Badania ultrasonograficzne
Badania USG wchodzą w zakres diagnostycznych metod obrazowania narządów. Są badaniami dodatkowymi i ich wyniki zawsze muszą być interpretowane na podstawie danych z histologii choroby i wyników innych badań dodatkowych. Obrazy USG często nie są charakterystyczne dla danej jednostki chorobowej, np. obraz USG ropnia i krwiaka w jamie brzusznej może być identyczny, dlatego też podstawą rozpoznania muszą być objawy kliniczne jednostek chorobowych, mogące bardzo różnić się od siebie.
Badania USG są komplementarne w stosunku do innych technik obrazowania narządów, np. badania rentgenowskiego, tomografii komputerowej lub badania izotopowego. Przykładem komplementarności badań może być diagnostyka guzków tarczycy. Wyczuwalny badaniem palpacyjnym guzek w miąższu tarczycy jest wskazaniem do wykonania badania izotopowego, czyli scyntygramu. Na podstawie scyntygramu uzyskuje się informacje o rozkładzie izotopu promieniotwórczego w miąższu tarczycy i stopniu jego gromadzenia w guzku tarczycy. Stwierczenie na podstawie scyntygramu, że guzek jest np. zimny, tj. nie gromadzi izotopu, nie pozwala na dokładne określenie jego charakteru i dalszą diagnostykę różnicową. Diagnostyka ta jest możliwa dopiero po badaniu USG, które pozwala na określenie, czy zimny guzek jest torbielą, czy też zmianą litą, a jeśli zmianą litą, to jaki jest jej charakter. Rozstrzygające znaczenie ma wtedy punkcja cienkoigłowa, umożliwiająca pobranie materiału do badania histolopatologicznego.
Badania USG są kompleksowe. Oznacza to, że zawsze w czasie każdego badania USG bada się wszystkie narządy możliwe do zobaczenia tą metodą w danej okolicy ciała. Na przykład badając któryś z narządów jamy brzusznej uwidacznia się i ocenia zmiany morfologiczne w wątrobie, drogach żółciowych, trzustce, śledzionie, dużych naczyniach jamy brzusznej, aorcie i żyle głównej dolnej, nerkach, przestrzeni zaotrzewnowej i w narządach miednicy małej.
Zaletą badań USG jest praktycznie brak przeciwwskazań do ich wykonania. Jako badania nieinwazyjne (nie udowodniono szkodliwego działania fal ultradźwiękowych o częstotliwościach 1,5-10 MHz, stosowanych w badaniach USG), wykonuje się je niezależnie od stanu chorego, wieku, ciąży nawet w okresie laktacji. Wszystkie aparaty ultradźwiękowe są przewoźne lub przenośnie, więc badania USG wykonuje się przyłóżkowo na salach porodowych, w izbach przyjęć, na oddziałach intensywnej terapii medycznej, na salach operacyjnych i w miejscu zaistnienia urazu. Monitoruje się za ich pomocą postępy w leczeniu różnych stanów chorobowych, np. przy zachowawczym leczeniu ropni w jamie brzusznej, zmian w trzustce po wystąpieniu objawów jej ostrego zapalenia, a także stany fizjologiczne, jak rozwój ciąży lub owulacje.
Badania USG, jako najtańsza z metod obrazowania narządów, mogą zastąpić inne, droższe lub bardziej obciążające chorych metody diagnostyczne, albo przynajmniej zmniejszyć częstotliwość ich wykonywania. Badania te nadają się jako badania przeglądowe w diagnostyce różnych chorób w dużych grupach populacyjnych. Przykładem zastępowania przez badania USG innych badań jest diagnostyka kamicy pęcherzyka żółciowego do niedawna oparta na badaniach radiologicznych - cholecystografii lub cholangiografii. Innym przykładem jest ultrasonograficzna diagnostyka chorób nerek i układu moczowego. Obrazy USG tego narządu wystarczają do rozpoznania np. torbieli lub torbielowatości nerek, guzów nowotworowych oraz pozwalają na rozpoznanie przerostu gruczołu krokowego.
Wprowadzenie USG do badań mózgu u niemowląt przez niezarośnięte ciemiączko lub badań USG przy podejrzeniu niedorozwoju stawów krzyżowo - biodrowych pozwoliło zastąpić bardzo obciążające dla dzieci badania radiologiczne.
Metody badań ultradźwiękowych
W diagnostyce są stosowane cztery rodzaje badań USG: 1)badania poprzez skórę chorego, 2) badania za pomocą sond wprowadzonych do jam ciała, 3) badania śródoperacyjne, 4) badania w kąpieli wodnej.
Badania przez skórę. W badaniach tych sonda ultradźwiękowa bezpośrednio przylega do skóry osoby badanej. Metodą tą wykonuje się większość badań ultradźwiękowych rutynowo stosowanych w diagnostyce.
Badania za pomocą sondy wprowadzanej do jam ciała. Sonda może być wprowadzana do odbytnicy, pochwy, pęcherza moczowego, co pozwala na wykonanie szczegółowych badań macicy, jajników, gruczołu krokowego, odbytnicy i pęcherza moczowego. Istnieją również metody wprowadzania sond ultradźwiękowych na gastrofiberoskopach do światła żołądka i dwunastnicy, co pozwala na uzyskanie obrazów USG, zwłaszcza trzustki, dróg żółciowych i wątroby, od strony wewnętrznej.
W badaniach serca i narządów śródpiersia coraz większe zastosowanie znajdują sondy przezprzełykowe. Pozwalają one na uzupełniającą diagnostykę serca przy badaniach echokardiograficznych i diagnostykę guzków pierwotnych i przerzutów nowotworowych do węzłów chłonnych śródpiersia.
Badania śródoperacyjne. W badaniach tych wysterylizowane, specjalne sondy przesuwa się po powierzchni narządów przy otwartych powłokach jamy brzusznej. Badania te najczęściej wykonuje się w celu lokalizacji złogów (kamieni) w drogach żółciowych i w nerkach oraz wyszukania małych zmian nowotworowych w wątrobie. Metodę badań śródoperacyjnych stosuje się również w neurochirurgii poprzez otwory trepanacyjne w czaszce. Z reguły postępowanie to ma na celu dokładne określenie granicy guza (wykrytego za pomocą tomografii komputerowej) i prawidłowej tkanki mózgowej, co ma praktyczne znaczenie przy całkowitym usunięciu guza.
Badania w kąpieli wodnej (metoda immersyjna). Metodę tę stosuje się do badania narządów leżących powierzchownie, a głównie do badania sutków (mammografia USG), oraz do badania całego ciała u małych dzieci. W metodzie tej sondy ultradźwiękowe umocowane są pod wodą, w której zanurza się badany narząd (np. sutki). W czasie badania sondy przesuwają się automatycznie. Uzyskiwane obrazy ultradźwiękowe charakteryzują się bardzo dobrą rozdzielczością, pozwalającą w mammografii USG uwidocznić guzy sutka już o średnicy 5 mm.
Ultrasonografia zabiegowa. Nazwą tą określa się wykonywanie pod kontrolą obrazu USG wielu zabiegów diagnostycznych (np. celowych biopsji cytologicznych i z pobraniem skrawka tkanki do badań histologicznych) i zabiegów leczniczych (np. opróżnianie torbieli i krwiaków, drenaż ropni o różnej lokalizacjo, zakładanie przezskórne drenów do nerek, wykonywanie przetoki pęcherza moczowego nad spojeniem łonowym w celu odprowadzenia moczu, celowane, domiejscowe podawanie różnych leków).
Metodę tę stosuje się także przy badaniach rentgenowskich w celu wykonania badań kontrastowych, np. przezskórnej przezwątrobowej cholangiografii, pielografii zstępującej. Pod kontrolą obrazu USG wkłuwa się igłę do dróg żółciowych lub miedniczki nerkowej i przez tę igłę podaje się kontrast w celu wykonania wspomnianych wyżej badań rentgenowskich.
Badanie dopplerowskie. Zjawisko Dopplera polega na rejestracji fali akustycznej, którą wytwarza krew przepływając przez naczynia krwionośne i przekształceniu jej w obraz. Kolor obrazu zależy od kierunku przemieszczania się strumienia krwi do lub od detektora rejestrującego fale akustyczne.
Badania dopplerowskie wnoszą wiele istotnych informacji o czynności narządów lub tkanek dzięki możliwości półilościowej i ilościowej oceny wielkości i szybkości przepływu krwi w poszczególnych naczyniach krwionośnych. Zjawisko Dopplera znalazło duże praktyczne zastosowanie w ocenie przepływu krwi w naczyniach mózgowych, tętnicy szyjnej wspólnej, tętnicy kręgowej, jamach serca, żyle wrotnej, naczyniach krwionośnych kończyn dolnych. Połączenie metody obrazowania USG naczyń krwionośnych i dopplerowskiej oceny przepływu krwi (tzw. duplex Doppler) coraz częściej zastępuje radiologiczne badania naczyniowe z kontrastem. Możliwość kodowania szybkości i wielkości przepływu krwi za pomocą koloru stworzyła zupełnie nowe możliwości w obrazowaniu naczyń krwionośnych tętniczych i żylnych, zwłaszcza średnicy poniżej 10 mm oraz przyczyniła się do postępów w ultradźwiękowej charakterystyce tkanek i narządów ciała ludzkiego.