TEMAT:

Czynniki i mechanizmy rozwoju

EUGENIKA

• selektywne rozmnażanie zwierząt lub ludzi, aby ulepszać gatunki z pokolenia na pokolenie, szczególnie jeśli chodzi o cechy dziedziczone.

• eugenika pozytywna – zachęta do częstszego reprodukowanie najlepszych osobników;

• eugenika negatywna i zniechęcanie do reprodukcji osobników mniej wartościowych.

Dwaj wielcy i zasłużeni dla psychologii rozwojowej filozofowie:

JOHN LOCKE /1632 – 1704/, Anglia

• Odrębność ciałą i umysłu;

• Odrzucenie wrodzoności idei

• Umysł dziecka to czysta karta „tabula rasa”.

• Twórca ENWIRONMENTALIZ-MU / empiryzmu/

JAN JAKUB ROUSSEAU /1712 – 1778/, Francja.

• Dziecko rodzi się z określonym zasobem wiedzy;

• Rozwój wynika z wrodzonych procesów kierujących pojawianiem się kolejnych zachowań.

• To twórca NATYWIZMU /biologizmu/.

PYTANIE O OBSZAR ROZWOJU

• Co się rozwija?

PYTANIE O CEL I SENS ROZWOJU

• Ku czemu się rozwija?

PYTANIE O MECHANIZM ROZWOJU

• Jak się rozwija?

PYTANIE O CZYNNIKI ROZWOJU

• Dlaczego dziecko się rozwija?

Teorie rozwoju można podzielić na:

• jednoczynnikowe

• dwuczynnikowe

• wieloczynnikowe

JEDNOCZYNNIKOWE DZIELIMY NA:

• biologistyczne / natywistyczne/ - najważniejsza jest rola dziedzicznych
  i wrodzonych dyspozycji psychicznych, z którymi dziecko przychodzi na świat i które ujawniają się wraz z dojrzewaniem.

• empirystyczne / enmironmentalistyczne/ - dziecko jest wytworem środowiska, w którym wzrasta.

Dwuczynnikowa teoria, to inaczej teoria interakcyjna
/William Stern, 1871 – 1938/

• Odziedziczone dyspozycje są zawiązkami cech przekształcającymi się w trwałe właściwości pod wpływem środowiska.

MARIA ŻEBROWSKA (1900-1978) i jej 4-czynnikowa koncepcja

CZYNNIKI ROZWOJU

• ZADATKI (GENOTYP) (DZIEDZICZNOŚĆ)

• ŚRODOWISKO

• WYCHOWANIE

• AKTYWNOŚĆ WŁASNA

I tak:

• Na rozwój struktury i funkcji układu nerwowego, a za jego pośrednictwem na rozwój procesów psychicznych wpływają 4 czynniki: wrodzone zadatki anatomiczno – fizjologiczne organizmu, własna działalność jednostki, środowisko i wychowanie.

Zadatki

• cechy biologiczne,

• biologiczne uwarunkowania, predyspozycje, zawiązki,

• natura jednostki,

• genotyp, wyposażenie genetyczne,

• cechy wrodzone – zależą od genotypu, czyli od materiału genetycznego zawartego w chromosomach jednostki.

Środowisko

• fizyczne (materialne),

• społeczne,

• obcowanie z ludźmi i obcowanie z przedmiotami,

• organizacja przestrzenna i organizacja czasowa środowiska,

• stymulacja zewnętrzna niezamierzona.

Wychowanie

• wpływy intencjonalne,

• socjalizacja,

• kształcenie, nauczanie,

• modelowanie,

• ćwiczenie,

• instruowanie.

Aktywność podmiotu

• własna aktywność,

• spontaniczna,

• wewnętrznie motywowana.

3 RODZAJE KORELACJI GENOTYP A ŚRODOWISKO

• Pasywna: ludzie otrzymują genotypy skorelowane ze środowiskiem rodzinnym.

• Reaktywna: ludzie skłaniają innych do reakcji na swoje właściwości genetyczne

• Aktywna: ludzie poszukują lub tworzą środowiska skorelowane ze swymi właściwościami.

WPŁYWY ŚRODOWISKAPOBUDZAJĄ LUB HAMUJĄ REALIZACJJĘ PROGRAMU GENETYCZNEGO

• Szczególnie wrażliwi są osobnicy heterozygotyczni;

• Szczególnie wrażliwi w okresie: między 6 a 24 miesiącem życia; 10-12 r.ż., oraz w starości.

PROCESY ROZWOJU

• DOJRZEWANIE

• UCZENIE SIĘ

• Interakcja między nimi

Są dwa podstawowe procesy rozwoju: DOJRZEWANIE, UCZENIE SIĘ

• Dojrzewanie – aktualizacja zawartego w genach ogólnego programu rozwoju. Efektem dojrzewania są funkcje filogenetyczne, czyli wspólne dla całego rodzaju ludzkiego. Ćwiczenie jako takie nie odgrywa istotnej roli w ich pojawieniu się.

• Uczenie się – względnie trwała zmiana zachowania pod wpływem doświadczenia. To proces gromadzenia indywidualnych doświadczeń

MATURACJONIZM

• Na wagę dojrzewania zwrócił uwagę Arnold Gessell (1880-1961), twórca maturacjonizmu, teorii podkreślającej kluczową rolę dojrzewania.

• Gessell stworzył pojęcie „gotowości uwarunkowanej dojrzewaniem” (maturational readiness). Twierdził, że organizm musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości, aby możliwy był skuteczny wpływ zewnętrznych oddziaływań, np. nauczania.

SKUTKI INTERAKCJI DOJRZEWANIA I UCZENIA SIĘ

• Przebieg rozwoju jest zróżnicowany.

• Dojrzewanie ogranicza rozwój, wyznacza jego granice.

• Kres dojrzewania jest rzadko osiągany /to tylko zastój/

• Pozbawienie możliwości uczenia się ogranicza rozwój.

• Stymulacja jest istotna dla pełnego rozwoju.

• Efektywność uczenia się zależy od właściwego dlań czasu /problem gotowości do uczenia się, okresów sensytywnych i krytycznych/.

Warto zapamiętać!

• Okres krytyczny: odcinek czasu, w którym pojawienie się lub brak pewnego rodzaju doświadczeń ma szczególne znaczenie dla organizmu. To samo doświadczenie mające miejsce przed lub po tym momencie będzie miało niewielki wpływ lub żaden. Musi być stymulacja, by zachowania się pojawiły. Jej brak ma nieodwracalne skutki.

• Okres sensytywny: to okres szczególnej wrażliwości, okres przejściowy do następnej fazy.

WSKAŹNIKI OKRESU SENSYTYWNEGO

• Zainteresowanie bodźcami określonego typu;

• Postępy (większe w stosunku do okresu minionego i przyszłego);

• Rozwój zależy od pojawienia się specyficznych bodźców, na które wcześniej i później nie jest się już tak wrażliwym.

BADANIA NAD ROZSTRZYGNIĘCIEM PROBLEMU: GENY CZY ŚRODOWISKO

Odziedziczalność cech zachowania

• Studia nad bliźnietami jedno- i dwujajowymi w rodzinach naturalnych i adopcyjnych.

W badaniach tych poszukuje się zwykle:

• Wariancji właściwej dla czynników genetycznych: tj. czynnika addytywnego (geny odziedziczone od rodziców) oraz nieaddytywnego (geny nie związane z dziedziczeniem, czyli mutacje);

• Wariancji wyjaśnionej wpływem środowiska wspólnego (podobieństwo w rodzinie, w sąsiedztwie, różnice międzykohortowe);

• Wariancji związanej z różnicami we wpływach środowiskowych; tj. niepodzielanych wpływów środowiska specyficznego (za: Trempała, 2011, s. 59).

WYNIKI BADAŃ

• Współczynniki odziedziczalności przybierają wartości w przedziale 0,25 do 0,75.

• Najczęściej szacuje się, że wpływami genetycznymi da się wytłumaczyć ok. 40% różnic indywidualnych; przy błędzie pomiaru do 20% pozostałe różnicy tłumaczy się wpływami środowiska;

• Tylko 5% wpływami środowiska wspólnego.

DO EGZAMINU

Znajomość kluczowych pojęć i nazwisk:

Pojęcia: filogeneza, antropogeneza, ontogeneza, zachowania filogenetyczne i ontogenetyczne, okresy krytyczne i sensytywne, podatność i odporność na wpływ, gotowość uwarunkowana dojrzewaniem, akceleracja rozwoju, kryzys rozwoju, tempo i rytm rozwoju, cechy dziedziczne, genotyp, fenotyp, zmiany intraindywidualne i interindywidualne, eugenika (eugenika pozytywna, eugenika negatywna), teorie rozwoju (jednoczynnikowe, dwuczynnikowe, wieloczynnikowe, interakcyjne), korelacja: genotyp – środowisko (pasywna, aktywna reaktywna), dojrzewanie – uczenie się; maturacjonizm (gotowość do uczenia się uwarunkowana dojrzewaniem), okres krytyczny – okres sensytywny, współczynniki odziedziczalności.

Ważne nazwiska: M. Żebrowska, J. Locke, F. Galton, J. J. Rousseau, A. Gesell .