114

Gmżyński

grecki system szkolnictwa

115

uświadornić sobie ideał wychowawczy, który ma charakter nadprzyrodzony - najwyższe dobro istniejące w Trójcy Świętej pragnie połączyć z naturą ludzką. Cechą ideału katoli­ckiego jest uniwersalizm wypływający z wiary w jednego Boga. Inne ideały, zdaniem Grana­ta, grzeszą partykuralizmem, ponieważ dla nich normą najwyższąjest inna wartość: utyli­taryzm, indywidualizm, uspołecznienie. Kato­licki ideał wychowawczy występuje przeciw skrajnemu intelektualizmowi, gdyż chrześci­janin osiąga swój ostateczny cel nie przez wiedzę, lecz przez wiarę w Chrystusa i za­chowanie przykazań. Wychowanie moralne poza Kościołem nie ma określonego przed­miotu i jasno postawionego celu.

W centrum zainteresowań Kościoła jest wychowanie w rodzinie. Trwałość rodziny najlepiej służy wychowaniu dzieci.

Wychowanie narodowe Granat pojmował jako przekazywanie i pomnażanie różnorod­nych wartości kulturalnych danego narodu. Patriotyzm powinien być zharmonizowany z miłością i szacunkiem dla innych narodów. Wychowanie państwowe jest akceptowane przez Kościół, ponieważ wypływa z faktu istnienia państwa jako tworu natury, a więc i woli Boga. Państwo nie może być organiza­cją całkowicie niezależną od praw jednostki i Kościoła.

W przekonaniu Granata uniwersalizm ka­tolicki przedstawia najbardziej zwarty system wychowawczy, który zespala wszystkie dąże­nia człowieka (ciała, umysłu, woli i uczuć), godzi cele ogólnoludzkie z celami narodu i państwa, dobro jednostki z dobrem społecz­nym, a wszystko opiera na wartościach nad­przyrodzonych.

Stefan Możdżeń

Literatura: wybrane prace W. Granata: Dogmatyka katolicka, 1967; Osoba ludzka. Próba definicj, i1961 U podstaw humanizmu chrześcijańskiego, 1976; Wybór pism ks. W. Granata, 1984;

opracowania: Szurnij 1., Deo et Ecclesiae. Życie i dzialal­ność ks. Wincentego Granata, Opole 1993.

GRAŻYŃSKI Michał Tadeusz (1890-1965) - doktor filozofii i prawa, działacz społeczny, polityczny i harcerski.

Urodzony w Gdowie, edukację rozpoczął w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, a następ-

nie kontynuował na Uniwersytecie Jagiellońs­kim, gdzie w 1909 t, ukończył studia historycz­ne. Na uczelni tej zdobył również stopień doktora filozofii. W okresie studiów aktywnie działał w Zecie, "Zarzewiu". Ukończył szkołę oficerską Polskich Drużyn Strzeleckich i uzys­kał stopień podchorążego. Zainteresował się także działalnością galicyjskiego skautingu. W okresie I wojny światowej walczył warmii austriackiej, jesienią 1914 r. został ranny i powrócił do Krakowa. W okresie rekonwales­cencji skończył drugi kierunek studiów, uzys­kując tytuł doktora prawa. W 1920 r, uczest­niczył w pracach plebiscytowych na terenach południowych, obejmujących Spisz i Orawę, gdzie pełnił funkcję zastępcy polskiego komi­sarza plebiscytowego. Następnie kierował wydziałem organizacyjnym komendy Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. W dobie powstań śląskich był jednym z głów­nych uczestników tych zrywów niepodległoś­ciowych. W okresie II powstania śląskiego, jako zastępca szefa sztabu Dowództwa Ochrony Plebiscytu, był zwolennikiem wszczęcia walk bezpośrednio po plebiscycie. W III powstaniu śląskim, będąc szefem sztabu grupy "Wschód", bronił odcinka Odry aż do Góry św. Anny.

W okresie międzywojennym kontynuo­wał swoją działalność społeczno-polityczną. Od 1924 r. był dyrektorem departamentu w Ministerstwie Reform Rolnych, a od 1926 r. aż do wybuchu II wojny światowej pełnił funkcję wojewody śląskiego. Jako przeciw­nik niemieckich wpływów, popierał politykę etatyzmu na Górnym Śląsku, szczególnie w odniesieniu do przemysłu ciężkiego. Po­parł również pomysł utworzenia w Katowi­cach Instytutu Śląskiego i Muzeum Śląs­kiego. Przez cały okres międzywojenny był również sekretarzem Centralizacji Związku Patriotycznego, będącego kontynuacją Zet u w starszym społeczeństwie. Jednocześnie od 1926 r. działał w Związku Naprawy Rze­czypospolitej.

W tym samym czasie rozpoczął współ­pracę z polskim harcerstwem - wszedł w skład Zarządu Oddziału Śląskiego ZHP, z czasem powierzono mu funkcję przewod­niczącego. W okresie jego rządów harcerstwo śląskie uległo przemianom. Przewodniczący włączył się w rozwój harcerskich ośrodków na

Buczu i w Górkach Wielkich. Za swoje zasługi został doceniony, tak przez naczelnictwo, jak i przez samych harcerzy: w 1930 r. nadano mu podczas zlotu harcerstwa śląskiego od­znakę "Wdzięczności", a w 1931 r. krzyż "Honorowego Harcerza Rzeczypospolitej". W tymże samym roku, po XI Walnym Zjeżdzie ZHP został wybrany na przewodniczącego ZHP, którą funkcję sprawował w Polsce do 1939 r.

Jako przewodniczący ZHP Grażyński miał duży wpływ na przemiany ideowe, programo­we i metodyczne harcerstwa. Mocnó wspierał ruch wydawniczy ZHP. Był zwolennikiem uczynienia ze Związku organizacji obejmują­cej młodzież zamieszkującą ziemie polskie, w tym również przedstawicieli mniejszości narodowych. Służbę harcerską rozumiał jako obowiązek nie tylko wobec państwa, ale i wo­bec społeczeństwa. Dlatego też wspierał pol­skie harcerstwo w Niemczech (na Śląsku Górnym i Opolskim), w Czechosłowacji (na Śląsku Cieszyńskim). Grażyński, przewodni­cząc polskiemu harcerstwu, reprezento,wał je na Swiatowych Konferencjach Skautów: w 1933 r. w Godollo na Węgrzech i w 1935 r. w Sztokholmie. W latach 1934-1936 kierował Biurem Skautów Słowiańskich.

W 1938 r. zawarł związek małżeński z ~ Heleną Gepner-Śliwowską, wiceprze­wodniczącąZHP. W okresie kampanii wrześ­niowej był ministrem propagandy. Po wyjeź­dzie do Francji wraz z innymi instruktorami stworzył naczelny Komitet Wykonawczy ZH P, traktowany jako reprezentant polskiego har­cerstwa. Po kapitulacji Francji Grażyński ewa­kuował się do Anglii.

W 1946 r. podczas zjazdu ZH P poza granicami kraju Grażyński został wybrany na przewodniczącego. Na tym stanowisku pozostał do 1960 r. Zmarł w 1965 r. w Lon­dynie.

Edyta Glowacka-Sobiech

Literatura: Musialik W., Michal Tadeusz Grażyński 1890-1965, Opole 1989; Sikorski E., Szkice z dziejów harcerstwa polskiego w latach 19/1-1939, Warszawa 1989; Zieliński W., MichalGrażyński 1890-/965. Woje­woda śląski, Katowice 1986; Leksykon harcerstwa, (red.) O. Fielkiewicz, Warszawa 1988; ZET w wafce o niepodleglość i budowę państwa. Szkice i wspo­mnienia, Warszawa 1996.

GRECKI SYSTEM SZKOLNICTWA -Grecja jest republiką o systemie parlamentarnych rządów prezydenckich; 10,01 mln obywateli (1989) zamieszkuje obsz-ar 131,9 tys. km'. Jednolitym systemem oświaty zarządza Mini­sterstwo Edukacji i Wyznań Religijnych. Mini­sterstwo finansuje nauczycieli i placówki oświatowe z budżetu państwa. Nakłady na szkolnictwo wynoszą w Grecji 2,5% produktu krajowego brutto. W skład scentralizowanej administracji szkolnej wchodzą 54 dyrekcje nauczania początkowego i zawodowego. Na czele każdej dyrekcji stoi inspektor oświaty, któremu podlegają dyrektorzy odpowiednich szkół. Inspektorzy są odpowiedzialni za or­ganizację, przebieg i kontrolę kształcenia w danym okręgu, za przekazanie i wdrożenie nowych przepisów szkolnych, za przyznanie środków materialnych i koordynację działań dydaktyczno-pedagogicznych pomiędzy szko­łami. Dyrektorzy szkół mianowani są na to stanowisko przez ich bezpośredniego zwierz­chnika - inspektora oświaty. Do zadań kieru­jącego placówką należy organizacja i kontrola pracy szkoły. Program nauczania, szkolenie kadry pedagogicznej i kształcenie ustawiczne pozostają całkowicie w gestii centralnych władz szkolnych.

Organizacja systemu szkolnictwa. Wy­chowanie przedszkolne jest w Grecji nieobo­wiązkowe, rozpoczyna się w 3,5 r.ż. i trwa dwa lata. W ramach tego cyklu działają dwa rodza­je placówek: przedszkola prowadzone przez jednego wychowawcę (monothesia) i przed­szkole prowadzone przez dwóch wychowaw­ców (dithesia). Przy ogromnym zapotrzebo­waniu społecznym mała liczba placówek nie jest w stanie zapewnić powszechnej opieki przedszkolnej. Niedobór przedszkoli i wycho­wawców zmusił władze szkolne do wprowa­dzenia specjalnych list oczekujących na przy­jęcie do tych placówek.

Obowiązek szkolny rozpoczyna się w wie­ku 5 1/2 roku, trwa 9 lat i w całości obejmuje szkołę początkową. Jednolita, bezpłatna, obowiązkowa, powszechna szkoła początko­wa trwa 6 lat. Podobnie jak na szczeblu wychowania przedszkolnego rozróżnia się dwa typy szkół - tzw. 6-lhesia, gdy uczy sześciu nauczycieli, i tzw. t ż-thesie, gdy program realizowany jest przez zespół 12­-osobowy.

W związku z nietypowymi uwarunkowa­niami geograficznymi Grecji, charakteryzują­cymi się dużą liczbą małych, oddalonych od siebie i słabo zaludnionych wysp, zgodnie z dekretem Ministerstwa Edukacji szkoły po­czątkowe otwiera się tam, gdzie liczba dzieci w wieku obowiązku szkolnego wynosi mini­mum 15. W pozostałych przypadkach ucznio­wie otrzymują bezpłatne miejsce w placówce najbliżej miejsca zamieszkania. Dość częs­tym zjawiskiem na tym szczeblu nauczania są klasy złożone z kilku roczników uczniów. Dotyczy to zwłaszcza obszarów małych wio­sek i wysp.

Kolejnym szczeblem jest szkoła średnia pierwszego i drugiego stopnia.

Szkoła średnia 10 - gimnazjum - jest obowiązkowa, bezpłatna, jednolita i powsze­chna. Trwa 3 lata i przeznaczona jest dla uczniów w wieku od 11 1/2 do 14 1/2 roku. Obok gimnazjów ogólnokształcących istnieją także gimnazja duchowne, a od 1990/1991 r. także muzyczne i sportowe. Gimnazjum koń­czy się egzaminem, w wyniku którego ucznio­wie otrzymują dyplom. Dokument ten upraw­nia do ubiegania się o przyjęcie do nieobowią­zkowych szkół średnich W. Wśród nich kan­dydaci mają do wyboru następujące placówki: licea ogólnokształcące, klasyczne, technicz­ne, zawodowe, duchowne i typy comprehen­sive (globalne).

Młodzież kończąca wybrany cykl kształ­cenia W otrzymuje świadectwo ukończenia liceum, które uprawnia do podjęcia pracy bądż kontynuacji nauki w rocznych centrach kształcenia przygotowawczego. Zadaniem tych placówek jest przygotowanie kandyda­tów do egzaminów wstępnych na wyższe uczelnie. Liczba wolnych miejsc określona jest centralnie przez ministra edukacji.

Kształcenie nauczycieli. Kształcenie na­uczycieli dla wszystkich typów szkół odbywa się na poziomie uniwersyteckim i trwa 4 lata. Dla nauczycieli szkół średnich przewidziano oprócz studiów wyższych w wybranej dziedzi­nie specjalizacyjnej (historia, geografia, mate­matyka itd.) dodatkowy, 4-miesięczny kurs pedagogiczny dający podstawy psychologii, socjologii, dydaktyki i pedagogiki. Doskonale­nie zawodowe nauczycieli jest nieobowiąz­kowe i odbywa się w centrach studiów peda­gogicznych. Inną formą kształcenia zawodo-

wego są także kursy telewizyjne. Program wabu przypadkach jest przygotowywany cen­tralnie przez Sekretariat Generalny ds. Oświaty Dorosłych w Ministerstwie Edukacji.

Problemy. Projekty reform. Grecja ja­ko kraj członkowski Unii Europejskiej stoi przed trudnym zadaniem zachowania pro­gramowej i organizacyjnej specyfiki własne­go ustroju szkolnego. Problem ten akcen­tuje szczególnie raport Ministerstwa Eduka­cji i Wyznań Religijnych przedstawiony we wrześniu 1990 r. na 42. Sesji Międzynaro­dowej Konferencji Oświaty w Genewie. Do­kument omawia realne niebezpieczeństwo europejskiej uniformizacji ustroju szkolnego Grecji, czemu powinna zapobiec przewidy­wana reforma programowa. W nowych pro­gramach nauczania władze oświatowe po­stanowiły położyć nacisk na wyrobienie w uczniach poczucia związków z dziedzict­wem kultury starożytnej Grecji. Według za­mierzeń raportu zwiększeniu ma ulec także liczba godzin nauki języka ojczystego i his-

torii co, jak podkreślają autorzy dokumentu, stanowi wyłącznie wyraz walki o utrwalenie i zachowanie tożsamości kulturowej obywateli.

Charakterystycznym elementem greckie­go systemu oświatowego jest stworzenie w obrębie kształcenia obowiązkowego szkoły jednolitej, umożliwiającej powszechny dostęp do szkoły średniej i studiów wyższych.

Od 1982 r. prowadzony jest także proces integracji niepelnosprawnych w system szko­ły powszechnej.

Problemami, z jakim boryka się grecka szkoła, są niski budżet, brak nauczycieli, słabo rozwinięta sieć szkolna oraz duże ruchy migracyjne rodzin w poszukiwaniu pracy (szczególnie do Niemiec i Francji), powodują­ce potrzebę otwierania dodatkowych ośrod­ków readaptacyjnych dla dzieci przerywają­cych obowiązkową naukę z powodu wyjazdu lub powrotu do kraju.

Ostatnie decyzje administracyjne świad­czą o próbach decentralizacji systemu oświa­ty na szczeblu szkoły początkowej.

Dobromir Dziewulak