Rodzina to podstawowa grupa społeczna złożona z małżeństwa i dzieci (także adoptowanych) oraz ogółu krewnych każdego z małżonków.
Istotą rodziny są 2 rodzaje więzi społecznych :
małżeńska i rodzicielska, a w niektórych typach rodzin — również więź powinowactwa.
Rodzina występuje we wszystkich społeczeństwach i epokach, spełnia w życiu społeczeństwa kilka podstawowych funkcji, do najważniejszych zaliczyć należy:
- prokreacja, tj. zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa ;
- socjalizacja, tj. wprowadzenie młodego pokolenia w normy
i mechanizm życia zbiorowego, opieka nad nim i przygotowanie do samodzielnego odgrywania ról społecznych ;
- utrzymywanie ciągłości kulturowej społeczeństwa przez przekazywanie dziedzictwa kulturowego następnym pokoleniom ;
- prowadzenie gospodarstwa domowego i w wielu wypadkach także działalności produkcyjnej (zwłaszcza w rolnictwie).
- organizowanie życia swoich członków, sprawowanie kontroli społecznej nad ich zachowaniem, zapewnienie im równowagi emocjonalnej, wzajemnej pomocy i opieki w wypadku choroby, starości itp.
Zależnie od miejsca i czasu, w którym występuje, rodzina spełnia też ważne obowiązki w stosunku do poszczególnych zbiorowości społecznych, , np. rodu, plemienia, społeczności lokalnej , państwa.
Obfitość funkcji rodziny i ich waga sprawiają, że jej działalność podlega regulacji i instytucjonalizacji ze strony szerszych zbiorowości społecznych.
Uwidacznia się to zwłaszcza w normach moralnych i religijnych .
Państwo ze swej strony poprzez akty prawne a zwłaszcza kodeks rodzinny i opiekuńczy wspiera rodzinę jako najmniejszą jednostkę społeczeństwa .
Wsparcie to między innymi polega na :
- pomocy materialnej w formie np. zasiłków rodzinnych tj. macierzyńskich i
opiekuńczych
- kodeks pracy szczegółowo określa uprawnienia pracownicze matek jak również i ojców.
Rodzina jest kategorią historyczną zmieniającą się z upływem czasu. W społeczeństwach na różnych szczeblach rozwoju rodzina przybiera różne formy:
- ze względu na liczbę członków zazwyczaj tworzących jedno gospodarstwo domowe wyróżnia się rodzinę pełną, składającą się z męża, żony, dzieci, oraz rodzinę niepełną, w której brak jednego z rodziców.
ze względu na liczbę pokoleń - rodzinę małą, składającą się z rodziców
i dzieci,
- oraz rodzinę wielką - utworzoną przez co najmniej 3 pokolenia. Ze względu
na włączanie dziecka do rodu ojca lub matki i dziedziczenie pozycji społecznej po ojcu lub matce
- rodzinę patrylinearną i rodzinę matrylinearną;
- ze względu na przechodzenie mężczyzny lub kobiety do grupy lokalnej, w której żyje partner
- rodzinę patrylokalną i rodzinę matrylokalną .
Procesy indywidualizacji doprowadziły do zmiany wizerunku tradycyjnej rodziny euroamerykańskiej . W wyniku, czego powstały alternatywne modele rodziny . Owe alternatywne modele są najprawdopodobniej przyczyną dezintegracji więzi rodzinnych, rozpadu rodziny, osłabienia funkcji prokreacyjnej .
Spotyka się różne formy alternatywnych modeli rodziny i tak:
Ludzie samotni i samotni rodzice wychowujący dzieci.
Najliczniejszą grupą osób samotnych stanowią samotne matki i samotni ojcowie, którzy postanowili odziedziczone po nieudanych małżeństwach lub urodzone poza tą instytucją dzieci wychować samodzielnie.
Ludzie samotni to również tacy , którzy po śmierci swoich partnerów żyją w samotności niekiedy z dala od pozostałej rodziny , lub świadomie dokonali wyboru i chcą żyć w samotności poświęcając się nauce , sztuce lub pracy zawodowej .
DINKS jest to skrót od słów double income no kids ( podwójny dochód i żadnych dzieci) czyli rodziny, w której majętni , zajęci własnymi karierami zawodowymi małżonkowie nie chcą mieć dzieci i zawierają w tej kwestii między sobą nieformalna umowę. Związki te są najczęściej sformalizowane.
Rodzina nomadyczna - najczęściej bezdzietna oparta na tzw. małżeństwie na odległość. Małżeństwo takie ma wiele zalet dla osób, które dużo pracują, co dziś często się zdarza. Spotkania partnerów są dla nich świętem, ale takie związki są narażone bardziej na rozpad zwłaszcza kiedy w takim związku pojawiają się dzieci.
Rodzina dwustopniowa - szczególny rodzaj bycia ze sobą przed ślubem . Polega jak to się mówi potocznie na sprawdzeniu się w życiu przed zawarciem formalnego związku . Najczęściej związek staje się formalny kiedy już pojawiają się dzieci.
Rodzina homoseksualna - małżeństwo homoseksualne jest najdobitniejszym znakiem czasu .W niektórych stanach Stanów Zjednoczonych ,w Danii, Holandii i niektórych landach niemieckich prawo dopuszcza do formalnego związku ludzi tej samej płci.
Problemem tego typu rodzin jest brak społecznego przyzwolenia dla gejów i lesbijek oraz do związków przez nich zakładanych. Problemem tych rodzin jest brak akceptacji przez społeczeństwo w wychowywaniu przez nie potomstwa ,które najczęściej mają z poprzednich związków heteroseksualnych.
Wyróżnia się jeszcze inne modele rodzin takie jak „ rodzinne układanki” kółka przyjacielskie itp. Można powiedzieć że ludzie w swym życiu zakładają różne związki formalne i nieformalne , w których mogą się realizować lub odnaleźć. Zależy to w głównej mierze od obojga partnerów.
Industrializacja wpłynęła na przekształcenie się dużej rodziny patriarchalnej w nowoczesną rodzinę małą, egalitarną.
Na przestrzeni chociażby ostatniego pięćdziesięciolecia widać wyraźnie zmianę modelu rodziny w Polsce.
W latach powojennych, kiedy szlachetniejszy rodowód był przedmiotem szykan i drwin a sławetne punkty za pochodzenie społeczne dyskryminowały ludzi, a w szczególności dzieci rodzin o pochodzeniu inteligenckim -chociażby przy egzaminach na wyższe uczelnie, doprowadziły do sztucznego zachwiania więzi i wywoływało niechęć miedzy grupą robotniczo – chłopską , a inteligencją.
Ówczesny model rodziny robotniczej charakteryzował się tym, że dzieci musiały jak najszybciej zdobyć zawód i usamodzielnić się , a zarobione pieniądze dołożyć do wspólnej kasy rodziców .Model propagandowy rodziny robotniczej nie nastawiał jej członków na podnoszenie wiedzy i kształcenie własnego potomstwa lecz propagował „kult łopaty” .
W ówczesnych czasach przez znaczną część społeczeństwa robotniczego nie było dobrze widziane wyższe wykształcenie . A pracownicy naukowi byli nawet niekiedy i szykanowani za swoje poglądy, przekonania, a nawet i wiedzę.
Obecnie model rodziny znacznie się w tej materii zmienił. Obecne elity, które kształtują kulturę, sztukę, biznes, stają się wzorcem do marzeń , do naśladowania przez szerokie kręgi społeczeństwa.
O znanych rodzinach i rodach można dowiedzieć się z prasy, telewizji, radia, jak żyją, czym się zajmują, jak wychowują dzieci , do jakich szkół ich posyłają, jakie reprezentują wartości. Nowa elita społeczna jaka teraz powstała stała się powodem do zmiany ogólnego modelu społecznego.
Zmiany te charakteryzują się w widocznym stopniu. Obecnie najlepsza inwestycja to inwestycja w dzieci. Większość rodzin stara się zapewnić swoim dzieciom jak najlepsze wykształcenie bo to wykształcenie daje większe możliwości w późniejszym życiu , pracy, w realizowaniu własnych celów.
Z badań przeprowadzonych przez Wawrzyńca Święcickiego dla artykułu jaki został zamieszczony w Polityce pt. „Poczet dobrze urodzonych” jasno widać, że 86 % badanych wypowiedziało się że najważniejszą rzeczą jaką powinni przekazać rodzice swojemu dziecku by zagwarantować dobry start w przyszłość jest wykształcenie i znajomość języków. Na dalszym planie znalazły się takie dobra jak wartości moralne czy zabezpieczenie materialne dzieci.
Znaczna większość społeczeństwa dąży za wszelką cenę do jak najlepszego ukształtowania swoich pociech.
Obecny styl życia ciągły pośpiech staranie się za wszelką cenę dorównać tym najlepszym , w konsekwencji doprowadza do skrajnych sytuacji ,że rodzice pracujący w ciągłym pośpiechu goniący za zarobieniem pieniędzy w celu zaspokojenia potrzeb jakie sobie wyznaczyli zapominają o najważniejszym - o byciu i rozmawianiu ze swoimi dziećmi. Często zdarza się ,że rodzice dla zaspokojenia swoich wyrzutów moralnych chcąc przekupić swoje dzieci kupują niejednokrotnie zabawki, sprzęt audio, samochody i myślą ,że to zaspokoi i zastąpi dziecku więź rodzinną, ognisko domowe, ciepło matki czy ojca.
Życie takiej rodziny to w większości samotność dzieci , a przyjście rodziców z pracy nie daje dzieciom radości bo niejednokrotnie rodzice po długim i ciężkim dniu pracy są na tyle wyczerpani ,że nawet nie chce im się ze sobą rozmawiać.
Zanik więzi rodzinnych doprowadza do rozpadu rodziny a w konsekwencji do wyboru alternatywnego modelu rodziny obojętnie którego.
Kazimierz Podolski i Witold Turnowiecki W.U.G. 1997r - Polityka Społeczna
Jonathan H. Turner Socjologia koncepcje ich zastosowanie
Agnieszka Niezgoda artykuł w Polityce nr 49 /2001 Poczet Dobrze Urodzonych
Praca zbiorowa Oficyna Naukowa Encyklopedia Socjologii - Rodzina