HERMENEUTYKA

• W czasach starożytnych i nowożytnych hermeneutyczna filozofia była wykorzystywana do objaśniania Pisma Świętego.

• Podstawowe pytanie hermeneutyczne: gdzie kryje się prawdziwy sens tekstu:

• Jest sensem dosłownym, co oznacza, że tekst mówi to, co mówi, a nie mówi czegoś zupełnie innego.

• Sens tekstu jest sensem przenośnym, tzn. znaczenie tekstu jest tylko znakiem odsyłającym do innego znaczenia.

• Mamy 3 podstawowe znaczenia hermeneutyki:

• Najpierw służyła objaśnianiu słów i znaków zesłanych przez bogów. Potem zaczęła komentować teksty święte, a na końcu wypracowała reguły objaśniania wszelkich tekstów.

• Na początku XIX w. wyłoniła się hermeneutyka filozoficzna, która pytała o to, jak możliwe jest rozumienie w ogóle. Pierwszy takie pytanie postawił F. Schreiermacher (1768-1834), a po nim W. Dilthey (1833-1938) - dla niego herm. jako nauka o rozumieniu sensu stała się podstawą nauk humanistycznych, przeciwstawioną naukom przyrodniczym, zajmującym się wyjaśnianiem faktów. Interesowało go to, jak możliwa jest interpretacja tego, co nazywał `indywidualną ekspresją życia'.

• Te teorie zostały zakwestionowane najpierw w XIX w. przez Nietschego, a w XX w. przez Heideggera, który stwierdził, że rozumienie nie jest sposobem poznania, lecz sposobem istnienia. W ten sposób hermeneutyka filozoficzna przekształciła się w filozofie hermeneutyczną.

Świadomość i język

• W filozofii nowożytnej i nowoczesnej wyróżniamy 2 tradycje:

• Tradycja kartezjańska - mowa, jeśli pojawia się w horyzoncie świadomości, stanowi przeszkodę w osiągnięciu doskonałego samooglądu, czystego samospostrzeżenia, które jest podstawą wszelkiej pewnej wiedzy.

• Tradycja hermeneutyczna - myślenie dokonuje się w akcie mowy. Całe doświadczenie świata jest zapośredniczone przez język. Komunikowanie się nie jest tylko oznajmianiem gotowych treści, a świadomość nie jest dana sobie bezpośrednio, nie jest doskonale wobec samej siebie przejrzysta.

W tradycji hermeneutycznej sens nie istnieje niezależnie od interpretacji.

Heidegger

• Mówił: rozumiem świat, bo jestem jego częścią i potrafię w nim żyć.

• Jest twórcą XX-wiecznej antyepistemologicznej filozofii hermeneutycznej. Nazywa to byciem-w-świecie.

• Świat jest tuż obok przy mnie, nie naprzeciwko mnie, i dlatego go rozumiem, ale też odwrotnie - tylko dlatego, że go rozumiem świat okazuje mi swoja przychylność i mogę się w nim czuć swojsko, jak w domu.

• Interpretator powinien więc jedynie pokazywać, jak należy obchodzić się z wierszem, żeby nie zagłuszyć własną mową jego czystego istnienia i ostatecznie usunąć się w cień z objaśnieniami.

• H. mówi, że poezja nie korzysta z mowy, lecz ją umożliwia.

Ricoeur XX w.

• Sens nie jest dany wprost, lecz poprzez symbole (teksty).

• Symbole (teksty) należy objaśniać za pomocą dostępnych technik egzegetycznych.

• Egzegeza symboli (tekstów) jest niezbędnym etapem na drodze ukonstytuowania się przedmiotu.

• Punktem dojścia interpretacji jest odnalezienie w tekście świata, w którym mógłbym zamieszkać. Chodzi tu o rodzaj projektowanego przez tekst doświadczenia, które w istotny sposób odnosiłoby się do mojego doświadczenia.

• Zrozumieć tekst to uznać, że mogę zamieszkać w projektowanym przezeń świecie, i odwrotnie: jeśli przyswajam sobie sens tekstu, czyli odnajduje się w kreowanym przezeń świecie, to znaczy, że go rozumiem. To zaś znaczy, że rozumiem samego siebie.

• To samorozumienie przybiera formę narracji, dzięki której potrafię opowiedzieć o tym, co mówi tekst, ale i własne życie.

• Objaśnianie tekstów jest warunkiem samorozumienia.

Gadamer XX w.

• Hermeneutyka polega u niego na oswojeniu obcości świata.

• Interpretator tekstu pisanego powinien usuwać obcość i umożliwiać bezpośrednią recepcję tekstu. Tym czymś martwym w tekście jest pismo, „ślad ducha” wystawiony na rozumienie.

• Lektura tekstu literackiego przypomina słuchanie. Czytelnik nie spiesząc się ma próbować usłyszeć prawdziwe słowo poety.

• Poezji nie należy traktować jako czegoś, co przeznaczone jest tylko dla ograniczonego kręgu odbiorców. Podstawową metafora lektury jest dla niego rozmowa, która uchyla przed interpretatorem zarzut subiektywnej dowolności.

• Interpretator musi wejść w rozmowę z wierszem.

• Powtarza tezę Heideggera o zniknięciu głosu interpretatora i oddaniu pierwszeństwa interpretowanemu utworowi.

• Interpretacja jest właściwa tylko wtedy, gdy na końcu zanika, bo wchłonęło ja nowe doświadczenie sztuki.

• Interpretacja zależy od usytuowania interpretatora, który uzależniony jest od swojego przedmiotu.

Podsumowanie

• Hermeneutyka to najogólniej sztuka i teoria interpretacji.

• Są 3 podstawowe znaczenia tego terminu:

• Sztuka interpretacji tekstów: pytanie o znaczenia tekstu, o to jak je objaśnić (zakładając, że tkwią już gotowe w tekście) lub jak je skonstruować (zakładając, że interpretacja jest tworzeniem znaczenia). Sztuka interpretacji dzieli się na 2 szkoły:

- odtwórczą - zakłada, że trzeba wypracować szczegółowe techniki egzegetyczne, które pozwolą na odtworzenie pierwotnego sensu. Istnieje wierna i prawdziwa wykładnia tekstu, zgodna z jego źródłową intencją ulokowaną w autorze albo tekście.

- twórczą - sens rodzi się w każdym kolejnym akcie interpretacji. Istnieje gotowa prawda tekstu do odkrycia, a interpretator narzuca tekstowi sens zgodnie z własną postawą i sytuacją.

Teksty składające się na naszą kulturę domagają się interpretacji, która rekonstruuje lub konstruuje ich znaczenia.

• Teoria interpretacji: pyta o to, jak w ogóle możliwa jest interpretacja i rozumienie i jakie są najogólniejsze reguły uprawomocnienia wyników interpretacji. Zakłada, że interpretacja jest sposobem poznawania świata (interpretuję, bo wymaga teg moja wiedza na temat świata).

• Egzystencjalny wymiar hermeneutyki: interpretacja nie jest formą wiedzy lecz życia. Nie chodzi o objaśnianie tekstów, ale o to, jak w ogóle mogę żyć w świecie, który jest moim światem i jak mogę istnieć wśród znaczeń, które wytwarzają inni. Interpretacja jest sposobem bycia w swiecie (interpretuję, bo wymaga tego świat, którego jestem częścią).

W ten sposób powstały 3 wymiary hermeneutyczne: egzegetyczny, epistemologiczny i egzystencjalny. W XX wiecznej hermeneutyce nakładają się na siebie wykładnia pierwsza i trzecia.

2