O
cena
oddziaływania środowiskowego
1.Wstęp:
Działalność gospodarcza powoduje w środowisku przyrodniczym wiele zmian o trudnym do przewidzenia natężeniu i zasięgu oraz zróżnicowanym charakterze. Dlatego też zachodzi konieczność prognozowania i oceniania tych zmian, szczególnie przy podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu inwestycji. Oceny muszą służyć wyborowi rozwiązań najkorzystniejszych dla środowiska. Nie mogą jednak hamować rozwoju gospodarczego i utrudniać struktur przestrzennych.
Instytucja OOŚ pojawiła się w odpowiedzi na potrzebę powstania instrumentu umożliwiającego prowadzenie prewencyjnej i kompleksowej polityki ochrony środowiska. Zadaniem tego instrumentu było zagwarantowanie, iż podejmując działalność mogącą potencjalnie mieć znaczące oddziaływanie na środowisko dysponuje się niezbędnymi informacjami na temat rodzaju , zakresu i skutków tego oddziaływania oraz uwzględnia się wynikające stąd wnioski dla podejmowanej działalności.
Pierwszym krajem, który ustawowo wprowadził obowiązek oceny oddziaływania na środowisko były USA, w roku 1970. Obowiązek ten określono dla dużych przedsięwzięć inżynierskich mogących pogorszyć stan środowiska. Od tego czasu oceny oddziaływania na środowisko stały się uznanym narzędziem prewencji w ochronie środowiska. Największe doświadczenia w stosowaniu tego narzędzia zgromadziły oprócz USA – W.Brytania, Holandia i Kanada.
W połowie lat siedemdziesiątych Komisja EWG zaczęła serio rozważać konieczność wprowadzenia regulacji prawej narzucającej państwom członkowskim procedurę OOŚ opartą na jednolitych zasadach. Komisja wystąpiła z inicjatywą opracowania dyrektywy dotyczącej OOŚ. Projekt dyrektywy stanowił pierwszą próbę kompromisu między różniącymi się od siebie poglądami krajów członkowskich na OOŚ. Ostatecznie dyrektywa 337/85 została uchwalona w 1985r. Dyrektywa ta ustala następujące charakterystyczne cechy OOŚ:
Procedura OOŚ dotyczy jedynie projektów inwestycyjnych, nie dotyczy zaś programów, planów
Dyrektywa przewiduje, w Aneksie I i Aneksie II, kategorie projektów podlegających OOŚ
Nazwa OOŚ określa się cały proces oceny inwestycji
Koszty OOŚ ponosi inwestor
Dyrektywa nie wymaga sporządzania formalnego raportu OOŚ, a jedynie dostarczenia organom odpowiednich informacji.
2.Definicja i cele OOŚ:
Istnieją różnice w rozumieniu pojęcia „ocena oddziaływania na środowisko”. Pojęciem tym określa się przede wszystkim:
proces zmierzający do wszechstronnej oceny projektowanej inwestycji pod kątem jej oddziaływania na środowisko.
OOŚ jest procedurą, która pozwala na w miarę obiektywne ostrzeganie przed popełnianiem błędów, a także procesem oceny pozwalającym chronić zasoby naturalne (zwłaszcza wrażliwe), przeciwdziałającym degradacji środowiska i chroniącym zdrowie ludzkie. W trakcie tego procesu OOŚ może przyczynić się do lepszego tworzenia warunków rozwoju ekonomicznego i społecznego, w tym także do ochrony dóbr kultury.
OOŚ jest zarówno zbiorem technik i metod oceny wpływu działalności na środowisko jak i zestawem zaleceń do ograniczenia jej negatywnych konsekwencji, a także procedurą dostarczającą niezbędnych informacji, angażującą społeczeństwo w proces podejmowania decyzji co do jego dalszego rozwoju.
OOŚ pozwala w miarę precyzyjnie na:
Określenie rodzaju i skali ewentualnych zagrożeń związanych z planowaną działalnością człowieka;
Porównanie alternatywnych rozwiązań włączając w to opcję braku działań (tzw. opcja zero);
Zidentyfikowanie możliwych do zastosowania przeciw działań minimalizujących oddziaływanie.
Proces ten zostaje uruchomiony wnioskiem inwestora o zamiarze budowy nowej inwestycji. Stanowi następnie cały system wymiany informacji między inwestorem, organami władzy i społeczeństwa. Musi zostać zapewniona pełna jasność postępowania i możliwość ujawnienia wszystkich zagrożeń, a w konsekwencji dokonanie wyboru rozwiązania najmniej konfliktowego z wielu rozważań wariantów. Proces ten nie kończy się podjęciem decyzji o realizacji przedsięwzięcia, lecz trwa nadal poprzez system monitoringu i kontroli eksploatacji obiektów od momentu zaniechania działalności lub likwidacji obiektów.
Często przyjmuje się, że ocena oddziaływania na środowisko to tylko raport, rodzaj opracowania eksperckiego, którego celem jest zidentyfikowanie zagrożeń dla środowiska wynikających z zamierzonej działalności, określenie zmian jakie nastąpią w środowisku oraz konsekwencji tych zmian, a także zaproponowanie rozwiązania minimalizującego oddziaływania na środowisko do norm ujętych w obowiązujących przepisach prawnych.
3.Cechy OOŚ:
Podkreślenia wymaga, że OOŚ nie traktuje się wyłącznie jako samoistnego rozwiązania. Zawsze ocena musi być elementem procesu decyzyjnego.
4.Regulacje prawne OOŚ:
Na regulację prawną OOŚ składa się obecnie kilkanaście aktów prawnych różnej rangi. Na tle aktów prawnych wyróżnić można 3 podstawowe procedury decyzyjne procesu inwestycyjnego, z którymi związane jest przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko:
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wymaga sporządzenie „prognozy skutków wpływu ustaleń” planu na środowisko przyrodnicze.
Zatwierdzenie następuje w drodze decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydawanej przez organy gminy na podstawie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Decyzja taka wymaga uzgodnienia z szeregiem organów, w tym organów ochrony środowiska: w przypadku inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi.
Zatwierdzenie projektu budowlanego następuje w drodze pozwolenia na budowę wydawanego na podstawie ustawy Prawo budowlane. Warunkiem uzyskania pozwolenia na budowę jest uzyskanie niezbędnych uzgodnień, w tym – w przypadku inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska – uzgodnienie rozwiązań projektowych z wojewodą. Wymagane jest wykonanie OOŚ.
Omówienie aktualnej regulacji prawnej OOŚ w Polsce nie byłoby pełne bez wspomnienia chociaż, iż obok ocen oddziaływania inwestycji na środowisko ( a więc instrumentu polityki prewencyjnej), polskie prawo przewiduje również oceny oddziaływania istniejących obiektów budowlanych na środowisko ( a więc w istocie nie tyle OOŚ, co tzw. auditu ekologicznego). Ustawa o ochronie środowiska upoważnia wojewodę do żądania takiej oceny od właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego lub zespołu obiektów.
Przełom w regulacjach prawnych OOŚ nastąpił w latach 1989-1990. Dokonano nowelizacji ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska i wprowadzono pojęcie „ocena oddziaływania na środowisko”. Ustalono jakie wymagania winna spełniać ocena. Rozszerzono obowiązek przygotowania ocen także na inwestycje, których wykonanie może pogorszyć stan środowiska. Ponadto rozwiązania projektowe tych inwestycji maja również podlegać ocenie. Powołano Komisję ds. OOŚ przy Ministrze.
Tymczasem ustawa o autostradach płatnych wprowadziła obowiązek przedstawienia przy wniosku o udzielenie wskazań lokalizacyjnych trzech ocen oddziaływań: na środowisko, na grunty rolne i leśne oraz na dobra kultury objęte ochrona na podstawie odrębnych przepisów. Oceny te sporządzają odpowiednio: biegli wskazani przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, wojewodowie, biegli z listy rzeczoznawców Ministra Kultury i Sztuki. Na etapie decyzji o ustaleniu lokalizacji autostrady, którą wydaje wojewoda nie przewiduje się wykonania odrębnej oceny. Ocenie rzeczoznawcy z listy Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa podlegają natomiast rozwiązania projektowe autostrady, jako inwestycji mogącej pogorszyć stan środowiska.
Ustawa regulująca funkcjonowanie nowego systemu OOŚ niebawem wejdzie w życie. Ten ważny akt prawny będzie określać nie tylko zasady postępowania w sprawach długookresowych programowania rozwoju, planowania przestrzennego i prowadzenia inwestycji, lecz także unormuje całość problematyki związanej z udostępnianiem informacji o środowisku i jego ochronie oraz o udziale obywateli i organizacji ich skupiających w różnego rodzaju postępowaniach związanych z ochrona środowiska, w tym także dotyczących OOŚ.
Ustawa znosi dotychczasowe różnice między przepisami polskimi, a przepisami UE oraz Konwencji o OOŚ w kontekście transgranicznym. Dotychczasowe polskie prawo traktowało OOŚ jako rodzaj dokumentacji pomocniczej przy podejmowaniu decyzji dotyczących nowo projektowanych inwestycji. Natomiast w prawie unijnym i międzynarodowym OOŚ rozumiana jest jako proces, którego przebieg regulowany jest odpowiednimi procedurami, a raport OOŚ jednym z elementów koniecznych do przeprowadzenia procesu. Według przepisów UE przeprowadzenie procesu OOŚ jest warunkiem uzyskania pozwolenia na realizację przedsięwzięcia. W ustawie rozszerzono zakres stosowania procedur OOŚ z inwestycji na przedsięwzięcia (nie zawsze muszą one być jednak inwestycjami). O konieczności przeprowadzenia pełnej procedury OOŚ decydować będzie etap kwalifikowania inwestycji. Znosi się wymóg wykonywania OOŚ przez uprawnionego rzeczoznawcę lub biegłego, na rzecz zobowiązania inwestora do przedłożenia odpowiedniej dokumentacji. Najważniejszy element – wprowadza się obowiązek informowania społeczeństwa o każdym wniosku o wydanie zezwolenia na realizację przedsięwzięcia oraz udostępnienia wszystkim zainteresowanym tego wniosku, jak i dokumentacji dotyczącej tego przedsięwzięcia.
Udostępnieniu podlegają:
1) z zakresu przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska:
a) decyzje ustalające rodzaj i ilość substancji zanieczyszczających dopuszczonych do wprowadzania do powietrza,
b) decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikającego do środowiska,
c) zezwolenia na usuniecie drzew lub krzewów,
d) zezwolenia na zamierzone uwolnienie genetycznie zmodyfikowanych organizmów do środowiska w celach eksperymentalnych lub wprowadzenie do obrotu produktu zawierającego organizmy genetycznie zmodyfikowane lub składającego się z takich organizmów albo ich części,
e) wykazy rodzajów i ilości zanieczyszczeń wprowadzonych do powietrza,
f) decyzje o wymiarze, odroczeniu terminu płatności i rozłożeniu na raty kar pieniężnych za naruszanie wymagań ochrony środowiska, polegające na:
- przekroczeniu co do rodzaju lub ilości substancji dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza, określonych decyzja właściwego organu,
- przekroczeniu dopuszczalnego poziomu hałasu, określonego decyzją właściwego organu,
g) decyzje o wymiarze kar pieniężnych za naruszenie wymagań ochrony środowiska, polegające na:
- zniszczeniu terenów zieleni lub drzew i krzewów, powodowanym niewłaściwym wykonywaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprzętu mechanicznego albo urządzeń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla roślinności,
usuwaniu drzew i krzewów bez zezwolenia,
2) z zakresu przepisów o odpadach:
a) zezwolenia na wytwarzanie odpadów,
b) zezwolenia na usuwanie, wykorzystywanie lub unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych,
c) dokumenty sporządzane na potrzeby ewidencji odpadów,
d) decyzje o wymiarze, odroczeniu terminu płatności i rozłożeniu na raty kar pieniężnych za składowanie odpadów w miejscu na ten cel nie wyznaczonym lub niezgodnie z wymaganiami określonymi w decyzji o pozwoleniu na budowę składowiska odpadów,
3) z zakresu przepisów o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
4) z zakresu przepisów Prawa wodnego
Udostępnianiu podlegają także inne informacje w postaci dokumentów, danych gromadzonych w szczególności w formie pisemnej, wizualnej, fonicznej i baz danych na innych nośnikach.
Nie udostępnia się informacji, jeżeli ich udostępnienie mogłoby naruszyć przepisy o ochronie informacji niejawnych lub danych jednostkowych oraz nie udostępnia się informacji, dotyczących:
1) spraw objętych toczącym się postępowaniem sadowym, dyscyplinarnym lub karnym, jeżeli ujawnienie informacji mogłoby zakłócić przebieg postępowania,
2) spraw będących przedmiotem praw autorskich oraz patentowych, jeżeli udostępnienie akt mogłoby naruszyć te prawa,
3) dokumentów lub danych dostarczonych przez osoby trzecie, jeżeli nie miały one obowiązku ich dostarczenia i złożyły zastrzeżenie o ich nieudostepnianiu,
4) dokumentów lub danych, których ujawnienie mogłoby spowodować zagrożenie środowiska.
W świetle dokumentów prawa międzynarodowego, w tym zwłaszcza Konwencji z Espoo oraz dyrektywy, a także analizy najbardziej rozbudowanych krajowych systemów OOŚ wyłania się obraz ocen oddziaływania na środowisko jako instytucji prawnej polegającej przede wszystkim na realizacji pewnej wieloetapowej procedury.
Jej najistotniejszymi elementami są:
Selekcja czyli wybór przedsięwzięć, które powinny być poddane OOŚ (tzw. sreening)
Określenie zakresu OOŚ ( tzw. scoping)
Przygotowanie raportu ( dokumentacji)OOŚ
Sprawdzenie poprawności raportu OOŚ podjęcie decyzji merytorycznej ( zezwolenie lub odmowa)
Monitoring skutków realizacji przedsięwzięcia w świetle wyników OOŚ (analiza porealizacyjna).
Ponadto, nieodzownym elementem procedury OOŚ jest przeprowadzenie konsultacji ( w tym społecznych), przy czym wyraźnie widać tendencję do wprowadzania udziału społecznego na jak najwcześniejszym etapie procedury i traktowania jej jako procesu ciągłego, tzn. dotyczącego praktycznie wszystkich kolejnych etapów tej procedury.
Selekcja
Nie ma jednolitego wzorca co do metody selekcji. Spotyka się tutaj trzy podstawowe metody określania dane przedsięwzięcie wymaga OOŚ.
Uznaniową (tzn. ad hoc w odniesieniu do konkretnych spraw)
Kategoryczną (określenie listy przedsięwzięć)
Mieszaną (połączenie obydwu z nich)
W praktyce wyznacza się grupę przedsięwzięć bezwzględnie podlegających procedurze OOŚ według poniższych kryteriów:
Wielkość proponowanej działalności
Lokalizacja: proponowana działalność będzie realizowana na lub w pobliżu obszaru o szczególnej wrażliwości albo szczególnym znaczeniu dla środowiska(takim jak obszary podmokłe podlegające ochronie na mocy konwencji Ramsarskiej, parki narodowe, miejsca szczególnie istotne z punktu widzenia naukowego, kulturowego czy historycznego), jak również gdy proponowana działalność zlokalizowana jest w miejscu, w którym mogłaby mieć znaczący wpływ na ludność.
Zagrożenia: proponowana działalność wykazuje szczególnie złożone i potencjalnie szkodliwe skutki, w tym działalność powodującą powstawanie poważnych oddziaływań na ludzi lub na cenne gatunki czy organizmy oraz działalność powodującą dodatkowe obciążenia, które przekraczają graniczną pojemność środowiska.
ustalenie zakresu oceny (scoping)
Istnieje wyraźna tendencja do proceduralnego wyodrębnienia ustalenia zakresu OOŚ w formie np. postanowienia organu ( poprzedzonego dyskusją z inwestorem, oraz często konsultacją ze wszystkim uczestnikami OOŚ). W mniej rozwiniętych systemach OOŚ ustalenie zakresu ma często charakter kategoryczny: tzn. w sposób generalny określa się zakres OOŚ w odniesieniu do pewnych kategorii przedsięwzięć lub też w odniesieniu do rodzaju decyzji, której OOŚ dotyczy.
Przepisy nie zawsze precyzują, w jakiej formie inwestor powinien dostarczać informacji organom właściwym do podjęcia stosowanych decyzji administracyjnych. W praktyce najczęściej można tu wyróżnić etap wstępny (karta informacyjna zawierająca najbardziej podstawowe dane) oraz przygotowanie pełnego raportu p przewidywanych skutkach realizacji danego przedsięwzięcia dla środowiska.
przygotowanie raportu OOŚ
W większości systemów OOŚ koszty przygotowania raportu OOŚ ponosi wnioskodawca, choć w USA spoczywa to na organie administracji. W praktyce w obydwu przypadkach raporty OOŚ wykonywane są przez konsultantów (ekspertów)OOŚ.
sprawdzenie poprawności raportu OOŚ
W USA sprawdzenie poprawności raportów OOŚ wykonywanych przez inne organy rządu federalnego należy do Agencji Ochrony Środowiska (EPA), która ocenia je w skali od 1do 3 (1- odznacza poprawność, 2- oznacza luki nie pozwalające ocenić poprawności, zaś 3 oznacza, że raport nie odpowiada wymaganiom), ale także wystawia na podstawie raportu również 4-stopniową ocenę ekologicznej dopuszczalności danego przedsięwzięcia.
decyzja końcowa w sprawie przedsięwzięcia
We wszystkich rozwiniętych systemach OOŚ decyzja merytoryczna musi uwzględniać wyniki przeprowadzonej oceny oddziaływania na środowisko, a więc również wyniki konsultacji, co nie oznacza jednak automatycznie, iż wykazanie przez OOŚ znacznej ekologicznej szkodliwości oznacza przymus omówienia zgody na taką działalność. Wydanie decyzji nie oznacza zakończenia procedury OOŚ. Podlega ona kontroli opinii publicznej poprzez wymóg opublikowania jej, wraz z uzasadnieniem oraz wszelkimi warunkami towarzyszącymi.
analiza porealizacyjna
W większości rozwiniętych systemów OOŚ przewiduje się (śladem doświadczeń z Kaliforni) monitoring (analizę porealizacyjną) zrealizowanej inwestycji.
Cele analizy porealizacyjnej obejmują:
zgodność pomiarów kontrolnych ( monitoringu) z warunkami przedstawionymi w upoważnieniu czy zatwierdzeniu działalności oraz skuteczności środków łagodzących.
przegląd oddziaływania w celu właściwego zarządzania i zaradzenia niedopatrzeniom.
weryfikację ustaleń OOŚ dla przekazania doświadczenia przyszłym realizatorom działań tego samego rodzaju.
W tym ujęciu dopiero prawidłowo przeprowadzona analiza kończy procedury OOŚ rozpoczętą przez inwestora w momencie wystąpienia z wnioskiem o zezwolenie na realizację.
konsultacje i udział społeczeństwa
Jak już wspomniano, udział społeczeństwa w tym również wszystkich zainteresowanych organów, organizacji, instytucji i osób stanowi nieodzowną i konstytutywną cechę procedury OOŚ. Znajduje to potwierdzenie we wszystkich dojrzałych systemach OOŚ oraz dokumentach międzynarodowych. Przepisy takie dążą z jednej strony do zapewnienia udziału w procedurach OOŚ czynnika społecznego, z drugiej zaś strony aktywizują wszystkie organy władzy mogące być zainteresowane problematyką ochrony środowiska, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.
W dziedzinie konsultacji społecznych Dyrektywa EWG zakłada, że opinii publicznej będzie udostępniany każdy wniosek o zezwolenie na realizację przedsięwzięcia mogącego oddziaływać w sposób szkodliwy na środowisko wraz z odpowiednimi informacjami zebranymi przez inwestora i organy władzy. Ważną klauzulą , którą odnajdujemy również w Konwencji Espoo jest regulacja dotycząca obywateli państw obcych. Oznacza to możliwość bezpośredniego udziału zainteresowanych osób w procedurach OOŚ bez pośrednictwa organów państwa realizujących współpracę międzynarodową. Przy tym zarówno przedstawiciele społeczeństwa, jak i organów władzy , mają zagwarantowaną możliwość zgłaszania swych uwag i postulatów na wszystkich etapach przeprowadzonej oceny.
Etapy procedury OOŚ w Polsce.
Nowością w polskim systemie OOŚ jest obowiązek dołączenia oceny wpływu na środowisko do wniosku o udzielenie koncesji na: poszukiwanie i rozpoznanie złóż kopalin, wydobywanie złóż kopalin, bezzbiornikowe magazynowanie substancji w górotwórze, składowanie odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych, poszukiwanie i wydobywanie surowców mineralnych znajdujących się w odpadach powstałych po robotach górniczych oraz procesach wzbogacania kopalin. Koncesja winna określać wymagania m.in. w zakresie ochrony środowiska, wynikające z przeprowadzonej oceny.
6.. Aspekty finansowe.
Opracowanie OOŚ jest wymagane przez polskie prawo (wzorem innych demokratycznych państw) na etapach wstępnego uzyskiwania zgody na inwestycję, a także przy weryfikacji tej zgody w pozwoleniu na budowę.
Obowiązek wykonywania OOŚ ma inwestor (lub właściciel, użytkownik) obiektu, który może stanowić źródło uciążliwości dla środowiska lub zdrowia ludzi.
Na podstawie OOŚ wykonywanych dla inwestycji przewidzianym w planie miejscowym można określić zasięgi przestrzenne ponadnormatywnego oddziaływania na środowisko i przewidzieć użytkowanie terenów w sposób nie zagrażający zdrowiu ludzi. Można też zaproponować w planie ogólnym – dzięki koncentracji obiektów szkodliwych – kilka inwestycji liniowych w jednym korytarzu przestrzennym, najlepiej przewietrzanym i otoczonym zielenią ochronną, ale nie rekreacyjną.
W ustawodawstwie ochrony środowiska zarysowała się tendencja , do obejmowania odpowiedzialności za szkody w środowisku – obok właścicieli i zarządców danej nieruchomości, czy też danego przedsięwzięcia oraz ich następców prawnych – również i banki oraz i inne instytucje kapitałowe zaangażowane w nieruchomości lub działalność, z którymi szkoda jest związana. Bank Światowy wprowadził wymóg OOŚ w swojej Dyrektywie Operacyjnej. Rozróżnia się w niej różne rodzaje OOŚ w zależności od tego czego dotyczą: konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych (kompleksowe OOŚ dla przedsięwzięć mogących znacznie zagrozić środowisku, uproszczone dla przedsięwzięć o mniejszym stopniu zagrożenia) regionalne i sektorowe związane a wytycznymi polityki, programami lub planami dla różnych dziedzin gospodarki lub określonymi obszarami. Wymagania banku są bardzo szczegółowe i obejmują również przeprowadzenie przez wnioskodawcę konsultacji społecznych z miejscową ludnością oraz organizacjami ekologicznymi przynajmniej dwukrotnie w trakcie całego postępowania: po zidentyfikowaniu właściwego dla rodzaj OOŚ oraz dla przedyskutowania wstępnej wersji dokumentacji OOŚ. Podobne wymagania przewiduje też Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, który stosuje tzw. procedury środowiskowe przez które musi przejść przedsięwzięcie finansowe przez EBOR. W ramach tych procedur uwzględniane jest potencjalne transgraniczne oddziaływanie przedsięwzięcia, a w ślad za tym wymagana jest konsultacja nie tylko z lokalnymi społeczeństwami, ale również i umożliwienie wypowiedzenia się społeczeństw innych, potencjalnie zagrożonych krajach.
S
trona