Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Teoria literatury(1)


Ryszard Nycz, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Warszawa 1995.

DEKONSTRUKCJONIZM W LITERATURZE

  1. Szkoła dekonstrukcjonizmu

0x08 graphic

Dekonstrukcjonizm - literaturoznawcza orientacja ukształtowana przez badaczy amerykańskich zainspirowanych twórczością J. Derridy, któremu w głównej mierze zawdzięczają oni filozoficzne oraz operacyjno-analityczne podstawy swej refleksji krytycznej.

Przez entuzjastów traktowany nawet jako szkołą tajemnej wiedzy o uniwersalnej mocy wyjaśniania lub jako niepowtarzalna okazja włączenia własnego krytycznego dyskursu w „wolną grę” sygnifikacji, wyzwoloną z naukowych rygorów ścisłości
i racjonalności.

Przez przeciwników uważany za rodzaj mafijnego stowarzyszenia badaczy dążących do opanowania dyscypliny albo również umysłów mniej krytycznych słuchaczy
czy też za wyraz nieszkodliwego „derridadaizmu”.

Trzy fazy - okresy konstytuującego rozwoju, instytucjonalizacji i krytycznych przekształceń:

I - inauguracja ruchu

II - analityczna kodyfikacja oraz poważna krytyka

III - dążenie do rozszerzenia operacyjnego zasięgu oddziaływania
dekonstrukcjonizmu na nie spenetrowanych dotąd terenach
wiedzy o literaturze
; eksterioryzacja metod na obszary innych
dyscyplin; konfrontacja głównych założeń z koncepcjami
współczesnych teorii nauki, estetyki i teorii sztuki

Dzieje dekonstrukcjonizmu świadczą o praktycznej instytucjonalizacji ruchu
w ramach literaturoznawstwa.

Krytyka:

Dekonstrukcjonizm można traktować jako eksperymentalną zmianę punktów widzenia, świadomie ekstrawagancki, wyrafinowany retorycznie, patetyczny
w tonacji i skrajny we wnioskach
sposób mówienia o kluczowych problemach badań literackich.

  1. Krytyka języka filozoficznego

0x08 graphic
0x08 graphic
itd.

charakter prymarny, charakter wtórny,

dodatni negatywny

  1. Derridańska filozofia języka

Poglądy Derridy zawsze wyprowadzane były w toku destrukcyjnej analizy dominujących stanowisk.

0x08 graphic

F. de Saussure:

Derrida - jeśli nawet pismo jest określane tylko przez cechy tradycyjnie
mu przypisywane, to mowę można uznać za pewną formę pisania.

Argumentacja Derridy zmierza do:

Austin, How to Do Things with Words

Argumentacja Derridy zmierza do wykazania, że:

Propozycja ujęcia znaczenia jako „nieskończonej implikacji”, rozumianej jako proces dyseminacji.

  1. Dekonstrukcja jako metoda

Dekonstrukcja = rozbiórka

0x08 graphic

Dekonstrukcjonizm - rygorystyczna w założeniu analityka tekstualności. Technika rozwarstwiania tekstu w celu wydobycia z powrotem na powierzchnię tego,
co zawsze już wpisane było w jego teksturę.

Operacyjne kategorie - różnia, archi-pisanie, ślad, dyseminacja i inne - nie mogą być dostrzeżone przez piszącego.

Echa heremenutycznej dewizy: „lepiej rozumieć autora niż on sam siebie rozumiał”.

Różnia - prymarna aktywność czasoprzestrzennego różnicowania,
„gra wytwarzająca różnice”

  1. Pantekstualizm

„Nic nie ma poza tekstem” (Derrida)

    1. tekst nie ma poza sobą żadnej podstawy, wszystkie odniesienia zewnętrzne są iluzjami retorycznych strategii języka

    2. tekst nie ma granic, a tekstualność w najogólniejszym znaczeniu jest właściwa sposobowi istnienia tego, co rzeczywiste

0x08 graphic

Dyseminacja - rozsadzanie sensu.

Suplementacja - zaszczepianie sensu.

Dekonstrukcjonizm nie wypracował własnej teorii intertekstualności (z wyjątkiem koncepcji Harolda Blooma).

  1. Negatywna poetyka lektury

Każde odczytanie jest nieodczytaniem (misreading).

Culler - mogą istnieć różne „poprawne” odczytania (a nie są one nigdy identyczne).

Tekst nie jest już widziany ani jako punkt zbiegu nadawczych praktyk i wytwórczych reguł, ani jako punkt wyjścia czytelniczego doświadczenia i istniejących konwencji rozumienia. Jawi się jako punkt przecięcia heterogenicznych dyskursów, rozszczepiony aporetyczną logiką ich związku.

Opozycja tekst - interpretacja przekształcona w relację między nieczytelnością
a nieodczytaniem (błędnymi interpretacjami) oraz tekstem jako narracją o innych sposobach jego lektury.

  1. Próba charakterystyki

0x08 graphic

Dekonstrukcja - sposób postępowania oparty na przeświadczeniu, że jedyną ucieczką z naszej radykalnej czasowości istnienia jest zawieszenie dialektycznego ruchu między enporią a aporią dzięki pewnego rodzaju ataraksji czy zawieszonej niewiedzy.

Dekonstrukcjonizm - zespół metodologicznych oraz teoretycznoliterackich poglądów na sposób istnienia, budowę i własności dzieła literackiego, a pochodnie wszystkich obiektów semiotycznych i tekstów kulturowych.

Nazwa - z filozoficzno-metodologicznego pojęcia dekonstrukcji, charakteryzowanego przez Derridę jako określenie swoistej, dwuaspektowej analizy tekstualnej, zmierzającej do:

0x08 graphic

Dekonstrukcjonizm - metoda stosowana do analizy tekstów i poetyk, teorii literackich i językoznawczych oraz koncepcji i systemów filozoficznych.

LITERATURA POSTMODERNISTYCZNA A MIMESIS

  1. Glosa terminologiczna

0x08 graphic

Postmodernizm to określenie nowych tendencji oraz sposobów ich opisu
we współczesnej kulturze, filozofii nauki, a także w życiu społecznym i politycznym.

Post - wyrażać ma specyficzny stosunek do modernizmu.

1 pojęcie kulturowo-cywilizacyjnej epoki następującej po epoce nowoczesności -
liczonej od narodzin oświeceniowego światopoglądu w XVIII wieku po niezbyt
precyzyjnie określonej współczesności (zazwyczaj lata 60.)

2 współczesny „duch czasu”, stadium kultury i stylu życia.

Cechy postmodernistycznego światopoglądu:

3 znaczenie podstawowe: nazwa okresu w historii kultury, następująca
po okresie modernizmu od końca XIX wieku po lata 60. XX wieku.

Problem opisu modernistycznej formacji artystyczno-intelektualnej.

Termin postmodernizm odpowiada głównie zjawiskom i kierunkom artystycznym, które występowały od przełomu lat 50. i 60. (tu: często termin neoawangarda).

Bardzo ważnym negatywnym układem odniesienia postmodernistycznej literatury okazuje się stary model realizmu (mimetyczny) oraz skojarzony z nim zespół poznawczych (referencyjnych, ekspresyjnych, naśladowczych) funkcji.

0x08 graphic

Postmodernizm - obejmuje swym zakresem innowacyjną literaturę ostatniego
30-lecia XX wieku, która wypracowuje swą specyfikę w krytycznym kontekście dwóch negatywnych układów odniesienia:
iluzjonistycznego modelu literatury realistycznej oraz autotelicznego wzorca awangardowego.

  1. Poststrukturalizm a postmodernizm

W związkach między postmodernizmem a poststrukturalizmem znaczenie podstawowe ma istnienie wyraźnej korelacji w ewolucji literatury i teorii rodzajów.

Korelacja ta dotyczy dwóch podstawowych faktów, przesądzający o odrębności nowych praktyk w stosunku do ich poprzedników:

Metajęzykowy status teorii był w ramach strukturalizmu gwarantem autonomiczności nauki o literaturze jako odrębnej dyscypliny. Ukonstytuowanie jej wzorowane było
na modelu lingwistycznym.

Culler - głównym celem poststrukturalistycznej krytyki było zakwestionowanie możliwości usytuowania teorii poza lub ponad swą przedmiotową dziedziną,
jak też dokonania obiektywnego (neutralnego) opisu jej reguł i konwencji.

Autonomie literatury charakteryzują trzy główne kryteria:

  1. odrębny zespół reguł nadbudowany nad regułami języka naturalnego („język
    w języku”)

  2. jednostki wypowiedzi uwalniają się od swych kontekstów, funkcji, przedmiotów odniesienia, manifestując jedynie swe immanentnie językowe znamiona

  3. ostatecznym celem tej transformacji jest osiągnięcie czystej samozwrotności czy metajęzykowości tekstu, którą eksponowałyby jedynie esencjalne mechanizmy literackości literatury:

Odrębność literackiego systemu reguł okazuje się nieuzasadnionym założeniem. Język poetycki charakteryzuje się tymi samymi cechami, co język pierwszego stopnia.

Dzieło literackie jako wypowiedź językowa jest nieuchronnie obciążone pozaautotelicznymi cechami i funkcjami jęz. jedn. społ. komunikacji.

Problemem współczesnego poststrukturalizmu nie jest istnienie referencjonalności, przyjmuje się ją bez zastrzeżeń jako stały wymiar funkcjonowania znaków.

Problemem jest status referentu - pozatekstowy (jako jednostkowego realnego obiektu) bądź reprezentacyjnie zmediatyzowany (jako kulturowa jednostka).

Francuscy tłumacze mimesis `reprezentacja (implikująca procesy zastępowania / wskazywania) oraz schematyzacja'.

Powtórne wejście na scenę dawniejszej koncepcji mimesis jako alethia, jej rywalizacja z koncepcją adequatio.

Jeśli chodzi o odmienność współczesnego ujęcia problematyki mimesis, to polega ono na jego pragmatyczno-hermeneutycznym zorientowaniu.

  1. Postmodernistyczna mimesis

Postmodernizm jako rodzaj neoawangardy.

Nowa koncepcja literatury literatura ma być podwójnie antymimetyczna: określa się jako twórczość pojetyczna raczej niż mimetyczna i diegetyczna bardziej niż mimetyczna.

Mimesis procesu - działanie na podobieństwo natury, naśladowania
jej kreatywności.

Postmodernizm można by określić jako próbę zakwestionowania władzy, hegemonii
i roszczeń do wyłączności takiej koncepcji literatury.

Problemem okazał się status rzeczywistości.

Problematyczność postmodernistycznego mimesis jest bezpośrednio związana
z problematycznością doświadczanej rzeczywistości, z której takim charakterem spotykamy się nie tylko w literaturze, i która nie w literaturze najpierw powinna znaleźć swe rozwiązanie.

Jest to mimesis współczesnego rozumienia rzeczywistości - która dziś wyraża się właśnie w powszechnie podzielanym poczuciu jej nierzeczywistości.

  1. Rekapitulacja

    1. Termin postmodernizm (w znaczeniu okresu kulturalnego) zastosowany do literatury ostatniego 30-lecia mógłby mieć historycznoliteracką rację bytu tylko wówczas, gdy będzie obejmował swym zakresem wszystkie istotne, innowacyjne nurty kształtujące jej specyfikę, a nie tylko jeden
      z nich arbitralnie wyróżniony.

Jest to możliwe pod warunkiem, że konotować będzie postawangardyzm (krytyka iluzji całkowitej autonomiczności literatury)
i
postrealizm (krytyka iluzji bezpośredniego mimesis rzeczywistości)

    1. Specyfikę postmodernizmu określa w tej perspektywie refleksyjna praktyka, zwrócona przeciwko obu razem negatywnym układem odniesienia

    1. Usytuowanie wypowiedzi ma charakter dwuaskpektowy:

1 - oznacza uwzględnienie konwencji wynikających z faktu
występowania wypowiedzi zawsze w ramach jakiegoś
wypowiedzeniowego aktu

2 - wskazuje na nieuchronne uwarunkowanie każdej wypowiedzi
w fazach jej powstawania, występowania
oraz funkcjonowania siecią intertekstualnych relacji
(bezpośrednich i pośrednich)

    1. Literacki dyskurs znalazł się w osobliwej sytuacji: epistemologicznej nieprzejrzystości oraz ontologicznej niepewności.

Literacka reprezentacja okazuje się:

    1. W sferze teoretycznej najistotniejszy wydaje się wkład, jaki wniosła dyskusja nad postmodernizmem do teorii procesu historycznoliterackiego.

Odrzucenie holistycznego spojrzenia pozwala zobaczyć w nowym świetle problemy periodyzacji historycznoliterackiej oraz literackie zmiany.

Skłania do rozpatrzenia ich w kategoriach nierównoczesnych, złożonych przekształceń heteronomicznych czynników, tworzących dynamiczną teksturę procesu historycznoliterackiego i zasadniczo pluralistycznych (w swym charakterze) formacji artystyczno-
-intelektualnych.

    1. W sferze metodologicznej bezsporną zasługą refleksji postmodernistycznej jest postawienie i rozpatrywanie w całej złożoności problemu legitymizacji.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ryszard Nycz Tekstowy świat Poststrukturalizm a wiedza o literaturze opracowanie
opracowanie R Nycz, Intertekstualność i jej zakresy teksty, gatunki, światy , w tegoż, Tekstowy świ
15 teoria czystej formy, Kulturoznawstwo, Wiedza o literaturze XX w
12.Teoria Czystej Formy i jej wpływ na twórczość S. I. Witkiewicza, Filologia polska, wiedza o liter
26.Wpływ realizmu socjalistycznego na twórczość i życie literackie w Polsce, Filologia polska, wiedz
wiedza o literatrze wobec nauk o kulturze Głowiński
PERIODYZACJA, Kulturoznawstwo, Wiedza o literaturze XX w
17 witkiewicz - nowe formy w malarstwie, Kulturoznawstwo, Wiedza o literaturze XX w
05 futuryzm, Kulturoznawstwo, Wiedza o literaturze XX w
4.Nowatorstwo „Pałuby” K. Irzykowskiego, Filologia polska, wiedza o literaturze współczesnej


16 witkacy, Kulturoznawstwo, Wiedza o literaturze XX w
24.Proza rozrachunków inteligenckich – problematyka i innowacje, Filologia polska, wiedza o literatu
19.Stosunek pisarzy różnych pokoleń do klęski wrześniowej i ocena perspektywy wojennej, Filologia po
03 beres - trzy oddechy literatury emigracyjnej, Kulturoznawstwo, Wiedza o literaturze XX w

więcej podobnych podstron