Funkcje tekstów językowych:

Funkcja wypowiedzi to rola, jaką odgrywa dany komunikat językowy w stosunku do nadawcy, odbiorcy lub rzeczywistości. Najczęściej teksty pełnią kilka funkcji jednocześnie (informują, wpływają na odbiorcę, wyrażają emocje), a jedna z nich jest dominująca.

Popularny podział tekstów językowych:

Funkcja poznawcza - polega na nazywaniu różnych przedmiotów i zjawisk spostrzeganych przez człowieka w otaczającym go świecie. W ten sposób powstaje olbrzymi zasób słów, których znaczenia i brzmienia są nam znane.

Funkcja komunikatywna (poznawcza) - powstaje, gdy jeden człowiek przekazuje drugiemu pewne informacje, o sobie lub o świecie. Ma ona najczęściej formę zdań, wyrażających myśli mówiącego. Funkcję komunikatywną spełnia język przede wszystkim w szkole, w wychowaniu.

Funkcja ekspresywna - polega na wyrażaniu uczuć. Najogólniejszym wyrazem są wykrzykniki, którym zazwyczaj towarzyszy komentarz. Innym sposobem wyrażania uczuć jest odpowiednie przekształcenie słowotwórcze wyrazów np. zdrobnień lub zgrubień.

Funkcja prezentacyjna - Polacy pochodzący z różnych stron kraju mają nieco zróżnicowaną wymowę, intonację zdań, słownictwo. Po sposobie mówienia możemy rozpoznać z jakiego regionu pochodzi rozmówca, a także jakie ma wykształcenie lub zawód.

Funkcja impresywna - w literaturze pięknej funkcję te pełni głównie liryka, która nie tylko wyraża uczucia i myśli twórcy, ale stawia sobie za cel budzenie odpowiednich nastrojów, uczuć, myśli u czytelnika lub słuchacza.

Funkcja estetyczna - literatura zaspokaja w czytelniku potrzebę wzruszeń estetycznych i refleksji moralnej. Stronę estetyczną tekstu odczuwamy czytając piękne opisy przyrody.

Notatki lekcyjne.

Inny podział tekstów językowych:

Funkcja komunikatywna (poznawcza) - do przekazywania informacji o otaczającym świecie, zorientowana na informację.

Funkcja ekspresywna - do wyrażania uczuć i emocji nadawcy, zorientowana na nadawcę. Występuje w liryce osobistej, monologu lirycznym. Realizowana przez środki stylistyczne (epotety, hiperbolę, metaforę, wyrazy nacechowane emocjonalnie).

Funckcja impersywna - jej celem jest oddziaływanie na odbiorcę, wywarcie wpływu na jego zachowanie, zorientowana na odbiorcę. Dominuje w takich tekstach jak rozkaz, wezwanie, apel, odezwa. Realizowana przez taki środek stylistyczny jak apostrofa.

Funkcja perswazyjna - odmiana funkcji impersywnej, jej celem jest oddziaływanie na zmianę postawy i przekonań odbiorcy różnymi środkami komunikacyjnymi.

Funkcja poetycka (autoteliczna) - dominuje w tekście nastawionym na sam przekaz, zorientowana na kształt słowny tekstu. Pojawia się w tekstach literackich. Realizowana przez rózne środki stylistyczne.

Funkcja faktyczna - bezpośrednio wzmacniana skuteczność porozumiewania, pobudza uwagę odbiorcy i zapobiega zakłóceniom komunikacji, zorientowana na kontakt. Nawiązywanie, podtrzymywanie kontaktu, sygnalizowanie jego zakończenia. Wszelkie "hej!"., "Cześć!", "Baj!", "Bywaj!" - to znaki, że chcemy nawiązać, podtrzymać lub zakończyć akt mowy. Charakterystyczne jest tutaj tzw. ścieranie się występujących wyrażeń, np. dzisiejsze "dzień dobry" nie oznacza stwierdzenia, że dzień jest właśnie taki, jak również życzenia, żeby taki był; cześć - nie służy do wyrażenia komuś czci.

Funkcja stanowiąca - wykorzystujemy ją, gdy mówimy o pewnym dokonaniu, prawnym, faktycznym stanie. Nie tylko informacja, ale i wyraźna zmiana czegoś (prawdziwa, domniemana) w rzeczywistości pozajęzykowej.

Funkcja magiczna - bliska funkcji stanowiącej. Przejawia się w zaklęciach, przekleństwach, czarach. W funkcji magicznej języka (w przeciwieństwie do stanowiącej) nie jest oczywiste, a zwykle nieprawdopodobne zmienieni czegokolwiek w otaczającym świecie. Dane formuł słowne wyrażają tu życzenie: oby się tak stało. Z magiczną funkcją języka wiąże się pojęcie tabu językowego - unikania wypowiadania imienia Boga (bóstw), złego ducha, groźnych zwierząt ze względu na możliwe skutki wypowiedzenia.

Podstawowe rodzaje tekstów

Najpopularniejsze rodzaje tekstów, które mogą pojawić się w pierwszej części egzaminu maturalnego i jak je rozpoznać:

- Tekst naukowy

Głównymi wyznacznikami będzie tutaj terminologia, czyli używane w tekście wyrazy. Specjalistyczne i niekoniecznie wyjaśnione w tekście – ich wyjaśnienie pojawi się raczej w przypisach niż na przykład jako wtrącenie w nawiasach. Oprócz tego również temat i treść. Oczywiście o wszystkim można pisać w stylu naukowym, więc należy zwrócić uwagę również na to, czy charakter tekstu jest żartobliwy, czy też nie. Inne cechy stylu naukowego to bezstronność, argumenty podpierane dowodami, odwoływanie się do innych autorów, definicji, badań. Autor nie wyraża w nim swojej opinii (za to pojawić się może w nim teza lub hipoteza).

- Tekst popularnonaukowy

Różni się od naukowego tym, że jest przeznaczony dla większej grupy osób, nie jest tak wyspecjalizowany i ma na celu raczej zarysować dany temat, niż w niego się wgłębiać. Pojawiające się w nim trudne pojęcia będą raczej wyjaśnione w tekście, mogą pojawiać się też jako przypis. Styl nie będzie bardzo poważny, jednak również nie będzie żartobliwy. Mówiąc krótko, tekst popularnonaukowy to rodzaj tekstu przeznaczonego dla dużej grupy czytelników, a więc z różnym doświadczeniem i wiedzą. Nie może więc być zbyt zawiły. Podobnie jak w tekście naukowym, autor nie wyraża tutaj swojej opinii. Może jednak zachęcać czytelników do pogłębienia wiedzy w danej dziedzinie.

- Tekst publicystyczny

Tekst opiniotwórczy, czyli taki, który jednocześnie wyraża pewną ideę autora, jak i zachęca to stworzenia własnej opinii na dany temat. Tekst publicystyczny jest zazwyczaj tekstem dłuższym, który porusza tematy społeczne i dotyczące codziennego życia danej społeczności (kraju, miasta).

Typowym tekstem dziennikarskim jest news, czyli krótka notka dotycząca bieżących wydarzeń w kraju czy na świecie. News nie jest tekstem publicystycznym, ponieważ po pierwsze, jest zdecydowanie krótszy, po drugie, z zasady nie powinien przekazywać opinii autora. W praktyce jednak jest inaczej, dlatego tak ważna jest umiejętność odróżnienia faktów (elementy rzeczywistości, które większość ludzi uzna za prawdziwe) od opinii (w tekście można rozpoznać po dodaniu przymiotników, przysłówków oraz innych komentarzy, bez których swobodnie można by było przekazać daną informację. Na przykład: [Czekali w tej kolejce całe wieki] – faktem może być to, że ktoś stał w kolejce, opinią, że trwało to tak długo).

- Tekst urzędowy

Można rozpoznać po „sztywnej” stylistyce, używaniu utartych zwrotów, tematyce zazwyczaj prawnej. W dużej mierze są to teksty bezosobowe, mające 1na celu przekazanie konkretnych informacji.