Koncepcja granicy oryginału i jej znaczenie dla kształtowania postaw konserwatorskich XIX/XXw.
1. Camilo Boito
Próbował odpowiedzieć na to pytanie przy próbie stworzenia nowej teorii konserwacji i opracowaniu sposobu działań przy zabytkach w publikacji: Konserwować czy restaurować? Z 1886r. Wypośrodkował teorie Violle le Duca (zwolennika restauracji) i Johna Ruskina (zwolennika konserwacji i przeciwnika restauracji)
Wnioski:
-poszanowanie dla autentyczności (zachowanie patyny, poszanowanie nawarstwień)/ anty le Duc/
- dopuszczenie uzupełnień, ale tylko pod warunkiem ich wyraźnego odróżnienia od zabytkowej substancji/ trochę anty Ruskin/
- postulat dokładnej dokumentacji obiektu przed, w trakcie i po pracach konserwatorskich i restauratorskich /myśl własna /
Ważny jest obiekt i jego kontekst z otoczeniem.
Należy chronić zabytki przed zniszczeniem ale tak, aby nie zacierać śladów przeszłości. Przyszłe pokolenia muszą mieć możliwość „odczytania” zabytku- odróżnienie sytuacji zastanej (oryginalnej substancji wraz z nawarstwieniami) od naszej działalności
2. Interpolacja- w odniesieniu do literatury , a zwłaszcza starożytnych rękopisów , jest wtrącenie lub uzupełnienie w tekście, które nie zostało napisane przez oryginalnego autora. Działo się to szczególnie w przypadku tekstów starożytnych przepisywanych przez skryby w klasztorach średniowiecznych. W XIX w. nauki pomocnicze Historii wprowadziły zasadę odróżnienia graficznego uzupełnień w tekście poprzez czcionkę itp. (np. Joseph-Balthasar Silvestre)
3. Rafael Stern- twórca koncepcji odbudowy/wzmocnienia Koloseum z 1807 r. po trzęsieniu ziemi. Jego koncepcja zakładała odróżnienie części rekonstruowanej od oryginału poprzez zastosowanie innego materiału. Niestety, nie zrealizowano jej i teraz trudno odróżnić oryginał od XIXwiecznej rekonstrukcji. (inne przykłady podejścia Rzymu do zabytków to rzeźby. Niewiele się zmieniło od XVII w….)
4. Karta Ateńska 1931r.
Wyższość oryginału (Karta Ateńska stanowi granicę dwóch epok w konserwatorstwie)
-pierwszeństwo kons. Nad restauracją (ta tylko w uzasadnionych przypadkach)
- dopuszczenie nowych materiałów do zabudowy zabytkowej (odróżnienie tego co nowe od oryginału za pomocą materiałów)
- ważny jest nie tylko obiekt, ale i jego kontekst i otoczenie.
W XIX w. więc dostrzeżono granicę org. I zaczęto się nad nią zastanawiać (czego nie było wcześniej)
Omów najważniejsze etapy procesu poszerzania granic zainteresowań konserwatorskich.
o Do II poł. XIX w. utożsamiano kulturę z kulturą duchową. Badania kultury duchowej polegało na zrozumieniu zamysłu autora dzieła. Postać widziana nadana dziełu była drugorzędna. Najważniejsza była IDEA (stąd popularność restauracji)
/Czystość zabytku, zasada jedności stylu (usuwanie nawarstwień, „przywracanie” pierwotnej formy). Violle le Duc zwolennik restauracji purystycznej, Steinbrecht i zasada jedności stylu (Malbork jako przykład idealnej poniemieckiej warowni XV)/
o W II poł. XIX w. zmiana uprawiania historii- historia jako strumień wydarzeń. Wzięło się to z rozwoju nauk przyrodniczych, które zwróciły uwagę konserwatorów na wartość nawarstwień.
/Konserwacja i szacunek dla nawarstwień- A. France (zabytek jest jak książka, w której każde pokolenie napisało jedną stronę). Na przełomie XIX i XX w. coraz większego znaczenia nabiera kultura materialna- celem badaczy kultury materialnej nie jest zrozumienie idei poprzedzającej wykonanie dzieła, lecz wytłumaczenie uwarunkowań zewnętrznych, które determinowały powstanie tego dzieła./
Walka zwolenników i przeciwników restauracji, rozpoczęła się dyskusja o metodach, powstają stowarzyszenia i Państwowe Służby Ochrony Zabytków (różne w różnych państwach), działa Ferdynand von Quast <3, patrz-> Boito
Brandi (1906-1988)- INSTANCJA ESTETYCZNA- zwolennik restauracji, uważa że nie jest istotna materia, ale to, co przedstawia. Materiał jest tylko nośnikiem dzieła sztuki, które jeśli uległo zniszczeniu, to nawet jeśli zachowały się oryginalne szczątki to straciło swój przekaz.
Riegl- POMNIK PAMIĘCI- zwolennik konserwacji, wartość w materii, w jej nawarstwieniach i patynie, historii i emocjach z niej wynikających.
Zaczęto zastanawiać się nad postępowaniem z zabytkiem
Karta Wenecka:
-pierwszeństwo kons. nad restauracją (ta tylko w uzasadnionych przypadkach)
- dopuszczenie nowych materiałów do zabudowy zabytkowej (odróżnienie tego co nowe od oryginału za pomocą materiałów)
- ważny jest nie tylko obiekt, ale i jego kontekst i otoczenie
- wyższość interesu społecznego nad prywatnym
- Wymóg dokumentowania prac w formie pisemnej i zdjęciowej)
1972- UNESCO KONWENCJA w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego w Paryżu
Jaką odpowiedź daje Karta Wenecka na pytanie: co zachować dla przyszłych pokoleń? Oraz w jaki sposób postępować, żeby ten cel mógł zostać zrealizowany?
- co zachować dla przyszłych pokoleń?
duchową spuścizną przeszłości jakimi są zabytkowe dzieła narodów pozostają w życiu współczesnym żywym świadectwem ich wiekowych tradycji. Ludzkość, z każdym dniem bardziej świadoma jednolitego charakteru wartości ogólnoludzkich, uważa je za dziedzictwo wspólne i uznaje swą solidarną odpowiedzialność za ich zachowanie wobec przyszłych pokoleń. Poczuwa się ona do przekazania im tychże wartości w całym bogactwie ich autentyzmu. POMNIK HISTORYCZNY- przekazanie DZIEDZICTWA
Konserwacja i restauracja pomników (zabytków) mają na celu zachować zarówno dzieła sztuki jak i świadectwa historii.
-w jaki sposób postępować, żeby ten cel mógł zostać zrealizowany?
Karta Wenecka dopuszcza TYLKO konserwację i restaurację
Konserwacja:
o Konserwacja zabytków zakłada przede wszystkim obowiązek ciągłości ich należytego utrzymania.
o Konserwacji zabytków zawsze sprzyja ich użytkowanie na cele użyteczne społecznie; użytkowanie takie jest zatem pożądane, nie może wszakże pociągać za sobą zmian układu bądź wystroju budowli. Są to granice, w jakich należy pojmować i można dopuszczać zagospodarowanie, wymagane przez ewolucję zwyczajów i obyczajów.
o Konserwacja zabytku zakłada konserwację otoczenia w jego skali. Jeżeli otoczenie dawne przetrwało, będzie ono podlegać ochronie i wszelka dobudowa, wszelka rozbiórka i wszelka przeróbka, która mogłaby zmienić stosunki brył i barw, zostanie zakazana.
o Zabytek jest nierozdzielny od historii, której jest świadectwem, i od otoczenia, w którym jest położony. W wyniku powyższego przemieszczenie zabytku w całości lub części nie może być dopuszczalne, chyba że wymaga tego zachowanie zabytku lub usprawiedliwiają je względy na nadrzędny interes narodowy bądź międzynarodowy.
o Elementy malarskie, rzeźbiarskie lub zdobnicze, które stanowią nieodłączną część zabytku, nie mogą być odeń oddzielone, chyba że jest to jedynym środkiem zdolnym zapewnić ich zachowanie.
Restauracja:
o Restauracja jest zabiegiem, który powinien zachować charakter wyjątkowy. Ma ona za cel zachowanie i ujawnienie estetycznych i historycznych wartości zabytku oraz polega na poszanowaniu dawnej substancji i elementów stanowiących autentyczne dokumenty przeszłości. Ustaje ona tam, gdzie zaczyna się domysł, poza tą granicą wszelkie, uznane za nieodzowne prace uzupełniające mają wywodzić się z kompozycji architektonicznej i będą nosić znamię naszych czasów. Restauracja będzie zawsze poprzedzona i będzie szła w parze z badaniami archeologicznymi i historycznymi zabytku.
o Kiedy techniki tradycyjne okazują się niewydolne, wzmocnienie zabytku można zapewnić sięgając do wszelkich nowoczesnych technik konserwatorskich i budowlanych, których skuteczność wykazałyby dane naukowe i zapewniało doświadczenie.
o Wartościowy wkład każdej epoki do dziejów budowy zabytku powinien zostać uszanowany, jako że jedność stylowa nie jest celem, do którego należałoby zmierzać w toku restauracji. Jeżeli budowla zawiera kilka faz nawarstwiających się, wydobycie fazy spodniej usprawiedliwione jest tylko w wyjątkowych okolicznościach i pod warunkiem, że usunięte elementy przedstawiają zaledwie przedmiot nikłego zainteresowania, że wydobyta na jaw kompozycja stanowi dokument o znacznej wartości historycznej, archeologicznej lub estetycznej i że jego stan zachowania zostanie oceniony jako zadawalający. Osąd co do wartości rzeczonych elementów i decyzja co do przeprowadzenia zamierzonych wyburzeń, nie mogą zależeć wyłącznie od autora projektu.
o Elementy przeznaczone do zastąpienia części brakujących powinny harmonijnie włączać się do całości, odróżniając się zarazem od partii autentycznych, ażeby restauracja nie fałszowała dokumentu sztuki i historii.
o Dobudowy mogą być dopuszczalne tylko o tyle, o ile mają wzgląd na poszanowanie wszystkich ważnych części budowli, jej dawnego otoczenia, równowagi kompozycyjnej i związków ze środowiskiem otaczającym.
o Miejsca o wartości zabytkowej
Przedmiotem szczególnych starań powinny stać się miejsca o wartości zabytkowej celem zachowania ich integralności oraz zapewnienia ich uszanowania, ich zagospodarowania i ich waloryzacji. Wykonywane przy nich prace w zakresie konserwacji i restauracji powinny kierować się zasadami wyłożonymi w artykułach poprzedzających.
Jakie warunki powinna spełniać konserwacja pomników przeszłości, by odpowiadała duchowi Karty Weneckiej?
o Konserwacja zabytków zakłada przede wszystkim obowiązek ciągłości ich należytego utrzymania.
o Konserwacji zabytków zawsze sprzyja ich użytkowanie na cele użyteczne społecznie; użytkowanie takie jest zatem pożądane, nie może wszakże pociągać za sobą zmian układu bądź wystroju budowli. Są to granice, w jakich należy pojmować i można dopuszczać zagospodarowanie, wymagane przez ewolucję zwyczajów i obyczajów.
o Konserwacja zabytku zakłada konserwację otoczenia w jego skali. Jeżeli otoczenie dawne przetrwało, będzie ono podlegać ochronie i wszelka dobudowa, wszelka rozbiórka i wszelka przeróbka, która mogłaby zmienić stosunki brył i barw, zostanie zakazana.
o Zabytek jest nierozdzielny od historii, której jest świadectwem, i od otoczenia, w którym jest położony. W wyniku powyższego przemieszczenie zabytku w całości lub części nie może być dopuszczalne, chyba że wymaga tego zachowanie zabytku lub usprawiedliwiają je względy na nadrzędny interes narodowy bądź międzynarodowy.
o Elementy malarskie, rzeźbiarskie lub zdobnicze, które stanowią nieodłączną część zabytku, nie mogą być odeń oddzielone, chyba że jest to jedynym środkiem zdolnym zapewnić ich zachowanie.
Jakie warunki powinna spełniać restauracja pomników przeszłości, by odpowiadała duchowi Karty Weneckiej?
o Restauracja jest zabiegiem, który powinien zachować charakter wyjątkowy. Ma ona za cel zachowanie i ujawnienie estetycznych i historycznych wartości zabytku oraz polega na poszanowaniu dawnej substancji i elementów stanowiących autentyczne dokumenty przeszłości. Ustaje ona tam, gdzie zaczyna się domysł, poza tą granicą wszelkie, uznane za nieodzowne prace uzupełniające mają wywodzić się z kompozycji architektonicznej i będą nosić znamię naszych czasów. Restauracja będzie zawsze poprzedzona i będzie szła w parze z badaniami archeologicznymi i historycznymi zabytku.
o Kiedy techniki tradycyjne okazują się niewydolne, wzmocnienie zabytku można zapewnić sięgając do wszelkich nowoczesnych technik konserwatorskich i budowlanych, których skuteczność wykazałyby dane naukowe i zapewniało doświadczenie.
o Wartościowy wkład każdej epoki do dziejów budowy zabytku powinien zostać uszanowany, jako że jedność stylowa nie jest celem, do którego należałoby zmierzać w toku restauracji. Jeżeli budowla zawiera kilka faz nawarstwiających się, wydobycie fazy spodniej usprawiedliwione jest tylko w wyjątkowych okolicznościach i pod warunkiem, że usunięte elementy przedstawiają zaledwie przedmiot nikłego zainteresowania, że wydobyta na jaw kompozycja stanowi dokument o znacznej wartości historycznej, archeologicznej lub estetycznej i że jego stan zachowania zostanie oceniony jako zadawalający. Osąd co do wartości rzeczonych elementów i decyzja co do przeprowadzenia zamierzonych wyburzeń, nie mogą zależeć wyłącznie od autora projektu.
o Elementy przeznaczone do zastąpienia części brakujących powinny harmonijnie włączać się do całości, odróżniając się zarazem od partii autentycznych, ażeby restauracja nie fałszowała dokumentu sztuki i historii.
o Dobudowy mogą być dopuszczalne tylko o tyle, o ile mają wzgląd na poszanowanie wszystkich ważnych części budowli, jej dawnego otoczenia, równowagi kompozycyjnej i związków ze środowiskiem otaczającym.
o Miejsca o wartości zabytkowej
Przedmiotem szczególnych starań powinny stać się miejsca o wartości zabytkowej celem zachowania ich integralności oraz zapewnienia ich uszanowania, ich zagospodarowania i ich waloryzacji. Wykonywane przy nich prace w zakresie konserwacji i restauracji powinny kierować się zasadami wyłożonymi w artykułach poprzedzających.
Pytania do wykładu 2
Oceń przydatność pojęcia dobro kultury w kontekście międzynarodowej współpracy konserwatorskiej oraz pod kątem jego wykorzystania w polskim prawodawstwie.
Dobro kultury:
po raz pierwszy użyte w 1954 r. w Konwencji Haskiej i oznaczało:
W rozumieniu niniejszej Konwencji uważa się za dobra kulturalne, bez względu na ich pochodzenie oraz na osobę ich właściciela:
a) dobra ruchome lub nieruchome, które posiadają wielką wagę dla dziedzictwa kulturalnego narodu, na przykład zabytki architektury, sztuki lub historii, zarówno religijne, jak świeckie; stanowiska archeologiczne; zespoły budowlane posiadające jako takie znaczenie historyczne lub artystyczne; dzieła sztuki, rękopisy, książki i inne przedmioty o znaczeniu artystycznym, historycznym lub archeologicznym, jak również zbiory naukowe i poważne zbiory książek, archiwaliów lub reprodukcji wyżej określonych dóbr;
b) gmachy, których zasadniczym i stosowanym w praktyce przeznaczeniem jest przechowywanie lub wystawianie dóbr kulturalnych ruchomych, określonych pod lit. a), na przykład muzea, wielkie biblioteki, składnice archiwalne, jak również schrony mające na celu przechowywanie w razie konfliktu zbrojnego, dóbr kulturalnych ruchomych, określonych pod lit. a);
c) ośrodki obejmujące znaczną ilość dóbr kulturalnych określonych pod lit. a) i b), zwane w dalszym ciągu „ośrodkami zabytkowymi”.
W Ustawie o Ochronie Dóbr Kultury z 1962 r.
Dobrem kultury w rozumieniu ustawy jest każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego ze względu na jego wartość historyczną, naukową lub artystyczną.
Ustawa o Ochronie Zabytków i Opiece nad Zabytkami z 2003 r.
Pojęcie „dobro kultury” zastąpione przez „zabytek”
zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową;
Wniosek: w prawodawstwie polskim każdy zabytek jest dobrem kultury, ale nie każde dobro kultury jest zabytkiem (jak kwadrat i prostokąt w geometrii )
Przydatność pojęcia dobro kultury w kontekście międzynarodowej współpracy konserwatorskiej:
Małe. W zależności od tego, jaką jego koncepcje przyjmiemy może być inaczej interpretowane. Wszelkie próby uściślenia terminu są krytykowane i bezcelowe (wg mnie), ponieważ każdy z nas ma własny system wartości, wg którego postrzega i opiniuje świat. Ujednolicenie sytemu wartości dla wszystkich jest sprzeczne z zasadami demokracji. Nie da się zglobalizowac tego pojęcia bez uszczerbku dla kultury poszczególnych regionów i każdej jednostki ludzkiej.
Porównaj znaczenie pojęć dobro kultury i zabytek przyjmując za punkt wyjścia definicje sformułowane w Polskiem prawodawstwie konserwatorskim.
w prawodawstwie polskim każdy zabytek jest dobrem kultury, ale nie każde dobro kultury jest zabytkiem (jak kwadrat i prostokąt w geometrii )
W Ustawie o Ochronie Dóbr Kultury z 1962 r.
Dobrem kultury w rozumieniu ustawy jest każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego ze względu na jego wartość historyczną, naukową lub artystyczną.
Wykład 6, pytanie 3
W jakich aspektach koncepcje przedstawione w Dokumencie z Nara o autentyzmie są kontynuacją Karty Weneckiej, a w jakim jej zaprzeczeniem?
- W Karcie Weneckiej autentyzm wynika TYLKO z materii i formy. Zabytek sam w sobie jest autentyczny i wartościowy. Karta Wenecka nie wspomina o odbiorcy jako o czynniku wpływającym na wartość i autentyzm obiektu.
Dokument z Nara mówi o tym, że wartość zależy od odbiorcy, nie tylko od materii: Znajomość, zrozumienie i interpretacja pierwotnych i późniejszych cech charakterystycznych zabytku, historycznych zmian i znaczenia jakie odgrywa, stanowią podstawę oceny autentyczności danego dobra kultury, i dotyczą w takim samym stopniu jego formy jak i materiału z którego jest zbudowane.
- Karta Wenecka określa kryteria (poprzez definicje) jakimi należy oceniać zabytki. Dokument z Nara sprzeciwia się im: Oceny wartości i autentyczności odnoszące się do różnych kultur nie mogą więc opierać się na jedynych w swoim rodzaju kryteriach. Przeciwnie, respekt należny tym kulturom wymaga, aby każde dzieło było traktowane i oceniane w oparciu o kryteria właściwe dla kontekstu kulturowego, do którego przynależy.