INFORMOWANIE PACJENTA O CHOROBIE

TRZY MODELE INFORMOWANIA PACJENTÓW

Model informowania wprost: nie czekając na pytania pacjenta, przekazuje mu się wyczerpujące informacje, często wbrew jego woli.

Model nieinformowania: pacjenta izoluje się od wszelkiej informacji, która mogłaby spotęgować występujący u niego lęk.

Model ambiwalentny: z jednej strony chęć informowania, z drugiej zaś unikanie pewnych informacji.

JAKIE INFORMACJE NALEŻY PRZEKAZYWAĆ PACJENTOM ?

1. Informacje o diagnozie i ogólnym stanie zdrowia.

2. Informacje o przyczynach choroby.

3. Informacje o przebiegu choroby i rokowaniach.

4. Informacje o przebiegu leczenia: rodzaj i cel przeprowadzenia określonych procedur: diagnostycznych i terapeutycznych, działanie leków, sposób ich przyjmowania i ewentualne skutki uboczne.

5. Informacje praktyczne: jakie zachowania są wskazane, a jakie przeciwwskazane? co robić w sytuacji nasilenia dolegliwości?

6. Informacje o skutkach choroby np. jej ewentualnych trwałych następstwach.

JAKIE KORZYŚCI PŁYNĄ Z PRAWIDŁOWEGO INFORMOWANIA PACJENTÓW ?

• poprawa samopoczucia (redukcja lęku),

• większa akceptacja diagnozy,

• podjęcie lepszej współpracy w procesie leczenia,

• bezpośredni wzrost skuteczności leczenia,

• większe zadowolenie pacjenta z jakości opieki medycznej;

DO CZEGO MOŻE PROWADZIĆ NIEUDZIELANIE PACJENTOM NFORMACJI?

• do poszukiwania informacji „na własną rękę”,
  nie zawsze u źródeł kompetentnych, co często przyczynia się do wyolbrzymiania dolegliwości i powagi choroby oraz wbudowywania w obraz własnej choroby elementów nasilających lęk;

• do pomniejszenia lub utraty wiary w możliwości lekarza i personelu sprawującego opiekę nad pacjentem,
  skoro nikt nic nie mówi, to widocznie albo nie zdaje sobie sprawy ze stanu zdrowia pacjenta albo ukrywa przed nim złe informacje;

• do zagrożenia poczucia własnej wartości pacjenta,
  często budzi poczucie izolacji, lekceważenia, a nawet poniżenia;

STYLE RADZENIA SOBIE Z INFORMACJAMI O ZAGROŻENIU

Miller i Mangan wyróżnili 2 podstawowe style radzenia sobie przez pacjentów z zagrażającymi informacjami o chorobie:

• czujne obserwowanie - MONITORING
  gotowość do poszukiwania, gromadzenia i wykorzystywania zagrażających informacji;
  cechuje on ludzi z niską tolerancją niepewności
  ten styl może być efektywny, gdy choroba ma charakter kontrolowalny;

• wytłumianie ostrzeżeń - BLUNTING
  przewaga gotowości do poznawczego unikania, wypierania, racjonalizowania informacji;
  cechuje on ludzi z wysoką tolerancją niepewności ten styl może być efektywny, gdy choroba ma charakter niekontrolowalny;

Najbardziej skuteczne jest informowanie pacjenta maksymalnie dopasowane do jego indywidualnego stylu radzenia sobie z informacjami zagrażającymi
- należy wziąć pod uwagę liczbę, rodzaj, szczegółowość i zakres zadawanych przez niego pytań.

INFORMOWANIE PACJENTA

Przekazując informacje należy zawsze pamiętać, że choroba jest sytuacją stresową, w której dominuje lęk o różnym stopniu nasilenia - trzeba to uszanować.

Personel medyczny często obawia się reakcji pacjenta na złe wiadomości - sądzi, że pacjent nie chce znać prawdy lub, że znając ją straciłby chęć do życia.

Tymczasem większość pacjentów nie skarży się na to, że powiedziano im bolesną prawdę o ich stanie, ale na sposób i formę w jaki im tę informację przekazano
(np. bez wcześniejszego przygotowania, na szpitalnym korytarzu, w obecności innych pacjentów itp.)

PRAWIDŁOWE PRZEKAZYWANIE ZŁYCH INFORMACJI - PODSTAWOWE ZASADY:

• najpierw należy ustalić aktualny stan wiedzy pacjenta na temat jego sytuacji zdrowotnej,

• trzeba zachować wrażliwość na nadawane przez pacjenta komunikaty werbalne i niewerbalne - pomaga to ustalić co i w jakim zakresie pacjent chce naprawdę wiedzieć,

• nigdy nie należy przekazywać informacji „na siłę”,

• warto zastosować tzw. „strzał ostrzegawczy” - zatrzymać się i obserwować reakcję pacjenta, jeśli np. zareaguje płaczem powinno się na razie na tym poprzestać,

• należy dzielić złe informacje „na raty”, podawać je w dawkach dostosowanych do aktualnego samopoczucia pacjenta,

• trzeba pamiętać, że przekazywanie informacji to proces, a nie jednorazowe zdarzenie,

• nie wolno przekazywać informacji w pośpiechu,

• trzeba dostosować przebieg informowania do indywidualnych potrzeb pacjenta, każdy zmaga się z chorobą w sposób niepowtarzalny - powinno się unikać rutyny,

• należy zrezygnować z nieautentycznego pocieszania w stylu „wszystko będzie dobrze”,

• nie można bać się ciszy - pacjent potrzebuje czasu, aby stawić czoła niepomyślnej informacji,

• nie wolno „chować się” za terminy fachowe, wyniki liczbowe badań, dane statystyczne - trzeba posługiwać się językiem zrozumiałym dla pacjenta,

• nie należy przekazywać informacji zbędnych, zwłaszcza tych o charakterze negatywnym,

• trzeba starać się wyjaśniać wątpliwości pacjenta, odpowiadać na jego pytania, ustalić ile i co pacjent zrozumiał z tego co zostało powiedziane i jakiej oczekuje od personelu medycznego pomocy,

• nie powinno się stwarzać nierealnych nadziei, co nie oznacza odbierania pacjentowi nadziei (tego robić nie wolno),

• nie powinno się stawiać prognoz, co do długości życia pacjenta, choćby na to nalegał,

• zanim odpowiemy na trudne pytanie pacjenta np. „czy ja umieram?” „ile czasu mi zostało?” warto starać się dowiedzieć czegoś więcej np. „proszę dokładniej powiedzieć, dlaczego pan o to pyta?” - pozwala to na zyskanie na czasie, przemyślenie odpowiedzi i lepsze dostosowanie jej do oczekiwań pacjenta,

• nie powinno się zostawiać pacjenta samego po przekazaniu złych wiadomości, należy się upewnić, że zostaje przy nim ktoś bliski, kto może dać mu wsparcie,

• warto pamiętać, że wraz z zaawansowaniem procesu choroby spada zainteresowanie jej przyczynami a rośnie koncentracja na jej objawach,

• na zakończenie rozmowy warto zapewnić pacjenta, że np. jest nadzieja na okresową poprawę stanu zdrowia, wypełnienie podjętych zobowiązań, skuteczne zwalczanie uciążliwych objawów (np. bólu), czy spokojne odejście w otoczeniu bliskich.

PRZEKAZYWANIE INFORMACJI

A PRZESTRZEGANIE ZALECEŃ MEDYCZNYCH

Pacjenci zapamiętują zaledwie 30% przekazywanych im informacji.

• Pamiętaj, że pacjent może być zdenerwowany i mieć ograniczoną zdolność przetwarzania informacji.

• Przekazuj zalecenia w sposób zrozumiały, w przeciwnym razie nie będą zapamiętane, a tym bardziej przestrzegane.

• Szczegółowo wyjaśniaj pacjentom: co i dlaczego mają robić.

• Sprawdzaj czy zrozumieli twoje instrukcje, jeśli nie powtórz wszystko od początku, tylko prościej (!!!).

• Obniżaj stopień trudności informacji przez stosowanie krótkich zdań i słów oraz wstępną zapowiedź o czym teraz będziesz mówił.

• Nie podawaj na raz zbyt wielu informacji - dziel je na porcje.

• Informacje przedstawiaj w sposób rzeczowy (konkretnie).

• Treści szczególnie ważne przedstawiaj na samym początku (efekt pierwszeństwa) lub na samym końcu (efekt świeżości), akcentując ich znaczenie.

• Bezwzględnie konieczne jest przekazanie wszelkich zaleceń medycznych w postaci pisemnej - do wielu osób informacja graficzna przemawia silniej, niż przekaz ustny, pisz wyraźnie (!!!).

• Przekazuj pacjentowi podstawowe wiadomości o działaniu leku, kojarząc go z narządem czy chorobą, na którą działa np. „lek na serce”.

• Staraj się wiązać zasady wykonywania zaleceń z powtarzanymi przez pacjenta codziennie czynnościami (posiłki, mycie zębów, wieczorynka) - np. zamiast rutynowego 3 x 1, poleć przyjmowanie leków „razem ze śniadaniem, obiadem i kolacją”.

• Jeśli to konieczne naucz pacjenta pewnych umiejętności np. samodzielnego pomiaru ciśnienia czy korzystania z glukometru.

• Jeśli chcesz by pacjent przestrzegał zaleceń, musisz wzbudzić w nim pozytywne oczekiwania co do skuteczności leczenia i jego własnej zdolności do realizacji wskazań.

• Jeśli to możliwe zaaranżuj wsparcie społeczne i nagrody za przestrzeganie zaleceń.

• Zwróć uwagę pacjenta na pomoce, które ułatwią mu zapamiętanie zaleceń i wykonywanie ich w domu np. pojemniki na lekarstwa z przegródkami na kolejne dni ich stosowania, pisemne instrukcje do umieszczenia w widocznym miejscu.

• Staraj się przewidzieć przeszkody utrudniające przestrzeganie zaleceń, np. obawy przed stosowaniem niektórych leków, niechęć do określonych form leku, skutki uboczne leczenia.

• Im krótsza terapia, tym lepsze przestrzeganie zaleceń - o ile to zatem możliwe należy zawsze dążyć do skracania terapii.

• Pamiętaj, że pacjenci bardzo często nie stosują się do zaleceń i staraj się to w miarę możliwości aktywnie kontrolować - nawet opieranie się na relacjach samego pacjenta jest lepsze, niż całkowity brak kontroli.

• Pamiętaj, im lepsza jakość relacji między tobą a pacjentem, tym większa szansa na przestrzeganie zaleceń.

• Miej na uwadze alternatywę: albo zmotywujesz odpowiednio pacjenta do przestrzegania zaleceń i osiągniesz sukces terapeutyczny, albo jego stan zdrowia się pogorszy i poniesiesz terapeutyczną porażkę.

JAK PRAWIDŁOWO NAWIĄZYWAĆ KONTAKT ?

1. Zbliż się do rozmówcy (zredukuj dystans).

2. Pochyl się nieco w jego kierunku.

3. Staraj się nie krzyżować rąk i nóg.

4. Nawiąż i utrzymuj kontakt wzrokowy.

5. Zadbaj o pogodny wyraz twarzy.

6. Wspieraj rozmówcę - potakuj głową, parafrazuj.

7. Upewnij się, że dobrze rozumiesz - precyzuj.

8. Zadbaj, aby nic nie odciągało twojej uwagi.

9. Nawet jeśli nie jesteś w dobrym nastroju, postaraj się zaangażować w prawdziwe słuchanie i zrozumienie rozmówcy.

1

Materiały dydaktyczne dla studentów I roku Ratownictwa Medycznego. Opracowanie:

mgr Agnieszka Dziurowicz-Kozłowska, Zakład Psychologii Medycznej, Akademia Medyczna w Warszawie. Rok akademicki 2006/2007.

---