Antybiotyki i chemioterapeutyki
cz. II

ANTYBIOTYKI MAKROLIDOWE

• Mechanizm działania – hamowanie syntezy białek przez połączenie z podjednostką 50S rybosomu – oddysocjowanie tRNA

• Antybiotyki bakteriostatyczne

• Budowa – wielowęglowy pierścień laktonowy z przyłączonym 1 lub 2 cukrami

• Działanie przeciwzapalne

• Powinowactwo do receptorów motylinowych

Spektrum aktywności

• Związki hydrofobowe

• Paciorkowce -hemolizujące grupy A

• Streptoccus pneumoniae

• Gronkowce

• Neisseria meningitidis, Neisseria gonorrhoeae

• Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila, Chlamydia spp, Ureaplasma urealyticum

Erytromycyna

• Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• Wydalana głównie z żółcią

• Dobrze penetruje do tkanek, z wyjątkiem mózgu i PMR

• Lek z wyboru w leczeniu zakażeń patogenami atypowymi

• Lek alternatywny dla penicyliny G

Erytromycyna – działania niepożądane

• Zaburzenia czynności przewodu pokarmowego

• Reakcje alergiczne

• Przejściowa utrata słuchu

• Częstoskurcz komorowy

• Hamuje metabolizm teofiliny, warfaryny, triazolamu, alfentanylu, karbamazepiny

Klarytromycyna

• W porównaniu z erytromycyną trwalsza w środowisku kwaśnym, lepsze właściwości przeciwbakteryjne

• Najlepiej ze wszystkich makrolidów wchłania się z przewodu pokarmowego

• Metabolizowana do aktywnych metabolitów

• Dobrze przenika do tkanek

• Wydalana z moczem

Klarytromycyna

• Zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych

• Zapalenia płuc (drobnoustroje nietypowe)

• Zakażenia skóry i tkanek miękkich

• Zapobieganie i leczenie zakażeń prątkami nietypowymi w zaawansowanym okresie zakażenia HIV (w skojarzeniach)

• Eradykacja Helicobacter pylori

Klarytromycyna

Działania niepożądane

• Nudności i biegunka, bóle brzucha

• Bóle głowy

• Metaliczny smak w ustach

• Wysypki

• Hamowanie cytochromu P450

Azytromycyna

• Duże stężenia w tkankach

• Trwalsza od erytromycyny w środowisku kwaśnym

• Szybko przenika z krwi do tkanek

• Wydalana w formie niezmienionej , głównie z kałem

• Atypowe zapalenia płuc, zakażenia przenoszone drogą płciową

Spiramycyna

• Podawana doustnie lub dożylnie

• Względnie oporna na kwaśne pH żołądka

• Zakażenia dróg oddechowych, zapalenie ucha środkowego, koklusz, nosicielstwo Neisseria meningitidis w gardle, zakażenia stomatologiczne

• Toksoplazmoza u kobiet w ciąży – lek z wyboru

• Kryptosporydioza w przebiegu AIDS

Roksytromycyna

• Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• Skuteczna w zakażeniach Haemophilus influenzae i Chlamydia

• Penetruje do oskrzeli, miąższu płuc, migdałków, prostaty, płynu stawowego, macicy, jajowodów

• Dobrze tolerowana

LINKOZAMIDY

• Linkomycyna – Streptomyces lincolnensis

• Klindamycyna – antybiotyk półsyntetyczny

• Mechanizm działania – wiązanie z podjednostką 50S rybosomu

• Zakres działania – bakterie Gram-dodatnie i beztlenowce, mykoplazmy, chlamydia

Klindamycyna

• Szybko i niemal całkowicie wchłania się z przewodu pokarmowego

• Dobrze penetruje do większości tkanek

• Jest gromadzona w leukocytach, makrofagach i ropniach

• Podlega krążeniu wątrobowo-jelitowemu

Klindamycyna – wskazania

• Poważne zakażenia, w których podejrzewa się udział beztlenowców

• Zakażenia wewnątrz jamy brzusznej i miednicy mniejszej

• Ciężkie zakażenia dróg oddechowych

• Leczenie mieszanych zakażeń stopy cukrzycowej i owrzodzeń podudzi

• Zakażenia kości i stawów

• Zakażenia w stomatologii

Linkomycyna

• Podawana doustnie lub pozajelitowo

• Dobrze wchłania się po podaniu doustnym

• Dobrze penetruje do tkanek

• Metabolizowana w wątrobie, wydalana głównie z żółcią

• Wskazania – jak klinadamycyna

ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE

Mechanizm działania

• Nieodwracalne wiązanie z podjednostką 30S rybosomu

• Nasilenie wychwytu aminoglikozydów w obecności związków zaburzających syntezę ściany komórkowej (G+)

• Działanie bakteriobójcze zależne od stężenia antybiotyku w ognisku zakażenia

• Efekt poantybiotykowy

Mechanizm działania

• Połączenie antybiotyku z elementami błony zewnętrznej bakterii

• Powstanie w błonie kanałów ułatwiających wnikanie aminoglikozydu do wnętrza komórki

• Wiązanie z rybosomem (30S)

• Hamowanie syntezy białka

Farmakokinetyka

• Bardzo słabo wchłaniają się z przewodu pokarmowego (neomycyna)

• Bardzo słabo wiążą się z białkami osocza

• Okres półtrwania w osoczu – ok. 2 godziny

• Dobrze przenikają do tkanki kostnej, płynu maziowego i otrzewnej

Farmakokinetyka

• Słabo przenikają przez błony komórkowe i osiągają małe stężenia we wnętrzu komórek (kanaliki nerkowe)

• Szybko wydalane z ustroju

• Stężenie w moczu wielokrotnie przekracza stężenie w surowicy

Spektrum działania

• Tlenowe pałeczki Gram-ujemne (Enterobacter, Escherichia, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa)

• Gronkowce

• Niektóre prątki

Gentamycyna

• Aminoglikozyd z wyboru w leczeniu ciężkich zakażeń szpitalnych

• Najczęściej stosowana w skojarzeniu z -laktamami

• Zapalenie wsierdzia (enterokoki, paciorkowce zieleniejące)

• Ciężkie zakażenia Pseudomonas aeruginosa

• Bruceloza ( w połączeniu z tobramycyną)

Tobramycyna

• W porównaniu z gentamycyną

• Mniej nefrotoksyczna

• Bardziej aktywna wobec niektórych szczepów Pseudomonas

• Większość szczepów opornych na gentamycynę jest oporna również na tobramycynę

• Nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• Zakażenia Pseudomonas aerugionosa

Amikacyna

• Skuteczna w terapii zakażeń opornych na inne aminoglikozydy

• Aminoglikozyd z wyboru w leczeniu zakażeń wywołanych przez pałeczki Gram-ujemne oporne na gentamycynę

• Stosowana w leczeniu zakażeń powodowanych przez niektóre prątki (Mycobacterium avium)

Netylmycyna

• Spektrum podobne do gentamycyny i tobramycyny

• Słabsze działanie ototoksyczne niż inne aminoglikozydy

Streptomycyna

• Nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• Po podaniu domięśniowym osiąga wysokie stężenia w płynie opłucnowym i w jamach gruźliczych

• Bruceloza – z tetracykliną

• Gruźlica

• Zapalenie wsierdzia – z penicyliną, ampicyliną, wankomycyną

Działania niepożądane

• Ciężkie

• Ototosyczność

• Nefrotoksyczność

• Hamowanie przekaźnictwa nerwowo-mięśniowego

• Łagodne

• Gorączka polekowa

• Wysypki

TETRACYKLINY

• Antybiotyki bakteriostatyczne

• Mechanizm działania – łączenie z podjednostką 30S rybosomu

• Szeroki zakres działania – bakterie Gram-dodatnie (gronkowce, paciorkowce, Clostridum tetani) i Gram ujemne (Enterobacteriaceae), riketsje, mykoplazmy, chlamydia

• Nie stosować u chorych z niewydolnością nerek (z wyj. doksycykliny)

Tetracykliny – wskazania

• Atypowe zapalenia płuc

• Zakażenie Chlamydia trachomatis

• Riketsjozy

• Borelioza

• Zakażenia przecinkowcami (Vibrio cholerae)

• Zakażenie Helicobacter pylori

Tetracykliny naturalne

• Tetracyklina, oksytetracyklina, chlortetracyklina

• Pleśń Streptomyces

• Wchłaniają się z przewodu pokarmowego w ok. 50%

• Łatwo przenikają do tkanek

• Wydalane przez nerki głównie w postaci czynnej

Tetracykliny naturalne

• Wskazania – zakażenia dróg żółciowych mieszaną flora bakteryjną

• Działania niepożądane – reakcje nadwrażliwości, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, wtórne zakażenia bakteryjne i grzybicze, działanie nefrotoksyczne i hepatotoksyczne, uszkodzenia stref wzrostu kości długich i zawiązków zębów, reakcje fototoksyczne

Tetracykliny modyfikowane

• Metacyklina, doksycyklina, minocyklina, limecyklina

• Lepiej niż naturalne przenikają przez bariery biologiczne

• Słabsza tendencja do tworzenia połączeń chelatowych

Doksycyklina

• Podawana doustnie i parenteralnie

• Tetracyklina o przedłużonym działaniu

• Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• W dużym procencie wiąże się z białkami krwi

• Dobrze przenika do tkanek i narządów

• Wydalana przez nerki, częściowo z żółcią (w niewydolności nerek wzrasta wydalanie przez przewód pokarmowy)

Limecyklina

• Trądzik pospolity ze zmianami zapalnymi

• Trądzik różowaty

• Leczenie długotrwałe – 3-6 miesięcy

POLIMYKSYNY

• Antybiotyki polipeptydowe

• Polimyksyna B i E (kolistyna)

• Działanie bakteriobójcze

• Wąski zakres działania – głównie Gram-ujemne pałeczki tlenowe

• Nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego

• Wydalane z moczem lub z kałem

• Działanie neurotoksyczne i nefrotoksyczne

Kolistyna

• Antybiotyk toksyczny, w tkankach osiąga małe stężenie

• Zakażenia dróg moczowych oporne na leczenie innymi antybiotykami

• Posocznica

• Zapalenie otrzewnej

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Polimyksyna B

• Zakażenia układu moczowego, opon mózgowo-rdzeniowych, posocznice

• Podawana dożylnie lub dokanałowo (nie i.m.)

• Stosowana miejscowo – maści, krople do oka lub ucha

ANTYBIOTYKI GLIKOPEPTYDOWE

• Działanie bakteriobójcze – hamowanie syntezy ściany komórki bakteryjnej

• Działają głównie na bakterie Gram-dodatnie

• Wankomycyna, teikoplanina, bacytracyna

Wankomycyna

• Działa silnie na Staph. aureus i Staph. epidermidis, Streptococcus, Clostridium difficile

• Nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• Wydalana z moczem w postaci niezmienionej

• Wskazania – ciężkie zakażenia wywołane przez wrażliwe bakterie, gronkowcowe zapalenie jelit i rzekomobłoniaste zapalenie okrężnicy

Teikoplanina

• Działa silnie bakteriobójczo na tlenowe i beztlenowe bakterie Gram-dodatnie – wysoka aktywność wobec paciorkowców i gronkowców

• Po podaniu domięśniowym wchłania się szybko i dobrze przenika do płynów ustrojowych i tkanek

• Wydalana z moczem w postaci niezmienionej

Bacytracyna

• Stosowana miejscowo w zakażeniach skóry i błon śluzowych gronkowcami i paciorkowcami

• Rzadziej w gronkowcowym i rzekomobłoniastym zapaleniu jelit

STREPTOGRAMINY

• Streptomyces pristinaspiralis

• Streptograminy A (pristinamycyna II, dalfopristyna); streptograminy B (pristynamycyna I, wirginamycyna, chinupristyna)

• Działają bakteriostatycznie (bakteriobójczo)

• Wiązanie z podjednostką 50S rybosomu

• Grupa MLS

• Nie działają na Enterobacteriaceae

Synercid

• Synercid – dalfopristina + chinupristina (hiperaddycja)

• Skuteczny wobec metycylinoopornych szczepów gronkowców, Streptococcus pneumoniae, enterokoki i gronkowiec złocisty oporne na wankomycynę

• Podawany pozajelitowo, wydalany głównie z żółcią

• Ciężkie, zagrażające życiu infekcje

KETOLIDY

• Półsyntetyczne pochodne erytromycyny (MLSK)

• Szerokie spektrum działania – tlenowe bakterie Gram-dodatnie i niektóre Gram-ujemne, Streptococcus pneumoniae

• Telitromycyna

Telitromycyna

• Skuteczna także przeciwko patogenom atypowym

• Podawana doustnie

• Wysokie stężenia w tkance płucnej i krwinkach białych

• Zaostrzenia przewlekłego zapalenia oskrzeli, zapalenia zatok, gardła i migdałków

• Efekt poantybiotykowy

Oksazolidynony

• Aktywne wobec ziarenkowców gram-dodatnich

• Działają bakteriostatycznie

• Hamują syntezę białek komórkowych

• Linezolid

• Doskonała biodostępność po podaniu doustnym

• Minimalne działanie toksyczne

• Metabolizowany do nieaktywnych metabolitów

LINEZOLID

• Duże stężenia w PMR

• Wydalany z moczem

• Działa bakteriostatycznie wobec enterokoków i gronkowców, bakteriobójczo wobec paciorkowców

• Zapalenia płuc, powikłane zakażenia skóry i tkanek miękkich

• Działania niepożądane – zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, bóle głowy, zaburzenia smaku, zakażenia grzybicze

CHLORAMFENIKOL

• Streptomyces venezuelae

• Działa bakteriostatycznie na gronkowce, enterokoki, pałeczki Gram-ujemne (Enterobacteriaceae), beztlenowce

• Działa bakteriobójczo na Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis

Chloramfenikol

• Szybko wchłania się po podaniu doustnym

• Dobrze penetruje do tkanek – PMR, mocz, żółć, opłucna, płyn stawowy

• Metabolizowany w wątrobie, nieaktywne metabolity wydalane z moczem

• Wskazania (teoretycznie)

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

• Ropnie mózgu

• Zakażenia bakteriami beztlenowymi (zapalenie płuc, ropnie mózgu, ropnie miednicy małej)

• Dur brzuszny, bruceloza, riketsjozy, chlamydioza

• Miejscowo – zakażenia skóry, gałki ocznej, ucha

Chloramfenikol

• Supresyjne działanie na szpik kostny !!! szczególnie u dzieci i chorych z niewydolnością wątroby

• Nie podawać wcześniakom i noworodkom – zespół szarego dziecka (grey syndrome) – brak sprzęgania z kwasem glukuronowym, toksyczne metabolity

16