DYDAKTYKA- ZAGADNIENIA EGZAMINAYCJNE

11. Postawy uczniów wobec prozy artystycznej

Opracowane wg: J. Polakowski, Badania odbioru prozy artystycznej w aspekcie dydaktycznym. Zarys teorii badań- próby diagnozy, Kraków 1980

Za:

Z. Uryga, Godziny polskiego…, Warszawa- Kraków 1996

Polakowski -na podstawie badań z zakresu teorii i socjologii kultury, pedagogiki i psychologii- jako główne czynniki postawotwórcze wyróżnia i poddaje analizie:

1. oddziaływania kultury współczesnej i sytuacji komunikacyjnych, w jakich uczeń styka się z literaturą poza szkoła

2. wpływy szkolnego procesu nauczania literatury

3. rola postaw psychicznych i potrzeb dorastającego człowieka

Uryga zgadza się z Polakowskim, który największy udział w formowaniu postaw uczniów przypisuje czynnikom tkwiącym w środowisku kulturowym, a przede wszystkim wzorom zachowań odbiorczych upowszechnianym i kształtowanym przez współczesne środki społecznej komunikacji.

- czynniki te wyznaczają nowe drogi inicjacji literackiej (adaptacje filmowe, poezja śpiewana, komiks) i decydują o istotnych różnicach w konkretyzacji w stosunku do artystycznego pierwowzoru.

- przebudowują wyobraźnię, proponując nowy sposób widzenia i przeżywania świata oraz nowy stosunek do słowa ( mikrofon i kamera)

- urabiają przekonania, postawy, stereotypy zachowań (jak np. oswajanie z brutalnością, nieskrępowaniem erotycznym)

- zastąpienie odbioru kontemplacyjnego odbiorem rozproszonym (kontemplacyjny- koncentracja uwagi na przedmiocie, rozproszony- zanurzony w atmosferę powszedniości)

Czynniki te osłabiają postawy kulturowe w przeżywaniu dzieł na rzecz otwarcia na różne gusty i konwencje. Ważne stają się relaks i zabawa (postawa ludyczna).

Jak widać postawy wobec literatury ulegają ciągłym przeobrażeniom- które spowodowane są wszystkimi wyżej wymienionymi czynnikami- a tym samym zmienia się także pozycja szkoły w całym kulturowym procesie motywowania młodego człowieka do kontaktu z literaturą, nabywania przekonań o istocie dzieła literackiego i kształtowania się wzorów zachowań wobec literatury.

Należy zatem zastanowić się nad reorientacją procesu dydaktycznego. Należy wziąć pod uwagę (rozpoznać i wykorzystać) pozaszkolne doświadczenia literackie uczniów. Podjąć dialog z uformowanymi przez nie postawami i wymaganiami wobec literatury.

W świetle badań Polakowskiego szkoła nie uzyskała pozycji, która umożliwiłaby jej skuteczne przeciwstawienie się kulturze masowej i formowanie postaw respektujących szczególne wymagania sztuki literackiej.

Co prawda wyodrębnia on wśród szeregu postaw także tę estetyczną (odkrywanie specyficznej wartości dzieł, czerpanie z tego satysfakcji).

B. Chrząstowska, Lektura i poetyka, Warszawa 1987

Postawa to pojęcie psychologiczne. Obejmuje zmienne dyspozycje, które przejawiają się w różnych zachowaniach i określają stosunek do przedmiotu.

Postawa obejmuje zachowania trwałe i konsekwentne, które wystąpią zawsze, ilekroć spełnione zostaną określone warunki.

Polakowski uważa, że zająć wobec literatury określoną postawę to nic innego, jak przygotowanie emocjonalne i intelektualne na dostrzeżenie pewnych jej właściwości.

Zajęcie postawy wiąże się z obraniem wstępnego planu działań percepcyjnych.

Wyróżnia się trzy główne komponenty postawy czytelniczej:

1. emocjonalno- motywacyjny ( typy oczekiwań, motywacje, potrzeby)

2. poznawczy (kompetencja czytelnicza, wiedza)

3. behawioralny (zachowania ucznia wobec tekstu, kody odbioru, trudności percepcyjne wobec różnych typów lektury)

Na podstawie badań Polakowski wysnuł następujące wnioski:

1. W kształtowaniu motywacji lektury minimalną rolę odgrywa szkoła, znacznie większą natomiast- komunikacja masowa. Pod jej wpływem kształtują się motywacje zabawowe, rozrywkowe (ludyczny pierwiastek podkultury młodzieżowej)

2. W kształtowaniu poznawczych czynników postawy dominujacą rolę odgrywa instrumentalne traktowanie sztuki (wzmacniane przez środki masowego przekazu), co zresztą koresponduje z oczekiwaniami młodzieży (poszukiwanie wiedzy o świecie i człowieku). Wiąże się z tym usunięcie na dalszy plan przygotowania teoretycznoliterackiego uczniów.

3. W komponencie behawioralnym upowszechniają się ludyczne wzory kontaktu z literaturą, ukształtowane w najwcześniejszym dzieciństwie i wzmacniane przez codzienny kontakt z kulturą masową (lektura jako odbiciewłasnej osobowości, marzeń, pragnień)

Okazuje się, że postawy młodzieży wobec literatury w większym stopniu niż sama szkoła kształtuje kultura masowa, audiowizualna i środowisko młodzieżowe.

Szkoła nie tylko nie otwiera uczniów na świat sztuki literackiej, ale zamyka możliwości czytelnicze w obrębie konwencji dziewiętnastowiecznych.

Polakowski wyróżnia cztery postawy:

- poznawczą

- kompensacyjną

- ludyczną

- estetyczną

Uczniowie najczęściej manifestują postawę poznawczą a najrzadziej- estetyczną.

wyróżniki	postawa poznawcza	postawa kompensacyjna	postawa ludyczna	postawa estetyczna
motywacje	chęć poznania psychiki, biografii, idei, itp.	potrzeba oparcia moralnego, rekompensaty	potrzeba zabawy, rozrywki, gry, wypełnienia wolnego czasu	oczekiwanie satysfakcji
przekonania (czym jest dzieło)	literatura pojmowana nie jako sztuka słowa, kreacja artystyczna, ale jako dokument, źródło wiedzy Negatywna ocena wszelkich deformacji	świat przedstawiony odbierany jako lepszy model świata rzeczywistego negatywna ocena naturalizmu i deformacji	„estetyka tożsamości”- ceni się konwencjonalne gatunki, stereotypy fabularne	odczuwanie specyficznej jakości dzieła literackiego
nastawienia	fabuła bohater	bohater, postać autora obrazowość tolerowane opisy monolog wewnętrzny sceny zagrożeń i ocaleń bohatera	fabuła- anegdota, dialogi	swoistość tworzywa wewnętrzna organizacja dzieła język
typ kontaktu z dziełem	uwaga skierowana poza dzieło, świat pozaliteracki	„nawykowy”, wielokrotne powroty do lektury, klucz „przeżyciowy”- nastroje, emocje odbiorcy	przyswajanie tego, co znane dopasowywanie tekstu do elementów znanych	wysiłek, trud, odkrycie jakości dotąd nie znanych
sposób czytania	pełen mimetyzm, modelowanie świata wg konwencji 19 w. kody odbioru: moralistyczno-wychowawczy społeczno-ideologiczny	zjawiska projekcji i identyfikacji, mistyfikacja własnej osoby	wysoki stopień stereotypizacji, przeskakiwanie w lekturze od elementu znanego do znanego	odbiór spontaniczny, odbiorca nie jest świadomy reguł odbioru brak zasobu pojęć stereotypy myslowe
okoliczności postaw	najliczniejsze, zwłaszcza w liceum	w słabszych klasach, zwłaszcza u dziewcząt	wpływ kultury masowe- „les zappeurs”	sytuacyjnie przy tekstach nowatorskich bardzo rzadkie

4

---