METODOLOGIA
ćw. 2- Twórczość metody naukowej [jej charakter twórczy]
Opis i wyjaśnianie.
Nauki empiryczne [indukcyjne] vs. dedukcyjne [formalne] = nauka opisowa s. normatywne
Naukowe przesłanki formułowania problemu.
Problem badawczy.
Jak przekładać wiedzę i doświadczenia na pytania badawcze?
Przedmiot zainteresowań.
Twórczy charakter metody naukowej.
de Solla Priee [?]- inteligencja a praca naukowa.
Nęcka: styl poznawczy, osobowość, korelacja itp.
Kozielecki: zdolności twórcze, giętkość myślenia, spontaniczna giętkość, giętkośc adaptacyjna, struktury [aktywność itp.] poznawcze
Typologia uczonych.
Mazur: 4 typy umysłowości uczonych:
- pionierzy
- klasycy
- symulatory
- erudyci
Cole: teoria luminarzy.
Niezależność od pola percepcji.
Dwa wymiary sposobu przetwarzania informacji:
globalność vs. konkretność
obiektywność vs. subiektywność
R Sternberg: twórczość wymaga stylu konstruowanego [też sądowniczego i ___]
4 typy rodzaju myślenia: monochromiczny, hierarchiczny, oligarchiczny i anarchiczny.
Otwartość, niezależność, wytrwałość- osobowość.
Model osobowości twórczej [nie chce mi się tego przerysowywać, mam nadzieję, że u Asi jest to ;)]
Zajęcia nr kolejny- pierwsze u Frau P.
pojęcie - termin - definicja - desygnat
pojęcie - bez charakteru językowego, szersze
termin - nazwa pojęcia
definicja - pojęcia!
desygnat - przykłady odpowiadające pojęciu bądź definicji
Denotacja- zasób wszystkich desygnatów danego pojęcia [jego definicji].
Pojęcia węższe można definiować przez pojęcia szersze, nie odwrotnie.
Dwa pojęcia o tych samych desygnatach.
Nazwy ogólne- mają więcej niż jeden desygnat, cała kategoria.
historyczne - desygnaty mają określone ramy przestrzenne i historyczne [np. Chłop polski w XIX w.] - nazwy ograniczone
uniwersalne - bez konkretnego kontekstu [chłop] - charakter otwarty
Definiendum/ Definiens.
Wg Ajdukiewicza:
- treść pełnma nazwy- wszystkie cechy desygnatów
- treść charakterystyczna nazwy- cechy tylko desygnatów
- treść konstytutywna- niezbędna
Zajęcia 4.
Rodzaje definicji:
definicje nominalne- odnoszą się do języka:
- sprawozdawcze- analityczne, w efekcie badań
- regulujące- syntetyczne, najpierw definicja, potem badanie
definicje realne- odnoszą się do wszystkich desygnatów danego pojęcia. Niepowodzenie- gdy termin jest niejednorodny.
Definiendum - np. katolicyzm
Definiens - desygnat [lub ich zbiór- denotacje] - np. Kościół katolicki
Definiowanie pojęć - sposoby:
- klasyczna [uszeregowuje automatycznie zjawiska, tworzy typologię]
- przez wyliczenie wszystkich cech wspólnych wszystkim desygnatom [miejsce przecięcia wszystkich cech]
- kontekstowe
Definicje perswazyjne - z ładunkiem emocjonalnym, zawierającym ocenę
Definicja częściowa - nie definiuje całości zjawiska.
Pole nieoznaczoności.
Zajęcia 5.
Teoria naukowa- uporządkowany zbiór, system twierdzeń tworzący sposób myślenia, wyjaśniania owego przedmiotu wg tego klucza. Składa się głównie z praw, a czasem i z innych twierdzeń. System praw nauki zintegrowany według jednorodnej zasady.
Kategorie zasad teoriotwórczych:
1. Zasada merytoryczna
- założenie dotyczy natury zjawisk objętych potem zainteresowanie danej teorii, generującym w procesie heurystycznym [czyli w procesie prowadzącym do wykrywania nowych faktów, a nie tylko heurystycznym] jej dziedzinę zainteresowań, a tym samym pełniące istotną rolę przy określaniu pojęć i praw teorii. Założenie to może mieć charakter domniemania lub wynikać z wcześniejszych badań, np. założenie „istnienia podświadomości” może być zasadą generującą proces ludzkich zachowań. Początkowo mają charakter przeczucia, że istnieje jakieś niedostrzegalne gołym okiem zjawisko, pozwalając na nowe spojrzenie na stare zjawiska. Zastosowanie nowego języka, nowe definicje pojęć. U podłoża- kilka hipotez o różnym stopniu szczegółowości opisujące ten sam problem z różnych stron.
założenie teorii - charakter heurystyczny [poznawczy]
Teoria kumulatywnego rozwoju nauki- wiele założeń stanowiących podstawę nowych teorii to wcześniej zweryfikowane teorie i uogólnienia [Kuhn= „nauka instytucjonalna”]
Paradygmat- sposób myślenia, rozumowania w danej epoce o świecie w ogóle
Kiedy kończy się heurystyczna funkcja teorii, wówczas warunkiem dalszego sposobu myślenia- np. przewrót kopernikański- rodzaj „rewolucji naukowej”.
Prawda i fałsz merytorycznych założeń teorii:
- prawdziwość założeń merytorycznych nie przesądza o prawdziwości teorii, która zostaje zweryfikowana podczas badań, ale sprawia jedynie, że sens ma szukanie odpowiedzi. Jeżeli założenia są fałszywe, wówczas pytania, jakie stawia sobie badacz, również są fałszywe. W takiej sytuacji jedynym sensownym działaniem jest znalezienie odpowiedzi znoszącej fałszywe założenia.
2. Zasada strukturalno- formalna
- zasada oparta na założeniu, że istnieją pewnego rodzaju strukturalno- formalne relacje między mechanizmami opisywanymi przez poszczególne prawa. Możemy wyróżnić teorie zbudowane wg schematu dedukcyjnego [twierdzenia teorii wiąże relacja wynikowa], które z kolei można podzielić na dedukcyjne [pionowe, wertykalne] i niededukcyjne [poziome, niewertykalne].
założenia formalne teorii - zwykle nie są przypisane do określonej dziedziny zjawisk, których dotyczy dana teoria, ale mają charakter szerszy i mogą pojawić się w różnych dziedzinach nauk. Mogą służyć jako punkt wyjścia do uporządkowania pewnych wycinków rzeczywistości i stworzenia z nich spójnej teorii.
Teorie formalne mogą być uporządkowane wg zasad:
- teorie synchroniczne - abstrahując od czasowego przebiegu i następstwa zdarzeń
- teorie diachroniczne - koncentrują się przede wszystkim na następstwie czasu, mogą też uwzględniać jedynie mechanizmy przyczynowe.
Typy teorii:
pionowe- wertykalne - zbudowanie wg schematu dedukcyjnego - twierdzenia powiązane są elementami wynikania
poziome- horyzontalne - niededukcyjne, poszczególne prawa nie są połączone stosunkiem wynikania, pozostają względem siebie niezależne.
Założenie formalne teorii:
- konstruując teorię, której strukturę określa zasada formalna, zakładamy pewien schemat możliwych relacji między zmiennymi czy prawami odnoszącymi się do danej dziedziny rzeczywistości zakładamy, że zmienne występujące w tych twierdzeniach połączone są siecią powiązań przyczynowo- skutkowych.
Strukturalne modele teorii- to formalne schematy możliwych relacji między zależnościami rządzącymi daną dziedziną zjawisk.
Zasięg teorii:
- o tym decydują pojęcia występujące w twierdzeniach teorii. Do zasięgu odnosi się analiza
- błędem jest uznawanie, że jeśli teoria odnosi się do zjawisk o szerszym zasięgu, jest bardziej ogólna niż ta opisująca zjawiska o mniejszym zasięgu.
Koncepcja „teorii średniego zasięgu” Mertona:
- wynika z przyjęcia błędnego założenia, że ogólne teorie społeczne to takie, które w sposób jednorodny wyjaśniają całość społecznych zachowań ludzi i funkcjonowanie systemów społecznych. Merton zaproponował, żeby pócz teorii ogólnych budować też teorie „średniego zasięgu” - mające ograniczoną stosowalność. Przyporządkowują one hipotezy z określonej dziedziny. Błędne jest jednak sądzenie, że teorie dot. szerszego zasięgu mają bardziej ogólny charakter niż te dotyczące mniejszego zasięgu.
SYSTEMATYZACJE [z pracy domowej]
Systematyzacja przedmiotowa:
Klasyfikacja twierdzeń na zasadzie wspólnego przedmiotu [przedmiot= zdarzenia, własności, zmienne].
Nie wznosi zbyt dużego uporządkowania do wiedzy teoretycznej, ale często jest niezbędnym etapem do bardziej uporządkowanych i spójnych systemów twierdzeń.
Inna nazwa: inwentarz twierdzeń.
Trzy typy inwentarza twierdzeń- zbiorów twierdzeń:
inwentarz czynników [przyczyn] zjawiska
inwentarz funkcji [następstw, skutków] zjawiska
inwentarz własności zjawiska.
Inwentarz czynników i funkcji- konieczny dla teorii czynnikowych i funkcjonalnych.
Postaci inwentarza własności:
zbiór ogólnych twierdzeń do własnościach przedmiotów
budowa definicji syndromatycznej zjawiska.
Uzyskanie opisu ogólnych własności zjawisk danego typu, który jest jednocześnie teorią danego typu zjawiska - systematyzacja typologiczna.
Czynnikowa systematyzacja zespołu przyczyn skutku:
Pokazanie, jak poszczególne czynniki zjawiska są od siebie zależne w jego wywołaniu; ustalenie, czy poszczególne przyczyny powodują zajście wspólnego skutku w sposób bezwarunkowy, czy są w działaniu zależne od innego [jakiego?] czynnika.
Podstawą klasyfikacja zależności przyczynowych i wyodrębnienie w nich różnych typów zależności warunkowych.
Klasyfikacja zależności:
zależności pośrednie
zależności bezpośrednie
zależności wzajemnie bezpośrednie.
Konieczność odpowiedzi na kolejne pytania dla każdej pary przyczyn:
Czy któryś z czynników wywołuje zjawisko za pośrednictwem drugiego czynnika, czy też żaden z nich nie oddziałuje na zjawisko za pośrednictwem drugiego? [Czy poszczególne czynniki są między sobą powiązane na mocy przyczynowych praw następstwa zdarzeń, czy też są od siebie przyczynowo niezależne?] Wyróżnienie zależności warunkowych lub bezwarunkowych.
Jeśli czynniki nie wpływają na zjawisko za pośrednictwem drugiego, to czy czynniki są istotnymi składnikami wzajemnie się dopełniającymi do warunku wystarczającego zjawiska, czy też oba czynniki stanowią addytywne warunki wystarczające zjawiska, bądź składniki istotne alternatywnych warunków zjawiska?
Możliwe sytuacje mieszane: jeden czynnik wywołuje zjawisko bezpośrednio, jak i za pośrednictwem drugiego czynnika.
Jaka jest „wartość strategiczna” czynnika? [Czynniki „strategiczne”, które mogą być dopełnione do warunku wystarczającego przez różne inne czynniki, posiadają dużą wartość prognostyczną dla przewidywania zjawiska.]
Rezultatem uporządkowanie układu związków między czynnikami/ zmiennymi niezależnymi ze względu na zmienną zależną.
Systematyzacja funkcjonalna:
Elementy składowe systemu są połączone określonymi zależnościami.
Konieczne ustalenie zarówno funkcjonalnych zależności, jak i niezależności między elementami układu.
Rozpatrzenie wpływu- funkcji elementy na system jako całość.
Klasyfikacja wartości zmiennych w układzie:
- eufunkcjonalne [funkcjonalne]- mają korzystny wpływ na system
- dysfunkcjonalne- mają szkodliwy wpływ na system
- funkcjonalnie obojętne- nie wpływają na system ani korzystnie, ani niekorzystnie.
Analiza cech zmiennych wskazujących na funkcjonalność/ dysfunkcjonalność.
Klasyfikacja funkcji:
- funkcje jawne- widoczne na pierwszy rzut oka
- funkcje zamierzone- zaplanowane następstwa funkcjonowania
- funkcje ukryte- nieoczywiste skutki działania elementu na system.
Wyodrębnienie niezbędników funkcjonalnych- podklasy korzystnych dla układu zmiennych, które są niezbędne dla jego funkcjonowania.
Wyodrębnienie równoważników funkcjonalnych- podklasy cech eufunkcjonalnych, które mogą się wzajemnie zastępować.
Zastosowanie m.in. w badaniach socjologicznych.
Zastrzeżenie: możliwość wprowadzania wartościowania.
Prosta systematyzacja dedukcyjna:
Uporządkowanie zbioru twierdzeń według relacji wynikania pozwalającej wyjaśnić prawo mniej ogólne przez prawo ogólniejsze.
Relacja wynikania przy przyjęciu tezy orzekającej zachodzenie stosunku zakresowego podporządkowania między pojęciami twierdzeń tak, że zjawiska oznaczane przez pojęcia prawa pochodnego są podklasą zjawisk oznaczanych przez pojęcia prawa nadrzędnego- jedno prawo jest bardziej ogólne od drugiego.
Wyjaśnienie prawa pochodnego przez wskazanie nadrzędnego i uzasadnienie tezy zakresowej.
konieczność przyjęcia dodatkowych przesłanek o charakterze twierdzeń ogólnych lub historycznych do wyjaśnienia prawa pochodnego o następniku węższym niż prawo nadrzędne.
Dodatkowe własności poprzednika twierdzenia pochodnego są teoretycznie nieistotne z punktu widzenia wyjaśnianych zależności.
Jeżeli jakiś element specyficzny dla sytuacji, o której orzeka prawo pochodne, nie jest obojętne dla jego prawdziwości, prawo nadrzędne powinno zostać zmodyfikowane.
Sytuacje twierdzenia zakresowego:
Twierdzenie zakresowe jest zdaniem analitycznym- prawdziwość wynika z samego znaczenia występujących w nim terminów.
Prawo pochodne wynika z prawa nadrzędnego ze względu na znaczenie terminów występujących w obu prawach.
Mała wartość poznawcza pochodnych twierdzenia.
Twierdzenie zakresowe jest twierdzeniem empirycznym- pośrednio lub bezpośrednio podlega kontroli obserwacji.
Terminy praw obu poziomów muszą być zdefiniowane niezależnie od siebie.
Często- gdy prawa zostały sformułowane i sprawdzone niezależnie od siebie, a później odkryto, że jedno z nich wyjaśnia drugie.
Zdanie empiryczne stwierdza, że zjawiska niższego piętra wśród swoich cech posiadają też taką własność, którą zawierają zjawiska opisywane przez prawo ogólniejsze.
Teza zakresowa może okazać się fałszywa- wtedy twierdzenie orzekające wymaga przyjęcia innych praw nadrzędnych.
Teorie zaksjomatyzowane:
Zbudowane wg reguł umożliwiających ustalenie stosunku wynikania między zespołem twierdzeń uznanych za przesłanki a resztą twierdzeń stanowiących ich logiczne konsekwencje.
Struktura "dwupiętrowa".
Aksjomat- twierdzenie naczelne, postulat teorii.
Aksjomatyzacja twierdzeń- proces porządkowania zbioru twierdzeń ogólnych w taką teorię.
Reguły aksjomatyzacji teorii:
1. Wyróżnienie terminów pierwotnych- niedefiniowalnych.
2. Wyróżnienie twierdzeń naczelnych- aksjomatów- niezależnych i niesprzecznych, oraz twierdzeń pochodnych, dających się wyprowadzić z aksjomatów.
Warunek najmniejszej liczby terminów pierwotnych i postulatów.
Uzyskanie teorii, gdzie z małej liczby aksjomatów i z użyciem niewielkiej liczby terminów pierwotnych możemy wyprowadzić mniejszą lub większą liczbę twierdzeń będących logicznymi konsekwencjami kombinacji aksjomatów.
W naukach dedukcyjnych:
- aksjomatyzacja zbioru twierdzeń umożliwia dowodzenie ich prawdziwości
- aksjomaty przyjmowane bez dowodu.
W naukach empirycznych:
- empiryczna prawdziwość jest pewna, gdy prawdziwe są postulaty teorii
- zaksjomatyzowanie teorii umożliwia jedynie kontrolę zachodzących w niej stosunków wynikania. Przesłanek dla dowodów zasadności jej twierdzeń musi dostarczyć obserwacja.
Zalety systemu zaksjomatyzowanego:
- brak sprzecznych twierdzeń pochodnych
- oszczędność opisu, spójność konstrukcji
- obserwacje zgodne z jednym z praw pośrednio potwierdzają inne twierdzenie
- obserwacje niezgodne z jednym z praw obalają inne
- dostarczenie ważnych dyrektyw w strategii badań weryfikacyjnych.