129­

Metoda antropometryczna badania postawy ciała

Postawę ciała badamy antropostereometrem Jachowicza (1959):130 Antropostereometr Jachowicza składa się z kilku części (ryc. 65). Dolna płyta przyrządu spoczywa na trzech śrubach nastawczych, służących do pionowego ustawienia przyrządu. Na dolnej płycie przyrządu osadzona jest podstawa ustala­jąca położenie stóp badanego. Po kolumnie pionowej przesuwa się rama pomia­rowa, której ciężar jest zrównoważony przeciwwagą umieszczoną wewnątrz tej kolumny. Po ramieniu przednim i tylnym ramy pomiarowej przesuwają się iglice. Można je również przesuwać wzdłuż własnej osi. Współrzędne wysokościowe odczytuje się na podziałkach centymetrowych słupków pomiarowych, wspóhzędne szerokościowe - na podłużnych ramionach ramy pomiarowej, a współrzędne głę­bokościowe::' bezpośrednio na iglicach. Ponad ramą pomiarową na kolumnie pio­nowej znajduje się podtrzymywacz służący do ograniczenia ruchów głowy i częś:' ciowo tułowia.

Technika badafl,antropostereometrycznych

Pozwala ona na dokładne określenie położenia przestrzennego dowolnego punktu

na ciele badanego, stojącego na przyrządzie. Położenie każdego z mierzonych punktów określa się za pomocą trzech współrzędnych prostopadłych do siebie. Jedna z tych współrzędnych podaje tzw. wysok-ość położenia danego punktu, tj. jego pionową odległość od płaszczyzny podstawy, na której stoi badany. Druga współrzędna określa tzw. szerokość położenia danego punktu, tj. jego poziomą odległość od płaszczyzny osiowej, czyli pionowej płaszczyzny przechodzącej po­między stopami badanego. Wreszcie trzecia współrzędna określa tzw. głębokośćpołożenia danego punktu, tj. poziomą odległą od płaszczyzny tylnej, czyli piono­wej płaszczyzny przechodzącej stycznie do pięt badanego, a prostopadle do płasz­czyznyosiowej.

Położenie punktu jest wyrażone w centymetrach. Wartości te podstawione do odpowiednich wzorów po przeliczeniu dają wielkości kątowe. W ten sposób zos­tają obliczone wszystkie wskaźniki kątowe niezbędne do określenia postawy ba"' danego (ryc. 66). Przed wprowadzeniem pomiaru zaznacza się dermografem na ciele badanego odpowiednie punkty antropometryczne. W zależności od potrzeby stosuje się trzy rodzaje badań:

1. podstawowe, 2. rozszerzone, 3. szczegółowe.

131

Badanie podstawowe uwzględnia 6 wskaźników oznaczonych symbolami od P1 do P6, za pomocą których określa się wielkości krzywizn przedniotylnych kręgosłupa badanego osobnika.

Wskaźnik Pl jest to wskaźnik przedniotylnego nachylenia kręgosłupa, usta­

rJ za pomocą kąta prostej poprowadzonej z punktu CM przez punkt KS7 ­ Płaszczyzną tylną.

Wskaźnik P2 jest to wskaźnik kifozy piersiowej, określany za pomocą kąta

i powstaje pomiędzy dwoma płaszczyznami prostopadłymi do płaszczyzny osio­wej z których jedna jest przeprowadzona przez punkty LL i KP, druga zaś przez

KP i KS.

Wskaźnik P3 jest to wskaźnik lordozy lędźwiowej, ustalany za pomocą kąta,który tworzą ze sobą dwie płaszczyzny prostopadłe do płaszczyzny osiowej: jedna

Z nich poprowadzona jest plZez punkty CM i LL, natomiast druga plZez punkty LL

132

"Wskaźnik P 4 - jest to wskaźnik bocznego nachylenia kręgosłupa.

Wskaźnik Ps - wskaźnik skoliozy piersiowej.

Wskaźnik P6 - wskaźnik skoliozy lędźwiowej.

Badanie rozszerzone uwzględnia dziewięć wskaźników, za pomocą których określa się cechy przyjęte w badaniu podstawowym, a ponadto wielkości kątowe

w płaszczyźnie poprzecznej:

Rl - wskaźnik kąta poziomego szczytu kifozy,

R2 - wskaźnik kąta poziomego miednicy,

R3 - wskaźnik przechylenia bocznego miednicy.

Badanie szczeg?łowe uwzględnia 13 wskaźników, za pomocą których określa się oprócz wielkości wymienionych w badaniu podstawowym i rozszerzonym

następujące dalsze wskaźniki:

SI - wskaźnik torsji klatki piersiowej,

S2 - wskaźnik asymetrii łopatek,

S3 - wskaźnik sklepienia mostka,

S4 - wskaźnik przodopochylenia miednicy.

Dotychczasowe wyniki badań antropostereometrycznych, przeprowadzonych w latach 1958-1961 zostały opublikowane przez Jachowicza (1959).

W roku 1973 w Stołecznej Przychodni Medycyny Szkolnej podjęto próbę opracowania norm fizjologicznych kątów krzywizn przedniotylnych kręgosłupa u dzieci i młodzieży w wieku 7-18 lat Przeprowadzone badania doprowadziły do ustalenia następujących orientacyjnych norm fizjologicznych kątów kifozy pier­siowej i lordozy lędźwiowej:

1. Kąt kifozy piersiowej u chłopców w wieku 7-18 lat mieści się w granicach od 19,5° do 33,5°, natomiast u dziewcząt wielkość fizjologiczna kąta wy­nosi 12,5° - 26°.

2. Kąt lordozy lędźwiowej dla chłopców wynosi 16° - 30°, dla dziewcząt 16,5° - 30,5°.

Metoda antropostereometryczna nadaje się przede wszystkim do badań kon­trolnych postawy osobników nie wykazujących odchyleń od normy lub z nie­dużymi wadami postawy, natomiast w przypadku poważnych zmian patologicmych badania antropostereometryczne mogą stanowić jedynie rolę pomocniczą obok klinicznych i radiologicznych133

Kartograficzna metoda pomiaru krzywizn kręgosłupa ciała ludzkiego

Zaproponowana przez Wolańskiego metoda obliczania kątów pochylenia posz­czególnych odcinków kręgosłupa - przy uprzednim przyjęciu 9 typów krzywizn ­pomimo pozorów obiektywności, posiada wiele cech metod subiektywnych (Tworzy­dło 1966). Wolański sprowadza krzywizny do prostych łączących wybrane punkty hęgo słup a, a kąty między nimi są podstawą trygonometrycznych przeliczeń licz­bowych. Metoda ta jest trudna do stosowania dlatego, że klasy wielkości tangen­siJw i kątów w stopniach nie pozwalają na zdecydowane określenie o jaki typ bzywizn chodzi. Osobnik, który np. posiada kąt 'Y - 17°, kąt _ - 10°, a. - 12° może zgodnie z tabelą 3 mieścić się w grupie dla typu Kn, Krn i RI. Niezależnie od tego jest ona na tyle skomplikowana, że może odstraszyć przeciętnego praktyka praco­chłonnością.

Założeniem wyjściowym proponowanej metody jest powszechnie znany ak­sjomat: odcinek łączący dwa punkty jest krótszy od każdej krzywej łączącej te same punkty (ryc. 67). Wynika stąd, że każda krzywa między dwoma umownymi punktami będzie tym dłuższa od odcinka, im większa będzie jej krzywizna. Przyj­mując powyższy pewnik pozostaje jedynie dokonać pomiaru odcinka prostej i od­powiedniej krzywej, a następnie obliczyć ich wzajemny stosunek.

Pomiar długości prostej nie nastręcza trudności (możemy to zrobić za pomocą cyrkla, antropometru itp.), natomiast krzywą proponuje się zmierzyć za pomocą bzywomierza - jest to przyrząd stosowany powszechnie w kartometrii.

Pomiaru możemy dokonać bezpośrednio na mierzonej części ciała lub jeszcze wygodniej - na konturogramie lub zdjęciu fotograficznym. W tym celu dla zwięk­szenia dokładności pomiaru można obrysy czy też zdjęcia powiększyć za pomocąIZUtnika. Stosunek długości krzywej (K) do prostej (P) daje w wyniku liczbę tym

134

większą od 1, im większa jest krzywizna. Dla uwydatnienia można przedstawić wynik po pomnożeniu go przez 1000, wtedy prosty wzór będzie miał postać:

II!,

K

WKK = - . 1000

p

Istnieje możliwość zastosowania tej metody do oceny każdej części ciała.

W trakcie stosowania metody kartograficznej mogą pojawić się pewne trud­

ności przy pomiarach krzywizn asymetrycznych (np. garbu żebrowego), dających ten sam wynik cyfTowy. W takich wypadkach można przedstawić wynik stosując znaki pomocnicze (" +" i" -").

_:, II

Metody oceny oparte na kryterium linii pionowych, linii symetrycznych, kątów (zasada równowagi mechanicznej i symetrii)

III Im

__l'

Istotną cechą omawianych metod jest to, że ich autorzy za główny warunek poprawnej postawy przyjęli optymalne zrównoważenie poszczególnych elemen­tów ciała, przenosząc na grunt biomechaniki prawo fizyczne, według którego ciało utrzymuje równowagę wówczas, gdy rzut jego środka ciężkości nie wykracza po12!. granicę podstawy.

W odniesieniu do części ruchomych utrzymanie równowagi warunkuje pa­danie rzutu środka ciężkości na środek osi obrotu (np. na oś stawu).

Powyższe rozumowanie jest nieco uproszczone, chociaż przyjęcie zasady liIm pionowej do oceny postawy ciała może być słuszne, gdyż sprowadza się ono do zajęcia następującego stanowiska: poszczególne elementy ciała są właściwie _ wione wówczas, gdy punkt ciężkości tych elementów leży w jednej linii pionowej. przechodzącej przez środek ciężkości ciała.

Wielu autorów przyjęło pionową linię ciężkości za zasadnicze kryteńum oceny postawy ciała. Niektórzy spośród nich wyznaczali pionową linię podstawy ekspe­rymentalnie, znajdując środek ciężkości ciała w pozycji stojącej (Mathers 196&. Ramotowski 1965, Rogalski 1935).

W odniesieniu do przebiegu pionowej linii ciężkości zdania są podzielOD::.. Część autorów (np. Fox - Y oung) opiera się na poglądach Braunego - Fiscben.. według których w postawie normalnej środki stawów: barkowego, biodrowegc. kolanowego i skokowego powinny leżeć w jednej linii. Inni (np. Malczyk, SmoliŁ

135

Randall, Staff ord) linię pionową przeprowadzają z wyrostka sutkowego przez oś stawów barkowego, biodrowego i kolanowego oraz z przodu od kostki zewnętrz­nej. Jest także grono autorów, którzy w ogóle podważają zasadę, iż osie głównych stawów w postawie poprawnej winny leżeć w jednej linii pionowej.

Metody oceny postawy ciała oparte na zasadzie linii pionowych Metoda Stafforda (Stobiecka 1932)

Zakłada ona, że w postawie poprawnej, linia pionowa winna przebiegać:

a) przy ustawieniu bokiem do badającego przez:

l. wyrostek sutkowy

2. siódmy krąg szyjny

3. środek szczytu barku

4. piąty kręg lędźwiowy

5. środek krętarza wielkiego

6. głowę kości strzałkowej

7. przednią krawędź kostki zewnętrznej;

b) przy ustawieniu tyłem do badającego przez:

1. guzowatość potyliczną zewnętrzną

2. linię wyrostków kolczystych kręgosłupa

3. szparę międzypośladkową;

*

c) przy ustawieniu przodem przez:

1. kolec biodrowy przedni górny

2. środek rzepki

3. środek połączonych kostek

4. punkt między I a II palcem stopy.

Test Cramptona

Bardzo prostym (ze względu na procedurę postępowania) testem oceniającym

postawę ciała jest test Cramptona (cyt. za Przewęda 1962). Badany staje przodem do ściany w taki spo_b by palce nóg dotykały ściany. Jeżeli badany posiada pIawidłową,.postawę ciała to klatka piersiowa i nos. powinny być oddalone od Sci3ny o 5 cm. W ustawieniu tyłem kontakt ze ścianą winny mieć: pięty, łydki, pośladki, łopatki i potylica. Lordoza lędźwiowa nie powinna być większa riiż , gruboŚĆ dłoni.

'" Podano jedynie dla kończyny dolnej.

136

Oprócz linii ciężkości ciała w oce­nach wzrokowych często wykorzystuje się zasadę linii prostych, w celu stwier­dzenia symetrii budowy lub odchyleńod normy w poszczególnych elemen­tach postawy. Należą tu metody: Mal­czyk i Smolika (1962) oraz Łukasika (Bąk 1965). Polegają one na szczegóło­wych oględzinach kręgosłupa badane­go. Na jego ciele znajduje się szereg punktów, przez które przeprowadza się linie i stwierdza czy układają się one równolegle czy prostopadle do siebie, co świadczyłoby o symetrii i właściwych proporcjach ciała. Tak np. Łukasik wyz­nacza z przodu 5 linii poziomych i 3 pio­nowe, z tyłu 6 linii poziomych i 1 pio­

Ryc. 69. Zdjęcie wykonaI}e za pomocą sylwetkognITu Fradda

Ryc. 68. Metoda Goldthwaita

nową oraz z boku jedną pionową. Dzię­ki tym liniom można wnioskować czy barki i kąty łopatek znajdują się' na jed­nym poziomie, co z kolei każe przy­puszczać, iż kręgosłup nie wykazuje skrzywień bocznych.

Do tej grupy metod badania postawy

r, ciała należy również zaliczyć posługiwa­nie się analizą kątów w celu ustalenia postawy poprawnej i wielkości odchyleń od niej. Ten sposób oceny postawy często wiąże się także z_ innymi omawianymi koncepcjami oceny postawy.

Do bardziej znanych metod oceny po­stawy, opartych na wielkościach kąto­wych, należy metoda Goldthwaita (ryc. 68), opracowana w 1922 roku na Uni­wersytecie Harwardzkim (Nowak 1950, Stobiecka 1932). .

137- .

Metoda Goldthwaita

Polega na tym, że na sylwetce uzyskanej systemem Fradda (ryc. 69) zaznacza

się 4 punkty:

1. środek szyi na poziomie kąta żuchwy,

2. środek okolicy piersiowej,

3. środek okolicy lędźwiowej,

4. środek linii wyznaczającej nachylenie miednicy (łączacej V kręg lędźwiowy i spojenie łonowe).

Goldthwait przeprowadził prostą przez punkty 1 i 2 oraz 3 i 4 i utworzony ?CZCZ proste przecinające się kąt traktował jako miernik postawy. Uważał on, że j:żeli obie linie zbliżają się do siebie, postawa jest idealna, natomiast im większy _ kąt, tym postawa badanego osobnika jest gorsza (tabela 5).

'I

Tabela 5. Typy postawy ciała w zależności od kąta przecięcia się linii prostych w metodzie Goldthwaita

Wielkość kąta		JakoŚĆ postawy
.	1 - 10°	doskonała (A)
	11 - 20°	dobra (B)
21 - 30°		wadliwa (C)
31 - 40°		zła (D)