Zarys historii koszykówki
Konkurs na grę
Rada Pedagogiczna w Springfield YMCA Sport College (Massachusetts) rozpisała w 1891 roku konkurs na grę potrzebną do zimowej zaprawy dla lekkoatletów i rugbistów oraz atrakcyjną dla młodzieży w okresie zimy. W wyniku konkursu za najlepszy uznano projekt 30-letniego wówczas dr. Jamesa Naismitha, Kanadyjczyka (ur. 6 grudnia 1861 r. w miejscowości Almonte, w kanadyjskim stanie Ontario; zm. 28 grudnia 1939 r. w Lawrence, w amerykańskim stanie Kansas), który od roku był nauczycielem w Springfield. Opracował on na podstawie dotychczas znanych mu różnych gier trzynaście zasad (także moralnych) nowej dyscypliny, która została później przychylnie przyjęta przez tamtejszą młodzież i pozostałych nauczycieli. Chodziło m.in. o grę na ograniczonym polu, pozbawioną przemocy (religia), wyrabiającą szybkość i zręczność, mającą niezbyt wysoki od ziemi cel. Naismith założył, iż grać należy okrągłą piłką z pomocą rąk, nie biegać z piłą lecz ją podawać, zaś każdy mógł stać tam, gdzie chciał. Zabroniony był kontakt fizyczny i wszelka przemoc.
Basketball
W grudniu 1891 roku w sali gimnastycznej YMCA przy Armory Street w Springfield zawieszono na balustradzie dwa kosze wiklinowe na wysokości 3.048 cm (co zostało minimalnie skorygowane i pozostało do dziś). Dwie 9-osobowe drużyny studentów Scholl of Christian Workers rozegrały 21 grudnia 1891 roku pierwsze nieoficjalne spotkanie według zasad opracowanych przez Naismitha. 15 stycznia 1892 roku te zasady ukazały się w piśmie YMCA "The Triangle". Wtedy też - na wniosek studenta Franka Mahana - przyjęto nazwę basketball.
Pierwszy mecz
11 marca 1892 roku w obecności ok. 200 widzów odbył się pierwszy oficjalny mecz koszykówki między drużyną nauczycieli a drużyną studentów YMCA College w Springfield. Wygrali studenci 5:1. Punkt dla nauczycieli zdobył Amos Alonzo Stagg.
W kwietniu 1892 roku w "New York Times" ukazało się pierwsze sprawozdanie z meczu koszykówki. W tym też roku Lew Alen z Hartford (Connecticut) wprowadził po raz pierwszy metalową obręcz w miejsce dawnego kosza wiklinowego.
22 marca 1893 roku w Smith College Northamton (Massachusetts) odbył się pierwszy mecz koszykówki drużyn kobiecych, którego jednak żaden mężczyzna nie mógł obejrzeć. Po prostu: bardzo dbano o to, by pod żadnym pozorem widzami tej gry w wykonaniu kobiet nie byli panowie. Pozostało z tamtych czasów zdjęcie, na którym uwidoczniono moment, gdy występująca w białym stroju niejaka Senda Berenson podrzuca piłkę między kilka dziewcząt odzianych w szkolne uniformy z długimi spódnicami, na rozpoczęcie meczu koszykówki.
27 grudnia 1893 roku w Paryżu został rozegrany pierwszy mecz koszykówki na kontynencie europejskim. Wkrótce okazało się, że koszykówka jest znaną dyscypliną na niemal całym świecie.
Początki organizacji
W 1895 roku zostały sformułowane zasadnicze przepisy dzisiejszej koszykówki. Równocześnie następował jej szybki rozwój zarówno w USA, jak i innych krajach na wszystkich kontynentach. Za oceanem doszło do zawiązania zupełnie nowej organizacji, która zajęła się utworzeniem pierwszej w świecie ligi profesjonalnej ? prekursorki słynnej dziś Nacional Basketball Association.
Na igrzyskach olimpijskich w 1904 roku w St. Louis odbyły się pokazowe mecze koszykówki. Udział w nich wzięły teamy Bufflo Germans, Chicago i New York. Jednak do programu igrzysk dyscyplina ta - w męskim wykonaniu - została wprowadzona dopiero w 1936 roku (Berlin - wygrali Amerykanie, a pierwszą piłę podrzucił 75-letni wówczas James Naismith). Kobiety na olimpijski debiut czekały do 1976 roku (Montreal - zwycięstwo ZSRR).
W latach 1908-1910 rozpoczęły się powszechne próby spopularyzowania koszykówki wśród kobiet i dziewcząt. Wprowadzono drobną modyfikację zasad gry, ułatwiając paniom trafianie do kosza. W 1924 roku odbył się w Paryżu, w trakcie VIII Igrzysk Olimpijskich, turniej kobiet z udziałem ośmiu drużyn.
Pierwsze próby zrzeszenia narodowych federacji w ogólnoświatowy związek pojawiły się już w 1930 roku, kiedy to podczas meczu Włochy ? Szwajcaria (11 maja) William Jones i Aldo Nori spotkali się i postanowili utworzyć związek i oddzielić się od Międzynarodowej Federacji Piłki Ręcznej. Jednak te odważne próby zakończyły się niepowodzeniem.
Ale co się odwlecze... W 1932 roku w Genewie (warto zaznaczyć, że szwajcarskie miasto jest od niedawna ponownie siedzibą FIBA) utworzono Międzynarodową Federację Koszykówki. Do organizacji przystąpiło osiem krajów: Argentyna, Grecja, Włochy, Łotwa, Portugalia, Rumunia, Szwajcaria i Czechosłowacja, natomiast Bułgaria i Węgry wysłały swych oficjalnych obserwatorów. Pierwszym prezydentem FIBB ? bo taki skrót miała pierwotnie organizacja ? został Leon Bouffard.
Koszykówka zdobywa świat
W 1934 roku wprowadzono koszykówkę do programu I Igrzysk Azjatyckich w Manili. Dwa lata później w Berlinie w turnieju olimpijskim zagrały zespoły 23. narodowych federacji. Startowali tam również Polacy, którzy zajęli wysokie czwarte miejsce.
W 1935 roku w Genewie odbyły się I Mistrzostwa Europy mężczyzn, a w 1938 roku I Mistrzostwa Europy kobiet. Polska drużyna odniosła wtedy wielki sukces wywalczając brązowy medal.
W 1950 roku w Buenos Aires zorganizowano I Mistrzostwa Świata mężczyzn, zaś o światowy prymat w 1953 roku w Santiago de Chile rywalizowały kobiety.
Warto też wspomnieć o baskecie dla najmłodszych. Światowe władze powołały w 1968 roku Międzynarodowy Komitet Minikoszykówki (CIM).
FIBA ? Federation Internationale de Basketball Amateur - zrzesza dziś blisko 200 krajów z wszystkich kontynentów. Federacja ta należy do najliczniejszych spośród wszystkich organizacji sportowych. Poza turniejami olimpijskimi i mistrzostwami świat organizuje mistrzostwa stref i kontynentów we wszystkich kategoriach wiekowych mężczyzn i kobiet, klubowe puchary kontynentalne (od 1958 mężczyźni, a od 1958 kobiety).
Rozwój i popularność koszykówki, którą uprawia kilkaset milionów ludzi na całym świecie, dyscyplina zawdzięcza swoim walorom sportowo-widowiskowym i doskonałej organizacji kierowanej przez wiele lat (1932 ? 1976) przez wybitnego działacza Renato Williama Jonesa, a od 1976 roku ? Borislava Stankovicia (obecnie, tzn. w 2002 roku zmienił go Patrick Baumann).
Prawie żadna nowożytna dyscyplina sportu nie rozwijała się tak szybko, jak gra dla kobiet i mężczyzn - koszykówka. Zaledwie kilka miesięcy po tym, jak dr James Naismith wymyślił grę w Spriengfield College w 1891 roku, uczennice z sąsiedniej szkoły w Buckingham stwierdziły, że chcą aby pan Naismith nauczył je wszystkiego o tej nowej grze.
Jak wynika z rejestrów, pierwszy oficjalny mecz kobiet odbył się 22 marca 1893 roku, kiedy to w Smith College w Spriengfield spotkały się uczennice pierwszego i drugiego semestru. Pani Senda Berenson Abbott, szefowa wychowania fizycznego w Smith College i dobra znajoma dr. Naismitha, wniosła poprawki do reguł, bardziej odpowiadające koszykarkom i te reguły stały się obowiązujące w USA przez 75 lat. W ciągu kilku lat kobieca gra w Ameryce zrobiła postępy tak szybko, jak męska, stając się najpopularniejszą i szczególnie cenną w okresie edukacji halową dyscypliną dla kobiet.
Od czasu kiedy powstała FIBA, nie kierowała ona bezpośrednio kobiecą koszykówką, a odpowiedzialne za rywalizację były federacje członkowskie danych krajów. Dzięki poparciu hrabiego di San Marzano, pierwsze kobiece mistrzostwa Europy odbyły się w Rzymie w 1938 roku, zaledwie trzy lata po finałach męskich. Pierwsze żeńskie mistrzostwa kontynentu odbyły się w 1946 roku w Ameryce Południowej, ale nie pod auspicjami FIBA, gdyż była tam własna federacja kobiecej koszykówki. Dopiero przed rokiem 1949 FIBA w pełni przejęła kontrolę nad kobiecą koszykówką.
W 1948 roku zapowiedziano, że mistrzostwa mężczyzn zostaną rozegrane w 1950 roku. Już trzy lata później dojrzała idea organizacji kobiecych mistrzostw świata. Obradujący w Helsinkach w 1952 roku Światowy Kongres ustalił, że mistrzostwa odbywać się będą co 4 lata począwszy od roku 1953 i odtąd kobieca koszykówka zaczęła być traktowana na równi z męską. Do 1983 roku mistrzostwa świata kobiet odbywały się rok po imprezie mężczyzn, lecz od 1986 roku zrównano terminy i mistrzostwa odbywały się w tym samym roku, czyli dwa lata po i dwa lata przed igrzyskami olimpijskimi. Warto przypomnieć, że męska koszykówka weszła do programu igrzysk olimpijskich w Berlinie w 1936 roku, czyli już w cztery lata od powstania FIBA, zaś kobiety zmuszone były czekać na to aż 40 lat. Na początku, czyli w 1976 roku, aż do 1988 roku o medale walczyło 6 zespołów kobiecych, w 1992 roku - 8, a w 1996 roku liczby drużyn kobiecych i męskich zrównały się do dwunastu.
Kobiety dołączyły nieco później do struktur wykonawczych FIBA, ale od 1998 roku blisko jedna czwarta członków komisji składa się z kobiet. FIBA konsekwentnie dąży do wypełnienia kryteriów MKOl, które wymagają, aby nie mniej niż 10 procent reprezentacji ciał wykonawczych poszczególnych federacji stanowiły kobiety.
W lutym 2000 roku FIBA została pierwszą międzynarodową organizacją olimpijską, która została uhonorowana za wkład w rozwój kobiecego sportu i powszechny udział kobiet w zawodach sportowych o wysokiej randze. Nagrodą było trofeum MKOl - World Woman and Sport Trophy. MKOl nie tylko docenił wysiłki FIBA na poszczególnych kontynentach, ale i pracę narodowych federacji w przenoszeniu równości na wszystkich poziomach w koszykówce. Wielu obserwatorów stawia obecnie kobiece umiejętności i ich dojrzałość techniczną na równi, a w niektórych przypadkach nawet wyżej niż
mężczyzn. Jedną z generalnie akceptowanych zasad równouprawnienia w koszykówce jest to, że FIBA ma te same reguły w rywalizacji kobiet i mężczyzn, inaczej jak w na przykład w piłce ręcznej, gdzie np. dla kobiet wprowadzono mniejsze piłki. Fakt, że kobiety nie chcą specjalnych zasad i przywilejów dodaje im pewności siebie. Ta zaleta jest jednym z aspektów socjalnych kobiecej koszykówki, wykraczającym poza granice sportu i wkraczającym w aspekty społeczne. Koszykówka jest z całą pewnością atrakcyjną grą dla kobiet, co stanowi fakt, że jest grą zespołową grą numer jeden w wielu krajach Ameryki Południowej, w Afryce, Azji, w tym zwłaszcza w najbardziej zaludnionym kraju świata - Chinach. Bezsporny także jest fakt, że koszykówka pomaga ugruntowywać rolę kobiet w społeczeństwie.
Rzeczpospolita Koszykarska
Tradycje polskiej koszykówki sięgają pierwszych lat minionego stulecia. Pionierkami koszykówki w naszym kraju były właśnie kobiety. Niejaka Maria Germanówna, po przyjeździe z Wielkiej Brytanii, dokąd delegowało ją Lwowskie Towarzystwo Zabaw Ruchowych, przywiozła i rozpowszechniła zasady gry w koszykówkę wśród dziewcząt. Było to w 1908 roku. Pierwsze mecze kobiet rozegrano w 1909 roku we Lwowie. Znaczne upowszechnienie koszykówki wśród młodzieży, zwłaszcza żeńskiej, nastąpiło w latach dwudziestych i trzydziestych. Wtedy też powstały pierwsze drużyny i sekcje w klubach Poznania, Łodzi, Warszawy i Krakowa. W 1928 roku powstał Polski Związek Gier Sportowych. Zorganizowano pierwsze mistrzostwa kraju mężczyzn (1928) i kobiet (1929). Nawiązano także pierwsze kontakty międzynarodowe. W 1936 roku polska reprezentacja wzięła udział w igrzyskach olimpijskich w Berlinie, zajmując czwarte miejsce, w 1937 roku w II Mistrzostwach Europy w Rydze naszym także przypadło czwarte miejsce.. W 1939 roku w Kownie panowie wywalczyli brązowy medal, natomiast panie zdobyły ?brąz? rok wcześniej w Rzymie.
Dalszy rozwój koszykówki nastąpił w latach pięćdziesiątych. Wprowadzono system rozgrywek ligowych (I liga, później II liga i ligi międzyokręgowe), mistrzostwa Polski juniorów oraz juniorów młodszych, a także Puchar Polski.
Pod czujnym okiem PZKosz
Rozwojem koszykówki kieruje Polski Związek Koszykówki założony w 1957 roku, który koordynuje działalność klubową i szkolną oraz amatorską. W latach dziewięćdziesiątych i na przełomie wieków powstały nowe autonomiczne organizacje zawiadujące koszykówką wyczynową najwyższego szczebla krajowego: Kolegium Ligi, następnie Polska Liga Koszykówki Sp. z o. o. (teraz spółka akcyjna) oraz Polska Liga Koszykówki Kobiet Sp. z o.o.
Ważniejsze sukcesy
Mężczyźni:
- igrzyska olimpijskie w Rzymie - 7. miejsce;
- igrzyska olimpijskie w Tokio - 6. miejsce;
- igrzyska olimpijskie w Meksyku - 6. miejsce;
- igrzyska olimpijskie w Monachium - 10. miejsce;
- igrzyska olimpijskie w Moskwie - 7. miejsce;
- mistrzostwa świata w Montevideo w 1967 r. - 5. miejsce;
- mistrzostwa Europy we Wrocławiu w 1963 r. - 2. miejsce;
- mistrzostwa Europy w Moskwie w 1965 r. - 3. miejsce;
- mistrzostwa Europy w Helsinkach w 1967 r. - 3. miejsce;
- mistrzostwa Europy w Neapolu w 1969 r. - 4. miejsce;
- mistrzostwa Europy w Essen w 1971 r. - miejsce;
- mistrzostwa Europy w Turynie w 1979 r. - 7. miejsce;
- mistrzostwa Europy w Pradze w 1981 r. - 7. miejsce;
- mistrzostwa Europy w Barcelonie w 1997 r. - 7. miejsce;