1. ZABYTEK
(wg ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami) Nieruchomość (np. pojedynczy bud., cmentarz, hist. układ urbanist.) albo rzecz ruchoma (np. obraz, rzeźba, znalezisko archeologiczne), ich części lub zespoły rzeczy, które są dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowią świadectwo minionej epoki lub zdarzenia, a których zachowanie leży w interesie społ. ze wzgl. na swoją wart. art., nauk. lub hist. Mogą być wpisane do rejestru zabytków prow. przez woj. konserwatora zabytków.
Formy ochrony prawnej zabytków: wpis do rejestru zabytków/uznanie za pomnik historii/utworzenie parku kulturowego/ustal. Ochrony w MPZP.
1961-1973 wartość zabytku w Polsce określała 5-st. klasyfikacja (kl.0 oraz klasy I-IV). Obecnie wszystkie zabytki są równie cenne, prezydent RP może uznać najważniejsze za pomniki historii, a najbardziej wart. mogą ubiegać się o umieszcz. na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
Podział zabytków:
Zabytki nieruchome - nieruchomość, jej część (np. detal arch.) lub zespół nieruch.
Zabytki ruchome - rzecz ruchoma, jej część lub zespół (np. kolekcja sztuki).
Zabytki archeolog.
2. DOMINIK DENON (1746-1825)
Fr. Arystokrata, artysta, dyplomata, podróżnik, archeolog - amator, jeden z pionierów egiptologii. Za panowania króla Ludwika XV był kustoszem królewskich gemm. Został sekretarzem ambasady francuskiej w Petersburgu. Pozyskał względy Katarzyny II.
1775-1782 placówka dyplomatyczna w Szwajcarii, częsty gość Woltera.
Od 1782 placówka w Neapolu - sekretarz ambasady, charge d'affaires
1787 - powrót do Paryża - członek Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby.
Misja dyplomatyczna - Włochy.
1793 Paryż - konfiskata majątku/lista emigrantów-arystokratów - osoby groźne dla Republiki / miedziorytowe kopie strojów proj. przez J.L. Davida / poznanie Robespierre'a / zwrot majątku.
1798 wyprawa do Egiptu z Bonaparte jako przedstawiciel Komisji Sztuk i Nauk, po zdob. Kairu został członkiem Instytutu Egipskiego. 1-sze naukowe rozpoznanie nekropolii w Gizie, zbadał komorę królewską w piramidzie Cheopsa, opisał głowę Sfinksa. Wyprawa do Górnego Egiptu, wykopaliska w nekropolii w Sakkarze. Luksor,Dendera, Karnak, Dolina Królów, Edfu, Elefantyna, Asuan, szkice, notatki. (w tym czasie odkryto „kamień z Rosetty” - Jean Francois Champollion 1822 rozszyfrował egipskie hieroglify)
1802 dwutomowy album „Podróże po Dolnym i Górnym Egipcie”. 150 plansz w 24-tomowym „Opisaniu Egiptu”-prace uczonych fr. z wyprawy z Napoleonem.
3. EMPIRE
(styl cesarstwa) odmiana późnego klasycyzmu powst. we Francji 1800-1815,rozszerz.podczas panowania Napoleona w Europie (XIXw. zwł. Polska i Rosja). Moda, architektura, malarstwo, sztuka użytkowa. Wzor. się na sztuce star. Grecji, Rzymu, Egiptu.
Ścisła symetria, monumentalizm, nadmierna dekoracyjność w połączeniu z surowością formy arch. / Często stos. el. zdob.: orły cesarskie z festonami w dziobach, sfinksy, kariatydy, płaskie pilastry o złoconych głowicach. Kompozycja litery „N” w wieńcu laurowym, draperie z tkanin. NAPOLEON.
Przykł. Wnętrza pałacowe Luwru, Wersalu, Rueil - Malmaison i Fontainbleau, kościół La Madeleine, łuk triumfalny na Placu du Carrousel
Rosja- pocz. XIXw. w Sankt Pet. Bud. Instytutu Górniczego i Admiralicji.
Polska- Kołobrzeg pałac rodziny Brunszwickich. / pałac na planie prostokąta, 3 kondygnacje, Ip. Sala balowa z plafonem, środek sufitu obraz z wizerunkiem Flory, ściany różowe, obrazy olejne z pol. postaciami hist., popiersie Pallas Ateny z marmuru.
4. IDEA RESTAURACJI PURYST. (VIOLLET-LE-DUC)
Eugene Emmanuel Viollet-le-Duc (1814-1879) fr.architekt, historyk sztuki, konserwator. Badania arch. Średniowiecznej, zasłynął dzięki renowacji średniowiecz. budowli. Jeden z ojców współcz. wiedzy o konserwacji zabytków. Od 1863 prof. Ecole des Beaux-Arts w Paryżu. Charakteryz. się puryzmem stylowym - odtw. Budowli w stanie kompletnym, nawet jeśli takowy nie istniał, stan bud. z przeszłości traktowany jako materiał naukowy, pozysk. przez inwentaryzację. Idea kreacjonistyczna „idea poprzedza akt tworzenia” - odczyt idei twórcy przez poznanie el. jego dzieła. Całość odtw. z części. Często usuwał późniejsze dobudowy i dodatki, uzup. brakujące elementy i rekonstruował ubytki, zajm. się rekontr. wnętrz i otocz. bud. zgodnie ze stylem.
Renowowane budowle: kościoły:
Sainte-Marie-Madeleine, Vezelay,
Kat. Notre Dame, Paryż,
Baz. Saint Denis,
Saint Louis, Poissy,
Saint Nazaire, Carcassonne
Ratusze:
Saint Antonin
Narbonne
Zamki: Pierrefonds
Fortyfikacja: Carcassonne
5. JOHN RUSKIN
1819 - 1900 ang.pisarz, poeta, artysta, krytyk sztuki, krytyk społ. Książka „Współcześni malarze” - prace współcz. Malarzy krajobrazu lepsze od dzieł renesans-rokoko., przycz. się do popularności Williama Turnera i ruchu prerafaelitów - głębsze zrozumienie natury, opis. wodę, powietrze, chmury, rośliny. Studia w Oxfordzie, nagroda za twórczość poetycką. Poznał i pracował z Turnerem, Rossettim, Millais'em. 1836-37 „Poezja Architektury” - badanie domów, willi, bud. Mieszkalnych - budynki powinny być życzliwe dla środowiska lokalnego, korzystać z lokalnych materiałów. „Siedem lamp architektury” i „Kamienie Wenecji” - arch.nie może być oddzielona od moralności, styl gotycki najwyższą formą arch. - związek ludzi i Boga. Arch.połączenie wartości siły, solidności i aspiracji. Społecznośc, gama emocji. Potępił Pałac Kryształowy - ponadgabarytowy, szkodliwy dla środ.
6. “UPIĘKSZANIE MIASTA”
Legły w gruzach duchowe i świeckie budowle gotyckie, romańskie, znane dziś jedynie z ikonografii. Legły jako niepotrzebne i szkodliwe dla rozwoju miasta mury obronne, bramy i baszty (1810-1818). Dzięki determinacji senatora Feliksa Radwańskiego ocalono fragm. fortyfikacji z bramą Floriańską, Barbakanem i 3basztami. Autor projektu utw. w miejscu fort. publicznego ogrodu nazwanego Plantami. Wieża ratuszowa. Od XVIII gmach uległ stopniowej degradacji. 1817-1820 rozebrano opustoszały i zrujnowany budynek ratusza. Pozostawiono wieżę z dobud. w latach 80-tych XVIIIw. klasycyst. odwachem (strażnicą). 1881-1882 zbud. nowy, tym razem neogot. odwach, usunięty po II wojnie światowej jako symbol austriackiego panowania z okresu zaborów.
8. NOWOCZESNA TEORIA SZTUKI ALOISA RIEGLA
Aloes Riegl, głoszący ideę estetycznego relatywizmu - uzależnienia poczucia piękna od indywid. nastawienia, mody i sytuacji historycznej, wyprowadzał ze swej myśli uzasadnienie dla zasad konserwacji hist., nie zmieniającej się, nie upiększającej, ale utrzym. jej stan nawarstwień budowlanych w arch. dziele. Konserwator nie powinien kierować się indywidualnym smakiem, nie dopas. do upodoban jednej epoki, ale działać obiektywnie, tak, aby utrzymać najważniejszą dla zabytku „wartość dawności, wywołuj. emocjonalne przeżycie wiecznego kołowrotu, stawania się i przemijania”.
Riegl i Dvoak - teoria postulująca wyłącznie konserwowanie zabytków i aprobowanie wszelkich zmian wynik. z hist. i stylistycznego rozwoju obiektu.
Kryteria klasyf.zabytków wg Riegla:
Pomnik-dzieło utrwalające / dzieło sztuki-obiekt o wart.art./zabytek hist.-wart.hist.
Teorie wartości Riegla:
Wart. staroż. - zachow. śladów przemijania, ”życie zabytków” / wart. hist. - nie dopuszcza do rekonstrukcji, dorabiania / wart. zamierzona - pamiątkowa
10. MODERNIŚCI I OCHRONA ZABYTKÓW
Odejście od stylów hist. i wszelkiej stylizacji. Architektura modern. opierała się w założeniu na nowej metodzie twórczej, wywodzącej formę, funkcję i konstrukcję budynku niemal wyłącznie z istniej. uwarunkowań materialnych. O pięknie budynku stanowi jego funkcjonalność, przede wszystkim muszą zostać spełnione wymogi funkcji. Po I wojnie światowej - odrzucenie starych konwencji estetycznych oraz popularyzacji nowych idei-dążenie do nadania konstrukcjom racjonalności i rezygnacji z dekoracji w myśl hasła Adolfa Loosa „ornament to zbrodnia” (1908). Prostota i jasność.
11. KARTA ATEŃSKA 1931, 1933
Konferencja zwoł. przez Biuro Muzeów w Atenach 21-30.10 1931
-unikanie rekonstrukcji (bądź restytucji)-zachować autentyczność zabytków w dobrym st. tech. Restauracja dopuszcz. przy rzetelnych badaniach naukowych oraz zachow. nawarstw. stylowych budynku. Ruiny - anastyloza, nowe uzup. rożnić się od auten. Konserwacja - najnowsze osiągnięcia techniki, bez wpływu na zew. wygląd. Bud. uszkodz. przez kataklizmy dziejowe - przywrócić formę sprzed zniszczenia.
„Carta del Restauro” 11 dyrektyw dla włoskich urzędów konserwat. Wyeliminowanie tendencji puryst.
1933 IV Kongres CIAM - nowoczesne projektowanie urbanist.
Le Corbusier - omawia rozdzielenie obszarów funkcjonalnych miasta, stworzenie racjonalnej i zdrowej przestrzeni życia.
Cz.analityczna:
- wsp. rozw. miast ma przyczyny ekonom. Uprzemysł. zniszczyło harmonię tkanki miejskiej, środowisko pracy człowieka ukierunkowane na maszyny
- mieszkania są obiektem spekulacji, niespraw. rozdziel., zły dostęp do przestrz. otwartej
- rozw. gosp. ma charakter doraźny i zależy od spekulacji jednostek. Koordynacja typów, wielkości i położ. zakładów przem., biur i mieszkań podlega jedynie zasadom ekonomii
- chaotyczne wędrówki robotników, wymusz. pokonywanie drogi ze wzgl. na rozdzielenie przestrz. mieszkania, miejsca pracy i przetrz. rekreac. -wzrost ruchu, niebezp. dla pieszych
- interesy ekonom. mają priorytet nad kontrolą administr. i solidarnością społ.-dominacja struktur miejskich przez prywatne interesy na szkodę mieszkańców miast.
POSTULATY:
-miasto musi, respektując wolność jednostki, umożl. działanie na rzecz zbiorowości,
-miasto jako jedn. funkc. posiada f. urban.: mieszkanie, praca, wypoczynek, ruch
-mieszkanie najważniejszym zagad. w proj. urbanistycznym
-miejsce pracy możliwie najmniej oddalone od miejsca zamieszkania
-przestrz. otwarte przyleg. do obsz. mieszk. oraz jako przestrz. rekreac. należ. do całego miasta
-komunikacja jako łącznik między kluczowymi f. miasta ma znacz. Podrzędne
-stref. funkc. planów miast stan. jedną z gł. idei Karty. F. powinny być rozdzielone pasami zieleni i połącz. osiami komunik.
-strefowanie miast:
Śródmieście: administr. handel. banki. kultura. Pas wokół: rozdziel. od siebie przemysł, rzemiosło, mieszk. Peryferie: wpis. w pas zieleni os. satelickie z czystą f. mieszk.
Duża gęstość zalud.-wysokościowce.
14. GŁÓWNE ZAPISY KARTY WENECKIEJ
Międzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytków i Miejsc Zabytkowych - konwencja określ. zasady konserwacji i restauracji zabytków architektury. 1964 II Międzynarodowy Kongres Architektów i Techników Zabytków w Wenecji. Kontynuuje i precyzuje zasady zawarte w Karcie Ateńskiej. Pol. - prof. Jan Zachwatowicz.
1957 I M KONGRES
Paryż - sama strategia tworzenia rejestrów zabytków nie wystarcza - zadbać o ochronę otoczenia zabytków i utrwal. kulturalnego znaczenia.
/ kraje bez centralnego rejestru z. oraz państwowych instytucji konserwatorskich, powinny je powołać / założyć stałą międzynar. instytucję zajm. się kons. zab. / wprow. program profesjonal. szkoleń dla wykonawców zajm. się pracami przy zabytkach / przepr. badania n.t. problemu zawilgocenia zabytkowych budowli / współpraca ze współcz. artystami / prace i studia kons. we współpracy z archeologami
1964 II M KONGRES
Wenecja - definicja budynku zabytkowego rozszerzona o grupy i zespoły budowli, w trakcie konserwacji nie zmieniać układu przestrzennego budynku ani wystroju, chronić otoczenie budynku, nie przenosić, usuwać elementów zabytku. Restauracja tylko w razie konieczności, należy uszanować oryginalną substancję konstrukcji i materiały, nowo dodane elementy powinny być rozróżnialne od oryginalnych. Dopuszcz. zastos. technologii nowoczesnych. Fragm. budowli poch. ze wszystkich etapów powst. chronione. Niedopuszcz. umieszcz. wiernych kopii el. budynku w miejsce org. prace archeolog. wyk. wył. przez specjalistów. Nie należy modyfikować budynku. Pełna dokumentacja konserw. I projektowa udost. w publicznych archiwach.