Epika klasyczna
Eposy należą do najstarszych utworów literackich jakie przetrwały do naszych czasów. Wywarły one duży wpływ na kształtowanie się starożytnych kultur, w tym Grecji i Rzymu. Te z kolei miały znaczący wkład w rozwój kultury współczesnej.
Epos jest to dłuższy utwór, przeważnie wierszowany, poruszający wzniosłe tematy historyczne, narodowe lub religijne. Jego bohaterami są zwykle wybitne jednostki, które poddane zostają serii prób, w trakcie których zmuszone są do podejmowania brzemiennych w skutku decyzji. Wyróżniamy eposy „tradycyj-ne”, bezpośrednio odzwierciedlające doświadczenia jakiegoś narodu, oraz utwory świadomie stylizowane przez poetów dla celów narodowych bądź religijnych.
Do naszych czasów przetrwały obszerne fragmenty eposu Gilgamesz, który pierwotnie został spisany na glinianych tabliczkach około 2000 roku p.n.e. Opowiada on o wyprawie wojownika o imieniu Gilgamesz w poszukiwaniu prawdy i wiecznego życia. Najstarsze w całości zachowane poematy powstały w starożytnej Grecji, a ich autorstwo przypisywane jest poecie o imieniu Homer. Są to Iliada i Odyseja, utwory, które były przez Greków otoczone taką czcią, że można je niemal nazwać ich świętymi księgami.
Homer
Legendy opisują Homera jako ślepego śpiewaka wędrownego, który recytował swoje utwory akompaniując sobie na lirze, instrumencie przypominającym harfę. Jednak w rzeczywistości nic nie wiadomo na Homera, a naukowcy nie przestają spierać się o to, czy rzeczywiście był on autorem któregokolwiek z wielkich eposów greckich. Niektórzy uważają, że ich materiałem były ludowe opowieści przekazywane z ust do ust i przetwarzane przez pokolenia wędrownych pieśniarzy, które zostały ostatecznie spisane około VIII wieku p.n.e. Ostateczna wersja eposów mogła być dziełem jednego lub więcej „Homerów”, którzy doszlifowali je pod względem językowym i fabularnym.
Eposy homerowe to szereg opowieści - prawdopodobnie na wpół mitycznych, na wpół historycznych - które znane były każdemu Grekowi. Dotyczyły one genezy, rozwoju i następstw wojny trojańskiej. Jej przyczyną było uprowadze-nie przez księcia trojańskiego, Parysa, Heleny - żony króla Sparty Menelaosa. Brat Menelaosa, król Myken Agamemnon, zmobilizował innych władców greckich i zorganizował wyprawę na Troję, mającą na celu oswobodzenie Heleny i zemstę za zniewagę. Po dziesięciu latach bezowocnego oblężenia Troi. Grecy podstępem pokonali swoich przeciwników. Udając odstąpienie od oblężenia, zostawili pod murami miasta drewnianego konia wypełnionego żołnierzami. Trojanie triumfalnie wciągnęli konia do wnętrza twierdzy, powodując tym własną zgubę.
Różne epizody historii wojny trojańskiej oraz następujących po niej wydarzeń - w tym przygód zwycięskich władców greckich podczas ich powrotnej drogi do domu - stanowiły niewyczerpane źródło tematów bogatej literatury starożytnych Greków. Iliada skupiła się wokół epizodu, który miał miejsce pod koniec wojny. Doszło wtedy do waśni pomiędzy Agamemnonem a najdzielnie-jszym wojownikiem greckim, Achillesem. Obrażony Achilles przez jakiś czas nie opuszczał swojego namiotu, odmawiając walki. W wyniku tego Grecy odnieśli dotkliwe porażki na polu bitwy. Dopiero wieść o śmierci jego przyjacie-la Patroklesa sprawiła, że rozwścieczony Achilles stanął do walki, w trakcie której zabił najgroźniejszego wojownika trojańskiego, Hektora.
W świecie homeryckim bóstwa mieszały się do spraw ludzi, opowiadając się po którejś ze stron opisywanych konfliktów. Ma to miejsce głównie w Odysei, której bohaterowi, Odyseuszowi, pomaga bogini Atena, natomiast przeszkadza bóg morza, Posejdon. Cieszący się opinią najinteligentniejszego z Greków, Odyseusz (zwany także Ulissesem) miał być rzekomo pomysłodawcą trojańskiego drewnianego konia. Odyseja opowiada o jego przygodach w drodze powrotnej do domu po upadku twierdzy. Do najsłynniejszych epizodów opowieści należą jego konfrontacja z jednookim cyklopem Polifemem, zamiana jego towarzyszy w wieprze (dokonana przez czarodziejkę Kirke) oraz potyczka, w której zabija on konkurentów napastujących jego żonę Penelopę.
Wergiliusz
Mniej więcej sześć wieków po czasach Homera kulturą dominującą na obszarze Morza Śródziemnego była kultura rzymska. Niemniej jednak kultura grecka zachowała swój prestiż, tak więc Rzymianie usiłowali powiązać swoją historię z historią Grecji. Utrzymywali oni, że ich przodkami był trojański książę, Eneasz, który zdołał uciec z pokonanej twierdzy. Stanowiło to doskonały pretekst dla najwybitniejszego poety rzymskiego, Wergiliusza (Publius Vergilius Maro, 70-19 roku p.n.e.), do napisania eposu, którego centralną postacią był Eneasz. Dzieło to powstało pod patronatem Oktawiana Augusta, dlatego oprócz opisu mitycznej przeszłości obfitowało w odniesieniu do wspaniałości Rzymu pod rządami cesarza. Eneida zupełnie świadomie naśladowała eposy homerowe, np. w tym, że bogowie (tym razem rzymscy) mieli wpływ na rozwój ludzkich spraw. Poczynaniom głównego bohatera usiłuje przeszkodzić bogini Junona, jednak jej matka, Wenus, stoi po jego stronie.
W najsłynniejszym epizodzie okręt Eneasza rozbija się u wybrzeży Kartaginy, gdzie za pośrednictwem Wenus zakochuje się w nim królowa Dydona. Jednak władca bogów, Jupiter rozkazuje Eneaszowi opuścić Kartaginę w celu wypełnienia swojego przeznaczenia, w wyniku czego zrozpaczona Dydona popełnia samobójstwo. Po pobycie w świecie podziemnym, Eneasz ląduje w Italii gdzie spotyka go wiele różnych przygód. Ostatecznie poślubia córkę króla Lacjum, co miało stanowić dowód na to, że w osobie obecnego cesarza spełniło się przeznaczenie Rzymu. Wynikało stąd, że zgodnie z wersją Wergiliusza, syn Eneasza, Julus, był przodkiem rodziny julijskiej, z której wywodzili się Juliusz Cezar i Oktawian August.
Epika klasyczna miała duży wpływ na kulturę zachodnią, stanowiąc inspirację wielu poematów, dramatów, oper, obrazów i rzeźb. Arcydzieło współczesnej literatury, Ulisses Jamesa Joyce'a bazuje na strukturze fabularnej Odysei. Wprawdzie greka i łacina nie są już podstawowymi przedmiotami szkolnymi, jednak tłumaczenia dzieł Homera i Wergiliusza nie przestają być czytane przez miliony ludzi na całym świecie.
Czy wiesz, że…
|
|
SZTUKA Strona 3