WYKŁAD VI
INTERWENCJA KRYZYSOWA W PRZYPADKU ŻAŁOBY U DZIECI
Kiedyś tłumaczyło się dzieciom, że ich małą siostrzyczkę przyniósł bocian.
Kiedyś stały przy łóżku umierającego dziadka.
Teraz dzieci bardzo szybko dowiadują się w jaki sposób przyszły na świat.
Ale gdy umiera ich dziadek trzyma się je z daleka a potem tłumaczy, że dziadek zasnął w pięknym ogrodzie wśród kwiatów
/ Philippe Aries /
Dzieci i śmierć - to terminy, które wydają nam się bardzo odległe. Dzieci to początek życia, śmierć jest jego końcem. To , jak dzieci i młodzież myślą o śmierci jest w naszej kulturze niemal całkowicie przemilczane. Nie można dzieciom oszczędzać sytuacji straty. Jedyny wybór jaki mamy, to sposób w jaki pomożemy im radzić sobie ze stratą – dzieci bardzo dobrze umieją radzić sobie w trudnych sytuacjach, pod warunkiem, że dorośli pomogą im ogarnąć emocje i zrozumieć sytuację w tym wypadku tajemnicę życia i śmierci, lęk przed śmiercią.
Dzieci przechodzą proces żałoby równie mocno jak dorośli
Cechy charakterystyczne w przebiegu żałoby u dzieci:
1/ u dzieci sytuacja poważnej straty może zaburzyć dalszy rozwój – może zostać znacznie utrudniony lub całkowicie zablokowany
2/ nie rozumieją jeszcze dokładnie czym jest śmierć - nie zdają sobie sprawy z jej nieodwracalności / w związku z tym mogą oczekiwać, że zmarły wróci/
3/ dzieci rozumieją dosłownie – w związku z tym trzeba być uważnym i ostrożnym podczas rozmowy: gdy powiemy, że matka straciła dziecko mogą oczekiwać, że zostanie ono odnalezione, gdy mówimy, że śmierć dotyczy starszych osób mogą zareagować lękiem, bo dla małego dziecka wszystkie osoby są starsze/ babcia, dziadek, rodzice, starsze rodzeństwo/
4/ pomimo, że dzieci mają takie same możliwości przeżywania emocji jak dorośli / potrafią kochać, przeżywać ból utraty/ ,nie są wystarczająco dojrzałe żeby umieć wyrazić to , co czują.
5/ zachowanie dzieci po stracie początkowo niewiele się zmienia – można zauważyć dystans i wycofanie emocjonalne, pogorszenie wyników w nauce.
6/ u dzieci żałoba może rozpocząć się po paru tygodniach a nawet miesiącach po wydarzeniu. Dziecko może zajmować się swoimi problemami, skupiać na sobie, zadaje praktyczne pytania: ”Kto mnie będzie odwoził do szkoły”, „Kto mi pomoże odrabiać lekcje”. Odsuwają żałobę w czasie do momentu, kiedy poczują psychiczne i fizyczne bezpieczeństwo - w momencie, kiedy czują, ze jego rodzina odzyskała już trochę stabilności
7/dzieci częściej szukają wsparcia poza najbliższą rodziną – u dalszych krewnych, psychologa szkolnego.
8/ dzieci nie potrafią zajmować się smutkiem przez długi czas, ich odporność na ból z powodu straty jest ograniczona – w związku z tym proces przepracowywania żałoby trwa u nich długo – zajmują się nią i unikają jej na przemian.
9/ dzieci przepracowują żałobę poprzez zabawę - w ten sposób wyrażają uczucia w sposób dla siebie bezpieczny./ bawią się w pogrzeb, wykopują w piaskownicy „ dziurę do nieba”/ ; zabawa u dziecka jest tym samym ,czym omawianie i wyrażanie uczuć u osoby dorosłej
10/ dzieci mają ogromną potrzebę przynależności i akceptacji ze strony rówieśników – utrata osoby bliskiej wiąże się z obawą przed odrzuceniem z powodu różnicy /”Inne dzieci mają ojców a ja nie mam „/
11 / dzieci ujawniają swoje emocje w sposób znacznie bardziej wybuchowy w porównaniu z dorosłymi:
potrafią silnie wyrażać agresję do osoby zmarłej bądź innych bliskich z otoczenia/ drugiego rodzica, lekarza, kolegów, którzy mają oboje rodziców/
JAK POMAGAĆ DZIECIOM W PRZEŻYWANIU ŻAŁOBY
1/ dawaj prawdziwe i bezpośrednie informacje – najlepiej, żeby rodzice informowali dzieci o wszystkim nawet jak ich przekaz jest niespójny i niepełny; niemówienie prawdy może nadwyrężyć zaufanie dziecka lub narazić je na dowiedzenie się prawdy od innych w sytuacji, kiedy będzie pozbawione wsparcia
2/nie ukrywaj swoich uczuć przed dziećmi – powoduje to, że dzieci uczą się tłumić uczucia lub wnioskować, że zmarły niewiele znaczył dla rodzica
3/ daj dziecku czas na zrozumienie, czym jest śmierć – odpowiadajmy na ich pytania za pomocą których próbują to zrozumieć: „Gdzie jest Niebo?”, „Czy zmarłemu nie jest zimno pod ziemią?”, „Czy musi jeść ziemię?”
4/ nie wywierajmy nacisku, gdy dzieci nie chcą rozmawiać na temat straty – bądźmy raczej czujni na sygnały – co wyrażają rysunki, zabawy i inne czynności dzieckai
5/pozwól dzieciom zajmować się smutkiem –wyrażać uczucia / pozwólmy mu płakać/, myśli / mówić o zmarłym zarówno dobrze jak i źle/
6/daj uczuciom pierwszeństwo nad wszystkim – poza poczuciem bezpieczeństwa: kiedy dziecko chce podzielić się z nami uczuciami oferujmy mu całą swoją uwagę
7/informuj dzieci o mogących się pojawiać reakcjach i uczuciach; istotne, by powiedzieć o poczuciu winy i „magicznym myśleniu”, że ich myśli lub uczynki spowodowały śmierć
8/zapewnij , że w jego życiu są rzeczy, które będą trwały niezmiennie dalej – szkoła, rodzina/ dobrze jest unikać wysyłania dziecka na czas żałoby /
9/zapewnij, że nadal mogą być dziećmi – nie muszą zachowywać się jak dorośli, mają prawo się bawić, spotykać z przyjaciółmi,
10/ zachęcaj dzieci do rozmów z przyjaciółmi – czasami łatwiej o niektórych sprawach rozmawiać z rówieśnikami a także otoczenie, by poświęcało uwagę dzieciom
REAKCJA NA ŻAŁOBĘ U DZIECI W RÓŻNYM WIEKU
1/ dzieci w pierwszych miesiącach życia płaczą, kiedy brakuje im opieki lecz dobre zastępstwo rodzica zmienia szybko tą reakcję
2/ dzieci w wieku od czterech do pięciu miesięcy są zdystansowane, wycofują się z kontaktu – reakcja ta mija jeśli ktoś przejmuje nad nimi opiekę na stałe.
3/ dzieci w wieku między drugim a piątym rokiem życia reagują podobnie do dorosłych , brakuje im jednak możliwości wyrażenia swoich uczuć w słowach
4/ dzieci w wieku między piątym a ósmym rokiem życia rozumieją już lepiej sytuację śmierci, choć wciąż nie w takim stopniu jak dorośli – rozumieją co się stało ale nie wiedzą jak sobie z tym poradzić: negują swoje uczucia zachowując się tak jak gdyby nic się nie stało , płaczą w samotności ; dzieci w tym wieku potrzebują szczególnie dużo bezpieczeństwa, wsparcia i zachęty do okazywania uczuć; jeśli nie mają możliwości wyrażania swoich uczuć uciekają w świat fantazji w którym osoba zmarła jest idealizowana
5/ dzieci między ósmym a dwunastym rokiem życia nie są już tak bardzo zależne od dorosłych; ich niezależność jest jeszcze bardzo krucha – powoduje to, że ukrywają swoje uczucia za murem niezależności i przejawiają zachowania buntownicze – to daje im poczucie siły, w przeciwieństwie do dziecięcej zależności, próbują poradzić sobie z bezradnością poprzez opiekowanie się na siłę innymi lub traktowanie wszystkich z góry – „szefowanie”; u dzieci w tym wieku pojawiają się fobie, zachowania hipochondryczne
6/ młodzież powyżej dwunastego roku życia przeżywa trudności w kontaktach z dorosłymi z powodu oczekiwań aby zachowywali się bardziej dorośle, niż są w stanie – często mają poczucie winy z powodu buntu i dystansu przeciwko rodzicom charakterystycznym dla okresu adolescencji