Geneza i pierwsze publikacje utworu

Inny Świat to utwór, którego źródeł należy szukać w autobiografii au­tora. Przeżycia i obserwacje obozowe nie mogły pozostać bez wpływu na sposób myślenia i odczuwania byłego więźnia. Literackie ujęcie tych doświadczeń mogło być zarazem formą „oczyszczenia”, próbą analizy niecodziennego zjawiska, jakim był łagier - swoisty mikroświat rządzący się odrębnymi prawami, stojącymi w sprzeczności z ogólno­ludzkimi zasadami współegzystencji. Przede wszystldm jednak utwór ten odbierano jako dokument historyczny, dowód zniewolenia jednostki, upodlenia przymusową wyczerpującą pracą w skrajnie złych warunkach.

Podobną problematykę podejmowano już wcześniej. Jako punkty odniesienia dla Innego Świata badacze wskazują Wspomnienia z domu umarłych (Zapiski z martwego domu) Dostojewskiego i Dziennik roku zarazy Daniela Defoe. Pierwsze fragmenty dzieła pisarz opublikował w 1947 r. w londyńskich „Wiadomościach” (Zabójca Stalina).

Systematyczną pracę nad całością książkową Herling rozpoczął w 1949 r fw Rugby]. [..] Zastały one opublikowane w „ Wiadomo­ściach” pod roboczym tytułem Martwi za życia.

Andrzej Ciołkosz przetłumaczył je z rękopisu na język angielski, a Witołd Czerwiński zaniósł je do znanego wydawnictwa londyńskiego Heinemann. U Heinemanna recenzentem Martwych za życia był zna­ny kiytyk Malcolm Muggeridge, który wspomnienia Herlinga ocenił niezwykle pozytywnie. Dzięki tej opinii pisarz otrzymał zaliczkę, która pozwoliła mu na dokończenie książki w 1950 „~ Dokładnie rzecz bio­rąc, Inny Świat powstał między lipcem 1949 a lipcem 1950 r

Całość, pod nowym tytułem Inny Świat. Zapiski sowieckie, ukazała się po raz pierwszy po angielsku w roku 1951, w doskonałym, zdaniem autora, tłumaczeniu Josepha Marka (czyli Andrzeja Ciołkosza) i z króciutką przedmową Bertranda Russella.

W. Bolecki pisze dalej, że był to wielki sukces wydawniczy, który pociągnął za sobą wznowienia w Anglii i publikację w Ameryce. Polskojęzyczna wersja ukazała się najpierw w Anglii (1953, wydawnic­two Gryf), a po kilkunastu latach we Francji (1965, Instytut Literacki), gdzie była kilka razy wznawiana aż do 1989 r. W Polsce żywot Inne­go Świata rozpoczęły publikacje w wydawnictwach „podziemnych” począwszy od 1980r. (NOWA). Oficjalnie dzieło mogło się ukazać dopiero cenzury w 1989 r. (Czytelnik). Zostało przyjęte z wielkim zainteresowaniem i wprowadzone do programu szkoły śre­dniej. Dzięki temu jest często wznawiane i obecnie powszechnie zna­ne w kraju i za granicą. Ukazało się wiele przekładów na języki obce, również poza Europą (m.in. na japoński, chiński i arabski) Wyjątko­wo późno opublikowano utwór w języku francuskim — w 1985 r.⁴.
Czytelnicy doceniali podjętą problematykę oraz literacki sposób uję­cia. Wśród innych dzieł poświęconych tematyce obozowej właśnie to pozwała zachować wiarę w człowieczeństwo, o którym nie zapomina­ całkowicie nawet w tak nieludzkich warunkach, jakie panowały w sowieckich łagrach. Książka zawiera również analizę systemu totali­tarnego, która jawi się w pełni poprzez ogląd stosunków panujących w tym odmiennym świecie (począwszy od powodów i sposobu areszto­wania aż do — często odkładanego na nieokreślony czas — zwolnienia z łagru).

Odbiór książki dowodzi, że zapotrzebowanie na takie dzieło było ogromne. Nie była to jedyna wypowiedź o takiej tematyce (konteksty go literackie wskazujemy w rozdziale pt. Inny Świat wobec znanych wypo­wiedzi o życiu w obozie), jednak właśnie ona zdobyła sobie szczególne uznanie. Rozważenie fenomenu popularności Innego Świata umożliwi zapewne podjęta dalej refleksja nad treścią i formą utworu.