Logistyka a rozwój przestrzenny

dr. Zbigniew PrzygodzkiLogistyka a rozwój przestrzenny

dr. Zbigniew Przygodzki

Wykład I dn. 04.10.2012

Treści merytoryczne

• Pojęcie i zakres logistyki w rozwoju miast i regionów,

• Zrównoważony rozwój transportu w mieście – narzędzia i tendencje,

• Znaczenie logistyki w kształtowaniu dostępności miast i regionów,

• Narzędzia, formy i obszary zarządzania transportem miejskim,

• Funkcjonowanie rynku komunikacji miejskiej;

Literatura

• Wyszomirski Transport miejski. Ekonomika i organizacja

• Wyszomirski Funkcjonowanie rynku komunikacji miejskiej

• Domańska Wpływ infrastruktury transportu drogowego na rozwój regionalny

Egzamin

5 pytań otwartych, może być to opis obrazku

Temat: Logistyka jako nowoczesna funkcja miast i regionów – wprowadzenie

W odniesieniu do podstawowych oczekiwań współczesnej logistyki miejskiej pełne zastosowanie znajduje żądanie polskiego humanisty Sierakowskiego z 1812 roku: „drogi winny być krótkie, wygodne, bezpieczne i piękne”.

Logistyka miejska (regionalna) - definicja

To ogół procesów zarządzania przepływami ludzi, dóbr, środków pieniężnych i informacji zgodnie z potrzebami i w celu rozwoju miasta oraz przy uwzględnieniu problemu ochrony środowiska naturalnego. Pryz założeniu ze miasto jest organizacja społeczną, której celem jest zaspokajanie potrzeb swoich klientów, czyli mieszkańców miasta.

Stanowi narzędzie rozwiązywania problemów funkcjonowania wysoce zurbanizowanych obszarów (aglomeracji miejskich)

Proponuje zastąpienie nieskoordynowanego układu potoku przewozów układem skoordynowanym (zorientowanym na klienta – mieszkańca miasta).

Cele logistyki miejskiej

Zadaniem logistyki miejskiej jest optymalizacja przepływów dóbr materialnych, środków pieniężnych, osób i informacji (poprzez zarzadzanie poszczególnymi elementami systemu i koordynacji całości).

Zadanie to sprowadza się do

• Identyfikacji, analizy, i stworzenia hierarchii potrzeb podmiotów tworzących system logistyczny (np., czy zamykać centrum miasta)

• Identyfikacji przepływów generowanych przez podmioty w toku realizacji ich potrzeb

• Znalezienia rozwiązań optymalizujących te przepływy oraz metod/środków ich realizacji

Potrzeby miasta stanowią sumę potrzeb jego mieszkańców i użytkowników

• Potrzeba mobilności

• Potrzeba pracy, produkowania, wytwarzania

• Itp.

W logistyce miejskiej uwzględnia się następujące obszary stanowiące przedmiot jej badan:

• Organizacja pasażerskiego transportu miejskiego, podmiejskiego oraz ruchu tranzytowego

• Organizacja transportu dostawczego (towarowego) z uwzględnieniem procesów magazynowania (w tym transport materiałów niebezpiecznych w obszarze zorganizowanym)

• Zaopatrzenie miast w wodę, gaz, energie elektryczna i ciepło

• Problematykę wywozu i utylizacje odpadów komunalnych, oraz oczyszczania ścieków (elementy ekologistyki: segregacja odpadów, przemieszczanie i składowanie odpadów, przetwarzanie odpadów, udostępnianie surowców wtórnych)

• Organizacje sieci telekomunikacyjnej na terenie miasta

• Kształtowanie transportowych powiazań aglomeracji z systemem logistycznym makroregionu

Podstawowe procesy logistyczne w logistyce miejskiej to:

1. Transport

   1. Przewóz osób

   2. Transport zaopatrzeniowy

   3. Wywóz nieczystości

2. Magazynowanie

   1. Funkcja magazynowania i składowania w logistyce miejskiej odnosi się do kwestii:

   2. Zaopatrzenia towarowego miasta

   3. Zaopatrzenia miasta w wodę, gaz , energie elektryczna, ciepło i dotyczy gromadzenia tych mediów w nadmiarze w stosunku do aktualnych potrzeb

   4. Deponowania i przetwarzania odpadów

3. Problemy konfiguracji sieci logistycznej

   1. Kształtowanie układu dróg poszczególnych gałęzi transportu – ulic, tras przelotowych, obwodnic, dróg o znaczeniu ponadregionalnym, torowisk, magistrali wodociągowych, gazociągowych, energetycznych, ciepłowniczych i kanalizacyjnych;

   2. Lokalizacji węzłów i punktów transportowych w mieście – przystanków komunikacji miejskiej, zajezdni, lotnisk, dworców, portów, centrów usług logistycznych, parkingów);

   3. Lokalizacja zakładów produkcyjnych, wodociągowych, gazowni, ciepłowni, elektrowni, hurtowni, wysypisk, odpadów, oczyszczania ścieków,

   4. Lokalizacja nowych osiedli mieszkaniowych, centrów handlowych, hiper- i supermarketów, szpitali, obiektów kulturalnych i sportowych, hoteli, ośrodków rekreacyjnych

Podstawowe ograniczenia

• Istniejący układ zagospodarowania przestrzennego miast,

• Cech infrastruktury (immobilność, bryłowatość i kapitałochłonność),

• Ludzie, procedury i normy.

Wykład II dn.11.10.2012

Temat: Przestrzeń i jej zagospodarowanie – planowanie przestrzenne i struktura miast

Ład przestrzenny – sposób uksztaltowania przestrzeni, który tworzy harmonijną całość. Ład przestrzenny uwzględnia potrzeby społeczne, gospodarcze, przyrodnicze, kulturowe. Jest to uporządkowanie przestrzeni uwzględniające także wymogi kompozycyjne i estetyczne.

Podstawowe instrumenty polityki przestrzennej – dokumentu koncepcyjne (nie są uchwałą, ogólne kierunki rozwoju):

• Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju – KPZK,

• Plan zagospodarowania przestrzennego województwa – PZPW,

• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy – SUIKZP;

Operacjonalizacja polityki przestrzennej – dokumenty operacyjne:

• Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego – MPZP,

• Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu – WZIZT;

Najczęściej spotykane układy przestrzenne miast zbliżone są do jednego (lub kilku) modeli

• Układ rozproszony (rzut prostokątny) – rozprzestrzenianie się wzrostu zachodzi w sposób niezróżnicowany, bez dominujących ośrodków centralnych; powstaje w wyniku krótkookresowych decyzji podejmowanych w małej skali przez indywidualne przedsiębiorstwa

• Układ pajęczynowy (promienisto-koncentryczny) – najczęściej spotykany; wysoka gęstość zaludnienia, żywotne centrum i dynamiczny rozwój obszaru otaczającego,

• Rozgwiazda (układ palcowy) – jest odmianą układu pajęczynowego z liniami rozchodzącymi się promieniście, których rolą jest organizowanie nowych obszarów,

• Układ satelitarny (gruntowy) – z dominującymi rdzeniem lub centrum miasta i mniejszymi ośrodkami rozmieszczonymi wokół. Układ taki wymaga planowania i starannego sterowania rozwojem,

• Układ liniowy – rozwój jest zorganizowany wzdłuż dominującego korytarza,

• Układ pierścieniowy - będący forma liniową zamykająca się z duża wolna przestrzenią w centrum,

• Galaktyka - szereg powiązanych rdzeni miejskich rozmieszczanych w krajobrazie w funkcjonalnych odległościach od siebie,

• Siec wielośrodkowa;

Kształt i wielkość obszaru miejskiego są silnie związane ze zmianami dostępności komunikacyjnej poszczególnych jego punktów.

Historycznie, w miarę zwiększenia dostępności komunikacyjnej obszar miast mógł się powiększać – było i jest to uwarunkowane, przede wszystkim, rodzajem stosowanej technologii przewozu.

Przyjmuje się ze w zależności od rodzaju komunikacji powierzchnia miasta może wynieść:

• miasto o ruchu pieszym – ok 12 km2,

• miasto o ruchu rowerowym ok 64 km2,

• miasto z komunikacja miejska (tramwajowa i autobusowa) – ok 76 km2,

• miasto z szybka koleją miejska ok 450 km2,

• miasto o ruchu samochodów osobowych ok 700 km2;

Kształt obszaru miejskiego jest bezpośrednio uzależniony od Rodzaju stosowanych środków transportu miejskiego, a także zdeterminowany jest dostępnością zewnętrzną miasta (czyli w dużej mierze szlakami komunikacyjnymi o znaczeniu ponadregionalnym czy ponadkrajowym).

Wpływ środka transportu na formę przestrzenną osadnictwa

Rysunek w notesie

Na koszt logistyczny składa się w 75% koszt transportu: 2/3 ruchu to transport osób (zbiorowy i indywidualny), a 1/3 ruchu to transport ładunków.

Podstawowe gałęzie transportu w logistyce miejskiej

• Transport samochodowy – w zakresie transportu gospodarczego największe znaczenie ma transport samochodowy, który stanowi około 80% całego transportu dostawczego realizowanego w granicach miasta;

• Transport szynowy – tramwajowy, kolejowe – szybkie koleje miejskie oraz wykorzystywanie kolei do obsługi miasta i metro;

• Transport przesyłowy – wodociągi, gazociągi, linie energetyczne, ciepło, kanalizacja, informacje i dane;

• Transport wodny – w niektórych ośrodkach miejskich do obsługi pasażerskiego transportu miejskiego wykorzystywane są statki i promy. Dzieje się tak m.in. w Goeteborgu, Hamburgu, Wenecji. Transport taki jest także w Gdańsku;

• Formy alternatywne

Tramwaj jako preferowany środek transportu w mieście – zalety:

• Tramwaj jest mniej wrażliwy na niekorzystne warunki atmosferyczne (gołoledź, opady) dzięki prowadzeniu po szynach i urządzeniom poprawiającym rozruch i hamowanie

• Praca silników elektrycznych jest znacznie cichsza niż spalinowych, co daje większy komfort akustyczny wnętrza oraz minimalizuje wydatki na przeciwdziałanie hałasowi

• Silnik elektryczny łatwo znosi przeciążenia, jest prostszy konstrukcyjnie, co sprowadza się do mniejszego udziału czynności konserwacyjno-naprawczych niż w przypadku autobusu

• Coraz szerzej stosowane w nowych tramwajach silniki prądu przemiennego przyczyniają się do doskonałych parametrów rozruchu, zwłaszcza na suchej nawierzchni toru

• Tramwaj jest pojazdem bardzo bezpiecznym, dzięki zastosowaniu czuwaka u hamulców bezpieczeństwa dostępnych dla pasażera.

Wykład III dn. 17.30.2012

Wykład IV dn. 25.10.2012

Dokumenty konstytuujące

1933 – karta ateńska?? – ważna rola wyznaczenia przestrzeni do życia dla mieszkańców, niwelowania barier

2003 – nowa karta ateńska

Karta XX? LIPSKA?LIWSKA

Tabela: Całkowite koszty zatłoczenia w zależności od środka transportu

Rodzaje pojazdów	Koszty czasu [mln.zł.]	Koszty eksploatacji [mln.zł]	Koszty zanieczyszczenia	Koszty ogółem
Samochód osobowy	2063,5	452,9	390,1	2906,5
Autobus	781,9	76,6	36,6	1101,3
Tramwaj	187	8,6	-	195,6
Trolejbus	10,1	0,5	-	10,6
Transport zbiorowy og.	979	85,7	36,6	1307,5

Historia miasta Kutryby

Środki transportu nie powinny ze sobą konkurować o przestrzeń, ale uzupełniać się. Nie trzeba mieć odpowiedzi na wszystko od razu. Liczy się kreatywność, a nie dostatek środków finansowych. Należy tak planować przestrzeń, aby nie pozbywać się dawnych zabudowań.

Kongestie transportową można zmniejszyć przez zmiany relacji między efektywnym popytem na przewozy a podażą transportową. Zmiany te mogą być osiągnięte na drodze najróżniejszych działań:

Planowanie przemyślanej rozbudowy infrastruktury transportowej (zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju transportu). Zrównoważony system transportowy to taki, który:

• Zapewnia dostępność celów komunikacyjnych w sposób bezpieczny, niezagrażający zdrowiu ludzi i środowisku w sposób równy dla obecnej i następnych generacji,

• Pozwala funkcjonować efektywnie, oferować możliwość wyboru środka transportowego i podtrzymywać gospodarkę oraz rozwój regionalny,

• Ogranicza emisje i odpady w ramach możliwości zaabsorbowania ich przez ziemię, zużywa odnawialne zasoby w ilościach możliwych do ich odtworzenia, zużywa nieodnawialne zasoby w ilościach możliwych do ich zastąpienia przez odnawialne substytuty, przy minimalizowaniu zajęcia terenu i hałasu; (White paper)

• Transport, który nie zagraża ludzkiemu zdrowiu lub ekosystemowi i spełnia potrzeby przemieszczenia osób i towarów.

Poprawa efektywności wykorzystania istniejącej infrastruktury transportowej (poziom wykorzystania istniejących środków komunikacji zbiorowej, integracja różnych form komunikacji).

Rysunek (1) Retkinia

Wykład V dn. 08.11.2012

Priorytetyzacja form transportu w polityce miasta (zwiększenie udziału transportu zbiorowego, lokalozacja przestrzeni publicznych i ciągów pieszych, lokalizacja alternatywnej atrakcyjnej infrastruktury w stosunku do transportu samochodowego (m.in. rowerowej), wypychanie ruchu samochodowego z centrum, integracja transportu).

Priorytet w ruchu: człowiek>rower>kolej>samochód

Koszty zewnętrzne: samochód>kolej>rowe>człowiek

Strefa tempo-30

Łatwiej zauważyć co dzieje się na ulicy, nie uruchamia się widzenie „tunelowe” (30 km/h to naturalne dla człowieka tempo szybkiego biegu). Drogi w strefach wzbogacone są o zieleń przyuliczną . Drzewa zasadzane są blisko dróg, powodują że droga wydaje się węższa, to zmusza do zwiększonej uwagi. W strefach tenpo-30 stosuje się także sytuowanie parkingów naprzemiennie, raz przy jednej krawędzi, a po kilkudziesięciu metrach przy drugiej. Efekt: ta sama liczba miejsc parkingowych, samochody jada wolniej.

Kontrapas

Status drogi	Droga wewnętrzna	Strefa zamieszkania	Strefa ruchu
Znak drogowy
Definicja	Tylko przepisy dotyczące znaków drogowych i sygnałów
Obowiązek przestrzegania przepisów z kodeksu drogowego	Parkowanie zabronione tylko w przypadku znaków zakazu	Wszytskie przepisy z kodeksu droogowego
Ograniczenia parkowania	Obowiazek przestrzegania tylko znaków i sygnałów dorgowych
Szczególne wymagania i zasady		Parkowanie tylko
Możliwość wystawiania raz przez służby mundurowe	Za spowodowanie kolizji oraz nieprzestrzeganie znaków i sygnałów
Prowadzenie pojazdu bez prawa jazdy	Można

Wykład VI dn. 15.11.2012

Karta Brukselska (Velo-city 2009 w Brukseli)

Zapisy karty zobowiązują jej sygnatariuszy do:

Zwiększenia do 15% udziału komunikacji rowerowej w ruchu miejskim do 2020 r.

Zmniejszenia o 50% ryzyka wypadków rowerowych do 2020r.

Opracowania systemu parkingów

Udział podróży rowerowych w miastach o różnej wielkości

Śluza – stanowi obszar zajmujący całą szerokość pasa lub kilku pasów ruchu, usytuowany między linią zatrzymania a tarczą skrzyżowania, oznaczony odpowiednim oznakowaniem poziomym, na którym rowerzyści oczekiwać mogą na zielone światło. Do śluzy dotrzeć można zazwyczaj pasem rowerowym wyznaczonym na jezdni. Wyznaczenie śluz dla rowerów sprawia, iż po zapaleniu się zielonego światła rowerzyści jako pierwsi wjechać mogą na skrzyżowanie i bezpiecznie przemieścić się w wybranym kierunku.

Integracja infrastruktury transportu zbiorowego, tj. rozwój i integrację systemów transportu zbiorowego (wewnątrz miast – integracja typu park and ride, bice and ride, park and go; z otoczeniem maista; integracja z komunikacją regionalną: infrastrukturalna, polityka cenowa, marketingowa.

Poziomy integracji:

1) Integracja na poziomie usług świadczonych przez różnych przewoźników, np.

• Integracja systemów uiszczania opłat

• Integracja taryfy przewozowej

• Integracja układu komunikacyjnego, np. w zakresie przesiadek, utrzymania linii.
  
  
  

2) Integracja systemów transportu zbiorowego o rożnym zasięgu, np.

• Integracja infrastruktury

• Integracja systemów informacji

• Integracja rozkładów jazdy
  
  
  

3) Integracja transportu zbiorowego z indywidualnym, np.:

• Wspólna infrastruktura

• Wspólne usługi

• Wspólne systemy informacji

• Wspólny system zarządzania ruchem

1. Promocja alternatywnych form komunikacji w obszarach zurbanizowanych typu: carpooling

2. Skuteczną realizację polityki poprawy jakości transportu zbiorowego, w tym wzrost bezpieczeństwa, poprawa dostępności (os. Niepełnosprawne, starsze, peryferia miast (telebus)

3. Skuteczną realizację polityki parkingowej (zasada 9%) (parkingi wielopoziomowe, rotacja miejsc parkingowych, ograniczenie miejsc w centrum, opłaty)

Warunki:

• Poprawa atrakcyjności transportu zbiorowego

• Obniżenie prędkości jazdy do centrum samochodem osobowym, ograniczenie ruchu do centrum, ograniczenie miejsc parkingowych i restrykcyjna polityka egzekucyjna w zakresie opłat parkingowych

• Szybkie połączenie z centrum miasta (do 1h)

Rozwiązania technologiczne wykorzystujące systemy GPS, automatyczne sterowanie ruchem (ITS; zastosowanie telematyki)

Główne kierunki zastosowań ITS:

• Automatyczna identyfikacja pojazdów (w tym pobór opłat, zautomatyzowane, ciągłe pomiary natężeń ruchu, umożliwiające ocenę warunków w dowolnym momencie)

• Zarządzanie flotą pojazdów komunikacji miejskiej i transportu ciężarowego z wykorzystaniem nawigacji satelitarnej pojazdów, umożliwiającej ciągłe przekazywanie danych na temat położenia pojazdu w czasie i przestrzeni, z jednoczesnym zapewnieniem łączności z centrami starowania dyspozytorskiego

• Systemy sterowania ruchem pojazdów

• Systemy przeciw-wypadkowe, systemy zarządzania wypadkami i systemy ratownicze

• Bieżąca informacja dla kierowców i pasażerów na temat warunków ruchu, czas przyjazdu, liczby miejsc parkingowych, czasu przyjazdu pojazdów komunikacji miejskiej na kolejne przystanki

Korzyści z zastosowania Inteligentnych Systemów Transportowych:

Dla pasażera:

• Skrócenie czasu przejazdu, a tym samym czasu trwania całej podróży (nawet do 30%), której zasaniczym elementem jest przejazd pojazdem komunikacji miejskiej

• Zmniejszenie zmienności czasu trwania podróży – a w ten sposób zwiększenie poczucia wysokiej niezawodności komunikacji miejskiej

• Poprawa punktualności oraz regularności kursowania komunikacji miejskiej

• Poprawa bezpieczeństwa, szczególnie w obrębie przystanków w środkach transportu) promujących ideę proekologicznego przemieszczania się, z drugiej zaś szereg środków i rozwiązań, które ideę tę urzeczywistniają; (2) określa pakiet środków „miękkich” dopasowanych do potrzeb danego obiektu (instytucji publicznej lub prywatnej); jest to długotrwała i regularnie monitorowana strategia pozwalająca na maksymalizację sposobów podróżowania w duchu idei transportu zrównoważonego.

• Polityka marketingowa;

• Wielorakie rozwiązania administracyjne np. oparte na strefach ograniczonego ruchu, rotacyjne zakazy ruchu, karty miejskie;

• Instrumenty cenowe, takie jak odpowiednio skalkulowane podatki i opłaty za użytkowanie samochodów; motywacyjne systemy opłat za użytkowanie systemów transportu zbiorowego, rotacyjne bezpłatne wjazdy do centrum, opłaty za korzystanie z infrastruktury transportowej.

• Elastyczna polityka parkingowa;

• Zastosowanie rozwiązań logistycznych w towarowych przewozach miejskich.

Transport a ochrona środowiska

Najważniejsze problemy związane z transportem

Rynek komunikacji miejskiej

10 | Strona10 | Strona