Reforma
walutowa
14
kwietnia 1924 r. ukazuje się rozporządzenie Prezydenta
Rzeczypospolitej o
zmianie
ustroju pieniężnego, mocą którego z dniem 1 lipca 1924 r.
marka
polska
przestała być prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Polska
Krajowa
Kasa
Pożyczkowa
postawiona została w stan likwidacji. Ustalono
relację
zdeprecjonowanej
marki polskiej do nowej waluty złotowej na 1800 000 mkp. =
1
złotemu. Powołano odrębną instytucję bankowo-emisyjną BANK
POLSKI w formie
spółki
akcyjnej.
Oficjalne
otwarcie Banku Polskiego
nastąpiło 28 kwietnia 1924 r. Wyposażony
został
w przywilej emisji biletów bankowych mających zdolność zwalniania
z
wszelkich
zobowiązań (przywilej ten Bank posiadał do dnia 31 grudnia
1944
roku).
Z
chwilą otwarcia Banku Polskiego wprowadzone zostały
bilety
złotowe
wykonane
jeszcze w 1919 r. poza granicami kraju w następujących
odcinkach:
1,
2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 zł oraz bilety zdawkowe Ministerstwa
Skarbu z
datą
28 kwietnia 1924 r. opiewające na 1, 5, 10, 20 i 50 groszy.
Reformę
walutową 1924 r.
nazwano później “reformą Grabskiego” od nazwiska
ówczesnego
Ministra Skarbu, Władysława Grabskiego.
Bilety
zdawkowe były wprawdzie prawnym środkiem płatniczym w Polsce, ale
o
ograniczonej
mocy umorzenia z zobowiązań - tylko do kwoty 10 złotych
przy
każdej
wypłacie. Jedynie Kasy Skarbowe przyjmowały te bilety bez
ograniczeń,
z
wyjątkiem tych wpłat, które w myśl obowiązujących przepisów
winny być
uiszczane
w złocie. Zostały one, poczynając od dnia 1 listopada 1924
roku,
wymienione
przez Skarb Państwa na monety
zdawkowe albo też bilety bankowe
Banku
Polskiego. Miały one bowiem w obiegu charakter tymczasowy
i
zastępowały
bilon miedziany i niklowy, którego Mennica Państwowa nie mogła
w
owym
okresie wykonać na czas.
Początkowo
reforma walutowa rozwijała się pomyślnie. Z końcem grudnia
1924
pokrycie
kruszcowo dewizowe Banku Polskiego wzrosło do 358,3 mln.
zł.
Jednakże
słabo fundowana reforma walutowa, przeprowadzona bez
zrównoważenia
budżetu
(inflacja bilonowa) i bez większych rezerw dewizowych, załamała
się
już
w
połowie r. 1925. Następuje okres dewaluacji złotego,
zahamowany
dopiero
w czerwcu 1926.
Od
lipca 1926 następuje okres faktycznej stabilizacji złotego na
poziomie
kursu
dolara = 8,92 zł., następnie też okres gromadzenia rezerw
budżetowych
i
walutowych.
Na
jesieni 1927 Polska otrzymuje pożyczkę stabilizacyjną na sumę 62
milionów
dolarów
i 2 milionów funtów szterlingów. Równocześnie Bank Polski
otrzymał
kredyt
rezerwowy do 20 milionów dolarów w 14 bankach emisyjnych. To
pozwala
rządowi
na ogłoszenie w październiku
1927 planu stabilizacyjnego i
przeprowadzenie
drugiej reformy walutowej.
Stabilizacja
złotego od 13 października 1927 opiera się na zasadach
waluty
dewizowo
złotej , na zasadzie pokrycia obiegu biletów i zobowiązań
w
wysokości
40%, z czego 30% w złocie, na obowiązku wymiany złotego przez
Bank
Polski
na monety złote, względnie sztaby złote w stosunku 5924,44 za
kg
czystego
złota, względnie na czeki zagraniczne w walucie wymienialnej
na
złoto
(obowiązek wymiany istnieje jednak tylko w centrali banku i
tylko
wówczas,
gdy kwota do wymiany przekracza 20.000 zł.), oraz na autonomii
Banku
Polskiego.
Druga
reforma walutowa zalegalizowania faktyczny kurs złotego,
stabilizując
go
na poziomie 8,9141 za dolara, co oznaczało stosunek do poprzedniego
kursu
złotego
172:100.
Po
wpłynięciu pożyczki stabilizacyjnej Bank Polski posiada najwyższy
poziom
rezerw
kruszcowowalutowych. W r. 1931 odpływ dewiz przyjmuje
bardziej
zaakcentowane
formy.
Po
okresie inflacyjnym i zorganizowaniu Banku Polskiego
postanowiono
przystąpić
do budowy nowoczesnego zakładu graficznego, mogącego w
pełni
zaspokoić
potrzeby Banku i Państwa w zakresie druku wszelkich
papierowych
znaków
pieniężnych i druków wartościowych.
Na
podstawie zawartej 25 maja 1925 r. umowy między Bankiem Polskim
i
Ministerstwem
Skarbu RP, powstała Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych
S-ka
Akcyjna, a w 1928 r. powzięto decyzję budowy papierni
mającej
produkować
odpowiednie gatunki papieru banknotowego. Równocześnie
Państwowe
Zakłady
Graficzne Ministerstwa Skarbu postawione
zostały w stan likwidacji.
Ponieważ
walory papierowych znaków pieniężnych Ministerstwa Skarbu
opiewały
także
na wartości 2- i 5-złotowe, na mocy rozporządzenia
Prezydenta
Rzeczypospolitej
z 22 października 1926 r. zwiększona została możność
umorzenia
nimi
zobowiązań do wysokości 1000 zł, a przy uiszczaniu
wszelkich
należności
państwowych sum bez ograniczenia.
Bilety
zdawkowe i państwowe miały być z obiegu wycofane w ciągu
dwudziestu
lat.
Nastąpiło to jednak znacznie wcześniej i w końcu 1931 r. nie było
już
w
obiegu
żadnych biletów emitowanych przez ministerstwa. Wyjątek stanowi
bilet
państwowy
z datą 1 października 1938 r. wprowadzony do obiegu 26
sierpnia
1939
r., a więc na sześć dni przed wybuchem II wojny
światowej.
Ministerstwo
Skarbu upoważnione było
do emitowania biletów zdawkowych i
państwowych,
jako prawnych środków płatniczych w Polsce, w celu
likwidacji
deficytów
budżetu państwa.
W
okresie panującego w Europie ostrego kryzysu w latach 1930-1935
Polska
przetrwała
go bez załamania waluty. Ówczesna
polityka
finansowa Rządu
Rzeczypospolitej
Polskiej nastawiona była na utrzymanie za wszelką cenę
kursu
złotego na niezmienionym poziomie. W wyniku tej polityki
znacznie
spadły
zapasy złota w skarbcu Banku Polskiego, stanowiące
ustawowe
zabezpieczenie
waluty
polskiej. Taki stan rzeczy, spowodowany brakiem
elastycznego
regulowania obrotu pieniężnego, mógł doprowadzić do
prawie
zupełnego
wyczerpania zapasów kruszcu, dewiz i walut obcych. Kres temu
dopiero
położył dekret z 26 kwietnia 1936 r., mocą którego
zawieszono
przekazywanie
za granicę wszelkich sum z tytułu spłat zaciągniętych
w
poprzednich
latach pożyczek zagranicznych. Były to w stosunku do wielu
państw
zachodniej Europy ograniczenia dewizowo-walutowe znacznie
spóźnione.
Podsumowując:
Reforma
polegała
na likwidacji deficytu PKP, dwóch ministerstw i
interwencji
giełdowej.
W efekcie zrównoważono budżet. Powstał prywatny Bank Polski
i
dokonano
wymiany starej waluty marki polskiej na złotego w relacji 1,8
mln
marek
pol. na 1 złotego. Minusem było obciążenie
kapitału prywatnego, a w
efekcie
poprzez wzrost podatków spadek koniunktury gospodarczej i
wzrost
bezrobocia.
Było to przyczyną nawrotu inflacji i ustąpienia
rządu
Grabskiego.
Reforma
rolna
Inna
sprawa dużej wagi, która doczekała się wreszcie rozwiązania
była
reforma
rolna, uchwalona w ostatecznej postaci w Sejmie w końcu grudnia
1925
roku.
Ustawa ta przewidywała parcelacje majątków powyżej 180 ha,
Kresach
powyżej
300 ha, a w przypadku majątków uprzemysłowionych powyżej 700
ha.
Dotychczasowi
właściciele
mieli być spłaceni według pełnej ceny rynkowej
ziemi,
zaś nabywający ja bezrolni i małorolni chłopi oraz robotnicy
rolni
spłacać
mieli jej wartość po 5 latach w ciągu lat czterdziestu.
Rocznie
miano
parcelować minimum 200 tys. ha. Reforma ta napotkała
sprzeciw
bogatych
kręgów ziemiaństwa. Skromny zasięg reformy zaatakowali
tez
działacze
chłopscy. Stało się to przyczyna rozłamu w PSL “Wyzwolenie”
i
wyodrębnienia
nowej partii- Stronnictwa Chłopskiego.
LITERATURA:
“Powszechna historia gospodarcza 1918-1991”
Katedra Historii Gospodarczej
i
Społecznej Szkoły Głównej Handlowej pod redakcja W.Morawskiego
“Historia Polski 1914-1990” W. Roszkowski
“Polska i świat w XX wieku” W.
Pronobis
Aska
asia_m@astercity.net
vanite@box43.gnet.pl
www.republika.pl/vanite