Etyka dziennikarska
Zobowiązania, powinności(negatywne lub pozytywne): zawarte są w kodeksach etyki zawodowej, w kodeksach deontologii dziennikarskiej(zbiór zasad etycznych obowiązujących dziennikarzy). W etyce dziennikarskiej te powinności odnoszą się do: sytuacji typowych i nietypowych. Jeśli chodzi o te pierwsze w kodeksach etyki znajdują się dokładne opisane procedury postępowania, których dziennikarze powinni przestrzegać. Sytuacje nietypowe: nie ma jednego, prostego rozstrzygnięcia, gdzie można zastosować tą samą procedurę. Jest tutaj odwołanie do wartości.
KODEKS DZIENNIKARZY POLSKIEGO RADIA:
Zachowania w sytuacjach typowych: pojawia się stopień szczegółowości, który dziennikarze powinni zachować kiedy znajdują się w określonej sytuacji, np. w części 3 dotyczącej norm zachowań wobec słuchaczy i uczestników audycji- rozmówców i gości audycji należy zapoznać z jej charakterem i założeniami po nagraniu jeśli nie jest to program na żywo, rozmówców i gości należy poinformować w jaki sposób zostaną wykorzystane ich wypowiedzi. W innych rozgłośniach radiowych ten kodeks nie będzie obowiązywał, ponieważ jest to wewnętrzny kodeks tego radia.
Przykład dotyczący zachowania typowego:
Opracowanie i montaż materiałów nie może zniekształcać informacji i komentarzy. Informacja powinna być wolna od opinii i komentarzy. Dotyczy to oddzielenia informacji od komentarzy.
Przykłady sytuacji nietypowych: nadrzędnymi zasadami działania dziennikarzy Polskiego Radia jest służenie prawdzie, strzeżenie wolności i niezależności oraz bezstronność,
Dobro czytelników, słuchaczy i widzów oraz dobro publiczne powinny mieć pierwszeństwo wobec interesów autora, redaktora, wydawcy czy nadawcy. Wartości te odnoszą się do dobra moralnego.
Kodeksy dziennikarskie, kodeksy etyki rozstrzygają sytuacje które są typowe.
Realizacja założeń zawartych w kodeksach etycznych oznacza, że dążymy do osiągnięcia ideału etyczno-moralnego.
Dziennikarz nie zawsze powinien realizować to co odbiorca od niego oczekuje, jeśli to będzie sprzeczne z ich interesami społecznymi.
Etyki dziennikarskie są uwikłane w osobiste interesy ludzi wykonujących ten zawód oraz realizację zadań przypisanych temu zawodowi. W przypadku dziennikarzy dobrem molarnym jest: prawda, rzetelność, uczciwość oraz dobra wspólne oraz dobra najwyższe.
Kodeksy etyki dziennikarskiej( jeśli chodzi o dobra, kryterium dobra własnego do dobra molarnego) możemy podzielić na te które:
sprzyjają rozwojowi etyki umiarkowanej
sprzyjają rozwojowi deontologii rygorystycznej
Deontologie dziennikarskie dzielimy na:
Umiarkowane- przyjmuje się, że równolegle realizujemy dobra cudze i dobra własne. Stosunek pomiędzy osoba wykonującą dany zawód a obowiązkami jest to stosunek pracy i służby. Zakłada się, że osoba która wykonuje te obowiązki w pierwszym rzędzie realizuje obowiązki pracownicze, musi realizować pewne warunki, które wynikają z umowy o pracę. Stosunek pracy i służby wiąże się z obowiązek wykonywania poleceń służbowych. W pierwszym rzędzie realizuje interes pracodawcy a dopiero później interes społeczny.
Rygorystyczne-zakłada w pierwszym rzędzie realizujemy interes cudzy a w dalszej kolejności dopiero interesy własne. Stosunek pomiędzy osoba wykonującą dany zawód a obowiązkami jest to stosunek służby i powołania. Aby pełnić tą służbę musi czuć do tego powołanie.
Interes cudzy to realizacja dobra: molarnego, własnego, najwyższego zapominając o realizacji interesu własnego. Własne realizujemy przy okazji realizacji dobra wspólnego.
Każda etyka zawodowa składa się z :
-Ustalenia celu do którego dążyć maja osoby wykonujące ten zawód. W przypadku dziennikarzy tym celem będzie: przekazanie informacji, jest to podstawowa funkcja dziennikarza, polegająca na urzeczywistnianiu prawa obywateli do ich rzetelnego informowania.
wskazanie wartości, jednej naczelnej wartości albo kilku, które ma znaczenie dla całego środowiska. W przypadku dziennikarzy to: rzetelność, bezstronność informacji, wolność słowa i wypowiedzi, odpowiedzialność za publikacje w prasie, dobro czytelników i słuchaczy i ich pierwszeństwo przed interesem redaktora.
Karta etyczna mediów:
-zasada obiektywizmu, zasada uczciwości, szacunku, tolerancji, wolność, odpowiedzialność
POWINNOŚCI
POZYTYWNE: wskazanie na to czego się od dziennikarza oczekuje i czego się dziennikarzowi zabrania, np. dziennikarz powinien okazywać szacunek osobą bez względu na ich odmienność obyczajową co nie oznacza zgodności z ich poglądami .
NEGATYWNE: to czego się dziennikarzowi zabrania, np. niedopuszczalne jest pokazywanie scen śmierci, okrucieństwa i przemocy, mogą być jedynie pokazywane pod warunkiem zachowania równowagi między ścisłą relacją a względem wrażliwości odbiorców.
Kolejną częścią deontologii dziennikarskiej jest założenie, że istnieje tako coś jak sumienie zawodowe, które wsparte jest na określonych przekonaniach molarnych. Tym sumieniem zawodowym są sądy dziennikarskie, tzw. sądy koleżeńskie, powoływane komisje etyczne.
Za naruszenie zasad etyki dziennikarskiej odpowiada zarówno autor jak i wydawca, naczelny, nadawca. Kary wymierzają sądy dziennikarskie odpowiednio do charakteru wykroczenia , są to np. upomnienie, naganna, czasowe zawieszenie w prawach stowarzyszenia, usunięcie ze stowarzyszenia dziennikarskiego. Sąd może to postanowienie ogłosić w mediach.
Odpowiedzialność etyczno-morlana: wzięcie na siebie określonej odpowiedzialności, w sensie sankcji karnych etycznych a nie prawnych.
W etykach zawodowych pojawiają się postulaty do wszystkich osób wykonujących dane zawody. W etyce zawodowej:
postuluje się np. unikanie pełnienia ról policyjnych są to tzw. wspólne postulaty etyk zawodowych;
postuluje się unikanie pełnienia ról kolizyjnych , np. pisanie o jakimś członku rodzinny, z jednej strony nie chce się mu zaszkodzić a z drugiej strony jest obowiązek podawania informacji prawdziwych, nie zatajania tych informacji;
postuluje się unikanie wielozawodowości np. wykonywanie zawodu wolnego i innego zawodu innego który się uprawia. Etyki zawodowe są kolizyjne dlatego nie powinno się uprawiać innego zawodu o charakterze informowania publicznego.
zastrzega się dokonywania hierarchizacji pomiędzy etykami poszczególnych zawodów, czyli nie ustanawia się hierarchii pomiędzy wartościami, które realizują dobra molarne. Takie ustanawianie hierarchizacji jest charakterystyczne dla ustrojów totalitarnych i prowadzi właśnie do totalitaryzmu
postuluje się tworzenie silnego środowiska zawodowego, z którym osoby wykonujące dany zawód maja związki formalne i nieformalne.
postuluje się myślenie molarne, myślenie z perspektywy realizacji jakiś określonych wartości
INSTYTUCJA SAMOREGULACJI W MEDIACH maja oddziaływać na etyczność
3 modele ustanawiania zasad uprawiania określonego zawodu zaufania publicznego:
klasyczny- przyjmuje się w nim wszelkiego rodzaju reguły uprawiania wolnych zawodów zaufania publicznego a także instytucje, które maja czuwać nad realizacja tych zasad , mają wyciągać konsekwencje wobec osób, które nie przestrzegają tych zasad, instytucje te są powoływane wyłącznie przez środowisko dziennikarskie
mieszany- przyjmuje się , że istnieje organ państwowy. Który czuwa nad przestrzeganiem pewnych norm zawartych w kodeksach etyki dziennikarskiej to jednak organ ten może włączać się w działanie dopiero kiedy zawiodą instytucje powołane przez środowisko
.......-przyjmuje się bez zastrzeżeń, gdy normy prawne przewidują zarówno ustanowienie kodeksu, norma prawna nakazuje określonym instytucją dziennikarskim ustanowienie kodeksu, jednocześnie norma prawna powołuje instytucje które czuwają nad samoregulacją środowiska.
Normy prawne są potrzebne do tego alby wspierać pewne działania, które służą dobru wspólnemu.
Normy prawne w pierwszym rzędzie będą warunkowały ochronę dóbr osobistych obywateli, indywidualnych osób, organizują specyficzną działalność np. wpływy rynku na media, czy produkt medialny powinien być traktowany jako zwykły towar czy mieć pewne ograniczenia prawne. Normy prawne maja gwarantować pluralizm mediów, możliwość wydawania prasy i nadawania programów przez wydawców, nadawców, którzy mają inne poglądy, zapobieganie monopolistycznym działaniom przez niektórych wydawców, właścicieli mediów; zakaz kryptoreklamy.
Instrumenty samoregulacji :
Kodeksy dziennikarskie, Rady prasowe, komisje etyczne, rzecznik praw odbiorców, stowarzyszenia odbiorców( mają współdziałać z redakcjami), obowiązek składania sprawozdania przez określone instytucje dziennikarskie ze swojej działalności, obowiązek kształcenia zakresu etyki dziennikarskiej, publikowanie oceny działalności poszczególnych mediów czy dziennikarzy, tworzenie mechanizmów gwarantujących niezależność wydawców i nadawców, przeznaczanie całych kolumn w prasie czy czasu w radio na kontakt z czytelnikami, respektowanie prawa do wypowiedzi( subiektywistyczna koncepcja sprostowania wypowiedzi; obiektywne sprostowanie wypowiedzi).
W przypadku kodeksu etyki dziennikarskiej będziemy mięli do czynienia z kodeksami, które są w sposób formalny ustanowione,
zasady teleologiczne- nie zostały wypowiedziane, narzucone
zasady tetyczne- zostały wypowiedziane, określone w zbiorach przepisów
Wśród kodeksów etycznych są:
parakodeksy - tworzą je osoby, które zajmują się mediami, etyką dziennikarską,
Są kodeksy o:
Charakterze uniwersalnym: powszechne obowiązywanie, o charakterze międzynarodowym, podpisują te kodeksy, ustanawiają zmiany w kodeksach- organizacje dziennikarskie, przystępują one do określonego organu, który to na ich rzecz ustala określony kodeks dziennikarski np. Międzynarodowa federacja dziennikarzy(stowarzyszenie dziennikarzy polskich), ogólne odwołanie do zasad rzadko pojawiają się zasady szczegółowe. W Polsce takim kodeksem etycznym o charakterze uniwersalnym jest: Karta Etyczna Mediów( karta ta została przyjęta przez stowarzyszenie/konferencja mediów polskich przyjęła ten dokument w 1996 roku, obowiązuje wszystkich członków konferencji ). Radę Etyki Mediów powołali członkowie konferencja mediów polskich. Rada etyki mediów rozpatruje pewnie kwestie na podstawie kodeksu obyczajowego mediów.
W Karcie etycznej mediów zawarte jest odniesienie do 7 zasad, które uznaje się za najistotniejsze w uprawianiu zawodu dziennikarza: dziennikarze mają dokładać wszelkich starań, aby przekazywane informacje były zgodne z prawdą sumieniem, bez zniekształceń relacjonowanych zdarzeń, mają się one pojawiać we właściwym kontekście, a kto umieszcza błędne informacje bez zwłocznie należy dokonać sprostowania.:
- zasada prawdy: Prawda formalna/sądowa- to taka, która opiera się na cudzych wypowiedziach o danym wydarzeniu
-zasada obiektywizmu- prawdziwość przekazu, autor przedstawia rzeczywistość niezależnie od swoich poglądów( to nie jest to samo co bezstronność- stosunek osoby relacjonującej wydarzenie do innych osób mających kontakt z wydarzeniami, faktami)
-zasada oddzielenia informacji od komentarza- oznacza to , że wypowiedz ma umożliwiać odbiorcy odróżnianie faktów od opinii i poglądów
-zasada uczciwości- oznacza działanie w zgodzie z własnym sumieniem i dobrem odbiorcy, nie uleganie wpływom, odmowa działania niezgodnego z przekonaniami, pozwala na dokonanie osobistych interpretacji przez dziennikarza w ramach etyki osobistych wyborów.
- zasada szacunku i tolerancji- poszanowanie godności, praw, dóbr osobistych, a szczególnie prywatności i dobrego imienia; są to dobra prawnie chronione.
- zasada pierwszeństwa dobra odbiorcy- w pierwszym rzędzie mamy realizować dobro cudze a w dalszej kolejności dopiero własne; oznacza, że podstawowe prawa widzów słuchaczy są nadrzędne wobec interesów redakcji, dziennikarzy, wydawców, producentów i nadawców
- zasada wolności i odpowiedzialności- realizowanie wolności w sposób odpowiedzialny, czyli w taki który nas samoogranicza; oznacza, że wolność mediów nakłada na dziennikarzy, wydawców, producentów, nadawców odpowiedzialność za treść i formę przekazu oraz wynikające z niej konsekwencje.
Rada Etyki Mediów to organ, który działa społecznie, nie dysponuje żadnymi sankcjami, może skrytykować działania dziennikarzy, opublikować je na łamach gazet, ale żadna redakcja nie ma obowiązku takiej publikacji.
Teorie czynu Arystotelesa
Zwrócił on uwagę, jeśli chodzi o ocenę sytuacji czyjegoś działania związane jest z wartością jaką ta osoba wybiera , na jej podstawie będzie działała. Ważne jest w jaki sposób ta osoba będzie dochodziła do tych wartości.
Etyczność postępowania dziennikarzy: składać się na to musi ocena wyboru przedmiotu, celu, wartości jaką ta osoba uznała za istotną w imię, której chce działać( przedmiotowa) ; intencja z jaką osoba podejmuje działania( podmiotowa), to także świadomość działania dziennikarza.
Działanie świadome, czy nieświadome może być uznawane za:
zawinione
niezawinione
Będzie ważne czy zachowanie było lekkomyślne czy niedbałe.
Okoliczności- będą usprawiedliwiały postępowanie dziennikarza, będą usprawiedliwiały wybór wartości, oraz określoną intencję z którą dziennikarz będzie podejmował działania
Warunki jakie muszą być spełnione by okoliczność(dziennikarstwa śledczego) mogła usprawiedliwić postawę dziennikarza: działanie w interesie publicznym, tropienie nadużycia władzy.
O etyczności można mówić gdy człowiek podejmuje jakiś wysiłek, zmierza do określonej wartości.( założenie Arystotelesa.)
Podział wartości:
- autoteliczne- wartość, która jest bezwzględna, którą zawsze można osiągnąć
instrumentalne - pozwala nam osiągnąć wartość autoteliczną
wartości przyrodzone:
dianoetyczne- wartości takie jak intelekt, rozum, talent, wartości na które my nie mamy wpływu
cnoty: skłonność człowieka do osiągania dobra, podejmuje określony wysiłek na rzecz własnego rozwoju
Wartości:
ogólnospołeczne
indywidualne
Kodeks Hammurabiego zakładał, że powinno się realizować jedną wartość: początkowo uznawano, że jest to sprawiedliwość. W czasach nowożytnych tych wartości jest więcej.
Wartości:
dobro molarne: dobro centralne w danym zawodzie
dobro osobiste
dobro wspólne ( bonus comune?)
dobro najwyższe
Media:
teleologiczne- istotny jest interes redakcji, poszczególnych dziennikarzy, ważne jest osiąganie określonego zysku
deontologiczne- realizują deontologie rygorystyczną , dobro wspólne, ważna jest misja
Cnoty (Arystoteles): każdej z cnot przyporządkowane są dwie wady: jedna związana jest z nadmiarem, a inna z niedomiarem np. łagodność- wada związana z niedomiarem, oznacza, że człowiek jest nieczuły, a z nadmiarem- porywczość, wstyd- niedomiar: tchórzostwo, nadmiar: bezwstyd , przyjaźń: niedomiar- wrogość, nadmiar- pochlebstwo
Cnoty kardynalne: obowiązują one człowieka, zobowiązują do określonego działania:
Św. Tomasz odróżnił od cnot kardynalnych cnoty teologiczne, związane z wiarą w Boga, są to wiara, nadzieja, miłość.
Cnoty naturalne/kardynalne :roztropność( umiejętność właściwego rozpoznania dobra i odpowiedniego sposobu by osiągnąć to dobro, w etyce uznaje się ją za woźnice cnót, składa się na nią wiele umiejętności, np. musi kształtować w sobie pamięć, która pozwala korzystać z nabytego doświadczenia; otwartość na opinie innych; domyślność, ma chronić przed naiwnością; zdrowy sąd, bezstronny; zdolność przewidywania; ostrożność, zapobiegliwość), umiarkowanie( ma nas wspomagać w opanowaniu uczuć pożądliwych, np. strach, wstręt, wrogość, odraza), męstwo( pomaga osiągać dobra tzw. trudnego?, musi iść w parze z dobrem wyższej rangi), sprawiedliwość( mamy powinność oddania każdemu tego co mu się należy, np. sprawiedliwość zamienna- pomiędzy jednostkami, sprawiedliwość rozdzielcza- pomiędzy jednostką a władzą, sprawiedliwość legalna- realizacja określonych obowiązków obywateli względem całej wspólnoty )
Doktryny/systemy etyczne:
Epikureizm- wartość centralna: brak cierpienia
Stoicyzm- pomnażanie korzyści jednostkowych
Eufemonizm?- wartość centralna: szczęście, podział na: hedonizm(wartość centralna przyjemność) i perfekcjonizm( wartość centralna to doskonalenie się)
Personalizm- dobrem centralnym jest człowiek
Rygoryzm/Deontonomizm- dobrem centralnym jest realizacja rozkazu, podział na teonomizm ( właściwym nakazem, który powinniśmy realizować pochodzi od Boga), woluntaryzm (nakaz większości, pochodzący od organu władzy), autonomizm ( rozkaz może pochodzić wyłącznie ode mnie samego)
W każdej z tych doktryn uznaje się, że istotą działania człowieka jest czyn. Przyjmuje stopniowalność odpowiedzialności człowieka za czyn, ponieważ człowiek nie zawsze może być wolny, jest stopniowalność wolności naszego działania i nie zawsze człowiek jest świadomy. Istnieje stopniowalność naszej świadomości.
Przeszkody przejściowe: zadaniem osoby wykonującej zawód zaufania publicznego będzie przezwyciężenie tych przeszkód, np. taka przeszkodą jest: niewiedza,
Przeszkody trwałe: są one nie do przezwyciężenia, jednocześnie będą usprawiedliwiały nasze działanie, np. choroba, stereotypy
Przeszkody te będą ograniczały nasz rozsądek albo wolę. Błędy popełniane w ramach tych ograniczeń:
błędy co do faktów- wynikają najczęściej z naszej niewiedzy, najczęściej będą to błędy zawinione
błędy co do prawa- nieznajomość pewnych założeń obowiązujących w określonym systemie etycznym, moralnym czy prawnym
3 kategorie norm:
etyczne- etyka- jest stanem oczekiwania takim jaki chcielibyśmy osiągnąć, do którego dążymy
moralne- moralność- stan istniejący w danym społeczeństwie, odnoszący się do przyjmowania określonych wartości oraz sposobu ich osiągania
pozamoralne- są to normy prawne i religijne
Normy( etyczne i moralne) o charakterze hipotetycznym- podawana razem z uzasadnieniem. Normy prawne będą kategoryczne, nie ma uzasadnienia. Etyczne i moralne będą miały charakter względny tzn. będą wskazywały na obowiązek, ale będzie on uzależniony od danej sytuacji w jakiej dziennikarz się znajdzie. Normy prawne, bezwzględne. Etyczne i moralne nazywane są teleologicznymi - zostały ustanowione w sposób wtórny, przez środowisko. Normy pozamoralne maja charakter tetyczny- zostały narzucone przez określony organ.
Ideał moralny: konkretyzacja abstrakcyjnych pojęć, jest traktowany jako spersonifikowana realizacja zalecanych norm etycznych i moralnych
Obowiązek- jest traktowany jako powinność, determinacja do wykonania lub zaniechania określonych działań , podziała na pozytywne: nakazy określonego postępowania; negatywne: zakazy określonego postępowania
Sankcje:
etyczne- wymierza ją środowisko, dziennikarze wymierzają reprezentantowi określona karę
moralne- poczucie pełnego dyskomfortu, wewnętrzne poczucie winy
pozamoralne - cywilne albo karne
dziennikarz- osoba, której materiał trafia do publikacji, inni twierdzą, że musi należ do jakiegoś stowarzyszenia, inni teoretycy ze powinna mieć etat
w Polsce nie obowiązuje układ prac zbiorowych dziennikarzy. Niektórzy teoretycy mediów twierdza, że otwartość tego zawodu przekroczyła granice bezpieczeństwa, ponieważ zawód ten mogą także wykonywać przestępcy( osoby, które były karane).
Sądy koleżeńskie- mają prawo ukarania , kary to: upomnienie, nagana, publiczne upomnienie, wykluczenie ze środowiska,
Wykonywanie zawodu o charakterze intelektualnym, taki ma charakter zawód wolny