1. Główne założenia polityki rolnej Unii Europejskiej.
Polityka Rolna to najlepiej rozwinięty i najbardziej kosztowny sektor polityki gospodarczej w Unii Europejskiej (UE). W przeciwieństwie do pozostałych sektorów gospodarki, które funkcjonują na zasadach rynkowych, rolnictwo jest szczególnie wspierane i chronione.
Plany utworzenia w Europie wspólnego rynku rolnego istniały jeszcze przed utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Jednak podstawowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) określone zostały dopiero w Traktacie ustanawiającym EWG. 25 marca 1957 r. w Rzymie Traktat ten podpisało sześć państw: Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg i Włochy. Przyjęcie wspólnej polityki w dziedzinie rolnictwa miało przyczynić się do realizacji podstawowego celu Wspólnoty, jakim było popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, umacnianie stabilności, podnoszenie poziomu życia i ustanowienie ściślejszych stosunków pomiędzy państwami członkowskimi. Państwa tworzące EWG dążyły do zapewnienia stałej podaży żywności oraz poprawy poziomu życia ludności wiejskiej.
Traktat zakładał, że w celu zapewnienia sprawnego działania i rozwoju wspólnego rynku produktów rolnych, członkowie Wspólnoty ustalą wspólną politykę rolną i będą ją stopniowo rozwijać.
WPR została oparta na trzech podstawowych zasadach:
Jednolitość rynku - zniesienie wszelkich ograniczeń w handlu produktami rolnymi pomiędzy krajami Wspólnoty, oraz wprowadzenie wspólnych jednolitych regulacji dotyczących funkcjonowania rynku rolnego (wspólne ceny, reguły konkurencji, harmonizacja przepisów administracyjnych, weterynaryjnych, ochrony środowiska, wspólne przepisy w handlu z krajami trzecimi).
Preferencje dla krajów członkowskich - pierwszeństwo zbytu towarów rolnych pochodzących z krajów członkowskich, rozbudowany system ochrony przed importem rolnym z krajów trzecich.
Solidarność finansowa - wspólne i solidarne ponoszenie kosztów prowadzenia WPR. Koszty obciążają wszystkie państwa członkowskie, niezależnie od stopnia w jakim korzystają one ze środków przeznaczonych na finansowanie WPR.
Do najważniejszych celów WPR należą:
zwiększenie wydajności produkcji rolnej w drodze rozwoju postępu technicznego,
zapewnienie racjonalnego rozwoju produkcji rolnej oraz pełnego wykorzystania czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej,
zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej, przede wszystkim przez podniesienie indywidualnego dochodu osób zatrudnionych w rolnictwie,
stabilizacja rynków rolnych,
zapewnienie ciągłości dostaw żywności,
zapewnienie odpowiednich cen dla konsumentów.
WPR można podzielić na dwie części. Są to:
System organizacji rynków rolnych, mający na celu zapewnienie rolnikom odpowiedniego poziomu dochodów oraz ochronę rolnictwa wspólnotowego przed konkurencja światową;
Polityka strukturalna, która wspiera przemiany strukturalne w rolnictwie i na obszarach wiejskich.
Celem polityki strukturalnej jest wspieranie przemian w rolnictwie prowadzących do wyrównania różnic w poziomie rozwoju regionów wiejskich, podniesienia produktywności rolnictwa, poprawy struktury agrarnej, przekształcania gospodarstw nierentownych w nowoczesne i wydajne, optymalizacji zatrudnienia w sektorze rolnym, wdrażania postępu technicznego, zmian w strukturze produkcji, podwyższenia jakości produktów rolnych, a także poprawy stanu środowiska naturalnego. Obejmuje ona również wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, przede wszystkim poprzez rozwój leśnictwa, agroturystyki oraz różnego rodzaju usług.
WPR finansowana jest z budżetu Wspólnoty. Wydatki na WPR należą do obowiązkowych wydatków budżetowych, wynikających bezpośrednio z postanowień Traktatu i aktów prawnych przyjętych na jego podstawie. Należy także podkreślić, że państwa członkowskie solidarnie ponoszą koszty prowadzenia WPR i nie ma korelacji pomiędzy wielkością środków z jakich korzysta rolnictwo danego państwa, a wkładem tego państwa do budżetu.
Wydatki na rolnictwo są trudne do przewidzenia i planowania, co utrudnia sporządzanie budżetu. Zależą one bowiem od czynników stale ulęgających zmianie, takich jak:
-
warunki naturalne (pogoda wpływająca na wysokość plonów),
-
ceny na rynkach światowych,
-
wahania kursów walutowych.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa.
W 1964 r. w ramach budżetu Wspólnoty utworzono Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (FEOGA), który finansuje WPR. Środki FEOGA pochodzą zarówno z ogólnych wpływów budżetu, jak i z opłat wyrównawczych nakładanych na importowane produkty rolne, opłat cukrowych płaconych przez producentów cukru, umożliwiających zagospodarowanie nadwyżek cukru na rynku oraz z innych opłat istniejących w ramach regulacji na poszczególnych rynkach rolnych.
Fundusz Orientacji i Gwarancji składa się z dwóch sekcji:
Sekcja Gwarancji - finansuje wydatki związane ze wspólną organizacją rynków;
Sekcja Orientacji - finansuje wydatki związane z restrukturyzacją rolnictwa.
Ad.1 Sekcja Gwarancji FEOGA finansuje takie formy działalności jak:
interwencje na rynku wewnętrznym Wspólnoty, które mają zapewnić ciągłość dostaw artykułów żywnościowych oraz odpowiedni poziom dochodów rolniczych,
subsydia eksportowe, stosowane przy eksporcie artykułów rolno-spożywczych pokrywające różnicę między niższą ceną uzyskiwaną w eksporcie, a wyższą ceną na wspólnym rynku rolnym,
kwoty kompensacyjne, które zapewniają jednolite ceny artykułów rolnych na wspólnym rynku.
wydatki związane z ochroną środowiska i zachowaniem naturalnego krajobrazu wiejskiego, objęte Wspólna Polityką Rolną,
wydatki związane z zalesianiem,
koszty wcześniejszych emerytur dla rolników.
Ad.2 Sekcja Orientacji FEOGA finansuje:
działania prowadzące do restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa Wspólnoty.
Funduszem Orientacji i Gwarancji zarządza Komisja, corocznie przyznając każdemu państwu środki finansowe w ramach Sekcji Gwarancji. Środki finansowe Sekcji Orientacji przyznawane są doraźnie. Za bieżące administrowanie środkami Funduszu odpowiadają władze poszczególnych państw członkowskich, które w imieniu Wspólnoty gromadzą środki finansowe oraz regulują wszelkie zobowiązania związane z prowadzoną polityką rolną. Każde państwo ma obowiązek rozliczenia się ze zgodności poniesionych wydatków z przepisami Wspólnoty.
Agenda 2000.
W 1997 r. Komisja Europejska przygotowała projekt radykalnej reformy WPR i związanych z nią funduszy pod nazwą Agenda 2000. Propozycje Komisji były odpowiedzią na nowe wyzwania, które pojawiły się przed Europą, jak np.: liberalizacja światowego handlu towarami rolno-spożywczymi, wzrost popytu na świecie, konieczność troski o środowisko naturalne, rosnące zainteresowanie konsumentów bezpieczeństwem i jakością produktów, a także perspektywa rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód. Proponowane przez Komisje reformy zostały zaaprobowane w marcu 1999 r. na spotkaniu szefów państw i rządów w Berlinie.
Cele reformy Wspólnej Polityki Rolnej.
rozwój i podniesienie konkurencyjności obszarów wiejskich, wyrównanie różnic ekonomicznych między regionami,
zagwarantowanie ludności rolniczej odpowiednich warunków życia i stabilnych dochodów z gospodarstw rolnych,
zapewnienie wielofunkcyjnego charakteru rolnictwa,
zagwarantowanie konsumentom bezpieczeństwa żywności,
poprawę jakości produktów żywieniowych,
poprawę konkurencyjności rolnictwa europejskiego zarówno na rynku wewnętrznym jak i zewnętrznym,
poprawę warunków hodowli i uboju zwierząt,
włączenie do WPR celów związanych z ochroną środowiska,
uznanie leśnictwa za integralną część rozwoju wsi,
stabilizację wydatków na rolnictwo - określenie założeń finansowych na lata 2000 – 2006,
Najważniejsze zmiany Wspólnej Polityki Rolnej zawarte w Agendzie 2000.
Uchwalone reformy wspólnej organizacji rynków dotyczą przede wszystkim sektorów upraw rolnych, produkcji mięsa wołowego, mleczarstwa, rynków oliwy z oliwek i tytoniu. Reformom rynku towarzyszą działania zmierzające do promowania rolnictwa wielofunkcyjnego i konkurencyjnego.
Podstawowe założenia dokumentu Agenda 2000:
W ramach polityki rynkowej:
stopniowa redukcja cen gwarantowanych o 20% w sektorze produkcji wołowiny i o 15% w sektorze upraw i mleczarstwa,
rezygnacja z podtrzymywania cen rynkowych na rzecz dotacji wyrównawczych,
bezpośrednie płatności kompensujące rolnikom spadek dochodów w wyniku zmniejszenia produkcji i niższych cen.
W ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich:
wspieranie restrukturyzacji regionów słabiej rozwiniętych oraz dotkniętych trudnymi problemami,
promowanie rolnictwa konkurencyjnego i wielofunkcyjnego oraz modernizacji gospodarstw rolnych (każde państwo musi opracować własny program rozwoju wsi zgodny z wytycznymi Wspólnoty),
poprawa struktury gospodarstw rolnych, przetwórstwa i sprzedaży produktów rolnych,
promocja uzupełniających lub alternatywnych form działalności,
wprowadzenie nowych technologii i poprawa jakości produktów;
zachęty do gospodarowania pozwalającego na ochronę środowiska, poprawę jakości krajobrazu i zachowanie zasobów naturalnych (sankcje za nieprzestrzeganie wymogów ochrony środowiska),
finansowe wsparcie dla gospodarstw rolnych położonych na terenach o niekorzystnych warunkach naturalnych,
ułatwienie rozpoczęcia działalności młodym, wykwalifikowanym rolnikom w postaci jednorazowej premii lub dopłaty do spłaty odsetek kredytu,
szkolenia zawodowe rolników,
system wcześniejszych emerytur.
Zmianom wspólnej polityki rynkowej towarzyszyć ma nowa polityka rozwoju wsi oparta na zasadzie decentralizacji i elastyczności planowania. Nowe podejście zakłada, iż każde państwo powinno wypracować własne programy rozwoju wsi, zgodne z głównymi celami wytyczonymi przez Wspólnotę, jak: wzmocnienie sektorów rolnego i leśnego, podniesienie konkurencyjności regionów wiejskich, ochrona środowiska naturalnego, zachowanie zasobów naturalnych, krajobrazów wiejskich oraz dziedzictwa kulturowego wsi. W realizacji tych celów państwa otrzymają wsparcie finansowe ze wspólnego budżetu.
Agenda 2000 zawiera najszerszy i najbardziej radykalny program reform WPR z dotychczas realizowanych. Polityka rolna większą uwagę przywiązuje do jakości produkcji rolnej, wielofunkcyjnego rozwoju wsi oraz ochrony środowiska. Wprowadzane reformy prowadzą do systematycznego obniżania cen produktów rolnych, a jednocześnie zwiększania dotacji bezpośrednich, które mają rekompensować rolnikom spadek cen. Rolnicy są w coraz większym stopniu wynagradzani nie za to, że produkują duże ilości towaru, lecz za to że są rolnikami, mieszkają na obszarach wiejskich, dbają o ochronę środowiska naturalnego i zachowanie krajobrazów wiejskich. W efekcie, pomimo spadku cen, poziom dochodów rolników pozostaje niezmieniony, a jednocześnie rośnie konkurencyjność produktów rolnych na rynkach światowych.
Polska.
Wspólna Polityka Rolna (WPR) obowiązuje w krajach członkowskich Unii i nie została jeszcze wprowadzona w Polsce. Stąd zdania o niej polskich organizacji pozarządowych kształtowane są głównie na podstawie obserwacji jak polityka ta funkcjonuje w krajach członkowskich Unii. Na poglądy polskich NGOsów o WPR duży wpływ mają zatem doświadczenia osób odwiedzających kraje Unii oraz opinie organizacji z krajów piętnastki. Nie bez znaczenia dla nastawienia poszczególnych organizacji są perspektywy jakie widzą one nie tylko dla rolnictwa ale również możliwości rozwoju swoich działań po wejściu do UE.
Obraz polskiego Rolnictwa na tle Unii Europejskiej.
W Polsce istnieje około 2 milionów gospodarstw rolnych, a użytki rolne zajmują ponad połowę terytorium kraju. Polskie rolnictwo jest bardzo zróżnicowane, gdyż jego model w dużym stopniu zależy od regionu kraju. Do powszechnie znanych kłopotów wsi zaliczyć można bezrobocie i upadanie małych gospodarstw, a z problemów środowiskowych usuwanie śmieci i ścieków w bliżej nieokreślone miejsca przez ok. połowę mieszkańców wsi oraz brak kanalizacji i szamb w 30 % gospodarstw. Istotnym problemem jest też zanieczyszczanie wód przez niewłaściwe stosowanie nawozów i pestycydów, choć jednocześnie wiadomo, że polskie rolnictwo charakteryzuje się niskim zużyciem nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, a także jest o wiele bardziej ekstensywne niż rolnictwo krajów Unii Europejskiej.
Podkreśla się wysoką jakość przyrodniczą i krajobrazową polskiej wsi oraz duże szanse dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki, ale nie ma to pokrycia w konkretnych działaniach państwa. "Strategia rozwoju rolnictwa", ogłoszona przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, ukierunkowana jest na intensyfikację i modernizację rolnictwa. Rolnictwo ekologiczne w Polsce pozostaje wciąż bardzo wąską dziedziną produkcji rolnej.
Powierzchnia użytków rolnych w Polsce wynosi 18,6 mln ha, czyli około 60 % powierzchni kraju. W UE większy od Polski obszar użytków rolnych mają tylko dwa państwa: Francja i Hiszpania. Liczba gospodarstw w ostatnich latach maleje, a średni areał rośnie. Jednak ciągle jeszcze średnia powierzchnia gospodarstwa jest nieduża i wnosi około 8 ha, a większość gospodarstw w Polsce to gospodarstwa małe, nie przekraczające 5 ha. Istnieje przy tym znaczne zróżnicowanie regionalne.
Przeciętna wielkość gospodarstwa na północnym zachodzie Polski jest znacznie wyższa niż na południu. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych wpływa na niski stopień specjalizacji i towarowości produkcji rolnej. Duża część gospodarstw rolnych produkuje głównie na własne potrzeby, a powstałe nadwyżki sprzedaje na rynku. Na obszarach wiejskich zamieszkuje 38,1 % ogółu ludności. Spis rolny przeprowadzony w 1996 r. wykazał, że 50,9 % ludności Polski mieszkającej na obszarach wiejskich związana była z działalnością rolniczą. W Polsce około 20 % zatrudnionych pracuje w rolnictwie. Wskaźnik ten dla krajów Unii jest niższy, choć poszczególne kraje bardzo się różnią pod tym względem. Porównywalny do polskiego wskaźnik posiada Grecja, natomiast państwa takie jak Belgia, Luksemburg, Wielka Brytania czy Szwecja mają ośmiokrotnie niższy odsetek pracujących w sektorze rolnym.
Pomimo tak dużego odsetka ludności aktywnej zawodowo w rolnictwie efektywność polskiego rolnictwa nie jest zbyt wysoka. Polska osiąga plony z upraw kształtujące się na poziomie, jaki osiągały kraje Unii w latach siedemdziesiątych. Niezadowalający jest także poziom mechanizacji naszego rolnictwa. W 1997 r. w Polsce było 1311 tysięcy sztuk ciągników, a na jeden ciągnik przypadało 10,4 ha gruntów ornych. Duża część ciągników i maszyn rolniczych w polskich gospodarstwach jest już przestarzała i wymaga wymiany. Niestety tylko około 20 % gospodarstw jest zdolne do modernizacji sprzętu we własnym zakresie. Znaczenie gospodarcze rolnictwa jest nadal duże. Wymiernym wskaźnikiem, który to obrazuje jest udział rolnictwa w tworzeniu PKB. Udział polskiego sektora rolnego w tworzeniu PKB, pomimo tendencji spadkowej, jest nadal znaczący i wynosi około 5 %. W UE wskaźnik ten kształtuje się średnio na poziomie poniżej 2 %.
Różnice dzielące polskie rolnictwo od unijnego.
Polskie rolnictwo dzieli od unijnego bardzo wiele, co decyduje o możliwości sprostania konkurencji i wykorzystania szans, jakie daje integracja z Unią. W sposób syntetyczny różnice te obrazuje porównanie wielkości statystycznego gospodarstwa, wartości jego produkcji, poniesionych kosztów oraz uzyskanego dochodu rolniczego (tabela 1).
Różnice między rolnictwem polskim i unijnym w zakresie wielkości gospodarstw, ich produkcyjności, uzbrojenia pracy i jej wydajności, a także efektywności produkcji, poziomu i struktury jej kosztów są bardzo duże. Do tego dochodzą ogromne różnice w organizacji i sprawności funkcjonowania rynku, a także wielkości wsparcia udzielanego rolnictwu. Konsekwencją są różnice w wielkości uzyskiwanych dochodów rolniczych w przeliczeniu na gospodarstwo, jednostkę powierzchni lub jednego zatrudnionego. Jeśli jednak uwzględnić wielkość dochodów rolniczych oczyszczonych z subsydiów, uzyskane z 1 ha ziemi użytkowanej rolniczo są one prawie równe. Porównanie tych liczb wskazuje, co decyduje o przewagach i słabościach sektora rolniczego. Wskazuje także problemy, które należy rozwiązywać, aby zrównywać ekonomiczne warunki produkcji rolniczej w Polsce z unijnymi.
Tabela 1. Produkcja, koszty i dochód rolniczy gospodarstwa rolniczego (w euro)
|
Wyszczególnienie |
Polska a) |
UE-15 b) |
|
Wielkość gospodarstwa (ha) |
8,7 |
32,1 |
|
Liczba zatrudnionych c) |
1,36 |
1,53 |
|
Wartość produkcji rolniczej |
8219 |
56831 |
|
w tym: roślinnej |
4430 |
25772 |
|
zwierzęcej |
3787 |
28772 |
|
Pozostałe przychody |
3 |
2787 |
|
Subsydia do produkcji rolniczej |
28 |
8396 |
|
Ogółem przychody |
8247 |
65227 |
|
Koszty produkcji |
4456 |
31028 |
|
w tym: pochodzące z gospodarstwa |
1975 |
2082 |
|
Podatki |
144 |
147 |
|
Amortyzacja |
876 |
7933 |
|
Koszty zewnętrzne |
265 |
8705 |
|
w tym: praca najemna |
133 |
3978 |
|
dzierżawa |
57 |
2315 |
|
zapłacone odsetki |
76 |
2412 |
|
Dochód rolniczy na 1 gospodarstwo |
2506 |
17414 |
|
Dochód rolniczy bez subsydiów na 1 gospodarstwo |
2479 |
9018 |
|
Dochód rolniczy na 1 ha UR |
288 |
542 |
|
Dochód rolniczy bez subsydiów na 1 ha UR |
285 |
281 |
|
Dochód rolniczy na 1 pełnozatrudnionego |
1842 |
11382 |
|
Dochód rolniczy bez subsydiów na 1 pełnozatrudnionego |
1823 |
5884 |
Źródło: Agricultural Situation and Prospects in the Central European Countries, Poland, 1998, European Commision, DGVI.
1997 r., b) 1995 r., c) w przeliczeniu na osoby pełnozatrudnione.
Dostosowanie polskiego rolnictwa do członkostwa w Unii Europejskiej.
Polska musi dobrze przygotować swoje rolnictwo do członkostwa w UE. Tylko nowoczesne i efektywne gospodarstwa rolne będą w stanie konkurować na wspólnym europejskim rynku. Proces integracji oznacza konieczność modernizacji rolnictwa, która pozwoli zwiększyć wydajność produkcji, zmniejszyć zatrudnienie w rolnictwie, poprawić jakość wytwarzanych produktów, podnieść konkurencyjność polskich produktów rolno-spożywczych na rynku Unii oraz poprawić warunki życia ludności wiejskiej. Polskie regulacje dotyczące systemów prawno-ekonomicznych i organizacyjnych w sferze produkcji, rynku i administracji muszą zostać dostosowane do prawa obowiązującego w UE. Niezbędne jest stworzenie nowoczesnej infrastruktury rynku rolnego tj. rynków hurtowych, giełd, systemu promocji eksportu oraz sprawnie działającego systemu informacji rynkowej, przede wszystkim w zakresie cen, rozmiarów obrotu oraz wielkości zapasów produktów rolnych. Istotne znaczenie ma także większe zorganizowanie producentów rolnych. Organizacje branżowe, spółdzielnie, stowarzyszenia producentów rolnych odgrywają bowiem znaczącą rolę we Wspólnocie, a w Polsce są one słabe i rozproszone. Polskie organizacje pozarządowe powinny dobrze przygotować się do roli reprezentanta i obrońcy interesów rolników na forum Wspólnoty.
Łączne koszty dostosowania do wymogów UE oraz niezbędnych działań modernizacyjnych oszacowano w okresie 1999-2004 na ok. 24,5 mld zł. Z kwoty tej 13 635 mln zł wyniosą koszty dostosowania i modernizacji w okresie przedakcesyjnym (1999 - 2002). Budżet z tego tytułu powinien wydać sumę około 4,2 mld w okresie czterech lat.
Tabela 2. Koszt dostosowania sektora rolno-spożywczego w okresie przedakcesyjnym
|
Lata |
Łącznie |
W tym z budżetu |
||
|
mln zł |
dynamika |
mln zł |
|
|
|
1999 |
1.756 |
100% |
299 |
100% |
|
2000 |
2.720 |
155% |
746 |
249% |
|
2001 |
4.122 |
235% |
1.361 |
455% |
|
2002 |
5.018 |
286% |
1.766 |
590% |
|
1999-2002 |
13.615 |
|
4.172 |
|
Źródło: Rada Ministrów, Raport w Sprawie korzyści i kosztów integracji Rzeczypospolitej Polskiej z Unią Europejską, Warszawa, 26 lipca 2000 r.
Zgodnie z Narodowym Programem Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 26 kwietnia 2000 r., do priorytetów dostosowania rolnictwa i obszarów wiejskich do przystąpienia do UE należy przede wszystkim:
Wdrożenie spójnej polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa;
Harmonizacja prawa i struktur administracji weterynaryjnej z wymogami wspólnotowymi oraz ich wdrożenie:
Harmonizacja fitosanitarnej kontroli granicznej oraz przepisów regulujących problemy fitosanitarne, rynku nasion, jakości materiału siewnego i rejestracji odmian roślin uprawnych:
Modernizacja sektora mleczarskiego w celu dostosowania do wymogów wspólnotowych;
Ekologiczne aspekty rolnictwa;
Rozwój ekologicznej produkcji rolnej;
Przygotowanie do wprowadzenia w życie Wspólnej Polityki Rolnej;
Przygotowanie do wprowadzenia w życie wspólnej organizacji rynków rolnych (rynku zbóż, mleka, mięsa, suszu paszowego, owoców i warzyw świeżych, przetworów owocowo-warzywnych, skrobi ziemniaczanej, tytoniu, cukru, chmielu, pasz, wina oraz napojów spirytusowych).
SAPARD.
Podstawowy instrument inwestycyjnego wsparcia dostosowań polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich do członkostwa w UE stanowi Program SAPARD. W ramach Programu SAPARD państwa kandydujące do członkostwa w UE będą otrzymywały pomoc na wsparcie przedsięwzięć w dziedzinie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. Program ten będzie wdrażany w latach 2000 - 2006.
Do głównych celów Programu SAPARD należą:
Poprawa konkurencyjności polskiego rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego zarówno na rynku krajowym jak i na rynku międzynarodowym;
Dostosowanie sektora rolno-spożywczego do wymagań sanitarnych i weterynaryjnych UE;
Wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez rozwój infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.
Rada UE przyznała dziesięciu państwom kandydującym, w ramach SAPARD, pomoc w wysokości 520 mln euro rocznie. Zgodnie z przyjętymi kryteriami wielkości gospodarki rolnej, PKB na osobę, obszaru państwa i liczby ludności Polsce przyznano kwotę 168,68 mln euro rocznie.
Szanse i zagrożenia dla polskiego rolnictwa związane z wejściem Polski do UE.
Korzyści integracji z Unią Europejską.
Polskie rolnictwo dzięki integracji może uzyskać:
Możliwość korzystania z mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) wspierających rolników państw członkowskich.
Możliwości korzystania z subwencji eksportowych wynikających z WPR, co może stworzyć szansę większego eksportu na rynki krajów trzecich, w tym odzyskania rynku wschodniego.
Dodatkowe środki finansowe - pomoc finansowa udzielana Polsce z funduszy UE na modernizację rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich.
Dostęp do rynku europejskiego - wzrost eksportu na rynki krajów członkowskich wielu produktów rolno-spożywczych. Wprawdzie pełne otwarcie rynku oznaczać może również utratę części rynku polskiego, jednakże poniesione straty powinny być znacznie mniejsze niż zyski.
Dopływ kapitału inwestycyjnego z krajów UE do polskiej gospodarki żywnościowej, w tym przede wszystkim do przemysłu rolno-spożywczego, a także pozyskanie nowych technologii niezbędnych do modernizacji niektórych branż.
Stabilizacja rynków rolnych, ograniczenie ryzyka handlowego producentów rolnych (większa stabilność cen), wzrost cen niektórych produktów - zbliżenie cen towarów rolno-spożywczych w Polsce do poziomu cen w UE.
Poprawę sytuacji dochodowej rolników. Możliwości takie wynikają przede wszystkim z wyższych w UE cen rolnych na wiele produktów oraz stosowanych tam dopłat bezpośrednich.
Integracja z UE przyspieszy proces restrukturyzacji polskiego rolnictwa i rozwoju nowoczesnej gospodarki żywnościowej.
Poprawa jakości wytwarzanych produktów, co zwiększy konkurencyjność międzynarodową polskich produktów rolno-spożywczych.
Rozwój infrastruktury gospodarczej na obszarach wiejskich (rozwój sieci wodociągowej, gazowej, kanalizacyjnej, telefonicznej itp.).
Wzrost liczby nowych miejsc pracy oraz powstanie pozarolniczych źródeł dochodów (agroturystyka, usługi, drobny przemysł, rzemiosło itp.).
Koszty integracji z Unią Europejską.
Integracja Polski z Unią Europejską oznacza dla naszego rolnictwa powstanie nie tylko nowych szans ale i zagrożeń. Po stronie kosztów należy wskazać:
Wysokie koszty dostosowania i modernizacji polskiego sektora żywnościowego, dostosowania systemów prawno-ekonomicznych i organizacyjnych, koszty dostosowania rynku i administracji do wymogów UE.
Utrata części rynku krajowego i wyeliminowanie części krajowych producentów na rzecz dostawców z Unii. Część polskich rolników i przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego może nie być w stanie konkurować pod względem ceny i jakości z produktami wytworzonymi w UE.
Konieczność przestrzegania norm i przepisów związanych z jakością żywności.
Trudności w dostosowywaniu polskiego prawa do przepisów UE oraz w tworzeniu jednostek administrujących funduszami Wspólnoty.
Podsumowanie.
Integracja Polski z Unią Europejską stwarza warunki do rozwoju gospodarczego, w tym rozwoju sektora rolnego. Stawia ona jednocześnie przed polskim rolnictwem nowe wyzwania i zmusza do przeprowadzania wielu zmian w polityce rolnej. Do członkostwa w UE będą musieli przygotować się nie tylko indywidualni rolnicy, lecz także sektor przetwórstwa rolnego, organizacje producentów rolnych, instytucje rolnicze oraz administracja państwowa i samorządowa.
Polska chcąc zostać członkiem UE musi dokonać znaczącej reorganizacji własnego rolnictwa i wprowadzić szereg przepisów prawnych umożliwiających partnerską współpracę z krajami Unii.
Literatura:
R. Brzezik, M. Ciepielewska, A. Kowalski, J. Rowiński, Z. Smoleński, R. Urban, M. Wigier, „Stowarzyszenie Polski z Unia Europejską. Niezbędne procesy dostosowawcze polskiej gospodarki żywnościowej”, FAPA, Warszawa 1997 r.
C. Siekierski, „Szanse i wyzwania dla polskiej wsi i rolnictwa, wynikające z integracji Polski z Unią Europejską”, Biblioteka ludowca, Warszawa 1997 r.
„Unia Europejska, Informator dla rolników”, Centrum Informacji Europejskiej, wydanie II, Warszawa, 1998 r.
„Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej” przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 26 kwietnia 2000 r.
„Raport w Sprawie korzyści i kosztów integracji Rzeczypospolitej Polskiej z Unią Europejską”, Rada Ministrów, Warszawa, 26 lipca 2000 r.
„Sapard, Program Operacyjny dla Polski”, wersja wstępna z dnia 28 grudnia 1999 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.