JĘZYKOZNAWSTWO OGÓLNE - opracowanie zagadnień

Przedmiot językoznawstwa ogólnego (w sensie węższym - langue; w sensie szerszym - wszystkie aspektykomunikacji). Definicja języka.

Językoznawstwo:

- sens węższy - nauka o langue (języku)

- sens szerszy - nauka o komunikacji werbalnej

Mowa:

- język - twór abstrakcyjny, społeczny

- mówienie - proces indywidualny, konkretny

- tekst - konkretny efekt o charakterze linearnym

- rozumienie - proces społeczny, konkretny

Język (langue) - zespół społecznie wytworzonych i obowiązujących społecznie znaków językowych + reguł łączenia tych znaków.

Związki językoznawstwa z innymi naukami.

Nauki empiryczne nauki społeczne językoznawstwo

Rodzaje językoznawstwa:

- ogólne i szczegółowe

- czyste (nie zakł. konkretnego zastosowania) i stosowane (zakres: m.in. logopedia, kultura języka)

- opisowe (np. fonetyka, słowotwórstwo) i porównawcze (porównanie z innymi językami)

- synchroniczne (mówimy o współ. języku) i diachroniczne (sięgamy do przeszłości)

- materiałowe (np. zespół piszący słowniki) i teoretyczne

- antonomiczne (badanie języka w sensie węższym - langue) i heteronomiczne (zw. m.in. z historią)

Lingwistyka jako nauka: empiryczna, aposterioryczna (zdania a posteriori - wymagają sprawdzenia czy są prawdziwe, czy nie, np. dziś w nocy padał deszcz), indukcyjna (uogólniamy na podst. cząstkowych twierdzeń) i dedukcyjna zarazem (na podst. bezpośredniego poznania) zakładamy coś zbierając materiał językowy, stawiamy hipotezę, a potem sprawdzamy czy była prawdziwa, humanistyczna.

Związki językoznawstwa z innymi naukami: antropologia (różnice między komunikacją ludzi i zwierząt), anatomia i fizjologia (budowa narządów mowy), akustyka (postać fizyczna dźwięku), psychologia (związek między językiem a myśleniem), semiotyka (nauka o znakach) itp.

Kod językowy wśród innych systemów znaków. Szczególne miejsce języka wśród innych kodów.

Znak - zjawisko, które nie interesuje nas samo w sobie, ale skierowuje naszą uwagę na inne zjawisko. Skł. się z dwóch elementów: formy (element zastępczy, umowny) i treści.

Semiotyka/semiologia - ogólna teoria znaku.

Bilateralna koncepcja znaku językowego de Saussure'a (twórca strukturalizmu): znak skł. się z dwóch elementów:

- fizyczny obraz formy - element znaczący (significant) substancja

- psychiczny obraz formy - element znaczny (signifie) rzecz

Trójczłonowa koncepcja znaku Peirc'a (nie uwzględnia odbiorcy):

W

I = W

P I = W

P I = itd.

P

W - środek przekazu (wehikuł - materialny nośnik znaczenia, np. rysunek), I - znaczenie (interpretant - medium między formą a przedmiotem), P - przedmiot intencjonalny.

Trójkąt Ogdena i Richardsa: odniesienie wiąże w jakiś sposób symbol i podmiot odniesienia, stanowiąc coś odrębnego:

odniesienie

(czyli pojęcie znaczone)

symbol przedmiot odniesienia

(zarazem forma znacząca (czyli rzecz nazwana)

i jej akustyczny obraz)

Podział znaków ze wzgl. na powiązanie z przedmiotem: znak ikoniczny, wskaźnik (indeks), symbol.

Kombinacje znaków: ikoniczny & wskaźnikowy (np. odcisk buta na rozgrzanym asfalcie), wskaźnikowy & symboliczny (np. słupek rtęci na termometrze), symboliczny & ikoniczny (np. wyrazy dźwiękonaśladowcze) itd.

Język wśród innych systemów znaków:

- zasada nieredundancji - nie ma synonimii między znakami

- wartość znaku określa się tylko w systemie, do którego należy, nie ma znaków trans systemowych

- język jest interpretantem wszystkich innych systemów językowych (językowych i niejęzykowych), także samego siebie (metajęzykowość)

Dwa przeciwstawne stanowiska w historii semiotyki:

- człowiek na pierwszym miejscu

- cały świat jest przesiąknięty znakami, jeśli niezłożony wyłącznie ze znaków

Uniwersalia językowe.

Strukturalne: arbitralność, semantyczność, dwuklasowość, dyskretność (podział na elementy znaczące), otwartość (produktywność), metajęzykowość (język jako jedyny kod może mówić sam o sobie).

Pragmatyczne: tradycyjne, istnienie wartości logicznych, sprzężenie zwrotne.

Gramatyczne: elementy deiktyczne, jednostki językowe (morf, wyraz językowy, zdanie), informacja leksykalna (morfy leksykalne), imiona własne.

Implikacyjne: jeśli w języku występuje kategoria nacechowana, to język ten posiada też człon nienacechowany jeśli w jakimś języku jest zjawisko x, to jest także y.

Języki uniwersalne (esperanto).

Esperanto to międzynarodowy język, kilka razy prostszy do nauczenia od innych, opracowany z myślą o ułatwieniu komunikacji między ludźmi z różnych krajów. Został stworzony przez Ludwika Zamenhofa, który chciał zjednoczyć ludzi różnych narodowości - posługujących się różnymi językami ojczystymi.

Esperanto posiada proste reguły gramatyczne: brak w nim wyjątków i idiomów, czasowniki nie podlegają odmianom przez osoby, akcent zawsze pada na przedostatnią sylabę (podobnie jak w języku polskim), wymowa jest zgodna z pisownią, język jest dźwięczny, dzięki dużemu stosunkowi występowania samogłosek do spółgłosek (podobnie jak w hiszpańskim, włoskim czy angielskim). Słownictwo w dużym stopniu pokrywa się z innymi językami.

Sytuacja językowa na świecie, sytuacja językowa w Europie.

Jest 3000-5000 języków na świecie.

Kłopoty z liczeniem, bo:

- brak ostrej definicji (język, dialekt, gwara, język regionalny)

- liczyć języki martwe?

- język to zjawisko żywe, języki rodzą się i zamierają

- świat językowy ziemi nie jest do końca poznany

Najczęściej używane języki świata: angielski, chiński, hindi, arabski, hiszpański, francuski, rosyjski, portugalski…

Języki urzędowe w Unii Europejskiej. UE zawiera 27 państw - 23 języki urzędowe. Użycie w krajach:

- niemiecki: Austria, Niemcy, Belgia

- francuski: Francja, Belgia, Luksemburg

- angielski: Wielka Brytania, Irlandia

- niderlandzki: Holandia, Belgia

- szwedzki: Szwecja, Finlandia

- turecki: Turcja, Cypr

Języki romańskie - wchodzą w skład języków italskich, m.in. portugalski, hiszpański, kataloński, prowansalski, francuski…

Języki nieindoeuropejskie w Europie: węgierski, turecki, inukitut (tzw. grenlandzki), estroński, fiński, gruziński, baskijski, maltański, lapoński, czeczeński, dagestański.

Klasyfikowanie języków świata.

Klasyfikacja genetyczna: język podrodzina (np. zachodnie, wschodnie).

Klasyfikacja geograficzna: ligi językowe cykle językowe (liga lig): cykl afrykański, pacyficzny itd.

Klasyfikacje typologiczne:

- typologia fonologiczna - pojęcie cechy dystynktywnej, pojęcie fonemu:

* typologia ze względu na ilość fonemów:

> system ubogi: 13-20 (języki Australii i Polinezji)

> system bogaty: 45-75 (języki zachodniej Ameryki Północnej, Kaukazu)

* typologia ze względu na jakość:

> więcej niż 30% - samogłoskowe, np. francuski, angielski, niemiecki

> więcej niż 70% - spółgłoskowe, np. polski, ale bardziej spółgłoskowe są języki kaukaskie

- typologia semantyczna - hierarchia na zasadzie hiponimii, system zaimków:

* ze wzgl. na zasób i charakter kategorii gramatycznych: kategoria czasu, rodzaju liczby, strona, tryb

* ze wzgl. na zróżnicowanie leksyki: afiksacja (prefiksacja, sufiksacja, infiksakcja), pozycja wyrazu w zdaniu, wyrazy

posiłkowe, intonacja, iloczas, zmiana tonu, akcent

- typologia syntaktyczna - stopień zawartości grup syntaktycznych:

* znaki językowe zbudowane są z morfemów: pełnych (semantemy), pustych (ustalają relacje między morfemami pełnymi)

* wyraz (leksem) - człon syntaktyczny mający cechy stałe, niezależnie od funkcji danego zespołu morfemów

* języki bezwyrazowe izolujące - wyrazów nie ma w systemie (morfemy pełne i puste tworzą luźne grupy syntaktyczne)

* języki polisyntetyczne (inkorporacyjne) - liczne języki Indian, wschodniej Syberii

* języki wyrazowe: aglutynacyjne, fleksyjne, alternacyjne (znaczenie leksykalne wyznaczają spółgłoski, a gramatyczne -

samogłoski)

Klasyfikowanie języków świata: charakterystyka języka polskiego.

Język polski: konsonantyczny, prozodyczny, wyrazowo-fleksyjny, postpozycyjny, cechy drugoplanowe: aglutynacyjny, ważny szyk.

Historia pisma, typologia systemów graficznych.

Oralność piśmienność - zmiana sposobu myślenia, rozbicie jedności czasu i przestrzeni w komunikacji językowej.

Historia:

- pismo niealfabetyczne:

* pismo piktograficzne - łac. pictus (malowany) + graf (pismo), dziś: niektóre tereny Chin, plemiona indiańskie, Eskimos,

dawniej: starożytni Chińczycy, Egipt

* pismo ideograficzne - znaki reprezentują semantyczne jednostki językowe, morfemy lub wyrazy i niezależnie od ich

postaci fonetycznej: hieroglify egipskie, pismo chińskie, pismo Indian Ameryki Północnej i Środkowej

- pismo alfabetyczne - na bazie pisma greckiego: grecki, łaciński, głagolica, cyrylica, grażdżanka

* alfabet łaciński (łacinka) - posługuje się nim 35% ludności

* cyrylica - Cyryl i Metody (IX w. n.e.), początkowo małe litery alfabetu greckiego

* abdżad - pismo spółgłoskowe, na bazie pisma armejskiego: aramejski, arabski, hebrajski

* pismo sylabiczne (abugida) - podstawą jest spółgłoska z domyślną samogłoską („szwa” bądź „a”), inne samogłoski

zapisywane są za pomocą znaków diakrytycznych

* alfabety indyjskie - dewangori (pismo używane do zapisu języków indoaryjskich), bengalski, birmański, czamski

Klasyfikacja typologiczna systemów graficznych:

- pismo fonetyczne: alfabetyczne, sylabiczne

- pismo niefonetyczne: piktograficzne, ideograficzne

Różnica między wschodem a zachodem:

- diakrytocentryzm - u podstaw stoi fonetyka

- grafocentryzm - grafemy, znakotwórstwo

Historia myśli językoznawczej.

Starożytność.

Indie:

- kulminacyjny okres: IV-V w. p.n.e.

- lingua sacra - język hymnów wedyckich, sanskryt (język uporządkowany)

- Rygweda - najstarszy zabytek, pismo Ariów, Weda - dosłownie: wiedza, głównie zaś: wiedza religijna

- mantry - teksty odmawiane przy składaniu ofiar, uporządkowane w 4 zbiorach

- Panini - autor pierwszej gramatyki opisowej indyjskiej, ośmioksiąg - 4 tysiące zasad nunemotechnicznych o postaci

wzorów algebraicznych

- zdobycze: klasyfikacja głosek - kieruje się zasadą artykulacyjną, alternacje, kategorie gramatyczne

Grecja:

- język jak obiekt zainteresowań filozoficznych i filologicznych

- zagadnienia natury ontologicznej - istota rzeczywistości i bytu; zagadnienia natury epistemologicznej - poznawalność bytu

- czy język może być narzędziem w poznawaniu rzeczywistości? naturaliści: tak, konwencjonaliści: nie

- etymologie przednaukowe - ustalić prawdziwe pochodzenie wyrazu, poznać jedno z praw natury

- typy naturalnej zgodności: onomatopeje, symbolika dźwiękowa (np. głoski miękkie, twarde, płynne), związek między

Znaczeniem pierwotnym a wtórnym (np. fala na morzu - fala gniewu)

- Arystoteles: między rzeczywistością a językiem pośredniczy człowiek, jego myślenie (język - myślenie - rzeczywistość)

- kategoria prawdy: składnia, potem gramatyka

- kategorie (sposoby bytowania substancji) = substancja (coś) + 9 kategorii przypadłościowych (miejsce, czas, ilość, jakość,

położenie, stosunek, działanie, posiadanie, doznanie)

- wcześniej Platon stworzył 5 rodzajów bytu: byt, ruch, spoczynek, tożsamość, różnica

- stoicy punkt ciężkości przenieśli na obiekt poznający, na podmiot, język to twór quasi-naturalny, jak obyczaje, to twór

ludzki

- problem regularności (analogii) i nieregularności (anomalii): czy między językiem a logiką istnieje proporcjonalność?

analogiści anomaliści (stoicy)

- gramatyka Dionysiosa Traka - fonetyka (klasyfikacja akustyczna), morfologia (8 części mowy, przysługują im własności),

gramatyka kończy się na morfologii

- Apollonios Dyskolos - nacisk położony na tekst, zatem na składnię

Rzym:

- kontynuacja myśli greckiej: opisywanie łaciny na wzór teorii greckich, komentowanie i precyzowanie pojęć i podziałów

greckich

- Turentius Varo „De Lingua Latina” - wyróżnia 4 klasy wyrazów: odmienne przez przypadki, czasy, przypadki i czasy,

nieodmienne; podział semantyczny: nazywające, orzekające, pomocnicze, łączące

Średniowiecze - 2 nurty: wschodni (kontynuacja myśli greckiej) i zachodni (kontynuacja tradycji rzymskiej):

- nurt wschodni (Bizancjum):

* komentowanie dzieł Grecji, przekazywanie znajomości języka Grecji

* Arabowie i Żydzi - po podboju Syrii Arabowie zapoznali się z dziełami greckimi

- nurt zachodni: kontynuacja tradycji łacińskiej, po przejęciu filozofii św. Augustyna postawa scholastyczna, monopol łaciny

Czasy nowożytne:

- epoka odrodzenia i humanizmu - załamanie monopolu łaciny jako jedynie uporządkowanego języka i języka literackiego

(ogólnego)

- gramatyka Port-Royal (opactwo pod Paryżem) - założenie, że wszystkie języki mają tę samą podstawę opartą na

uniwersalnych prawach logicznego myślenia, cel: poszukiwanie uniwersaliów językowych

Językoznawstwo XIX wieku.

Wiek XIX - początek lingwistyki jako nauki, sprzyjało temu: postawa psychiczna (romantyzm), odkrycie sanskrytu (tłumaczenie ośmioksiągu), odkrycia na terenie nauk biologicznych (klasyfikacja organizmów żywych Lineusza, George Cuvier - twórca anatomii porównawczej i paleontologii).

Lingwistyka początku XIX wieku:

- Schlegel - pokazywał związki między greką, łaciną, językami germańskimi i sanskrytem, zastosował w lingwistyce

terminologię biologiczną (korzeń, rdzeń, płodny organizm itp.), postulował stworzenie na wzór anatomii „gramatyki

porównawczej”, jako pierwszy postawił tezę: naukowy tzn. historyczny

- Rask - napisał dzieło o powstaniu języka staro nordyckiego (islandzkiego), dla niego gramatyka porównawcza była

środkiem wiodącym do systematyki języków

- Bopp - opublikował pracę o systemie koniugacyjnym języka sanskryckiego w porównaniu z kilkoma językami

indoeuropejskimi, dla niego gramatyka porównawcza był celem: przedmiotem studiów może być badanie wzajemnych

stosunków między językami, dążył do odsłonięcia początków mowy ludzkiej, romantyczna postawa - język pierwotny to

twór doskonały, język to żywy organizm, połączył dotychczasowy dorobek (zespolił fakty), nowe: zastosował tezę do

praktyki (konkretne analizy)

- Grimm - zainicjował gramatykę historyczną, metodę porównawczą zastosował do epoki historycznej, porównywał języki

germańskie, pierwszy stworzył prawo fonetyczne tzw. przesuwki konsonantycznej germańskiej

Schleicher - zastosował teorię Darwina do językoznawstwa: język to organizm żywy, jest funkcją biologiczną gatunku ludzkiego, zatem lingwistyka to nauka przyrodnicza, wykazał 2 etapy rozwoju języka: przedhistoryczny (powstanie i rozwój, punkt zwrotny: literatura) i historyczny (upadek i śmierć).

Ewolucyjna klasyfikacja Schleichera:

- języki izolujące (kryształy)

- języki aglutynacyjne (rośliny)

- języki fleksyjne (zwierzęta)

Młodogramatycy (Leshien, Brugmann, Osthoff, Paul, Delbruck) - postawa pozytywistyczna: nauka zajmująca się tylko realnymi faktami i relacjami między nimi, w lingwistyce: usunięcie w cień pojęcia systemu (atomizm), mocne oparcie o materiał, dążenie do uściślenia, dążność do formułowania praw.

Metoda historyczno-porównawcza - zalety: kompletowanie danych materiałowych, ograniczenie subiektywizmu, podsumowanie osiągnięć całego XIX w., wady: atomizm, drobiazgowość, fakty nie potwierdziły bezwyjątkowości praw głosowych.

Kazańska szkoła lingwistyczna (Jan Niecisław Ignacy Baudoin de Courtenay, Mikołaj Kruszewski) - ynamiczny a statyczny aspekt języka, język i mówienie, koncepcja fonemu, dekompozycja fonemu, warianty fonemu, rozróżnianie transkrypcji fonetycznej od fonologicznej.

Strukturalizm.

Strukturalizm:

- jako zasada metodologiczna - zasada systemowości

- zespół doktryn językoznawczych gł. w latach 1930-1960

- Jerzy Kuryłowicz

- w naukach innych: literaturoznawstwo, teoria sztuki, muzykologia, filozofia…

Triada: langue - parole - langage

Język (langue) - wspólne cechy całej konkretnej społeczności językowej i tym samym niezależnie od poszczególnych jej członów, choć jest zdeponowane w umyśle każdego użytkownika języka - to możliwość.

A rzeczywistość to: mówienie (parole) - jednostkowe i konkretne, stanowi realizację abstrakcyjnego języka.

Langage - najwyższe piętro abstrakcji, zdolność językowa wspólna wszystkim istotom mówiącym, mechanizm mówienia.

Systemowe rozumienie języka i relacyjna koncepcja znaku: ważne są relacje między znakami: „w języku istnieją tylko różnice”, szachy: nieważne są kształty (realizacja mowy), ważne są zasady (język), ważne są elementy, za pomocą których odróżniamy jeden znak od drugiego.

Oderwanie badań od materiału dźwiękowego: fonetyka fonologia.

Pojęcie języka jako formy (nie substancji): zasada dobrowolności znaku językowego: konwencjonalność.

Semiologia jako nauka o znakach.

Synchronia i diachronia szachy.

Relacje asocjacyjne (paradygmatyczne - istnieją poza tekstem) i syntagmatyczne.

Praska szkoła strukturalna (Czesi: Havranek, Mathesius, Truka, Shalicka, Muharovsky, Rosjanie: Trubeckoj, Jakobson): pierwszy program lingwistyczny:

- język to system funkcjonalny (celowościowy) - skł. się z elementów mających okr. funkcje, pierwszeństwo synchronii

- należy odróżnić głoski od fonemów, bo te mają cechy funkcjonalne

- funkcje - chodzi o przekazywanie wszelkich treści psychicznych - intelektualnych (obiektywnych) i emocjonalnych

(subiektywnych)

- inne: sprawa transkrypcji, sprawy geografii lingwistycznej, gramatyki normatywnej.

Dokonania: fonologia - zdefiniowali fonem, ważne są opozycje (Trubecki, Jakobson); aktualne rozczłonkowanie wypowiedzenia - poziom tekstu, nie zdania, intonacja neutralna, szyk nienacechowany, funkcje mowy: przedstawieniowa, ekspresywna, impresywna.

Szkoła kopenhaska - glossematyka (Hjelmslev):

- językoznawstwo jako cel sam w sobie, nie dla filozofii, psychologii, socjologii, literaturoznawstwa

- język jest formą, a nie substancją

- odcięcie się od przeszłości

- terminy:

* cenem - najmniejsza jednostka planu wyrażania (nie fonem, bo ten obejmował dźwiękową stronę substancji)

* plerem - najmniejsza jednostka planu treści

- rzeczywistość jest zróżnicowana

- nie ma odpowiedniości między planami

- opis języka w ogóle, niezależnie od czasu i miejsca

- lingwistyka jako nauka ścisła

- prymat metody dedukcyjnej od zjawisk do jednostek

- punkt wyjścia może dać kilka teorii - która lepsza? wewnętrznie niesprzeczna, zupełna, możliwie najprostsza

Deskryptywizm amerykański (Bloomfield):

- oparcie się na behawioryzmie (antypsychologicznym): bodziec (stymulator) - reakcja

- Bloomfielda nie interesowało znaczenie jako coś, co na obecnym etapie nie jest możliwe

- przedmiotem opisu jest tekst

- trzeba wychodzić od formy fonetycznej, a nie od znaczenia - potem morfologia i składnia

- lingwistyka taksonomiczna

Dystrybucjonizm amerykański (Harris):

- chodzi o rozpoznanie elementów języka na podstawie ich dystrybucji, badania otoczenia, w jakich te elementy występują

- lingwista ma ustalić jedność elementów, badając w jakich kontekstach występują

- podejście semantyczne: jeśli elementy mają te same konteksty, to należą do tej samej klasy

- zalety: obiektywizm, wady: wskazanie wszystkich kontekstów jest praktycznie niemożliwe, dlatego potrzebna jest droga na

skróty

- konteksty mogą być jednakowe, a elementy różne, np. nazwy kolorów

Glossematyka: między płaszczyzną wyrażania a płaszczyzną treści nie ma jednoznacznej relacji.

Myśli Jerzego Kuryłowicza:

- pojęcie izoformizmu (jednokształtności)

- płaszczyzny zbudowane są podobnie, np. budowa sylaby - budowa zdania

- metoda rekonstrukcji wewnętrznej - np. jeśli w języku są dwie formy oboczne, przy czym jedna jest regularna, a druga

nie, to tę drugą należy traktować jako starszą (np. „słowami” vs. „słowy”), formy starsze są ograniczone kontekstowo (np.

innymi słowy)

Strukturalna interpretacja historii języka Ireny Bajerowej:

- ujęcia przednie - porównywanie kolejnych przekroi synchronicznych

- pojęcie struktury czasowej - proces przebiegu konkretnej zmiany językowej

- schemat quasi-wyjaśnienia finalnego - dedukcja logiczna: prawa ogólne, czyli tendencja ogólna

warunki początkowe

warunki końcowe

- cechy języka optymalnego: powinien być wystarczający (zawierać taką samą ilość symboli, aby w danym społeczeństwie,

w określonych warunkach dać możliwość przekazania informacji o rzeczywistości pozajęzykowej), elementy języka powinny

być maksymalnie zróżnicowane

Gramatyka generatywna (Chomsky):

- język to nieskończenie wielki zbiór zdań

- gramatyka to nieskończenie wielki zbiór reguł, za pomocą których można wygenerować język

- źródła: metoda składników bezpośrednich (Harris wprowadził do lingwistyki pojęcie transformacji, mówił o zdaniach

jądrowych), języki matematyczne - generowanie, wyznaczanie, określanie (w lingwistyce wyznaczanie nieskończonego

zbioru zdań za pomocą reguł gramatycznych)

- za pomocą struktur frazowych można generować zdania jądrowe, potem wystarczą transformacje

- reguły transformacyjne działają tylko w jednym kierunku, część syntaktyczna rozpada się na 2 dziedziny: gramatykę

struktur frazowych i transformację, aby dojść do rzeczywistych wypowiedzi, potrzebna jest część fonologiczna

- reguły rekurencyjne (rekursywne) - chodzi o regułę możliwą do zastosowania nieskończenie wiele razy

- gramatyka struktur frazowych

Semantyka XX wieku.

Teoria pól językowych (Tokarski): słownictwo to nie inwentarz, a system, zbiór uporządkowany, wewnętrznie zorganizowany, każda jednostka jest zdeterminowana przez inne, zmiana w jednej jednostce pociąga za sobą zmiany innych jednostek.

Kierunek paradygmatyczny (asocjacyjny) (Trier): pole leksykalne albo pole wyrazowe, nieuporządkowana substancja pojęciowa w różnych językach znajduje uporządkowanie w postaci zbioru jednostek, znaków.

Kierunek syntagmatyczny (Porzig): wyrazy stwarzają swoistą „cechę grawitacji”, np. miauczy - kot.

Semantyka semowa:

- szkoła amerykańska - źródło: semantyka generatywna (Lakoff, McCawley), struktura głęboka: sieć relacji między

n-argumentowym predykatem a jego argumentami; semantyka semowa (Katz, Fodor, Postal): semy - elementy

abstrakcyjne (np. male, female, human, animate, adult, abstract), cechy konieczne i wystaczające

- szkoła radziecka (Mielczuk, Apresjan, Żołkowskij) - cel: zoptymalizowanie opisu leksykalnego, unikanie „błędnych kół”,

słownik objaśniająco-kombinatoryjny (SOK) - chodzi o podawanie ograniczeń selektywnych, o kombinatorykę hasła,

parametr (mnożnik) semantyczny - relacja znaczeniowa między hasłem X, a innymi hasłami Y, Z (relacja ta nie jest

jednostkowa, relacje te można wyrazić różnymi sposobami, wybór Y oznacza X)

- polska szkoła semantyczna (Wierzbicka, Bogusławski, Grochowski) - semy wg Wierzbickiej: ja, ty, ktoś, coś, świat, chcieć,

nie chcieć, mówić, stawać się, myśleć o, wyobrażać sobie, być częścią czegoś (wcześniej - czuć), Bogusławski dołącza: wie,

że, nie - nie zgadza się na nierozkładalność „mówić”

- lingwistyka kognitywna (Bartmiński, Kardela) - Laloff i Johnson: reakcja na generatywizm, jego obiektywizm, ład

i porządek, unikanie kategorii pośrednich:

* metafora to rozumienie i doświadczanie pewnego zjawiska rzeczy w terminach innego, język - działanie - myślenie (np.

czas to pieniądz - tracisz czas, zaczyna nam brakować czasu)

* semantyka prototypu (Rosch) - prototyp to najlepszy dla użytkowników egzemplarz kategorii, centralny element, np. dla

owocu - jabłko; językowy obraz świata - znaczenie słowa powinno uwzględniać cechy, które motywują znaczenia

przenośne; Morris: relacja między znakami - syntaktyka, relacja między znakami a rzeczywistością - semantyka, relacja

między znakiem a użytkownikiem - pragmatyka

Pragmatyka:

- socjolingwistyka (USA - Labov, Polska - Lubaś) - czynniki wpływające na formę językową:

* uczestnicy: cechy stałe (pochodzenie, grupa społeczna, zawód, płeć itd.), rola w danej chwili, obecność innych osób

* kontakt społeczny: zainteresowanie idiolektem, zainteresowanie odmianami języka: Klemensiewicz, Urbańczyk, Pisarek,

Furdal, Wilkoń

- teoria aktów mowy (Austin) - akty bezpośrednie i pośrednie, teoria performatywów: konstatacje vs. performatywy,

Konstatacje to również akty wykonawcze, klasyfikacje:

* asercje - np. zapewnienie, że coś jest prawdą

* komisywy - np. obiecuję, ślubuję

* dyrektywy - np. rozkaz, prośba, rada, nakłanianie

* deklaratywy - np. odwołania ze stanowiska

składniki aktu mowy: lokucja [semantyka]

illokucja

perlokucja

Grice opracował teorię implikatur konwersacyjnych - jest jakiś akt lokucyjny, który jest aktem pośrednim, naszym

zadaniem jest stwierdzenie czy w ogóle jest to akt pośredni (teoria rozszyfrowująca, chodzi o odczytywanie aktu

pośredniego

- psycholingwistyka - biologia i psychologia zawierają w sobie różne dziedziny, łączy je perspektywa ewolucyjna,

komunikacja to związek przyczynowo-skutkowy między sygnałem nadanym a zachowaniem odbiorcy, sygnały:

dyskretne i ciągłe, nazywające i ekspresywne, proste i złożone

opis zjawiska podlegającego wyjaśnieniu

[pragmatyka]

---