Nowe wskazania do profilaktycznej podaży witaminy E dr n. med. Kamil Hozyasz
z Kliniki Pediatrii Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie W 1922 r. H.M. Evans i K.S. Bishop odkryli, że dowóz witaminy E jest niezbędny dla zachowania płodności. Dzięki swojej hydrofobowości lokalizuje się ona przy błonach komórkowych i chroni nienasycone kwasy tłuszczowe i fosfolipidy przed utlenieniem, inicjowanym przez wolne rodniki. Najwięcej witaminy znajduje się na wewnętrznej błonie mitochondriów - miejscu najaktywniejszego transportu elektronów. Nadal niewiele wiemy na temat molekularnego podłoża działań witaminy E. Mianem witaminy E nazywa się pochodne tokolu i tokotrienolu. -, -, γ-, δ-tokoferole i tokotrienole różnią się liczbą i miejscem podstawienia grup metylowych. Pomimo większej zawartości w diecie γ-tokoferolu niż -tokoferolu (i jednocześnie podobnego wchłaniania) na RRR--tokoferol przypada zwykle ok. 90% aktywności witaminy E badanej w tkankach. Najlepszymi źródłami witaminy są: oleje roślinne, orzechy i zielone warzywa liściaste (np. natka pietruszki, szpinak). Gotowanie w małym stopniu niszczy witaminę. Jest ona natomiast szczególnie wrażliwa na działanie promieniowania ultrafioletowego i tlenu. Dla prawidłowego wchłaniania tokoferolu w jelicie niezbędna jest - podobnie jak w przypadku innych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach - prawidłowa emulsyfikacja treści pokarmowej. Zwiększona podaż w diecie otrąb pszenicznych, pektyn i alkoholu zmniejsza biodostępność witaminy. Przyjmowanie witaminy A w dużych dawkach powoduje obniżenie stężenia tokoferolu w surowicy. W niedoborach witaminy E wzrasta zawartość cholesterolu w ścianie tętnic, płytki krwi cechują się zwiększoną agregacją, zmniejsza się wytwarzanie prostacyklin - co sprzyja rozwojowi miażdżycy. Niedobory prowadzą także do zmniejszenia oporności erytrocytów, zwiększenia drażliwości, zaburzeń oddychania i snu, uszkodzenia obwodowego i centralnego układu nerwowego, retinopatii, zaników mięśni szkieletowych. Tokoferol wywiera działanie przeciwnowotworowe. Najczęstszymi przyczynami ciężkiej hipowitaminozy są: wcześniactwo, zaburzenia wchłaniania tłuszczów, jak np. w mukowiscydozie, cholestazie, chorobie trzewnej. Podaż przekraczająca 2150 mg/dobę może powodować objawy hiperwitaminozy: krwawienia, zaburzenia agregacji płytek krwi i upośledzenie układu odpornościowego. Zaburzenia hemostazy prawdopodobnie są spowodowane hamującym wpływem tokoferolu na procesy krzepnięcia, zależne od witaminy K. Liczne badania epidemiologiczne wskazują na celowość suplementacji witaminą E jako metody zmniejszania ryzyka rozwoju raka, choroby niedokrwiennej serca, zaćmy i chorób infekcyjnych. Tokoferol zwiększa aktywność kinazy kreatyninowej i prawdopodobnie zmniejsza stopień peroksydacji lipidów na skutek wysiłku fizycznego. W ostatnich latach zauważono, że: - stężenia witaminy są niższe u płodu i zależą od stężenia u matki, - istnieje zależność pomiędzy małą masą urodzeniową a małymi stężeniami -tokoferolu we krwi pępowinowej, - suplementacja witaminą E w okresie ciąży zmniejsza ryzyko urodzenia potomstwa z wadami wrodzonymi przez zwierzęta laboratoryjne. Przypuszczalnie działanie ochronne występuje i u ludzi, - kobiety w stanie przedrzucawkowym mają małe stężenia -tokoferolu we krwi, - wzrasta zapotrzebowanie na witaminę w czasie laktacji. W 10 edycji Recommended Dietary Allowances zalecane jest spożycie 10 mg -tokoferolu/dobę przez dorosłych mężczyzn i 8 mg przez kobiety. Normy polskiego Instytutu Żywności i Żywienia przewidują spożycie (norma zalecana) 12 mg witaminy przez kobiety ciężarne i 14 mg przez karmiące piersią. Obecnie dla osób narażonych na zwiększony stres oksydacyjny (np. w ciąży) rekomendowane jest spożycie -tokoferolu w dawce 20 mg/dobę. Wydaje się celowe popularyzowanie wśród kobiet planujących macierzyństwo nie tylko suplementacji kwasem foliowym ale i witaminą E. Podobnie istotne jest utrzymywanie odpowiednio wysokiej podaży witaminy E w okresie ciąży i laktacji. Skomponowanie i realizacja diety zapewniającej dobową podaż -tokoferolu w ilości 20 mg/dobę nie jest łatwe - w tabeli 1 zestawiono zawartość witaminy w różnych produktach spożywczych. Do stosowania witaminy w postaci tabletek (np. preparatu mineralno-witaminowego Duovit, 1 tabl. = 10 mg witaminy E) warto zatem zachęcać nie tylko osoby z chorobą niedokrwienną serca ale i kobiety w wieku reprodukcyjnym. W zależności od upodobań dietetycznych kobiety może być korzystne przyjmowanie Duovitu codzienne lub kilka razy w tygodniu. Tabela 1. Zawartość witaminy E w wybranych produktach spożywczych w przeliczeniu na 100 g części jadalnych. Produkty o bardzo niskiej zawartości witaminy E (< 0,1 mg/100 g)
- brukiew, rzodkiewka, białko jaja kurzego 0,00 mg
- czosnek 0,01 mg
- kefir 1,5% tłuszczu, kasza jęczmienna, perłowa, płatki ryżowe błyskawiczne 0,02 mg
- mleko pasteryzowane 2% tłuszczu, kalafior, kukurydza kolby, buraki 0,03 mg
- słonina 0,04 mg
- ziemniaki, bób świeży 0,05 mg
- mleko pasteryzowane 3,5% tłuszczu 0,06 mg
- gruszka 0,08 mg
- kurczak/indyk pierś, groch ziarno 0,09 mg
Produkty o przeciętnej zawartości witaminy E (0,1-1 mg/100 g)
- płatki owsiane, porzeczki czerwone, ananas 0,1 mg
- fasolka po bretońsku z boczkiem, flaki, groszek zielony świeży, melon, truskawki 0,13 mg
- kurczak udko 0,15 mg
- schab wieprzowy, pomarańcze 0,20 mg
- wątróbki drobiowe, bagietki francuskie 0,25 mg
- pomidory, mąka pszenna, krupczatka, camembert pełnotłusty 0,34 mg
- chleb zwykły, ementaler tłusty, sałata, kakao 20%, baranina udziec, gruszki suszone 0,40 mg
- brokuły, pory, sałatka z marchwi i jabłek 0,50 mg
- wieprzowina karkówka, czekolada mleczna, jabłka 0,65 mg
- graham 0,76 mg
- makaron lubelski ekstra 0,85 mg
- mąka pszenna typ 850, orzechy włoskie 0,95 mg
Produkty zasobne w witaminę E (1-3 mg/100 g)
- porzeczki czarne, dynia 1 mg
- móżdżek cielęcy, śledź 1,05 mg
- mango 1,12 mg
- okoń, orzechy kokosowe wiórki 1,28 mg
- masło wiejskie 1,40 mg
- makrela 1,52 mg
- kapusta biała świeża, pietruszka liście 1,70 mg
- szparagi, szpinak 1,80 mg
- żółtko jaj kurzych 2,05 mg
- krewetki 2,85 mg
Produkty będące najbogatszym źródłem witaminy E
- orzechy ziemne 7,31 mg
- olej arachidowy 9,90 mg
- masło roślinne, margaryny - np. Delma(r) 10 mg
- olej sojowy 10,50 mg
- olej rzepakowy 18,90 mg
- migdały słodkie 23,96 mg
- orzechy laskowe 38,44 mg
- olej słonecznikowy 38,70 mg
Piśmiennictwo 1. Blumberg J.B.: Dietary reference intakes for vitamin E. Nutrition 1999, 15:797-799. 2. Chappell L.C. et al.: Effect of antioxidants on the occurrence of pre-eclampsia in women at increased risk: a randomised trial. Lancet 1999, 354:810-816. 3. Evans W.J.: Vitamin E, vitamin C and exercise. Am. J. Clin. Nutr. 2000, 72 (supl):647S-652S. 4. Łoś-Kuczera M., Piekarska J.: Skład i wartość odżywcza produktów spożywczych, część II-VII, PZWL Warszawa 1988, 156-197. 5. Reece E.A. et al.: Prevention of diabetic embryopathy in offspring of diabetic rats with use of a coctail of deficient substrates and an antioxidant. |
|