Monodram:

• gatunek dramatyczny, w którym występuje tylko jeden wypowiadający;

• utwór stanowi w całości jeden monolog - szereg replik na domyślne wypowiedzi partnerów założonej rozmowy; silnie udialogizowany (imituje rozmowę);

• wypowiedź jest kierowana do publiczności teatralnej, do jakiegoś domniemanego audytorium, do konkretnej osoby nieobecnej na scenie; bohater zwraca się do odbiorcy tak, jakby znał jego wypowiedzi, które nigdy nie są w tekście werbalizowane;

• zazwyczaj jednoaktówka;

• np. „Głos człowieka” J. Cocteau, „Śmieszny staruszek” T. Różewicza, „Ucho, gardło, nóż” V. Rudan;

• teatr jednego aktora: formę monodramu uzyskują liczne utwory poetyckie lub narracyjne (np. „Listy” J. de Lespinasse w realizacji scenicznej H. Mikołajskiej).

Farsa:

• odmiana komedii przedstawiająca błahy konflikt;

• posługuje się prostymi środkami komizmu sytuacyjnego; celem jest wywołanie gwałtownego śmiechu widza;

• żywa i swobodnie skomponowana akcja, pełna nagłych zwrotów i zawikłań, zazwyczaj osnuta wokół zabawnej intrygi lub nieporozumienia;

• szyderczo wyolbrzymia podpatrzone, śmieszne strony życia codziennego;

• poprzednikami farsy były w lit. antycznej takie zjawiska, jak komedie Arystofanesa.

• ukształtowała się we Francji w XII w., rozkwit i usamodzielnienie: XV - XVI w.; początkowo farsa była małym utworem komicznym, częściowo improwizowanym; bezpośrednim źródłem farsy były intermedia;

• arcydziełem średniowiecznej farsy francuskiej był „Mistrz Pathelin” (ok. 1465);

• wywarła wpływ na późniejszy rozwój komedii; elementami farsy posługiwali się najwybitniejsi dramatopisarze europejscy (Molier „Chory z urojenia”, Szekspir „Komedia omyłek”);

• w Polsce farsy były tłumaczone i adaptowane na polskich warunków. Do tej formy sięgali komediopisarze stanisławowscy (Franciszek Zabłocki), w XIX w. - Aleksander Fredro („Damy i huzary”);

• farsa zaliczała się zawsze do „niskich” odmian komedii; w XIX i XX w. należy do repertuaru teatrów rozrywkowych i bulwarowych;

• elementy farsy + satyrycznie ujęta, poważna problematyka społeczna, polityczna lub obyczajowa → tragifarsa.

Intermedium:

• w dawnym dramacie religijnym lub świeckim: niewielki utwór sceniczny wystawiany w przerwach między aktami sztuki lub częściami widowiska;

• charakter komiczny, komiczno-satyryczny;

• płynne granice gatunkowe (scenki pantomimiczne, improwizowane, monologi, wypowiedzi chóralne)

• cele: parodia, satyra, efekt humorystyczny; później w teatrze jezuickim - dydaktyka;

• tematyka: dowolna, nie musiały wiązać się tematycznie z całością sztuki; obiegowe anegdoty, facecje; aktualne wydarzenia, realia obyczajowe;

• język potoczny (lepszy kontakt z widownią);

• typy bohaterów: Chłop, Pan, Sługa, Żołnierz. Znaczące nazwiska: Nicwartski, Moczygębski, Dybidzban;

• w Polsce: pierwsze zapisane intermedium pochodzi z „Sądu Parysa” J. Kochera (I połowa XVI wieku); rozkwit gatunku - XVI i XVII w., wszystkie ówczesne typy scen (dworska, szkolna, ludowa);

• najbardziej znane intermedia znajdują się w:

→ „Tragedii o polskim Scylyrusie” (J. Jurkowski)

→ „Z chłopa król” (P. Baryka)

• intermedium dało początek rozmaitym gatunkom dramatycznym w różnych lit. narodowych (m.in. farsa);

• forma intermedium upadła wraz z teatrem szkolnym w XVIII w.; najdłużej przetrwała w ludowych jasełkach.

---