Psychologia rozwoju człowieka
- na podstawie :
Koncepcji psychospołecznej E.H. Ericksona
Koncepcji poznawczej J. Piageta
Monika Tyszkiewicz & Aleksandra Zarek
Szczecin 2006
Erik H. Erikson
1902-1994
KONCEPCJA PSYCHOSPOŁECZNA
Biografia
Urodzony 15. 06. 1902 r. Frankfurt, Niemcy
Studia artystyczne
Ok. 1927 r. nauczyciel w eksperymentalnej szkole Dorothy Burlingham w Wiedniu,
Podjęcie psychoanalizy u Anny Freud i zdobycie certyfikatu psychoanalityka w 1933 r.
Ślub z Joan Serson i podjęcie pracy psychoanalityka dziecięcego w Harvard Medical School w Bostonie
1938 r. - objęcie stanowiska na Uniwersytecie Yale i rozpoczęcie badań w Rezerwacie Siuksów w Południowej Dakocie
1939 r. - badania nad rozwojem dziecka na Uniwersytecie Kalifornijskim i zmiana nazwiska
1950 r. - ukazanie się pierwszej książki „Dzieciństwo i społeczeństwo”.
1950 r. - rezygnacja z profesury Uniwersytetu Kalifornijskiego i podjęcie pracy psychoanalityka w klinice w Massachussets
1960 r. - nominacja na profesurę Uniwersytetu Harvarda
1970 r. - przejście na emeryturę
Zmarł w 1994 roku.
Teoria
Zdaniem Eriksona stadia życia człowieka od urodzenia do śmierci są kształtowane przez wpływy społeczne wchodzące w interakcję z fizycznie i psychologicznie dojrzewającym organizmem.
A więc o rozwoju jednostki decydują po części genetyczne predyspozycje a częściowo środowisko społeczne, w którym ona wzrasta.
Zasada epigenetyczna
Zasada epigenetyczna - „wszystko, co się rozwija, ma podłoże, i z tego podłoża wyłaniają się poszczególne części, przy czym każda część ma swój czas szczególnej dominacji, dopóki nie wyłonią się wszystkie części, tworząc funkcjonalną całość”
(Identity: youth and crisis, 1968, s. 92)
Psychospołeczna teoria rozwoju
Według Eriksona rozwój człowieka przebiega na drodze kolejno następujących ośmiu stadiów.
Każde z nich wiąże się z koniecznością rozwiązania określonego kryzysu tożsamości i wykształcenia odpowiedniej cechy - cnoty pomocnej w dalszym rozwoju jednostkowym.
Poszczególne stadia wymagają tworzenia coraz bardziej złożonych relacji społecznych.
Formy nieprzystosowania
Optymalne rozwiązanie kryzysu rozwojowego oznacza wykształcenie zbalansowanej tendencji do reagowania na otoczenie, którą Erikson określa mianem cnoty.
Jednakże może rozwinąć się także tendencja nie zbalansowana, zaburzona - związana z nadmiarem pozytywnego i niedomiarem negatywnego aspektu kryzysu lub odwrotnie. Zaburzenie to może negatywnie wpływać na dalszy rozwój osobowości jednostki i prowadzić do jej nieprzystosowania społecznego.
I. Stadium oralno-sensoryczne
(0 - 1 r. ż.)
podstawowa ufność a podstawowa nieufność
Gdy rodzice zapewniają niemowlęciu powtarzalność, konsekwencję i ciągłość doświadczeń, rozwija ono przekonanie, że świat jest bezpiecznym, przyjaznym miejscem a ludzie godni zaufania. Poprzez reakcje rodziców dziecko uczy się także zaufania do siebie.
nadzieja
Nadzieja jest przekonaniem, że nawet gdy aktualna sytuacja jest niepomyślna, ostatecznie zostanie ona rozwiązana pozytywnie. Jedną z oznak, że dziecko doświadcza nadziei jest jego zdolność do czasowego tolerowania frustracji potrzeb bez uczucia niepokoju czy gniewu.
matka
nieprzystosowanie sensoryczne - wycofanie się
II. Stadium analno-mięśniowe
(2 - 3 r.ż.)
autonomia a wstyd i niepewność
Gdy opiekunowie pozwalają dziecku w miarę swobodnie badać otoczenie, rozwinie ono poczucie niezależności i samokontroli. Realistyczne oczekiwania i rozsądne ograniczenia pozwolą dziecku rozwinąć wysoką, acz realistyczną samoocenę. Nadmierne ograniczanie poprzez zawstydzanie może prowadzić do poczucia wstydu, niepewności i zwątpienia w swoje możliwości.
wola
„Wola jest rozwijającą się ciągle zdolnością dokonywania swobodnych wyborów, podejmowania decyzji, ćwiczenia się w powściągliwości i wytrwałego działania.”
rodzice
impulsywność - kompulsywność
III. Stadium genitalno-lokomocyjne
(3 - 6 r.ż.)
inicjatywa a poczucie winy
Inicjatywa wiąże się z pozytywną odpowiedzią na wyzwania środowiska, a także odpowiedzialnością i uczeniem się nowych umiejętności. Rodzice mogą zachęcić dziecko do podejmowania inicjatywy pozwalając mu wypróbowywać jego pomysły w zabawie, która dostarcza „zastępczej” rzeczywistości.
zdecydowanie
„Zdecydowanie jest odwagą rozpatrywania i osiągania cenionych celów, nie zahamowaną przez klęskę infantylnych fantazji, przez poczucie winy ani przez obezwładniający strach przed karą.”
kompleks Edypa
rodzina
bezwzględność - zahamowanie
IV. Stadium latencji
(7 - 12 r.ż.)
pracowitość a poczucie niższości
W tym stadium dziecko musi opanować swoją wybujałą wyobraźnię i poddać się kształceniu formalnemu, nauczyć się pracowitości. Powinno poznać nagrody, jakie przynosi wytrwałość i pilność, poznać „smak” sukcesu. Jeśli dziecko jest niezdolne do uporania się z zadaniami i wymaganiami środowiska społecznego, może rozwinąć się i niego poczucie niższości, poczucie, że jest kimś gorszym.
kompetencja
„Kompetencja jest swobodnym korzystanie ze swej zręczności i inteligencji przy wykonywaniu zadań, nie zaburzonym przez infantylne poczucie niższości.”
środowisko szkolne
wąska specjalizacja - bezwład
V. Stadium adolescencji
(12 - ok. 18 r.ż.)
tożsamość a pomieszanie tożsamości
Tożsamość ego oznacza bycie świadomym swych indywidualnych cech (upodobań, celów, zdolności, ograniczeń itd.) oraz ich dopasowania do wymagań społecznych. Osiągnięcie tożsamości ego wymaga zintegrowania wiedzy o sobie oraz o rolach i wymaganiach społecznych w spójny obraz siebie.
wierność
„Wierność jest zdolnością dotrzymywania swobodnie przyjętych przez siebie zobowiązań, wbrew nieuniknionym sprzecznościom systemów wartości.”
grupy rówieśnicze, modele
fanatyzm - wyobcowanie
VI. Stadium genitalne
(ok. 20 - 30 r.ż.)
bliskość a izolacja
W tym stadium młodzi ludzie są gotowi do połączenia swej tożsamości z innymi bez obawy „zatracenia” swego ja. Poszukują oni bliskich związków, partnerstwa, afiliacji i są przygotowani do ukształtowania w sobie siły potrzebnej do wywiązania się z tych zobowiązań , mimo poświęceń, jakich może to wymagać. Przejściowe poczucie izolacji jest niezbędnym warunkiem dokonywania wyboru, ale może też doprowadzić do poważnych problemów osobowościowych.
miłość
„Miłość jest wzajemnym oddaniem, nieustannie łagodzącym antagonizmy nieodłącznie towarzyszące wspólnemu działaniu.”
bliscy, przyjaciele
rozwiązłość - wyłączenie
VII. Stadium twórczości
(ok. 30 - 50 r.ż.)
twórczość a stagnacja
Stadium twórczości charakteryzuje zainteresowanie tym, co się tworzy - potomstwem, produktami, ideami - oraz formułowaniem i ogłaszaniem wskazówek i wytycznych dla nadchodzących pokoleń. Gdy zdolność tworzenia jest słaba lub nie ma możności przejawienia się, następuje regres osobowości i pojawia się poczucie zubożenia i stagnacji.
opiekuńczość
„Opiekuńczość jest rozszerzającą się troską o to, co stworzyła miłość, konieczność lub przypadek; przezwycięża ona ambiwalencję związaną z nieodwracalnym obowiązkiem.”
domownicy, współpracownicy
przerost - odrzucenie
VIII. Stadium integralności
(ok. 60 → r.ż.)
integralność a rozpacz
Integralność to stadium, które osiąga się po sprawowaniu opieki nad rzeczami i ludźmi, wytworami i ideami i po przystosowaniu się do sukcesów i porażek życiowych. Dzięki tym dokonaniom jednostka dostrzega cel i sens swojego życia, akceptuje swoje wybory i doświadczenia. Gdy „rachunek życia” jest wypada niekorzystnie i zarazem człowiek czuje, że jest już za mało czasu by zmienić styl życia, może on doznawać żalu i rozpaczy.
mądrość
„Mądrość jest to bezstronne zainteresowanie samym życiem w obliczu samej śmierci”. Pozwala zaprezentować młodszym pokoleniom styl życia charakteryzujący się poczuciem pełni i kompletności, pomimo bliskości śmierci i pewnej bezradności i zależności pojawiających się pod koniec życia.
ludzkość, społeczeństwo
arogancja - pogarda
Stadia rozwoju wg Piageta:
jak myślą dzieci
Funkcjonowanie umysłu zależy od dwóch procesów biologicznych:
ORGANIZACJI
ADAPTACJI
ORGANIZACJA
Wszyscy ludzie są nastawieni na organizowanie swoich obserwacji
i doświadczeń w spójny układ znaczeń
ADAPTACJA
Dotyczy dopasowywania starego układu znaczeń do nowych obserwacji i doświadczeń
Przybiera dwie postacji:
ASYMILACJI
AKOMODACJI
ASYMILACJA
Dopasowywanie nowych informacji do istniejących schematów myślowych
AKOMODACJA
Zmiana lub przekształcenie istniejących schematów pod wpływem nowych informacji
Stadia rozwoju poznawczego
Sensoryczno - motoryczne
Przedoperacyjne
Operacji konkretnych
Operacji Formalnych
I. Stadium sensoryczno - motoryczne
Od urodzenie do dwóch lat
Dziecko uczy się poprzez konkretne działania: patrzenie, dotykanie, słuchanie, wkładanie przedmiotów do ust
„Myślenie” polega na koordynowaniu informacji sensorycznych z ruchami ciała
Największym odkryciem dziecka jest trwanie przedmiotów
Jest to początek myślenia wyobrażeniowo - pojęciowego
II. Stadium przedoperacyjne
Od dwóch do siedmiu lat
Dziecko potrafi myśleć ale nie potrafi rozumować
Nie rozumie abstrakcyjnych zasad ani przyczyny i skutku
Myślenie dziecka jest egocentryczne - nie potrafi przyjąć punktu widzenie innych osób
Dzieci nie mają poczucia stałości, czyli zrozumienia, że właściwości fizyczne nie zmieniają się, gdy zmienia się kształt lub wygląd ptrzedmiotów
III. Stadium operacji konkretnych
Od 6/7 lat do 11
Dzieci zaczynają rozumieć zasady stałości, odwracalności oraz przyczyny i skutku
Pojmują naturę tożsamości
Słaba zdolność rozumienia bardziej abstrakcyjnych idei i myślenia dedukcyjnego
Myślenie opiera się na konkretnych doświadczeniach i pojęciach
Zdolność rozumienia porządku seryjnego
IV. Stadium operacji konkretnych
Od 12 lat do dorosłości
Początek rozumowania abstrakcyjnego
Nastolatki potrafią rozumować na temat sytuacji, których nie doświadczyły bezpośrednio
Przechodzenie od operacji konkretnych do rozumowania dedukcyjnego
Podsumowanie
S. sensoryczno - motoryczne (0-2)
S. przedoperacyjne
(2-7)
Poczucie trwania przedmiotów
Początek myślenia symbolicznego
Rozszerzenie zastosowania symboli i jezyka
Podsumowanie
S. operacji konkretnych (6-11)
S. operacji konkretnych (12-)
Rozumienie stałości, tożsamości i porządku seryjnego
Rozumowanie abstrakcyjne
Zdolność porównywania i klasyfikowania idei