VI. Koszty przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo, aby wytwarzać dobra i usługi ponosi określone nakłady. Producent nabywając dobra i usługi (czynniki produkcji) płaci na nie określoną cenę.

Kosztami produkcji nazywamy wydatki pieniężne ponoszone w związku z działalnością gospodarczą np. zakup maszyn i urządzeń, zakup surowców i materiałów, zatrudnienie pracowników, itp.

Produkcja (wytwarzanie) dóbr wiąże się z ponoszeniem kosztów faktycznych którym towarzyszą określone koszty alternatywne, oznaczające utratę korzyści jaką można byłoby uzyskać, gdyby posiadane zasoby zostały wykorzystane w inny sposób. Każdej decyzji towarzyszy inny koszt alternatywny.

Menedżer – osoba, która organizuje i bieżąco kieruje działalnością danego przedsiębiorstwa

Przedsiębiorca – osoba, która spełnia funkcje wprowadzania innowacji i ponosi związane z tym ryzyko.

Zysk księgowy – zysk wynikający z kalkulacji księgowej, różnica między przychodami ze sprzedaży a kosztami

Zysk ekonomiczny (TP) – różnica między przychodami ze sprzedaży a całkowitymi kosztami ekonomicznymi TP = TR – TC

Koszty prywatne – koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo, określane także mianem kosztów własnych.

Koszty społeczne – są to oprócz kosztów prywatnych również tzw. koszty zewnętrzne ponoszone przez osoby trzecie, niezwiązane z daną działalnością produkcyjną.

Koszty implicite – wyrażone w jednostkach pieniężnych koszty alternatywne, stanowiące utraconą możliwość uzyskania przez właściciela firmy właściciela firmy najlepszych korzyści związanych z podjęciem innych działalności i z innym zastosowaniem czynników produkcji będących jego własnością.

Koszty explicite – to koszty księgowe prywatne. Są to wydatki poniesione przez przedsiębiorstwo na zakup czynników w produkcji, produktów, usług niezbędnych do uruchomienia i wytworzenia określonej produkcji.

Podstawowe kategorie kosztów:

Koszt całkowity –(TC) – w sensie ekonomicznym to suma kosztów stałych i zmiennych. TC = FC + VC Stanowią go wydatki alternatywne i niealternatywne poniesione na zakup czynników produkcji niezbędnych do wytwarzania określonej ilości produkcji.

Koszt stały (FC) – koszt ponoszony przez przedsiębiorstwo niezależnie od ilości produkcji. Do kosztów stałych zaliczamy:

• opłata za wieczyste użytkowanie

• dzierżawa

• energia do oświetlenia hal, ulic, itp.

• opłata stała (licencyjna)

• opłata za wynajem budynku

• opłata za ubezpieczenie

• odsetki od kapitału

• czynsz

• amortyzacja

• podatek od nieruchomości, gruntu

Koszt zmienny (VC) – koszt, który zmienia się wraz ze zmianą ilości produkcji, a więc ze zmianą nakładu zmiennych czynników produkcji. Do kosztów zmiennych zaliczamy:

• płace menedżerów (brygadzistów)

• płace pracowników produkcyjnych

• koszty zużycia energii, gazu, wody

• wydatki za zakup materiałów, surowców

• cła

• podatek akcyzowy

Koszt marginalny (MC) – przyrost kosztu spowodowany dodatkowym nakładem czynników niezbędnych do wytworzenia dodatkowej jednostki produkcji MC = =

Przeciętny koszt całkowity (AC) – koszt całkowity przypadający na jednostkę produktu AC =

Przeciętny koszt stały (AFC) – koszt stały przypadający na jednostkę produktu AFC =

Przeciętny koszt zmienny (AVC) – koszt przeciętny przypadający na jednostkę produktu AVC =

Produkt przeciętny (AP) – produkt przypadający na jednostkę nakładu czynnika produkcji AP =

Przychód całkowity (utarg całkowity) TR = P*Q

Pamiętaj w krótkim okresie występują koszty stałe i zmienne, zaś w długi okresie występują tylko koszty zmienne.

Zestawienie rynków

CECHA RYNKU	KONKURENCJA DOSKONAŁA		OLIGOPOL		KONKU-RENCJA-MONOPO-LISTYCZNA		MONOPOL
Ilość kupujących i ich siła ekonomi –miczna .	Wielu kupujących , których siła ekon . jest b . mała i żaden z kupujących nie ma wpływu na kształtowanie się rynku .		Wielu kupujących bez możliwości kształtowania rynku .		Wielu kupujących .		Wielu kupujących , z których żaden nie ma siły kształtowania rynku .
Liczba sprzedają – cych .		Wielu , z których żaden nie ma siły oddziaływania na rynek .		Kilku lub kilkunastu .		Wielu .		1 sprzedawca .
Rodzaj produktu .		Jednorodny homogeniczny .		Jednorodny homogeniczny lub heterogeniczny .		Zróżnicowany , ma bliskie substytuty .		Nie ma bliskich substytutów .
Cena i wielkość produkcji .		Nie ma kontroli cen i wielkości produkcji .		Względna kontrola cen i wielkości produkcji .		Słaba kontrola produkcji .		Kontrola cen i wielkości produkcji .
Wejście i wyjście na rynek .		(wolne) Nie ma barier ani wejścia , ani wyjścia .		(ograniczone) Względnie silne bariery wejścia .		(słabo ograniczone) Słabe bariery wejścia , ale aby wejść na rynek trzeba ponieść koszty różnicowania produktu i reklamy .		(zablokowane) Silne bariery wejścia do branży : -techniczne -prawne -ekonomiczne .
Kształto –wanie ceny przez Sprzeda –jących .		Sprzedawca jest cenobiorcą .		Sprzedawca jest cenotwórcą .		Sprzedawca jest cenotwórcą .		Sprzedawca jest cenotwórcą .
Ksztalto-wanie cen przez kupują- Cych	Kupujący są cenobiorcami .
Warunki równo –wagi w Okresie Krótkim .	P = MC i P > min AVC		MR = MC P* > AVC		MR = MC P > AVC		np. MR = MC P > AVC
Czym konkurują Rynki		Kosztami		Ceną , różnicowaniem produktu , obniżaniem kosztów, marką, reklamą, promocją		Kosztami , różnicowaniem produktu, marką, reklamą, promocją		Nie ma konkurencji
Dostępność informacji		Rynek doskonale przejrzysty		Rynek nie jest doskonale przejrzysty		Rynek przejrzysty		Pełna przejrzystość rynku

VII. Konkurencja doskonała jako rynek doskonale przejrzysty.

Model rynku doskonale konkurencyjnego jest budowany według następujących założeń:

1. jednorodność produktu – produkty każdego z producentów są identyczne, nie posiadają znaków firmowych, a dla nabywców posiadają taką samą użyteczność. Przykłady: giełda złóż, giełda zbóż, giełda papierów wartościowych

2. rozproszenie popytu i podaży – istnieje wiele producentów (sprzedających) i wielu nabywców (kupujących). Jest ich tak wielu, że udział każdego z nich w zysku jest stosunkowo niewielki. Siła ekonomiczna każdego z tych produktów jest niewielka i żaden z nich nie wywiera wpływu na poziom ceny rynkowej.

3. Pełna mobilność czynników produkcji – przyjmujemy założenie, że czynniki produkcji mogą bez przeszkód być przesuwane między różnymi gałęziami i regionami

4. Swoboda wejścia i wyjścia – oznacza to, że nie istnieją żadne przeszkody w tworzeniu i likwidowaniu przedsiębiorstwa

5. Doskonała przejżystość rynku – wszyscy kupujący i sprzedający posiadają pełną informację o produktach i cenie

6. Doskonała podzielność dóbr i czynników produkcji – oznacza, że i czynniki produkcji i dobra mogą być nabywane i stosowane w dowolnie małych ilościach

7. Bierna rola rządu – który nie zakłóca samoczynnych procesów rynkowych

Jeżeli są spełnione założenia od 1 do 4 to mówimy o czystej konkurencji

W warunkach doskonałej konkurencji cena na produkt danej firmy jest ukształtowana przez relację między podażą na popytem na danym rynku. Firma doskonale konkurencyjna cenę przyjmuje jako daną. Popyt w firmie konkurencji doskonałej jest popytem doskonale elastycznym (P = MC = MR = AR)

Warunek konieczny do wszystkich zadań w krótkim okresie to P = MC (jest to warunek konieczny, ale nie wystarczający, gdyż P = MC > AC).

Ogólna zasada optymalizacji:

1. MR>MC rozszerzenie produkcji

2. MR=MC sytuacja optymalna

3. MR<MC redukowanie produkcji

VIII. Monopol, Konkurencja monopolistyczna, Monopol dyskryminujący, Oligopol

Monopol- jest to taka struktura rynku, gdzie na rynku danego dobra znajduje się jedna firma, która składa się na gałąź:

• sytuacja, kiedy występuje jeden nabywca, a wielu producentów określana jest jako monopol popytu tzw. monopson,

• gdy występuje jeden sprzedawca to monopol podaży określamy jako monopol,

• po stronie popytu i po stronie podaży występuje po jednym podmiocie i jest to monopol bilateralny,

Monopol ma charakter przejściowy. Trwały monopol jest możliwy tylko wówczas, jeżeli chroniony jest przez państwo.

Cechy monopolu:

• jeden producent nie posiadający konkurencji,

• brak bliskich substytutów,

• monopolista posiada kontrolę nad ceną, a wynika to z faktu, że jest on jedynym producentem, dostawcą danego produktu,

• sprzedawca jest cenotwórcą.

Monopolista jest tylko jeden na rynku np. jedyny we Wrocławiu dostawca gazu, energii, PKP ale tylko na przewozy towarowe.

Krzywa popytu na dany produkt jest krzywą monopolisty, który może wpływać na zmianę ceny, poprzez zmianę wielkości produkcji swego produktu.

P,C

d (popyt monopolisty)

Q

CHARAKTERYSTYKA RYNKU PO STRONIE POPYTU

Popyt Podaż	Wielu		Kilku		Jeden
Wielu	Konkurencja doskonała		Oligopol ( oligopsol )		Monopol popytu ( monopson )
Kilku		Oligopol podaży		Oligopol bilateralny ( dwustronny )		Monopson ograniczony
Jeden		Monopol podaży ( monopol )		Monopol ograniczony podaży		Monopol bilateralny ( dwustronny )

Jeżeli jest to dla niego korzystne, to monopolista wykorzystuje swoją siłę. Monopolista zna wielkość popytu na swój produkt i elastyczność popytu na dane dobro. Monopolista ma do dyspozycji cały popyt na swój produkt. Monopolista praktycznie nie reklamuje swoich produktów.

W warunkach monopolu, krzywa popytu ma nachylenie ujemne. Ilość nabywana jest funkcją ceny danego dobra

Q_D= D(P). Elastyczność cenowa popytu jest w przedziale

(o, nieskończoność)

Monopol czysty- to taka forma rynku, na którym w roli sprzedawcy występuje tylko jedno przedsiębiorstwo na którym nie występują preferencje dotyczące nabywców i rynek jest przejrzysty. Monopol czysty występuje bardzo rzadko, np. w USA mianem monopolu czystego określa się taką sytuację na rynku, gdzie jedno przedsiębiorstwo kontroluje co najmniej 90 % rynku. Szacuje się, że w USA niecałe 3 % PKB wytwarzanych jest na zmonopolizowanych rynkach.

Monopol naturalny- jest to taka forma rynku, gdzie koszty przeciętne produkcji AC zmniejszają się dla wszystkich możliwych wielkości podaży. Monopol naturalny związany jest z usługami komunalnymi, dostawą energii,. Państwo odgrywa bardzo ważną i aktywną rolę w procesie regulacji monopolu naturalnego. Jeżeli państwo nie prowadzi żadnej regulacji, to przedsiębiorstwa zachowywałyby się jak czysty monopolista. Ustalałyby cenę P* i Q* zgodnie z warunkiem MC= MR, co oznacza, że marginalna korzyść z ostatniej konsumowanej jednostki jest równa cenie monopolowej P*, która to cena przewyższa koszty marginalne produkcji MC. Regulacja rządowa może spowodować wzrost produkcji narzucając naturalnemu monopoliście cenę opartą na kosztach przeciętnych.

Warunek konieczny do wszystkich zadań to MR = MC

Konkurencja monopolistyczna – konkurencja między producentami, którzy dokonali pełnego zróżnicowania swego produktu, przez co wyodrębnili z całego rynku segment na którym uzyskali wyłączność wobec lojalnych klientów. Przykłady: usługi lekarskie we Wrocławiu, usługi fryzjerskie we Wrocławiu, itp.

Cechy konkurencji monopolistycznej:

1. na rynku występuje wiele producentów z których każdy dostarcza niewielką cześć podaży

2. nabywcy preferują produkty i ich dostawców, dostawcy preferują określonych nabywców

3. producenci konkurują między sobą znając popyt na swój produkt

4. rynek przejrzysty

5. sprzedawcy nie zachowują się strategicznie.

Monopol dyskryminujący (dyskryminacja cenowa) – różnicowanie cen przez firmę monopolistyczną nieuzasadnione różnicami w kosztach wytworzenia. Przykłady: stosowanie zróżnicowanych cen przez lekarzy dla bogatszych i biedniejszych pacjentów, zróżnicowanie cen przy sprzedaży biletów do kin i teatrów dla młodzieży i dorosłych

Oligopol – to taki rynek, którego nie opisujemy przy pomocy jednego uniwersalnego modelu. Forma rynku na którym występuje niewielu uczestników po stronie podaży (oligopol podaży), po stronie popytu (oligopol popytu) lub po obu stronach (oligopol bilateralny). Przykłady: Europejska Wspólnota Węgla i Stali, OPEC, produkcja samochodów

Wyróżnia się:

• oligopol homogeniczny – oligopol podaży, którego uczestnicy dostarczają na rynek identyczne produkty np. rynek przypraw tradycyjnych, produkcja cukru

• oligopol herterogoniczny – oligopol podaży, którego uczestnicy dokonują dyferencjacji produktu np. rynek telefonii komórkowych (operatorzy), rynek kawy

KARTEL- jest grupą firm, które wchodzą w porozumienie zachowując się jak pojedynczy monopolista i maksymalizują sumę swych zysków.

Kartel z punktu widzenia legalności dzielimy na:

· legalny i jawny np. Europejska Wspólnota Węgla i Stali, OPEC (Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej), której członkowie spotykają się regularnie, aby ustalić poziom cen i produkcji,

· nielegalne i tajne (zmowy) np. kartel narkotykowy

· współpraca w zakresie wybranych dziedzin działalności tzn. alianse np. wspólne badania naukowe, prowadzenie wspólnej rezerwacji miejsc w samolotach przez linie lotnicze

Zmowa jest jawnym lub tajnym porozumieniem między przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji.

Współpraca w oligopolu może przybierać różne formy:

a) pełna współpraca – polega na połączeniu lub przejęciu przedsiębiorstw i utworzeniu jednego nowego przedsiębiorstwa

b) współpraca może dotyczyć ustalania cen – ustalanie wielkości produkcji i podziału rynku; ta forma współpracy ma formę kartelu

Bariery wejścia i wyjścia na rynek

Zarówno w monopolu jak i oligopolu występują silne bariery wejścia i wyjścia na rynek.

Przez swobodę wejścia rozumie się stan, kiedy wszystkie przedsiębiorstwa mają dostęp do tych samych technologii. Natomiast przez możliwość wyjścia z gałęzi rozumiemy sytuację, gdy nie istnieją utopione, czyli bezpowrotnie utracone nakłady, a opuszczając daną gałąź przedsiębiorstwo może odzyskać wszystkie poniesione do tej pory wydatki inwestycyjne, łącznie z pieniędzmi wydanymi na zdobycie wiedzy i podniesienie renomy przedsiębiorstwa.