Czy ograniczenia
pojemności i czasu dotyczą wszystkich rodzajów pamięci?
Po co
nam pamięć ?
funkcja utylitarna (zrobić
zakupy, ugotować obiad, trafić do domu itp.)
funkcja dostrzegania sensu
funkcja podtrzymywania
tożsamości osoby /wg Nęcki/
CZYM
JEST PAMIĘĆ ?
A. Jest to proces, dzięki
któremu można wykonywać wcześniej wyuczone czynności.
B. Jest to zdolność
człowieka (władza umysłowa) pozwalająca na zapamiętywanie,
przechowywanie i odtwarzanie informacji
/posiadamy zdolność do
celowego przechowywania informacji; procesy poznawcze biorą udział
w rejestrowaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu doświadczenia;
parametry przechowywanych informacji/
Metafory
wyjaśniające działanie pamięci
- metafora
śladu stopy na piasku
- metafora taśmy
magnetofonowej
- metafora taśmy filmowej
- metafora encyklopedii
- metafora pamięci
komputerowej /rola „adresu danych” podczas wydobywania z
pamięci/
Trudność
z określeniem ile mamy rodzajów pamięci?
Pamięć retrospektywna
/pamięć, że.../
Pamięć prospektywna
/pamięć, żeby.../
Pamięć gatunkowa
Pamięć indywidualna
Pamięć społeczna
Pamięć ultrakrótka
Pamięć krótkotrwała
Pamięć długotrwała
Pamięć mimowolna
Pamięć dowolna
Pamięć epizodyczna
Pamięć semantyczna
Pamięć autobiograficzna
/Norman podaje, że więcej
niż 20/
Jakie
kryteria powinniśmy uwzględniać?
Mechanizmy mózgowe
Sposób reprezentacji nabywanej, przechowywanej i odtwarzanej
informacji
Pamięć jako magazyn
(metafora pojemnika), Atkinson i Shiffrin, 1971
Pamięć
ultrakrótka
Pamięć
krótkotrwała i trwała
/jako kryterium czas
przechowania/
Cechy STM
czas przechowywania do 20
sekund
pojemność 7± 2
kod akustyczny, niekiedy
semantyczny
dostęp łatwy i
natychmiastowy
zapominanie: znikanie lub
interferencja
Cechy LTM
czas przechowania
nieograniczony
pojemność nieograniczona
kod semantyczny, wzrokowy lub
słuchowy
dostęp wolny i trudny
zapominanie: brak dostępu
Pamięć
krótkotrwała
Przeszukiwanie pamięci
krótkotrwałej (Sternberg, 1966)
Przeszukiwanie pamięci
krótkotrwałej (Nęcka, 1994)
Pamięć
krótkotrwała
Sternberg,
1966; 1969, wyniki(?):
czas
reakcji zarówno dla odpowiedzi "tak", jak i "nie"
wzrastał LINIOWO (o 38 ms./element)
nie
było ŻADNYCH istotnych różnic w czasie reakcji "tak" i
"nie”
efekt
był niezależny od typu materiału: wyniki zreplikowano
wykorzystując litery, słowa, kolory, twarze albo fonemy
oprócz
próby "normalnych" badanych, te same wyniki uzyskano
badając dzieci, schizofreników, studentów, alkoholików i osoby
upalone marihuaną
Pamięć
krótkotrwała
Nęcka, Orzechowski, Florek,
2001, wyniki
Nęcka,
Orzechowski, Florek, 2001, wnioski
przeszukiwanie pamięci
krótkotrwałej jest wyczerpujące w przypadku reakcji „nie” i
samowygaszające się w przypadku reakcji „tak”
(reakcje
„tak” są szybsze niż reakcje „nie”, ale zarazem obarczone
są większym ryzykiem błędu)
reakcje „tak” są
wynikiem przetwarzania równoległego, a reakcje „nie”
sekwencyjnego
szybka prezentacja
uniemożliwia zbrylanie
Pamięć
krótkotrwała
Efekt zbrylania - łączenie zapamiętywanych elementów w sensowne
części
Np.
101001000100010010
(18 elementów)
ale
10 100
1000 1000 100 10 (6 elementów)
70 400
2000 6000 300 90 (6 elementów)
Badanie
parametrów STM
Eksperyment Petersonów
(1959)
Przebieg:
eksponowano 3 spółgłoski, 3 słowa lub 1 słowo. W okresie
odroczenia trwającym do 18 sek. badani odejmowali po 3 lub po 7 od
podanej liczby.
Zadanie wykonywano w rytmie
metronomu. Uwzględniano wyniki osób, które potrafiły utrzymać
się w zadanym rytmie.
/Zadanie wykonywano od
3 do 18 sekund/.
Pamięć
krótkotrwała
Czas
przechowywania w pamięci krótkotrwałej (Peterson & Peterson,
1966)
Procedura:
ekspozycja
trzyelementowego zbioru (np. liter, zgłosek, figur)
zadanie
angażujące uwagę (np. odliczanie trójkami wstecz: 467, 464, 461,
458, ...)
po upływie 1...20 sekund - odtwarzanie zbioru
Pamięć
krótkotrwała
Czas
przechowywania w pamięci krótkotrwałej
(Peterson&
Peterson,
1966), wyniki
Rodzaje
pamięci wg Larry Sguire 1986,
93, Zola- Morgan, 1991
Deklaratywna
jako pamięć jawna, której treści mogą zostać uświadomione i
zwerbalizowane
-odnosi się do faktów
-do wydarzeń
/wiedza, że ....../
Niedeklaratywna
ma charakter utajony niejawny, jest niewerbalizowalna.
Umożliwia wykonanie pewnych czynności w dokładnie określonym
kontekście sytuacyjnym
/wiedza,
jak......../
Pamięć
deklaratywna
Pamięć epizodyczna
- zorganizowana czasowo,
odnosi się do osobistej przeszłości, daje poczucie ciągłości
istnienia, stanowi podstawę do ukształtowania się poczucia
tożsamości.
Co robiłeś w miejscu X w
czasie t ?
Pamięć semantyczna
-organizacja pojęciowa a nie
czasowa, nie zawiera współrzędnych czasowych, odnosi się do
świata zewnętrznego, rejestruje wiedzę za pomocą języka,
kryterium prawdziwości jest społeczny konsensus.
Czym jest X ?
Uprzedzanie
pozytywne(torowanie)
Ułatwia identyfikację
bodźca niewyraźnego
Decyduje o kształcie,
nadanym bodźcowi wieloznacznemu
Przyspiesza podejmowanie
decyzji leksykalnych
Praktyczne znaczenie
uprzedzania
Wytwarza nastawienia
Ułatwia „odczytywanie”
kontekstu
Ułatwia przypominanie
Uprzedzanie
negatywne
Funkcjonowanie
pamięci
Dowody
odrębności magazynów pamięciowych
Krzywe pozycyjne
-
możliwość wybiórczego zniesienia efektów pierwszeństwa i
świeżości
Dane kliniczne
-
przypadki pacjentów z wybiórczymi zaburzeniami pamięci (pacjent
H.M.: zaburzenie transferu z LTM do STM i odwrotnie dotycząca
faktów, uczenie się prostych procedur)
-
farmakologiczne zniesienie efektu pierwszeństwa (po podaniu
relanium) przy niezaburzonym efekcie świeżości
Kodowanie informacji
-
błędy popełniane podczas krótkotrwałego przechowywania
informacji mają charakter akustyczny
-
błędy popełniane podczas długotrwałego przechowywania informacji
mają charakter semantyczny
Pamięć
krótkotrwała i długotrwała - krzywe pozycyjne
Efekt
pierwszeństwa i efekt świeżości
sekwencyjna
Procedura:
prezentacja
długiej (przekraczającej pojemność STM np. 25 elementów) listy
pojęć
odtworzenie
listy
Efekt
pierwszeństwa:
większe prawdopodobieństwo odtworzenia pierwszych kilku (5-10)
elementów
nieco słabszy niż efekt świeżości
możliwy do zredukowania poprzez uniemożliwienie powtarzania
pierwszych elementów ciągu
Pamięć
krótkotrwała i długotrwała - krzywe pozycyjne
Efekt
świeżości:
większe prawdopodobieństwo odtworzenia ostatnich kilku (5-10)
elementów
możliwy do zredukowania poprzez odroczenie odtwarzania albo
wprowadzenie zadania uniemożliwiającego wewnętrzne powtórki
Osobliwości
zapamiętywania
Efekt pierwszeństwa
Efekt świeżości
Wyjaśnienie:
Efekt świeżości- działa
hamowanie retroaktywne
/przyswojenie nowych
informacji powoduje gorsze odtwarzanie wcześniej zapamiętanych
informacji/
Efekt pierwszeństwa- działa
hamowanie proaktywne/obniżone
zapamiętywanie późniejszych informacji pod wpływem
interferującego materiału; materiał ten występuje przed
uczeniem się/
Materiał w środku- działa
jedno i drugie
Neuropsychologia
pamięci
Rola hipokampa /p. deklaratywna/
uszkodzenie hipokampa
uniemożliwia przejście informacji z STM do LTM /por. film o
Jeremy/
Płat ciemieniowy /lewy/ a
STM; Płat skroniowy a nowe informacje werbalne w LTM
Pamięć
– ile mamy faz pamięci ?
Fazy
pamięci – Tulving prawidłowości
Ludzie wielokrotnie stykają
się z tymi samymi lub podobnymi informacjami.
Zawartość pamięci ulega
zatem stopniowym zmianom.
Ludzie samodzielnie poszukują
pewnych informacji, które potem kodują w pamięci.
To, co ludzie sobie
przypominają zależy nie tylko od śladu pamięciowego, lecz także
od wskaźników jakie można wykorzystać przy przypominaniu.
Mówi o tym zasada
specyficzności kodowania Tulvinga i Thomsona (1973).
Zasada
specyficzności Tulvinga
„Im bardziej dostarczone wskaźniki w fazie odtwarzania
przypominają wskaźniki zarejestrowane w fazie kodowania, tym
odtworzenie jest lepsze”.
Wynika z tego, że informacje
dostępne w czasie zapamiętywania i odtwarzania pokrywają się
tylko częściowo. Zmiana kontekstu odtwarzania może poprawić jego
efekty /wywiad poznawczy/
Ludzie nie zawsze ujawniają
zawartość całej pamięci w zachowaniu /hipnoza/
Proces
zapominania - badania
- Ebbinghaus - zaoszczędzanie
przy ponownym uczeniu się
- Bahrick - sprawdzanie
opanowania słówek z języka hiszpańskiego
- Linton - porównywanie dat
dwóch zdarzeń z własnego życia (pamiętnik)
Porównanie
wyników badań Ebbinghausa, Bahricka i Linton
- Wykorzystywano
materiał pamięciowy o różnym stopniu strukturalizacji
- Materiał pamięciowy
angażował badanych w niejednakowym stopniu /Ebbinghaus
badał p. deklaratywną, Bahrick-p. deklaratywną i proceduralną,
Linton-epizodyczną/
- Stosowano różne metody
odtwarzania
Wniosek:
Przechowanie zależy od
stopnia sensowności materiału.
Informacje sensowne, o
dużym znaczeniu osobistym - lepiej przechowujemy i wolniej
zapominany