu wyborczego - projekt przedstawia kandydat na
prezydenta.

II. Wybory powszechne (głosowanie powszechne)

Odbywają się w pierwszy wtorek listopada roku parzystego przestępnego. Tego dnia

obywatele wybierają elektorów, ich liczba zależy od liczby przedstawicieli w obu izbach Kongresu. (najwięcej Kalifornia - 52; najmniej Alaska - 3), wybiera się535 elektorów i 3 z Waszyngtonu co razem daje 538 elektorów.

III. 1. Głosowanie elektorów - odbywa się w pierwszy poniedziałek po drugiej

środzie grudnia o godz. 12:00 w gabinecie gubernatora

2. liczenie głosów elektorskich w Kongresie, dokonuje się 6.01 roku następnego
po roku parzystym przestępnym o godz. 12:00 w Kongresie, trzeba uzyskać co
najmniej 270 elektorskich głosów (jeżeli głosowanie elektorów nie dało
wyniku to Izba Reprezentantów wybiera prezydenta a Senat wybiera
wiceprezydenta)

3. 20.01. godz12:00 - kończy się kadencja dotychczasowego prezydenta i

zaczyna się kadencja nowego prezydenta, ustępujący prezydent ma 14 dób na
opuszczenie Białego Domu - otrzymuje dożywotnią emeryturę i dożywotnie
środki na utrzymanie biura- 20 tyś. na namalowanie swojego portretu który
zostaje zawieszony w Białym Domu i 2 mln $ na wybudowanie sobie pomnika
- zazwyczaj nie wznoszą pomnika ale otwierają bibliotekę nazwaną własnym
imieniem.

Pozycja ustrojowa prezydenta USA

- głowa państwa - wszystkie funkcje mniej więcej tak jak w przypadku króla w Wlk.

Brytanii

- szef rządu - odpowiednik naszego premiera, prezydentowi pomaga gabinet (organ
doradczy i wykonawczy prezydenta, składa się z 15 sekretarzy, którzy kierują
departamentami - pewnego rodzaju odpowiednik europejskiego rządu - nie jest
organem decyzyjnym, funkcjonuje wyłącznie w oparciu o prawo zwyczajowe) oraz
departamenty i agencje.

- Pełnienie funkcji naczelnego dowódcy sił zbrojnych - organem który służy

prezydentowi radą oraz zajmuje się wykonywaniem decyzji jest Krajowa Rada
Bezpieczeństwa Narodowego - w skład wchodzą sekretarze ważniejszych
departamentów, dowódcy wojsk i członkowie powołani przez prezydenta.

c) Sądownictwo federalne

Stany mają swoje sądownictwo

Sądy federalne tworzą:

- sądy obwodowe (1 instancja) - w każdym stanie występuje przynajmniej jeden taki

sąd

- sądy okręgowe (2 instancja) - istnieje 13 takich sądów, jeden sąd okręgowy przypada

na kilka stanów

- sąd najwyższy (3 instancja) - składa się z 9 dożywotnich sędziów, powoływanych

przez prezydenta za zgodą 2/3 senatu.

Zadania Sądu Najwyższego

- interpretowanie konstytucji i poprawek do konstytucji (jedyny organ powołany do tej

funkcji)

- badanie konstytucyjności prawa - zgodność prawa federalnego z konstytucją i

zgodność prawa stanowego z prawem federalnym - ma bardzo dużą swobodę

ponieważ konstytucja jest ogólnikowa

- rozstrzyga spory między stanami a federacją oraz między stanami

- orzeka o prawomocności wyborów

- zajmuje się obroną praw obywatelskich

- ustala obecnie obowiązującą wykładnię prawa

- rozpatruje sprawy cywilne i karne ale głównie w drodze apelacji, orzeczenia sądu

najwyższego mają moc ustawy, czyli są ostateczne i nie można się od nich odwoływać

System partyjny

Klasyczny system dwupartyjny, bardzo konsekwentny, dwupartyjny. W walce o władze liczą się dwie partie:

- Partia Republikańska

- Partia Demokratyczna

Działa wiele partii, ale na ogół są to partie stanowe, obie są partiami kadrowymi, mają

podobna strukturę organizacyjną - najwyższym organem w obu partiach jest Konwencja

Federalna - zwołuje się ją raz na 4 lata przed wyborami prezydenckimi, między

Konwencjami jedynym szczeblem działającym jest Krajowy Komitet Partyjny - składa się z 100 członków - po 2 osoby z każdego stanu (kobieta i mężczyzna)

Na szczeblu stanu - Stanowa Konwencja, zwołuje się ją co 2 lata, między Stanami

Konwencjami najważniejszym organem jest Stanowy Komitet Partyjny.

Partia Demokratyczna - na partię tą głosują głównie biedniejsi obywatele, mieszkańcy

dużych miast, różnego rodzaju mniejszości (etniczne, wyznaniowe, seksualne itp.)

Partia Republikańska - głosują bogaci obywatele, mieszkańcy mniejszych miejscowości, biali obywatele. Obie partie nie są partiami klasowymi.

Programy

Generalnie programy obu partii są bardzo podobne do siebie, rywalizacja sprowadza się w zasadzie do hasła: „My zrobimy to samo, ale lepiej, taniej...”

Republikanie bardziej interesują się polityką zagraniczną, miejscem jakie USA zajmuje w świecie. Stają na pozycjach neoliberalnych (niechęć do interwencjonizmu państwowego, programów socjalnych, obniżenia podatków)

Demokraci bardziej interesują się polityką wewnętrzną. Akceptują interwencjonizm państwowy i programy specjalne.

Szwajcaria

Ustrój Szwajcarii opiera się na zasadzie jedności władz. Świadczy o tym to, że:

- konstytucja Szwajcarii uznaje parlament za władze najwyższą

- w ustroju Szwajcarii nie ma instytucji przy pomocy których ogranicza się władzę

parlamentu (żaden organ nie jest uprawniony do rozwiązania parlamentu w czasie

kadencji, żaden organ państwowy nie ma prawa veta wobec decyzji parlamentu

- wszystkie pozostałe organy państwowe są parlamentowi podporządkowane, parlament
określa skład osobowy tych organów, wyznacza zadania i może je kontrolować.

Szwajcaria powstała w 1294r. Od 1818r. Terytorium Szwajcarii nie zmieniło się.

W skład wchodzi 26 kantonów, kantony podzielone są na gminy. Każdy kanton ma swoją władzę ustawodawczą (w 21 kantonach należy ona do parlamentów kontrolnych, natomiast w 5 do Zgromadzeń Ludowych).

Władza wykonawcza we wszystkich kantonach należy do rządów kantonowych, które
wyłania się w drodze wyborów powszechnych (rząd każdego członka rządu obsadza się
podczas oddzielnego głosowania). Członkowie rządów kantonowych pochodzą z różnych
partii politycznych. Każdy kanton ma swoje własne sądownictwo, natomiast w gminach

władza należy do samorządu terytorialnego - wykonuje zadania zlecone przez rząd

kantonalny. Szwajcaria jest państwem bardzo zdecentralizowanym, każda gmina szwajcarska
ma swój własny majątek czyli jest swobodna finansowo, świadczy o tym m.in. to,
że obywatelstwo szwajcarskie nadaje gmina (bardzo trudno uzyskać obywatelstwo)
Ustrój Szwajcarii opiera się na konstytucji z 1900r. Weszła w życie w 200r. I nadal
obowiązuje.

Konstytucja ta opiera się na kilku zasadach ustrojowych:

- zasada jedności władzy

- zasada suwerenności narodu - władza w Szwajcarii należy do społeczeństwa i od

społeczeństwa pochodzi, sprawuje w drodze demokracji bezpośredniej (na szczeblu związku może występować w drodze referendum obligatoryjnego - przy zmianie konstytucji lub ratyfikacji umów międzynarodowych na okres dłuższy niż 15 lat; i fakultatywne - na żądanie 50 tyś. obywateli lub 8 rządów kantonalnych oraz w postaci inicjatywy obywatelskiej)

- zasada republikańskiej formy rządów

- zasada federalizmu 0 jest państwem federalnym, ale nazywa się konfederacją

Parlament

Zgromadzenie związkowe, składa się z dwóch izb:
- Rada Narodowa

- Rada Kantonów

Rada Narodowa - izba powołana do reprezentowania interesów obywateli. Składa się z 200
posłów wybranych na 4-letnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich,
obowiązkowo tajnych i proporcjonalnych (każdy Szwajcar ma tyle głosów ile wybiera się
posłów)

Rada Kantonów - izba powołana do reprezentowania interesów kantonów. Składa się z 46 posłów, 20 większych kantonów ma 2 posłów, 6 mniejszych jednego posła). Nie ma
określonej kadencji, jest to konsekwencją tego, że kadencje i sposób ich wyboru wybierają same Kantony.

Obie izby parlamentu są całkowicie równouprawnione.

Funkcje parlamentu:

- ustrojodawcza - przyjmuje wnioski w sprawie zmiany konstytucji, opiniuje je i

rozpisuje w ich sprawie referendum

- ustawodawcza - stanowi ustawy zwykłe, większość projektów którymi parlament się
zajmuje zgłaszane są przez Radę Związkową, procedura legislacyjna jest bardzo
podobna do polskiej legislacji - musi przejść przez 3 czytania
-kreacyjna - parlament na wspólnych posiedzeniach dokonuje wyboru organów
związkowych, wybiera

 Radę Związkową

 Prezydenta i wiceprezydenta
 Kanclerza

 Generała dowodzącego armią - występuje tylko jeden  Trybunał Związkowy

- kontrolna - mają prawo do informacji od administracji związkowej, mogą powoływać

komisje śledcze

- sądownicza - rozpatruje skargi na decyzje najwyższych władz oraz rozpatruje spory
Kompetencyjne między związkiem a kantonami

Trybunał Konstytucyjny

Jedyny organ sądowy związku, składa się z 26 sędziów, wybranych na 6-letnią kadencję.

Zadania Trybunału Związkowego:

- ustala powszechnie obowiązującą wykładnię prawa

- orzeka o prawomocności wyborów i referendów

- rozpatruje skargi na decyzje władz związkowych

- bada zgodność prawa kantonalnego z federalnym

- zajmuje się obroną praw i wolności obywatelskich

- jest sądem karnym dla dyplomatów i w sprawach o zdradę i bunt

System partyjny

System wielopartyjny - kooperacji partii

Legalnie działa kilkadziesiąt partii politycznych, kilkanaście z nich ma mandaty w

parlamencie. Najważniejsze z nich to 4 partie, które mają swoje reprezentacje w Radzie

Związkowej. Charakterystyczne jest to, że partie mają względnie stały elektorat, w kolejnych wyborach uzyskają bardzo podobne wyniki.

Partia Socjaldemokratyczna

Partia Demokratyczna
Partia Liberalna

Partia Ludowa

Republika Federalna Niemiec

Państwo związkowe. Składa się z 16 landów. Ustrój wszystkich krajów jest bardzo podobny do siebie i opiera się na zasadzie podziału władz. We wszystkich krajach mamy Krajowe
Parlamenty - Lantagi - wybierane w wyborach powszechnych, 5-przymiotnikowych na 4-
letnią kadencję. Władza wykonawcza należy do rządów krajowych, wybranych przez Lantagi. Rządami tymi kierują premierzy. Każdy land ma też własne sądownictwo. Wszystkie sądy są 3-instancyjne z tym, że 1 i 2 instancja należy do krajów a 3 jest sądem federalnym.
W 13 landach występuje trójstopniowy podział administracyjny:

- rejencje - jednostka administracji rządowej, szefem jest prezydent rejencji którego

powołuje rząd krajowy

- powiaty >

- gminy > samorządy

W 3 landach występuje dwustopniowy podział administracyjny - nie ma rejencji

Ustrój RFN opiera się na ustawie zasadniczej z 1949r.

Fundamenty ustroju państwa:

- zasada suwerenności narodu - władza należy i pochodzi od społeczeństwa w postaci

demokracji przedstawicielskiej

- zasada federalizmu - składają się z 16 krajów ale nie charakterystyczne jest to, że

kraje nie mają prawa do secesji

- zasada republikańskiej formy rządów

- zasada podziału władz

Władza ustawodawcza należy do Bundestagu (Rada parlamentarna) i Bundesradu (Rada Federalna)

Bundestag

Izba powołana do reprezentowania interesów obywateli. Jej członków wybiera się w krajach proporcjonalnie do liczby ich obywateli. Kadencja tej izby wynosi 4 lata. Wybory są
wyborami mieszanymi, polegają na tym, że 331 posłów wybiera się w jednomandatowych okręgach wielomandatowych w wyborach proporcjonalnych.

Kandydatów do Bundestagu mogą zgłaszać zarządy krajowe partii lub grupy wyborców niezrzeszonych partii. Przy wyborze Bundestagu trzeba zdobyć 5% w skali Niemiec lub 3 mandaty w okręgach jednomandatowych.

Wyraźne podziały partyjne, posłowie są zorganizowani we frakcje. Dyscyplina partyjna jest wymagana przy podejmowaniu decyzji ważnych dla partii.

Funkcje:

- ustrojodawcza

- ustawodawcza

- kontrolna

- określa kierunki polityki państwa, m.in. poprzez ustawę budżetową

- kreacyjna

- dokonuje wyboru kanclerza

- dokonuje wyboru 8 członków Federalnego Trybunału Konstytucyjnego

- członkowie Bundestagu biorą udział w wyborach prezydenta

Bundesrad

Składa się z 69 członków wybieranych przez Lantagi. Reprezentacja krajów w tej izbie jest uzależniona od liczby ich mieszkańców i wynosi od 3 do 6. Kadencja nie jest określona,
decydują parlamenty krajowe. W praktyce do Bundesradu wybierani są premierzy i ważniejsi ministrowie rządów krajowych. Przewodniczącym jest co roku premier innego kraju.
Bundesrad jest mniej ważną izbą. W zasadzie wypełnia on funkcje:

- ustrojodawczą

- ustawodawczą

- kontrolną

- kreacyjną - wybiera 8 członków Trybunału Konstytucyjnego

Prezydent *(patrz Wlk. Brytania)

Wybrany na 5-letnią kadencję przez Zgromadzenie Związkowe. W skład zgromadzenia wchodzą w połowie członkowie Bundestagu i przedstawiciele rządów krajowych. Jedna osoba może być prezydentem przez 2 kadencje. Kandydat na prezydenta musi mieć co najmniej 40 lat. Prezydent wypełnia funkcje zwyczajowe przypisane głowie państwa. Wszystkie decyzje prezydenta wymagają kontrasygnaty Kanclerza.

Władza wykonawcza

Należy do rządu którym kieruje kanclerz. Kanclerz wybiera Bundestag a pozostałych

członków rządu powołuje prezydent na wniosek kanclerza. O pozycji ustrojowej kanclerza *(patrz ustrój parlamentarno-kanclerski) świadczy konstruktywne wotum nieufności,
ministrowie odpowiadają przed kanclerzem.

Federalny Trybunał Konstytucyjny

Składa się z 16 sędziów wybranych po połowie przez Bundestag i Bundesrad. Kadencja wynosi 12 lat.

Zadania:

- orzeka o zgodności prawa - ustawa zasadnicza

- ustala powszechnie obowiązującą wykładnie prawa

- zajmuje się obroną praw obywatelskich

- orzeka o powszechności wyborów

- sprawuje nadzór nad partiami politycznymi (bada m.in. finanse partii)

- sprawuje nadzór nad Federalnym Urzędem ochrony Konstytucji

System partyjny

System wielopartyjny - system dwóch i pół partii

- Socjaldemokratyczna Partia Niemiec SPD - typowa partia socjaldemokratyczna

- Chrześcijańska Demokracja - Chadecja:

 Unia Chrześcijańsko - Demokratyczna CDU - działa w 15 landach z wyjątkiem

Bawarii

 Unia Chrześcijańsko - społeczna CSU - działa w Bawarii

- Partia Zielonych

- Partia Wolnych Demokratów FDP - p. liberalna

- Partia Demokratycznego Socjalizmu PDS - działa wyłącznie we wsch. Landach

(tereny byłej NRD) - nurt postkomunistyczny

JL13@wp.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
SKRYPT wsp czesne media na wiecie
WSP skrypt, szkoła, wsp
06 pamięć proceduralna schematy, skrypty, ramyid 6150 ppt
wsp z rodz
geodezja satelitarna skrypt 2 ppt
Knopek WSP Kraje egzotyczne tabela
Mój skrypt 2011
Mechanika Techniczna I Skrypt 2 4 Kinematyka
MNK skrypt
18 Mit mityzacja mitologie wsp Nieznany (2)
bo mój skrypt zajebiaszczy
praktyka skrypt mikrobiologia id 384986
Leki przeciwbakteryjne skrypt
Patrologia Ćwiczenia Skrypt