System Ochrony Prawnej UE
Wykład z dnia 05.12.2009r.
MOC WIĄŻĄCA PYTAŃ PREJUDYCJALNYCH : art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu UE.
CEL PYTAŃ PREJUDYCJALNYCH: Jednolite rozumienie przepisów prawa unijnego.
Cytowany artykuł nie daje odpowiedzi wprost, jaka jest moc wiążąca orzeczeń wstępnych TS wydawanych na podstawie pytań prejudycjalnych. Odpowiedzi na to pytanie należy szukać w samych orzeczeniach TS. Problem polega na tym, że nie ma jednej takiej odpowiedzi. W przypadku mocy wiążącej ważne są dwie kwestie: od kiedy takie orzeczenia wiążą i kogo. Inaczej wiążą te orzeczenia, w których Trybunał wypowiada się co do rozumienia prawa unijnego, a inaczej te, które dotyczą ważności aktów prawa UE. Taki podział, rozróżnienie możemy wskazać w oparciu o orzecznictwo Trybunału.
Orzeczenia wstępne dotyczące wykładni prawa unijnego:
- orzeczenia takie wiążą sąd, który zadał pytanie prejudycjalne (wiążą bo taki jest ich cel, z punktu widzenia funkcjonalnego muszą wiązać) muszą wiązać przynajmniej sąd, który je zadał, zadał bo nie wiedział jak dany przepis prawa unijnego rozumieć, aby normę zawartą w przepisie unijnym móc zastosować w sposób prawidłowy, czyli taki, jaki wynika z uzasadnienia TS.
- z punktu widzenia zakresu podmiotowego, jak również wykładni celowościowej, dane orzeczenie wstępne wiąże inne sądy, które daną sprawę rozstrzygają w toku instancyjnym ( np. pytanie prejudycjalne zadaje Sąd Rejonowy jak rozumieć dany przepis, to byłoby alogiczne, aby sąd wyższej instancji, do którego sprawa trafi przepis ten rozumiał inaczej niż w I instancji.
- odnosząc się do teorii ad cler i ad aclere ( głównie teoria ad eclere - czyli przepisu wyjaśnionego), można uznać, że orzeczenia wstępne wiążą także inne sądy tego państwa członkowskiego i innych państw członkowskich. Jest to możliwe dzięki temu, że TS uznał obydwie teorie za słuszne. W rzeczywistości oznacza to, że sąd, może powołać się na orzeczeni wstępne wydane wcześniej w podobnej sprawie.
Takie rozumienie orzeczeń wstępnych zaczyna się zbliżać do precedensu, gdyż są to orzeczenia, które wywołują skutki zarówno w danej sprawie jak i we wszystkich innych podobnych sprawach, które będą w przyszłości rozpatrywane. TS twierdzi, że to nie jest precedens. Ale tak po cichu liczy na to, że inne sądy będą się do tych orzeczeń stosowały. Jest to dla TS bardzo dobre rozwiązanie, gdyż sądy będą związane wizją prawa UE tworzonego przez TS. Dobitnie zaprzecza temu TS, gdyż gdyby to potwierdził, to zaprzeczyłby swoim kompetencjom - TS ma kompetencje do wykładni prawa a nie do jego tworzenia.
Orzeczenia wstępne są wysyłane nie tylko sądowi, który zadał pytanie prejudycjalne, ale również rządom wszystkich państw członkowskich.
- zakres czasowy obowiązywania orzeczeń: TS twierdzi, że orzeczenia wstępne dotyczące wykładni prawa wspólnotowego wywołują skutek ex tung - czyli nie od momentu wydania orzeczenia, tylko od momentu powstania takiej normy prawnej. Założenie powinno być takie: jeżeli dzisiaj TS dokonuje wykładni jakiegoś przepisu, to taka wykładania jest obowiązująca do tyłu ( wywołuje skutki wstecz), do wszystkich sytuacji, które miały miejsce wcześniej. Jest to bardzo ryzykowne z punktu widzenia zasady pewności obrotu prawnego, bo nie wiadomo co w zakresie danego przepisu może orzec Trybunał, tym bardziej, że przepisy prawa unijnego są niejednoznaczne i nieprecyzyjne. Biorąc pod uwagę to ryzyko TS wprowadził pewne ograniczenia, stwierdził, że co do zasady orzeczenia działają ex tung, ale w szczególnych okolicznościach sam TS będzie mógł ograniczyć te skutki i ograniczyć moc wiążącą orzeczenia do tyłu. To, że działają na przyszłość nie podlega dyskusji.
Orzeczenie 43/75 - w sprawie De Fren ( belgijska stewardesa) - sprawa dot. niezgodności postępowania państw-przedsiębiorstw w sferze zatrudnienia - dyskryminacja osób różnej płci w sferze wynagrodzenia - art. 119. Właśnie w tym orzeczeniu TS zamieścił ograniczenie w kwestii obowiązywania ex tung. Orzekł, że odszkodowanie należy się tym osobom (kobietom), które do czasu wydania orzeczenia, czyli do kwietnia 1976r. wniosły pozwy do sądów krajowych.
Trybunał podzielił obawy państw o możliwą do wystąpienia katastrofę ekonomiczno-gospodarczą w sytuacji konieczności wypłat odszkodowań wszystkim osobom dyskryminowanym za bardzo długie okresy zatrudnienia sprzed wydania orzeczenia.
W przypadku tej sprawy n.w okoliczności przeważyły za tym, że TS ograniczył wsteczną moc wiążącą orzeczenia:
- możliwość pojawienia się roszczeń w wielu gałęziach gospodarki z okresu przed wydania orzeczenia
- poważne skutki finansowe państw
- poważne skutki finansowe doprowadzające do upadłości przedsiębiorstwa
- nieznany rozmiar i wielkość ewentualnych odszkodowań
- praktycznie konsekwencje orzeczenia sądowego należy rozpatrywać z rozwagą
- brak regulacji krajowych w kwestii dyskryminacji
- brak wszczęcia sprawy KE przeciwko państwom naruszającym zasadę równości wynagrodzeń mimo ostrzeżeń powodujące błędne przekonania o niejasności i nie konkretności przepisu art. 119.
W innej sprawie ( z 2007r.- Maciej Brzeziński przeciwko Izbie Celnej w Warszawie - akcyza na samochody sprowadzane zza granicy) TS stwierdził, że ważna jest również w takim przypadku „ dobra wiara”. Czyli, ważne jest to aby podmiot (państwo, przedsiębiorstwo) nie miały świadomości łamania przepisów prawa unijnego, lub przynajmniej niepewność co do właściwego rozumienia przepisu unijnego. Jeżeli działają w złej wierze to nie są ważne skutki ekonomiczne orzeczenia działającego wstecz bez żadnych ograniczeń.
Rząd Polski powołując się na sprawę De Fren wskazywał na poważne skutki finansowe zwrotu nadpłaconej akcyzy z okresu przed wydania orzeczenia (na pewno od dnia 01.05.2005rr. a może i wcześniejszego). TS stwierdził jednak, że w tym przypadku nie było dobrej wiary, gdyż rząd Polski wiedział o tym, że wprowadzenie podatku w takich kwotach jest niezgodne z przepisami unijnymi, a za wprowadzeniem podatku przemawiały jedynie zyski fiskalne dla państwa, przysporzenie zysku budżetowi państwa.
Orzeczenia wstępne dotyczące nieważności aktu prawa unijnego:
W tym przypadku z orzecznictwa TS również wynika, że orzeczenia wstępne co do nieważności, wiążą:
- sąd który zadał pytanie prejudycjalne
- inne sądy, które w postępowania instancyjnym (odwoławczym) będą tę sprawę rozpatrywał.
Na tych dwóch przypadkach moc wiążąca orzeczeń wstępnych w sprawie ważności aktu prawa unijnego się kończy !
W przypadku tych orzeczeń wstępnych nie ma skutku w postaci obiektywnej bezskuteczności aktu prawa unijnego. Jeżeli TS orzekł, że akt prawa unijnego jest nieważny, to jest on nieważny z punktu widzenia uczestników tego postępowania krajowego. Orzeczenie takie nie oznacza, że z punktu widzenia formalnego jest w ogóle nieważny. Orzeczenie wstępne dotyczące nieważności aktu prawa wspólnotowego nie wywołuje skutku konstytutywnego tak jak w przypadku skargi o stwierdzenie nieważności aktu gdzie skutek jest powszechny.
W Orzeczeniu wstępnym 16/65 z 1965r. w sprawie Schwarce : TS stwierdził, że wiąże ono tylko w tej sprawie, a w innym zakresie to tylko w innych trybach formalnych.
W sprawie 66/80 International Chemical Corporation TS podtrzymał stwierdzenie co do mocy wiążącej orzeczenia wstępnego w sprawie nieważności aktu w ramach rozstrzyganej przez sąd krajowy sprawy, natomiast z drugiej strony stwierdził, że sądy krajowe mają zakaz stosowania aktów prawa unijnego, które TS uznał za nieważne. Poprzez to orzeczenie zbliżył konsekwencje orzeczenia wstępnego do procedury stwierdzenia nieważności z drodze skargi do ETS. Nie mógł tego zrobić wprost, ale w tym orzeczeniu zawarł jakby taką dyrektywę dla sądów krajowych aby stosowanie aktów prawa unijnego, co do którego wydano orzeczenie wstępnego nieważności w danej sprawie, całkowicie zaprzestać.
W przypadku czasu obowiązywania sytuacja jest analogiczna do orzeczenia wstępnego w sprawie wykładni prawa unijnego.
SKARGA ODSZKODOWAWCZA
Odpowiedzialność odszkodowawcza Unii Europejskiej dzieli się na:
- odpowiedzialność kontraktową (Umowną) - za niedotrzymanie umowy jaką Unia zawrze (bądź jakie wcześniej zawierała Wspólnota Europejska). Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej a wcześniej Traktat o WE ogranicza się do stwierdzenia, że taka odpowiedzialność istnieje. Na temat tej odpowiedzialności w Traktacie nie ma nic więcej dlatego, że w głównej mierze będzie ona zależała od treści samej umowy, czyli po pierwsze za co ( za jakie naruszenie warunków umowy), a po drugie jak i po trzecie przed jakim sądem. Odpowiedzialność kontraktowa powinna być egzekwowana przed sądami krajowymi państw, z którymi Unia ( a dawniej Wspólnota) umowy zawarła. Wyjątkowo na podstawie klauzuli arbitrażowej zawartej w takiej umowie można powierzyć rozstrzyganie sporu także TS.
- odpowiedzialność pozakontraktowa (Pozaumowna) - treść byłego art.288 nie zmienił się w swej treści. Artykuł ten mówi, że odpowiedzialność deliktowa UE będzie realizowana w oparciu o zasady odpowiedzialności odszkodowawczej wspólne dla systemów konstytucyjnych państw członkowskich.
Unia odpowiada za szkody wyrządzone przez swoje instytucje lub jeżeli da się to przypisać, to za konkretnych funkcjonariuszy tych instytucji.
Pomimo tego, że szkodę może wyrządzić jakaś konkretna instytucja unijna, konkretny funkcjonariusz tej instytucji, legitymacja bierna może przysługuje Unii Europejskiej. Niezależnie od tego czy szkoda wynikła z działania (zaniechania), Rady, Komisji, konkretnego komisarza, czy innej instytucji, zawsze skargę kierujemy przeciwko UE. Natomiast w samym postępowaniu Unię będzie reprezentować ta konkretna instytucja, która wyrządziła daną szkodę.
Zakres legitymacji czynnej określającej, kto może złożyć skargę jest bardzo szeroki:
- obywatele UE
- osoby prawne mające przynależność państwową państwa członkowskiego UE
- każda osoba fizyczna mająca miejsce zamieszkania na terenie UE (każda inna osoba, która doznała uszczerbku wskutek działania lub zaniechania UE)
- państwa członkowskie i państwa trzecie
- organizacje międzynarodowe
Termin przedawnienia odpowiedzialności odszkodowawczej: ( nie wynika to z art. 288), termin przedawnienia został zawarty w Statucie TS - 5 lat od chwili spełnienia wszystkich przesłanek powstania obowiązku naprawienia szkody a zwłaszcza od chwili skonkretyzowania się szkody, która ma być naprawiona. Mówiąc po ludzku: od momentu, kiedy szkoda wystąpiła albo od momentu kiedy podmiot uprawniony się o niej dowiedział.
Bieg przedawnienia ulega przerwaniu w razie wszczęcia przez tego samego skarżącego postępowania dotyczącego tego samego działania albo bezczynności instytucji. Chodzi o to, że złożenie np. skargi na bezczynność w trybie art. 232 przerywa bieg przedawnienia, a ściślej mówiąc zawiesza bieg przedawnienia. Po zakończeniu tego postępowania terminu przedawnienia nie liczymy od nowa, czyli kolejne pięć lat, tylko doliczamy czas do pięciu lat, do tego okresu, który upłynął od powstania (skonkretyzowania szkody) do chwili wszczęcia postępowania o bezczynność. Np. Powstała szkoda, podmiot po dwóch latach składa skargę w sprawie o bezczynność organu, postępowanie trwa np. dwa lata, więc po jego zakończeniu termin przedawnienia upłynie po trzech latach ( dwa z możliwych pięciu) upłynęły od powstania szkody do wszczęcia postępowania o bezczynność).
Zasady odpowiedzialności pozaumownej:
- za działanie
- za zaniechanie
Bezprawność i Wina
Bezprawność jest elementem konstytuującym odpowiedzialność UE.
Bezprawność może być rozumiana różnie przez TS w zależności od tego czy jest to bezprawność wynikająca z:
- bezprawności aktu administracyjnego: jest to bezprawność typowa (klasyczna), czyli działanie bez podstawy prawnej. W tym przypadku jest sytuacja prosta, albo jest akt i działanie jest zgodne z prawem, albo nie ma aktu administracyjnego i działanie jest bezprawne.
- bezprawności aktu legislacyjnego/normatywnego
Trybunał uznał, że nie chodzi o taką zwykłą bezprawność. Odpowiedzialność odszkodowawcza UE będzie mogła być zrealizowana jeśli działanie lub zaniechanie ma postać wystarczająco poważnego naruszenia nadrzędnej normy dotyczącej ochrony praw jednostki (decyduje o tym Trybunał). Nie wystarczy zatem jakakolwiek sprzeczność z aktem prawnym. Tą jakby specjalną bezprawność w przypadku aktów legislacyjnych Trybunał tłumaczył potrzebą zapewnienia instytucjom europejskim pewnej swobody działania. Gdyby tej swobody nie było, to mogłoby to prowadzić, do uniemożliwienia instytucjom europejskim wykonywania części uprawnień, jakie zostały im powierzone Traktatem przez państwa członkowskie.
Przykład: Orzeczenie z 1971r. w sprawie niemieckiej ( nazwy podmiotu nie jestem w stanie napisać): Trybunał stwierdził, że jeżeli chodzi o odpowiedzialność odszkodowawczą za działania legislacyjne dotyczące środków polityki gospodarczej Wspólnota nie ponosi odpowiedzialności pozaumownej za szkodę poniesioną przez jednostkę o ile nie zaistnieje wystarczająco rażące naruszenie nadrzędnej normy dotyczącej ochrony jednostki.
Z uwagi na to, że pojęcie: wystarczająco rażące naruszenie, jest pojęciem względnym Trybunał w kilku kolejnych sprawach próbował je doprecyzowywać, jednak pomimo to, ten rodzaj odpowiedzialność będzie podlegał ocenie Trybunału.
Trybunał uznał także, że w szczególnych przypadkach Wspólnota (obecnie Unia) ponosić będzie odpowiedzialność za działanie lub zaniechanie zgodne z prawem, czyli wtedy, kiedy nie mamy elementu bezprawności.