Charakterystyka wybranego programu profilaktycznego

Trzeci elementarz, czyli program 7 kroków”

”Trzeci Elementarz, czyli Program Siedmiu Kroków” jest uzupełnioną i poprawioną wersją programu „Drugi Elementarz, czyli Program Siedmiu Kroków”. Zmian w programie dokonali Agnieszka Arendarska i Marek Czerniak. Zachowana jest jednak w nim podstawowa struktura merytoryczna i organizacyjna pierwowzoru. W skład programu wchodzą zajęcia dla młodzieży (start + siedem kroków), spotkania z rodzicami (od jednej sesji do trzech) i prezentacja programu na radzie pedagogicznej szkoły.

Historia programu

W 1993 roku, w oparciu o książkę, dwóch amerykańskich pedagogów A. Borosa i P. Callahana pt. "Co należy wiedzieć o alkoholu i innych środkach odurzających" powstał program profilaktyczny, który zrealizowano (...) w drugiej połowie 1993 roku. Objęto nim prawie 2500 klas w całej Polsce.

W zajęciach wzięło udział prawie 100000 młodzieży, rodziców, nauczycieli.
W 1994 roku (...) zespół pracowników i współpracowników Agencji pod kierunkiem dr Jerzego Mellibrudy opracował nową, oryginalną technologię programu profilaktycznego dla młodzieży, nauczycieli i rodziców - pod nazwą "Drugi Elementarz czyli Program Siedmiu Kroków".

Program zawierał zbiór scenariuszy zajęć z młodzieżą (16 godzin lekcyjnych) oraz scenariusz specjalnego spotkania z rodzicami pt. "Jak pomóc dziecku nie pić". Program koncentrował się przede wszystkim wokół alkoholu, najpopularniejszej i wywołującej najwięcej szkód substancji psychoaktywnej dostępnej w naszym kraju.

Podstawową zasadą, jaką przyjęli autorzy programu jest sprzeciw dla zażywania jakichkolwiek substancji uzależniających przez niepełnoletnią młodzież. Zarówno alkoholu i tytoniu jak i wszystkich rodzajów narkotyków.

Przyjęcie takiej reguły było bardzo ważne. Coraz częściej bowiem polscy rodzice, w poczuciu własnej bezradności wobec powszechności zjawiska picia alkoholu przez młodzież, skłonni są akceptować picie piwa i innych niskoprocentowych alkoholi przez swoje nieletnie dzieci.

„Trzeci Elementarz” jest programem edukacyjnym, którego celem jest takie „wyposażenie” młodych ludzi, aby w „momencie krytycznym” umieli podjąć mądrą decyzję, tzn. że nie sięgają po używkę.

Adresat: dzieci i młodzież w wieku 12-17 lat (VI klasa szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły średnie).

Program w znacznej części opiera się na aktywnych i twórczych metodach pracy - "burzy mózgów", psychodram i scenek odgrywanych w klasie oraz mini wykładach prowadzonych przez nauczyciela. Znaczna część zajęć prowadzona jest w małych grupach. Wypowiedzi uczniów w trakcie dyskusji nie podlegają ocenie, a wykorzystywanie prac pisemnych oparte jest na zasadzie pełnej anonimowości.

Poszczególne zajęcia programu dotyczą następujących tematów:

Start - projekcja filmu "Ucieczka w niewolę" zrealizowanego podczas festiwalu muzyki rockowej w Jarocinie w 1994 r. lub materiału filmowego z kampanii profilaktyczno-edukacyjnej „Alkohol Kradnie Wolność”.

• Krok pierwszy - Poszukiwanie szczęścia,

• Krok drugi - Chemiczna pułapka,

• Krok trzeci - Używanie i nadużywanie,

• Krok czwarty - Uzależnienie jest śmiertelną chorobą - projekcja filmu fabularnego produkcji USA pt. "Rozdarte dusze" ("Shattered Spirits"),

• Krok piąty - Alkohol i nasze uczucia,

• Krok szósty - Sztuka odmawiania,

• Krok siódmy - Zdrowe i dobre życie.(...)

Program "Trzeci Elementarz" ma strukturę kaskady. Oznacza to, iż najpierw w czterodniowych warsztatach odbywających się w Warszawie szkoleni są instruktorzy programu. Jest to wyselekcjonowana, kilkusetosobowa grupa pedagogów, psychologów i nauczycieli z całej Polski, posiadających odpowiednie kompetencje i doświadczenia w pracy z młodzieżą, ukończone treningi i kursy specjalistyczne.

Po zakończeniu szkolenia każdy z instruktorów ma zadanie znalezienia w swoim lokalnym środowisku 10 - 14 bezpośrednich realizatorów programu i przygotowanie ich do prowadzenia zajęć w klasie. W ten sposób w szybkim czasie w jednej edycji programu bierze udział kilka tysięcy realizatorów. (...)

Każdy z realizatorów programu otrzymuje szczegółowy scenariusz poszczególnych zajęć oraz wiele dodatkowych wskazówek ważnych w pracy z młodzieżą. Prócz tego w pakiecie realizatora znajdują się: (...) kasety video z filmami (...) komplet ulotek dla każdego ucznia do każdej kolejnej lekcji, specjalne broszury dla uczniów i rodziców oraz publikacje niezbędne realizatorowi w dobrym przygotowaniu się do pracy.

(...) Istotne znaczenie dla oceny realizacji programu mają także ankiety oceny programu i pracy realizatora wypełniane przez uczniów na zakończenie.

Program zajęć z rodzicami składa się w wersji najbardziej rozszerzonej z trzech 2-godzinnych spotkań, do których opracowano oryginalną technologię pt. "Przygotowanie do profilaktyki domowej" (A. Arendarska, K. Wojcieszek ). (...)

Źródło: www.parpa.pl

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYCZNY …

…to pewnego rodzaju działanie psychoedukacyjne, które realizowane jest według określonego wcześniej scenariusza działań. Celem programu jest zapobieganie zachowaniom ryzykownym wśród dzieci i młodzieży. Najczęściej spotykanymi programami profilaktycznymi w szkołach, są programy mające na celu przeciwdziałanie alkoholizmowi i narkomani oraz spowodować odrzucenie zachowań społecznie nieakceptowanych. Sam program profilaktyczny winien spełniać określone standardy jakościowe.

Dbanie o bezpieczeństwo uczestników

Uczestniczy muszą wyrazić zgodę na uczestnictwo w programie, należy także zadbać o ochronę ich prywatności i zapewnić im dyskrecję poprzez poszanowanie godności i indywidualności każdego z uczestników programu. Ważny jest tutaj stopień przygotowania osób prowadzących cały program profilaktyczny oraz stopień zaangażowania się w cały projekt.

Program 7 kroków realizowany jest przez przeszkolonych specjalistów, którymi są często nauczyciele lub pedagodzy szkolni i to właśnie oni zajmują się realizacją założeń w tym programie. Kursy dla instruktorów programu prowadzi Fundacja ETOH. Samo szkolenie obejmuje ponad 35h dydaktycznych zajęć warsztatowych.

Realizatorzy programu dbają o poszanowanie godności indywidualnej uczestników oraz o wiek i poziom rozwoju poszczególnych uczestników. Sami też często spełniają standardy zachowań, o których jest mowa w w/w programie.

Zgodność oddziaływań profilaktycznych

Nim wprowadzi się dany program profilaktyczny do szkoły należy zdiagnozować problem, bo program powinien mieć jasno określonego adresata. Jeśli na danym obszarze występuje problem narkomani lub alkoholizm należy zatem tak dobrać program, aby był on adekwatny do potrzeb. Ważne jest także określenie wieku adresata danego programu profilaktycznego, bo problemy, wartości oraz także możliwości logicznego rozumowania zmieniają się wraz z wiekiem.

Program 7 kroków jest skierowany do starszych dzieci i młodzieży w przedziale wiekowym 12-17 lat, ma więc określonego adresata działań profilaktycznych, który może już mieć kontakt z substancjami psychoaktywnymi i uzależniającymi.

Skuteczność

Tutaj wszystko zależy od samych realizatorów danego projektu. Należy obrać takie strategie działań, które będą zgodne z aktualnym stanem wiedzy z danej dziedziny, której dotyczy problem. Dobrane metody i formy działań powinny pokrywać się ze stanem tej wiedzy.

Sama skuteczność przeprowadzonego programu to także motywowanie uczniów do tworzenia własnych postanowień , szukania alternatywnych rozwiązań problemów, uczenie wartości, informowanie o szkodliwości i następstwach używania substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, papierosy, leki) a nie pobudzanie ciekawości młodzieży na temat tych substancji.

Skuteczność programu musi mieć na celu pokazanie, jak odrzucać niewłaściwe zachowania, szukać alternatywnych wzorców wobec środowiska gdzie występuje zagrożenie narkomaniom lub alkoholizmem.

Skuteczność nie może polegać na straszeniu uczestników i na sztucznym wymuszania abstynencji, ale na informowaniu o mechanizmach, które kierują wszystkimi uzależnieniami. Należy zadbać także o rozwój umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych i kryzysowych.

W Programie 7 kroków o skuteczność form i metod dbają sami realizatorzy programu, którzy posiadają odpowiednią wiedzę i najczęściej znają adresatów do których skierowany jest w/w program. Udzielają rzeczowych informacji, często odwołują się do emocji, czyli nie straszą a informują na przykład skutkach nadużywania substancji uzależniających.

Ważną rzeczą są także warsztaty i szkolenia dla rodziców, co ułatwia skuteczność działań podjętych w programie. Często rodzice nie zdają sobie sprawy z tego, że ich pociecha ma problemy natury emocjonalnej i pomaga sobie sięgając po różnego rodzaju używki.

Bywa taż, że rodzice nie potrafią zauważyć zmian w zachowaniu dzieci i bagatelizują problem, nie dopuszczając do siebie myśli, że ich dziecko może być uzależnione. Tutaj pomaga program dla rodziców „Przygotowanie do profilaktyki domowej”

Czas trwania programu

Czas trwania programu powinien zależeć od wcześniej zdiagnozowanego problemu. Często też dany program profilaktyczny realizowany jest z całym programem szkolnym, dydaktycznym i wychowawczym. Mogą wystąpić programy długofalowe, realizowane w klasach najmłodszych (I-VI) i programy krótkofalowe skierowane do młodzieży kończącej naukę w szkołach ponadgimnazjalnych (I -III).

Program 7 kroków opiera się na spotkaniach i warsztatach organizowanych dla dzieci i rodziców. Czas trwania programu zależy od realizatorów projektu i najczęściej podzielony jest na kilka spotkań, które obejmują wykłady, warsztaty i projekcję filmów.

Cały program to zazwyczaj 20 - 30 godzin przeznaczonych dla dzieci i 2-3 godzinne spotkania dla rodziców mające na celu zapoznanie ich z „Programem profilaktyki domowej” .

Realizacja programu w szkole odbywa się zazwyczaj w ciągu 4 miesięcy, ale może mieć także charakter długotrwały i trwać nawet przez cały okres nauki młodzieży w gimnazjum i za każdym razem do projektu zapraszane są inne dzieci i ich rodzice.

Formy i metody pracy

Powinny być zastosowane atrakcyjne i aktywizujące metody pracy mające na celu podniesienie efektywności całego programu profilaktycznego. Mogą wystąpić także elementy twórcze oparte na odkrywaniu osobistych doświadczeń uczestników oraz elementy pedagogiki zabawy.

W Programie 7 kroków wszystkie zajęcia prowadzone dla uczestników projektu odbywają się w formie burzy mózgów. Stosuje się także twórczą dyskusję i często elementy metody sytuacyjnej i inscenizacyjnej poprzez odgrywanie różnego rodzaju scenek mających na celu szybsze zrozumienie problemu. Prowadzone są mini wykłady oraz metody audiowizualne, czyli pokazy filmów.

Sam program rozpoczyna się od projekcji filmu „ Ucieczka w Niewolę” lub od pokazania materiału filmowego z kampanii profilaktyczno - edukacyjnej pod hasłem „ Alkohol Kradnie Wolność” . Ważne jest, że wszystkie zajęcie odbywają się w małych grupach, co pozwala na integrację wśród członków grupy oraz pomaga pozbyć się wstydu. Takie działanie często powoduje sytuację, że uczestnicy zajęć przełamują własną nieśmiałość i z większym entuzjazmem podchodzą do całego programu.

Organizacja programu

Program profilaktyczny musi być zaprojektowany zgodnie z możliwościami organizacyjno - finansowymi szkoły lub placówki oświatowej, która decyduje się na realizację projektu. Chodzi tu nie tylko o specjalistów, którzy przeprowadzą zajęcia z uczniami, ale także o całe zaplecze związane z realizacją programu.

Po zakończeniu programu szkoła powinna sama kontynuować profilaktykę w ramach zadań własnych a już trakcie realizacji programu przeszkoleni nauczyciele mogą zając się uczniami, którzy potrzebują głębszej pomocy.

W samą organizacje programu powinni być zaangażowani nie tylko uczniowie i nauczyciele, ale także rodzice i opiekunowie uczestników całego projektu. W miarę możliwości szkoła lub placówka oświatowa, która decyduje się na realizację danego programu profilaktycznego powinna zadbać o to, aby stał się on elementem lokalnej strategii profilaktycznej organizowanej przez gminę, miasto lub powiat. Takie zaangażowanie się kilku stron pozwala w dużej mierze ograniczyć koszty związane z przeprowadzeniem skutecznego programu profilaktycznego oraz nie doprowadza do sytuacji dublowania się programów realizowanych przez różne podmioty zajmujące się propagowaniem zdrowego życia wśród dzieci i młodzieży.

W Program 7 kroków uczestniczą uczniowie oraz ich rodzice lub opiekunowie. Organizowane są specjalne warsztaty dla rodziców w formie zajęć 2-3 godzinnych połączonych z „Programem profilaktyki domowej”.

Po zakończeniu projektu pedagodzy szkolni pomagają tym uczniom, którzy potrzebują głębszej pomocy i ułatwiają im kontynuację programu poprzez organizowanie spotkań z lokalnymi specjalistami terapii uzależnień lub z psychologiem. Często terapię musi kontynuować cała rodzina.

Wszystkie te działania podejmuje się uwzględniają ciągłość i okresowość programu profilaktycznego. Popularność i skuteczność „Programu 7 kroków” pozwala na wpisanie go w całości, jako projektu współfinansowanego przez miasta, gminy lub powiaty w ramach lokalnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

Zasady szczególne programu profilaktyczne

Szkolny program profilaktyczny nie może skupiać się tylko na jednym problemie, ale powinien spojrzeć na uczestnika programu, w tym wypadku ucznia i uwzględnić całego jego dobro. Zadbać o zbadanie środowiska lokalnego oraz rodzinnego. Musi odnosić się także do indywidualnych potrzeb dziecka .

Program 7 kroków nie skupia się na samej profilaktyce. Każdy z tych 7 kroków porusza inny problem:

• Krok 1 to „ Poszukiwanie szczęścia” czyli budowanie zdrowego poczucia własnej wartości poprzez rozwój osobisty

• Krok 2 „ Chemiczna pułapka ” informowanie o mechanizmach uzależnienia, czyli dlaczego ulega się nałogom

• Krok 3 „ Używanie i nadużywanie” ukazanie różnic między tymi dwoma pojęciami, które często dla uczniów znaczą to samo.

• Krok 4 projekcja filmu „ Rozdarte dusze” w którym pokazane są mechanizmy uzależnienia i podział ról , jakie pełnią dzieci w rodzinie alkoholowej. Kontynuacja Kroku 3 poprzez uświadomienie uczniom, że nadużywanie alkoholu prowadzi do śmiertelnej choroby.

• Krok 5 „ Alkohol i nasze uczucia” poznawanie swoich uczuć, nazwanie ich

• Krok 6 „ Sztuka odmawiania” kształtowanie postaw asertywnych, uczenie radzenia sobie z presją rówieśniczą

• Krok 7 „ Zdrowe i dobre życie” ogólne pojęcie o rozwijaniu i propagowaniu zdrowego trybu życia bez substancji zmieniających świadomość.

Kontekst prawny, czyli przepisy regulujące przeprowadzenie programu profilaktycznego w szkole lub w placówce oświatowej

Podstawą prawną dla działań profilaktycznych w szkołach są liczne ustawy, które co pewien czas zmieniają się i dlatego należy na bieżąco śledzić kontekst prawny profilaktyki. Ważną rzeczą jest, aby przed wprowadzeniem programu profilaktycznego do szkoły uzyskać zgodę rodziców na uczestnictwo ich dzieci w danym programie. Samo pojęcie „programu profilaktycznego” powinno znaleźć się w statusie szkoły.

Trzeci elementarz, czyli program 7 kroków jest zgodny z następującymi aktami prawnymi obowiązującymi w Polsce:

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego Dz. U. Z dnia 29.07.2005r

Ustawa z dnia 26.10.1982 O wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późniejszymi zmianami z dnia 25.06.2002r

Program Profilaktyki Prorodzinnej Państwa z dnia 11.11.1998r

Rozporządzenie MEN w sprawie ramowego statusu szkoły publicznej z dnia 9.02.2007r

Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2006-2010

Podsumowanie

„Trzeci elementarz, czyli program 7 kroków” jest dostępny w środowisku nauczycielskim w każdej szkole i placówce oświatowej na teranie Polski.

Kształtuje właściwe postawy życiowe wśród uczniów między 12 a 17 rokiem życia. Pozwala zbudowań właściwe relacje w szkole i rodzinie. Profilaktyka tego programu obejmuje także rodziców i opiekunów, czyli nie skupia się tylko na środowisku szkolnym. Uczy dzieci i młodzież budowania zdrowego poczucia własnej wartości oraz zdrowego stylu życia. Uczy także odpowiedzialności za własne zachowanie i rozwija umiejętności radzenia sobie z presją grupy rówieśniczej, pokazuje różne formy asertywności, czyli uczniowie po ukończeniu programu potrafią skutecznie odmawiać picia alkoholu. Pozwala zdobyć wiedzę na temat tego, jaki wpływ na rozwój i zdrowie człowiek ma picie alkoholu.

Uczniowie zdobywają podstawową wiedzę o uzależnieniu i poznają jego mechanizmy. Poznają umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami oraz wiedzą, gdzie szukać pomocy i wsparcia. Program ma na celu ukazanie jego uczestnikom umiejętności dokonywania dobrych wyborów oraz dbałość w tworzeniu zdrowego środowiska nie tylko w szkole, ale także w domu i poza nim. Uczniowie zapoznają się ze swoimi uczuciami i uczą się odpowiedzialności za swoje uczucia i wynikające z nich zachowania. Udział w programie jest dobrowolny i odbywa się tylko i wyłącznie za zgodą rodziców. Formy i metody pracy są odpowiednio dobrane, uczestnicy programu nie są oceniani, bo nie tu ma złych, ani dobrych odpowiedzi. Program jest zgodny z obowiązującymi aktami prawnymi i rekomendowany przez Państwowa Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

LITERATURA:

Jolanta Koczurowska „ Standardy jakościowe programów profilaktycznych” (2002)

Zbigniew B. Gaś „ Profilaktyka w szkole. Zapobieganie uzależnieniem uczniów” ( CMPP-P W-wa 1997)

---