ŚMIERĆ I UMIERANIE
TEORIA STADIÓW UMIERANIA KUBLER-ROSS
Powstała na podstawie analizy danych obserwacyjnych i wywiadów uzyskanych od ponad 200 pacjentów umierających w sposób świadomy na różne odmiany chorób nowotworowych.
Stadium pierwsze - zaprzeczanie.
pierwsza reakcja - szok i odrętwienie,
odrzucenie prawdy, zaprzeczenie jej realności, negacja zagrożenia życia i nieodwracalności niepomyślnej diagnozy,
etap ten daje czas na zmobilizowanie mniej radykalnych środków obrony.
Stadium drugie - gniew.
uświadomienie nadchodzącej śmierci rodzi bunt, gniew, złość, zawiść i pretensje wobec otoczenia,
pojawia się rozżalenie - dlaczego właśnie ja?,
śmierć uważana jest za akt wielkiej niesprawiedliwości,
reakcje te mają swe źródło w gwałtownie narastającym lęku.
Stadium trzecie - pertraktowanie (targowanie się).
podejmowanie rozpaczliwych prób negocjowania, zawierania układów z Bogiem, losem i ... lekarzami w celu odroczenia wyroku śmierci,
w zamian za przedłużenie życia oferuje się dobre sprawowanie i obietnicę nieproszenia o więcej, jeśli uda się opóźnić nadejście śmierci.
Stadium czwarte - depresja.
depresja przygotowawcza - poprzedzająca traumatyczne przeżycie, jakim jest śmierć, przeżywanie antycypowanej żałoby po sobie samym, przygotowanie do odejścia,
w tym okresie nie powinno się podejmować prób pocieszania pacjenta - im bardziej otwarcie wyrazi swój smutek i ból, tym łatwiej pogodzi się z sytuacją.
Stadium piąte - akceptacja.
osiągnięcie stanu spokoju, wynikającego z braku odczuć,
zaniechanie walki z chorobą,
wewnętrzne wyciszenie i pogodzenie się z godnością z nieuchronnie zbliżającą się śmiercią,
zainteresowanie otoczeniem ulega osłabieniu, odwrócenie się od życia, stopniowe odchodzenie.
TEORIA REKAPITULACJI E. SHNEIDMANA
Umieranie to kłębowisko różnych uczuć (gniewu, zobojętnienia, grozy, odwagi, rezygnacji, akceptacji, nadziei, niewiary), będących w nieustannym ruchu.
Ludzie przeżywają umieranie w ten sposób w jaki przeżywali inne niepowodzenia w życiu - umieramy mniej więcej tak samo jak żyliśmy.
Istotne jest jak osoba zachowywała się podczas największych porażek w swym życiu, bo zawiera to wskazówki co do jej zachowania w procesie umierania.
TREŚĆ LĘKÓW ZWIĄZANYCH ZE ŚMIERCIĄ
cierpienie fizyczne
trudny do zniesienia ból, długotrwałe cierpienie i powolna agonia
poniżenie
uczucie zawstydzenia, zażenowania i poniżenia wynikające z objawów towarzyszących śmierci, utraty kontroli nad swym ciałem;
zmiany zachodzące w ciele
zmiana wyglądu umierającego człowieka wskutek postępującego procesu chorobowego (chudnięcie, zmiany w wyrazie twarzy, brzmieniu głosu)
uzależnienie od innych
szczególnie boleśnie przeżywane w przebiegu powoli rozwijających się chorób terminalnych, związane z ze stopniową utratą samodzielności i osobistej wolności
konsekwencje śmierci dla innych
troska o osoby, które będą cierpieć z powodu naszej śmierci
przerwanie realizacji ważnych zadań życiowych
uniemożliwienie zakończenia realizowanych ważnych zadań życiowych np. wychowania i wykształcenia dzieci, dokończenia pracy naukowej
nieistnienie
obawa przed poczuciem pustki i popadnięciem w stan niebytu, rozpłynięciem się w nicości, nieodwracalną utratą egzystencji
kara za grzechy
niepokój pojawiający się głównie u osób religijnych, które po dokonaniu bilansu życia uznały, że było one dalekie od doskonałości
nieznane
wielka niewiadoma czy i co jest po śmierci
INFORMOWANIE PACJENTÓW CHORYCH TERMINALNIE
69 -92 % pacjentów nie otrzymuje od personelu medycznego informacji o zbliżającej się śmierci.
Czy informować pacjenta o niepomyślnej diagnozie i zbliżającej się śmierci ?
Czy personel medyczny ma obowiązek mówienia pacjentowi prawdy, czy też ma prawo go oszukiwać ?
Model paternalistyczny „zastrzeżona świadomość”:
zatajenie prawdy czy fałszywe pocieszanie pacjenta jest moralnie usprawiedliwione, skoro dokonywane jest w imię dobra pacjenta.
Model radykalny:
pacjentowi należy mówić całą prawdę, wyczerpująco, natychmiast i wprost.
Model partnerski „otwarta świadomość”:
poprzez oszukiwanie pacjenta pozbawia się go możliwości samostanowienia o sobie, informowanie należy dostosować do zapotrzebowania pacjenta.
JAK PERSONEL MEDYCZNY MOŻE POMÓC UMIERAJĄCEMU CZŁOWIEKOWI ?
C. Saunders: Czego oczekuje Pan przede wszystkim od personelu?
Odpowiedź umierającego pacjenta: Szukam kogoś, kto zrobi wrażenie, że stara się mnie zrozumieć.
nie wolno umierającego omijać - sama obecność przy pacjencie pozwala mu zrozumieć, że nie jest samotny i porzucony w najtrudniejszym momencie swego życia;
gdy nadchodzi śmierć trzeba umieć słuchać, pozostawać w kontakcie z umierającym, choćby (a może zwłaszcza) w milczeniu;
należy wykazać cierpliwość wobec częstego i naturalnego u umierających egocentryzmu;
pełne zrozumienie, bezwarunkowa akceptacja i troskliwa opieka - to skuteczne sposoby niesienia pomocy;
przydatne mogą okazać się własne trudne doświadczenia życiowe, pomagające zyskać perspektywę pacjenta;
warto pamiętać, że prawie wszyscy konający chcą mówić o swojej śmierci, jeśli wyczują, że mają przed sobą człowieka, który ich wysłucha;
niezwykle istotne jest umożliwienie pacjentowi pożegnania się z bliskimi, warto także zapytać czy jest coś w czym moglibyśmy okazać się umierającemu pomocni;
trzeba pamiętać, że sami wybraliśmy ten zawód i nie mamy prawa pozbawiać ludzi prawa do godnej i aktywnej śmierci.
MYŚLI POLAKÓW O ŚMIERCI
CBOS, 2002, losowa próba 1020 dorosłych osób
48 % w ogóle nie myśli o śmierci lub robi to rzadko
29 % często myśli o śmierci - głównie ludzie starsi (65+), kobiety, osoby religijne
69 % wierzy, że śmierć nie kończy istnienia
14 % wierzy, że po śmierci nie już nic
45 % twierdzi, że lepiej w ogóle nie myśleć o śmierci, niż przygotowywać się do niej
36 % uważa, że lepiej jest, gdy człowiek umierający jest tego świadomy
52 % uważa, że lepiej jest, gdy człowiek umierający nie jest tego świadomy
32 % boi się śmierci
60 % nie odczuwa lęku przed śmiercią
65 % obawia się umierania w bólu i pozostawienia bliskich
57 % niepokoi się o możliwość pożegnania się z najbliższymi
61 % niepokoi się, czy ktoś będzie o nich pamiętał
6 % sporządziło testament
3
Materiały dydaktyczne dla studentów I roku Ratownictwa Medycznego. Opracowanie:
mgr Agnieszka Dziurowicz-Kozłowska, Zakład Psychologii Medycznej, Akademia Medyczna w Warszawie. Rok akademicki 2006/2007.