PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY BÓLU

Ból - jest to subiektywne, zmysłowe i emocjonalne doznanie dyskomfortu towarzyszące istniejącemu lub potencjalnie zagrażającemu uszkodzeniu tkanki.

Funkcja bólu - doznanie bólu zwykle jest sygnałem ostrzegawczym przed grożącym organizmowi niebezpieczeństwem, pochodzącym z jego wnętrza (np. bóle wieńcowe)

lub z zewnątrz (np. ból przy dotknięciu czegoś gorącego).

Ból jest jednym z najistotniejszych problemów zdrowotnych - około 80% wszystkich wizyt lekarskich ma związek z dolegliwościami bólowymi, spośród próśb formułowanych przez pacjentów wobec personelu medycznego na pierwszy plan wysuwa się prośba o złagodzenie odczuwanego bólu.

Sposoby pomiaru bólu:

• pomiar oparty na relacjach subiektywnych - opis doświadczenia bólu udzielony przez pacjenta pozwala poznać jego źródło, intensywność i charakter (nikt poza samą osobą cierpiącą nie ma wglądu w naturę odczuwanego przez nią bólu);

• pomiar oparty na obserwacji zachowań bólowych - obserwacja behawioralnych, zewnętrznych manifestacji doświadczenia bólu: 1. zaburzenia ruchowe lub postawy (np. utykanie, zgięta sylwetka przy ostrym bólu brzucha), 2. wyrażanie negatywnych emocji (np. wybuchy irytacji, rozdrażnienia), 3. werbalne i pozawerbalne wyrażanie dyskomfortu (np. krzyk, grymas na twarzy), 4. ograniczenie aktywności (np. unikanie chodzenia przy bólu kolana);

• pomiar oparty na analizie zmian fizjologicznych - analiza stopnia napięcia mięśniowego, pomiar tętna, ciśnienia itp.;

Rola czynników psychospołecznych w doświadczaniu bólu:

• kultura - choć mechanizmy fizjologiczne bólu funkcjonują u wszystkich ludzi tak samo, to różnice kulturowe mogą wpływać na zmianę sposobu jego doświadczania np. w badaniach przeprowadzonych wśród przedstawicieli różnych grup etnicznych w USA stwierdzono, że Włosi i Żydzi wykazują silnie emocjonalną reakcję na ból, Irlandczycy tłumią doznania bólowe a Indianie przyjmują ból z obiektywizmem i stoicyzmem;

• poprzednie doświadczenia - percepcja bólu jest kształtowana doświadczeniami z wczesnego dzieciństwa, próg doświadczania bólu rośnie wraz z wiekiem i ma związek zarówno z rozwojem poznawczym, jak i psychospołecznym;

• stres i lęk - codzienne stresory i ważne wydarzenia życiowe zwiększają intensywność dolegliwości bólowych, prawdopodobnie poprzez wzrost poziomu lęku, który prowadzi do długotrwałego napięcia mięśniowego nasilającego odczuwanie bólu;

• percepcja bólu - ocena poznawcza bólu może mieć duży wpływ na intensywność jego doznawania; w jednym z badań stwierdzono, że żołnierze odnoszący poważne rany na froncie po trafieniu do szpitala prawie nie skarżyli się na ból (bo cieszyli się, że żyją i nie muszą dalej walczyć), natomiast po wojnie pacjenci oddziałów chirurgicznych mimo niezbyt rozległych obrażeń zgłaszali silne dolegliwości bólowe (odbierali bowiem swoje operacje jako nieprzyjemne i przytłaczające, choć niezbędne);

• poczucie kontroli i samoskuteczności - poczucie sprawowania osobistej kontroli nad chorobą i bólem oraz wewnętrzne przeświadczenie, że potrafię sobie z nimi poradzić może pomagać redukować stres a przez to łagodzić dolegliwości bólowe;

• koncentracja uwagi i zaangażowanie w działanie - jeśli człowiek skupiony jest na absorbujących czynnościach (np. ogląda pasjonujący film albo gra w piłkę w ważnym dla siebie meczu) odczuwanie bólu jest mniej intensywne a nawet może pozostać zupełnie niezauważone;

Materiały dydaktyczne dla studentów I roku Ratownictwa Medycznego, rok akademicki 2006/2007. Opracowanie: mgr Agnieszka Dziurowicz-Kozłowska, na podstawie Bishop, G.D. (2000). Psychologia zdrowia. Wrocław: Wydawnictwo Astrum, s. 505-542.