Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii
Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Olsztynie
Kierunek studiów: Pedagogika
Joanna Stoehr
System szkolnictwa we Francji
Francja należy do największych krajów Europy – liczy 63 mln ludności i zajmuje 547 tyś km kwadratowych powierzchni. Stolicę kraju Paryż zamieszkuje 2, 5 mln osób, a wraz
z regionem paryskim 12 mln. Przyrost naturalny we Francji wynosił w ostatnich latach ok.
5, 6%.· Językiem urzędowym we Francji jest francuski, posługuje się nim znaczna większość mieszkańców tego kraju, jednak poza nim istnieje wiele języków regionalnych takich jak Prowansalski, Alzacki, Bretoński, Kateloński, Flamandzki itd.
Francja, jej część metropolitalna dzieli się na 22 regiony, 96 departamentów oraz ok. 36 300 gmin. Ponadto wyróżnia się departamenty i terytoria zamorskie oraz zamorskie zbiorowości terytorialne. We Francji obowiązuje system prawa typu kontynentalnego. Jest on, obok prawa niemieckiego, najbardziej wpływowym systemem prawnym Europy kontynentalnej1.
Obowiązująca waluta to euro. Francja jest najczęściej odwiedzanym przez turystów państwem Europy. Każdy znajdzie we Francji coś dla siebie. Francja to kraj, który może być dumny
z wysokiego poziomu gospodarki. Duży wpływ ma na to system edukacyjny. Nie łatwo jednak zorientować się w zróżnicowanym systemie szkolnictwa francuskiego2.
Francja, republika o systemie parlamentarno – prezydenckim. System edukacji we Francji jest od wielu lat silnie scentralizowany, dzięki czemu nauczyciele posiadają status urzędników państwowych. Kierują nim różne ministerstwa, gdyż prawie każdy resort prowadzi własną politykę edukacyjną, a więc powołuje swoje placówki szkolne. Jednak najważniejszą rolę odgrywa Ministerstwo Edukacji Narodowej. Ono, w imieniu państwa, określa kierunki pracy pedagogicznej i programy kształcenia, formułuje zasady działania placówek edukacyjnych, przydziela niezbędną ilość etatów pedagogicznych
i administracyjnych, ustala terminy wakacji i kalendarz szkolny. W imieniu ministra edukacji działają w 27 okręgach szkolnych (akademiach) rektorzy mianowani przez prezydenta kraju, którzy z kolei mają swoich przedstawicieli w departamentach – inspektorów akademii. Funkcja dyrektora szkoły stanowi ostatni szczebel administracyjnej drabiny systemu oświatowego. Jako funkcjonariusz państwowy dyrektor placówki szkolnej podejmuje wszystkie decyzje ekonomiczne i finansowe? Nie jest on jednak pracownikiem dydaktycznym i nie prowadzi zajęć dydaktycznych. Dlatego może wydawać nauczycielom jedynie ocenę administracyjną3.
Obszar kraju podzielony na 27 okręgów szkolnych, czyli akademii. Na ich czele stoją rektorzy-mianowani przez prezydenta Republiki – pełniąc w tym zhierarchizowanym systemie funkcje podobne do funkcji władz centralnych. W głównym mieście każdego departamentu urzęduje przedstawiciel rektora i ministra. Jest nim inspektor akademii, kierujący w departamencie wszystkimi urzędami zależnymi od Ministra Edukacji. Do jego zadań należy także mianowanie dyrektorów przedszkoli, szkół elementarnych, szkół średnich pierwszego i drugiego stopnia działających na terenie departamentu4.
Edukacja przedszkolna
Pierwszym szczeblem wychowania i nauczania w systemie szkolnym Francji jest ECOLE MATERNELLE – Przedszkole wiek od 2 do 6 lat
Przedszkole obejmuje trzy grupy wiekowe dzieci:
- Maluchy (2-3 letnie), poziom najniższy
- Średniaki (4 do 5 lat), poziom średni
- Starszaki (5-6 lat)5, poziom wyższy.
Podstawowym czynnikiem popularyzacyjnym instytucje przedszkola jest ogólne przekazanie społeczeństwa o istotnym wpływie wychowania wczesnoszkolnego na rozwój psychiczny, fizyczny, moralny i społeczny dziecka. Drugim czynnikiem jest głębokie zaufanie rodziców do działano wychowawczych przedszkola, które sprzyja wszechstronnemu wychowaniu i wyrównuje jednocześnie szanse oświatowe dzieci. Trzecim powodem wzrostu zainteresowania jest zmiana tradycyjnej struktury rodziny, a dokładniej dynamiczny wzrost zatrudniana kobiet, co powoduje konieczność oddania dzieci pod opiekę nowo powstających przedszkoli i klas przedszkolnych6. Publiczne przedszkola są prowadzone przez ministerstwo edukacji i dzieci uczęszczają do nich bezpłatnie. W roku 2010 do przedszkoli we Francji (Francja metropolitalna plus departamenty zamorskie) uczęszczało 2 539 100 dzieci, w tym 314 020 dzieci - do placówek prywatnych, a 2 218 816 do publicznych.7 Tydzień pracy
w przedszkolu trwa 26 godzin. Co prawda, kształcenie w nich jest fakultatywne dla dzieci od dwóch do pięciu lat, ale prawie 99% trzylatków uczęszcza do tych placówek, co wyraźnie wskazuje na ogromny stopień powszechności przedszkola, prawie niespotykany w innych krajach? Mówiąc o przedszkolach, warto podać kilka konkretnych rozwiązań we Francji przedszkole jest jak już wspomniałam wcześniej etapem edukacji. Już w 1840 roku powstały w tym kraju ochronki dla biednych dzieci od 2 do 6 lat. Na pierwszym poziomie podstawowym zadaniem jest rozwijanie umiejętności komunikacji językowej, zdolności intelektualnych i zdolności postrzegania. Odbywa się to przez zabawę i śpiew. Na dalszych zaś poziomach wchodzą już elementy czytania i pisania.8 Ogólna koncepcja szkół macierzyńskich urzeczywistnia postulat tzw. szkoły otwartej współpracującej ściśle z rodzina i swoimi metodami pracy dydaktyczno-wychowawczej na tę rodzinę oddziałującej. Życie codzienne we francuskim przedszkolu przebiega według następującego planu godzinnego:
08.00 – Schodzenie się dzieci, które witane są muzyką z radia lub innego źródła umieszczonego w Sali przedszkola, nauczycielka prowadzi zajęcia w formie opowiadania dla wszystkich dzieci bez względu na wiek. Zajęcia te stanowią tzw. „drzwi otwarte”.
09.15 – Zajęcia w grupach w sali lub poza nią, których zadaniem jest poznawanie przez dzieci określonej rzeczywistości i wiedzy o niej, a także społecznych form porozumiewania się, rozwijania myślenia i zdolności.
11.00 – Rekreacja poza salą budynku.
11.30 – Przygotowanie do obiadu i zabawy swobodne,
12.00 – Obiad, przerwa obiadowa,
13.00 – Odpoczynek po obiedzie,
13.30 – Zajęcia umuzykalniające, śpiewanie chóralne, ćwiczenia gimnastyczne,
14.15 – Zajęcia grupach różnowiekowych organizowane w pracowniach, tańca, sztuk plastycznych, przyrodniczo-ogrodniczej, literackiej, teatralnej, dekoratorska, „rzeczy dziwnych” i innej.
Pracownię dziecko wybiera samo i zmienia raz na trzy lub cztery tygodnie. Zajęcia
w pracowniach trwają ok. 45 min.
Od ok. 15.00 do ok.17.00 dzieci mogą spotykać się w grupach, bawić się aż do przyjścia rodziców.
Nauczycielki pracują w przedszkolu 6 godz dzienne z 2-godz przerwą.9
Kształcenie obowiązkowe
ECOLE ELEMENTARIE – szkoła podstawowa 6 - 11 lat
Od szkoły elementarnej zaczyna się 10-letni obowiązek szkolny, w całości obejmujący pięcioletni okres nauczania, poczatkowego którego koniec następuje po skończeniu przez ucznia kolegium.10
Nauka dzieli się obecnie na dwa cykle: dwu- i trzyletni, z tym że ostatni rok przedszkola
i dwa lata szkoły początkowej to tak zwany cykl nauczania podstaw, trzy kolejne lata stanowią cykl pogłębiający.11
Organizacja pięcioletniej szkoły elementarnej dzieli się na trzy kursy:
-6-7 r. ż. dziecka: kurs przygotowawczy; (trwa on 1 rok)
-7-9 r. ż. dziecka: kurs elementarny; (trwa 2 lata)
-9-11r. ż. dziecka: kurs pośredni; (trwa 2 lata)12
Na każdy z kursów przypada 27 godzin lekcyjnych tygodniowo, podzielonych na podzielonych na dziewięć połówek dnia. Rok szkolny trwa 35-36 tygodni. Nauka odbywa się rano i popołudniu z przerwą obiadową w pięciu dniach w tygodniu. Dzieci chodzą do szkoły w sobotę do południa, ale wolna jest środa. Środa jest dniem, w którym uczniowie uczestniczą w zajęciach pozaszkolnych, w tzw. „patronażach” prowadzonych przez organizacje świeckie
i kościelne.13 Obowiązek szkolny obejmuje młodzież w wieku od 6 do l6 lat. Do szkół publicznych we Francji uczęszcza ponad 80% uczniów. Są to szkoły świeckie, w których
z reguły nie naucza się żadnej religii. Pozostali uczniowie uczęszczają do szkół prywatnych,
z których większość to szkoły katolickie, (choć istnieją także protestanckie i żydowskie). Państwo jednak sprawuje kontrolę nad większością szkół prywatnych, które zawarły z nim kontrakt. Może to być kontrakt prosty, kiedy to nauczyciele są opłacani przez państwo, lub też kontrakt związkowy, w przypadku, którego państwo opłaca nie tylko pensje nauczycieli, ale
i koszty funkcjonowania szkoły14, dzięki temu czesne jest tam stosunkowo niskie.
Obecna organizacja nauczania początkowego oprócz zasady jednolitości, obowiązkowości, bezpłatności i świeckości systemu szkolnego zakłada również szeroko rozumianą zasadę elastyczności w określeniu wieku rozpoczęcia nauki szkolnej. Jest on uzależniony od dojrzałości umysłowej i fizycznej dziecka. Dzięki temu naukę mogą zacząć jednocześnie dzieci pięcio – sześcio - i siedmioletnie15
Istnieje również możliwość przejścia najzdolniejszych z niższych do wyższych klas. Do niedawna nie było możliwości odwrotnej. Każdy musiał przejść do następnej klasy. To powodowało nawet wtórny analfabetyzm. Planowana reforma oświaty ma wprowadzić obowiązkowy egzamin na koniec każdego roku od ostatniej klasy szkoły podstawowej. Jeśli uczeń go nie zaliczy, powtarza klasę. Dla uczniów z trudnościami w nauce przewidziano także działalność zespołów reedukacyjnych organizowanych przez szkołę
i poradnie wychowawcze. W ciągu 5 lat szkoły dzieci mają po 26 godzin lekcyjnych tygodniowo. Każda klasa ma swojego wychowawcę, prowadzącego na ogół wszystkie zajęcia i organizującego sprawdziany.
Program cyklu wstępnego:
język francuski - 9 godzin (w tym możliwość 1 godz. języka obcego w CE1)
matematyka - 5 godzin
poznawanie świata i wiedza o społeczeństwie - 4 godziny
wychowanie artystyczne i fizyczne - 6 godzin
ćwiczenia - 2 godziny
Program cyklu zasadniczego:
język francuski - 9 godziny (w tym możliwość 1.5 godz. języka obcego)
matematyka - 5.5 godziny
historia, geografia, wiedza o społeczeństwie, nauki przyrodnicze i technologia - 4 godziny
wychowanie artystyczne i fizyczne - 5.5 godziny
ćwiczenia - 2 godziny16
Zdaniem nauczycieli, system cykli nauczania powoduje, że bardziej ze sobą współpracują, nie traktują swojej klasy, jako własnej twierdzy. Na koniec szkoły podstawowej nie wydaje się żadnego dokumentu potwierdzającego jej ukończenie.
COLLEGES – szkoła średnia I stopnia 11 – 15 lat
Kolejnym szczeblem kształcenia jest czteroletnie kolegium, – czyli szkoła średnia pierwszego stopnia – w całości objęta obowiązkiem nauczania.
Szkoła dzieli się na dwa cykle:
Cykl obserwacji
- pierwszy rok nauczania - klasa szósta,
- drugi rok nauczania – klasa piąta,
B) Cykl orientacji
- pierwszy rok nauczania – klasa czwarta,
- drugi rok nauczania – klasa trzecia
Program pierwszego i drugiego roku nauczania w cyklu obserwacji jest jednolity dla wszystkich uczniów. W ramach tego cyklu uczeń poddany jest ciągłej obserwacji pedagogicznej, psychologicznej i medycznej. Szczególną uwagę zwraca się na uzdolnienia, wyniki i postępy w nauce. Dokumentację dziecka prowadzą nauczyciele, pedagog i lekarz szkolny w ramach obowiązkowej orientacji pedagogicznej i zawodowej. Młodzież, która po ukończeniu cyklu obserwacji nie zamierza kontynuować nauki w kolegium a podlega jeszcze obowiązkowi nauczania, może rozpocząć naukę w szkołach zawodowych.17
Uczniowie, u których występują bardzo poważne trudności w nauce i/lub w zakresie przystosowania społecznego na zakończenie szkoły podstawowej, w collège uczęszczają na zajęcia w sekcjach realizujących specjalnie dostosowany program kształcenia ogólnego
i zawodowego (SEGPA).
Ponadto, począwszy od IV klasy (trzeci rok nauki w collège), prowadzi się kształcenie typu zawodowego dla uczniów, którzy ukończyli 14 lat, które umożliwia uczniom bezpośredni kontakt ze światem pracy i lepsze poznanie różnych zawodów przy jednoczesnym kontynuowaniu kształcenia ogólnego.
Po ukończeniu czwartego roku nauki uczniowie mają następujący wybór, jeśli chodzi
o ścieżki kształcenia:
• Kształcenie ogólne w ostatniej klasie collège (III klasa)
• Kształcenie typu „orientacja zawodowa” w ostatniej klasie collège (III klasa) w wymiarze
6 godzin tygodniowo
• Kształcenie typu przed-zawodowego w ostatniej klasie collège (III klasa), testowane w roku 2011
• Kształcenie w ramach kursu przygotowującego do zawodu (DIMA).18
Szkolnictwo średnie II stopnia
Po ukończeniu szkoły średniej I stopnia młodzież ma do wyboru w ramach kolejnego szczebla nauczanie krótkie lub nauczanie długie. Nauczanie długie trwa trzy lata i objęta jest młodzież od 15 do 18 roku życia, natomiast nauczanie krótkie trwa 2 lata i przeznaczone jest dla uczniów od 15 do 17 roku życia.19
W ramach kolejnego szczebla uczniowie mają do wyboru:
- kształcenie ogólne
- kształcenie techniczne
- kształcenie zawodowe.20
W roku 2010 w szkołach podstawowych i średnich wprowadzona została indywidualna „księga” umiejętności ucznia, pozwalająca na udokumentowanie postępów w uzyskaniu siedmiu najważniejszych (kluczowych) umiejętności.
Rodzice mogą wnioskować o przeniesienie dziecka do klasy programowo wyższej. Wniosek jest rozpatrywany i aprobowany przez radę klasową.21 Dyplom po ukończeniu szczebla nauczania długiego otwiera drogę do studiów wyższych. Absolwenci nauczania krótkiego otrzymują zawodowe świadectwo maturalne lub dyplomy umożliwiające wykonywanie zawodu.22 Obydwa wyżej wymienione dyplomy różnią się, co do swej wartości.
Pierwszy, czyli dyplom studiów zawodowych określa kwalifikacje zawodowe pewnego zespołu wiedzy związanej z sektorami: przemysłowym, handlowym, administracyjnym bądź socjalnym (w sumie 46 specjalności). Najlepsi absolwenci tego kierunku liceum szkolenia zawodowego mogą ubiegać się o przyjęcie do pierwszej klasy adaptacyjnej by w ciągu dwóch lat uzyskać maturę techniczną lub dyplom technika.
Drugi rodzaj dyplomu, czyli świadectwo umiejętności zawodowej stwierdza przydatność do uprawnienia określonego zawodu o dość wąskiej specjalizacji (w sumie jest ich około 260). Najlepsi mogą ubiegać się o przyjecie do drugiej specjalności na studiach dłuższych i w ciągu 3 lat ubiegać się o maturę techniczną.23
LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE
Stanowi ono drugi typ szkoły średniej na podbudowie gimnazjum. Jest ono 3-letnie, podzielone na klasę o profilu określonym i klasę o profilu specyficznym.. W klasie o profilu określonym część zajęć lekcyjnych obejmuje: obowiązkowe, wspólne dla wszystkich uczniów i obowiązkowe do wyboru przez uczniów oraz fakultatywne. Obowiązkowo uczeń ma do wyboru po jednym przedmiocie z dwu proponowanych mu grup obejmujących 12 różnych przedmiotów nauczania. Warto zwrócić uwagę, że sprofilowanie to obejmuje wszystkie trzy klasy gimnazjum24.
Klasa o profilu specyficznym (klasa II, I i końcowa) obejmuje program nauczania zbliżony do liceum zawodowego, gdyż jej zadaniem jest przygotowanie uczniów do :
- uzyskania matury technicznej z zakresu przedmiotów artystycznych:
- dyplomu technika (BT) w określonej dyscyplinie zawodowej.25
Nauka w klasie I i w końcowej zróżnicowana jest wg kryterium bloków przedmiotowych, zwanymi seriami, a te z kolei dzielą się na sekcje.
Egzaminy maturalne obejmują wiadomości z przedmiotów obligatoryjnych i fakultatywnych. Świadectwo maturalne pozwala na kontynuowanie studiów uniwersyteckich lub w szkołach wyższych o bardzo wysokim poziomie nauczania tzw. grand ecoles, albo wyższych szkól technicznych.
LICEUM ZAWODOWE.
Można w nim uzyskać:
Świadectwo umiejętności zawodowych, które potwierdza kwalifikacje do wykonywania określonego zawodu,
Dyplom kształcenia zawodowego, inaczej: świadectwo kwalifikacji zawodowych robotnika lub urzędnika,
Po dwu następnych latach nauki – maturę zawodową – dyplom stwierdzający przygotowanie zawodowe i uprawniający też do podjęcia studiów uniwersyteckich.26
MATURA TECHNICZNA
Sankcjonuje jednocześnie wykształcenie ogólne i przygotowanie zawodowe. Dlatego zapewnia podjęcie pracy zawodowej albo studiów wyższych. Abiturienci mają do wyboru 3 serie.
f) przemysł, medycyna, socjologia, muzyka
g) ekonomia
h) informatyka
Egzaminy matury technicznej składają się ze sprawdzianów ustnych pisemnych i praktycznych. Dyplom technika (BT) uzyskuje się po trzech latach nauki. Jest to dyplom o charakterze wybitnie profesjonalnym. Dlatego jego posiadacz może podjąć wyższe studia tylko w wybranych instytucjach technologicznych.27
Analizując sposób funkcjonowania francuskiego szkolnictwa średniego, nie sposób nie wspomnieć o liceach elitarnych. Jest ich mało, ale wykształcenie w nich osiągane jest nieporównywalne z uzyskiwanym w innych szkołach. Są symbolem wyśmienitości, liczba ich absolwentów przyjętych do szkół wyższych waha się od 96% do 100%. Szkoły te są jednak często oskarżane o naruszanie praw szkolnictwa narodowego – rekrutacja kandydatów według własnych zasad lekceważy kartę szkolną.28
SZKOLNICTWO WYŻSZE
We Francji studia odbywają się w trzech cyklach. Pierwszy trwa dwa lata i przygotowuje do wykonywania zawodu lub dalszych studiów. Absolwenci otrzymują dyplom studiów uniwersyteckich ogólnych. Drugi cykl trwa trzy lata do tytułu licencjata, cztery do pięciu lat magistra, lub inżyniera.
Do szkolnictwa wyższego we Francji zaliczamy przede wszystkim uniwersytety, wyższe szkoły zawodowe oraz uczelnie będące specjalnymi ośrodkami naukowymi.
Uniwersytety
Zajmują pozycję dominującą w szkolnictwie wyższym, gdyż grupują znaczną część kadry naukowej i nauczającej oraz studentów. Każdy uniwersytet francuski ma przynajmniej dwa wydziały (fakultety): humanistyczny i nauk ścisłych, po za tym wydział prawa, a niektóre poza tym także wydziały medyczne i wydziały farmacji, albo są one połączone. Uniwersytet Sztrasburski ma ponadto wydział teologii protestanckiej i teologii katolickiej.29
Wyższe szkoły zawodowe
To przede wszystkim wyższe szkoły pedagogiczne: Wyższa Szkoła Języków Wschodnich, Szkoła Inżynierska Sztuk i Rzemiosł, Wyższa Szkoła Sztuk i Włókiennictwa, i inne, oraz zagraniczne uczenie francuskie w Rzymie, Madrycie, Atenach i Kairze. Statuty tych szkół są bardzo zróżnicowane i opierają się na odmiennych tradycjach i koncepcjach.30
Inne uczelnie wyższe
Odrębny charakter posiadają specjalne stanowiące przede wszystkim ośrodki pracy naukowej, głównymi z nich są College de France i Muzeum Narodowe Historii Naturalnej. Nie realizują one zwartych i ukierunkowanych programów nauczania, lecz tylko cykle prelekcji wygłaszanych przez pracowników naukowych.31
Kształcenie nauczycieli
Kształcenie nauczycieli wszystkich typów szkół odbywa się obecnie w uniwersytetach i trwa cztery lata, podobnie jak w większości krajów Unii Europejskiej. Wcześniej kadrę przedszkoli i szkół elementarnych przygotowywały szkoły pedagogiczne. Dla pierwszego cyklu szkoły średniej nauczycieli kształci się w dwu specjalnościach, dla cyklu drugiego – w jednej.
Należy również odnotować wzrost zainteresowania kształceniem ustawicznym nauczycieli. We Francji poszczególne akademie dostosowują swoje programy kształcenia ustawicznego nauczycieli do potrzeb lokalnych z uwzględnieniem priorytetów narodowych.32
Kształcenie to jest nieobowiązkowe, obowiązuje nawet zasada, że nauczyciele szkół podstawowych nie uczestniczą w doskonaleniu zawodowym w ciągu pięciu lat od ukończenia studiów, a więc w czasie, gdy są oni jeszcze bardzo otwarci na wpływy z zewnątrz33.
Pomimo braku obowiązku uczestnictwa w tego typu kształceniu cieszy się ono dużą popularnością wśród francuskich nauczycieli: jedno z proponowanych szkoleń kończy, co najmniej raz w roku 62% nauczycieli z kolegiów, 45% z liceów ogólnokształcących i 65%
z liceów zawodowych.34
Nauczyciele są obowiązania po trzech latach przez dwa lata robić studia specjalistyczne. Cykl trzeci jest cyklem rocznym i obejmuje praktykę, lub trzy/czteroletnie studia doktoranckie.35
Kształcenie specjalne we Francji
W krajach UE zmierza się obecnie do integracji dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkołach głównego nurtu.
Możliwość nauki uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wraz z ich pełnosprawnymi rówieśnikami zapewniają wszystkie kraje Unii Europejskiej, chociaż każde państwo członkowskie przyjęło odmienne rozwiązania, zależnie od potrzeb.
Uczniowie Francuscy mający specjalne potrzeby edukacyjne uczęszczają na ogół do szkół ogólnodostępnych. W szkołach podstawowych istnieją klasy integracyjne dla uczniów (problemy psychiczne lub problemy ze słuchem, wzrokiem czy motoryką ciała), ale są w stanie korzystać w środowisku szkolnym z programu kształcenia dostosowanego do ich wieku, zdolności oraz charakteru i skali ich problemów. Na poziomie średnim, w collège, funkcjonują sekcje realizujące specjalnie dostosowane programy kształcenia ogólnego i zawodowego, przewidziane dla uczniów, którzy mieli poważne problemy na zakończenie nauki w szkole podstawowej. Ponadto w ciągu ostatnich kilku lat w niektórych collèges utworzono sekcje kształcenia integracyjnego. Sekcje te są przeznaczone specjalnie dla uczniów mających trudności w nauce, a ich celem jest zapewnienie uczniom, łatwego przejścia ze szkoły podstawowej do średniej. Dzięki temu uczniowie ci mogą kontynuować naukę zgodnie ze specjalnie opracowanym programem w środowisku szkolnym.
Bibliografia
Domin. J, Dyrektor szkoły we Francji, „Nowa Szkoła” nr 2/98.
Dziewulak. D, Systemy szkolne Unii Europejskiej, Wydawnictwo Żak, Warszawa1997.
Dziewulak. D, Polityka oświatowa wspólnoty europejskiej, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1995.
Frątczak. J, Pedagogika Porównawcza, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1994.
Grącka. J, Jak to robią we Francji, „Gazeta Szkolna” 2000 nr 3.
Pachociński. R, Doskonalenie nauczycieli w państwach UE, „Nowe w szkole” nr 10/98-99.
Rabczuk. W, Polityka edukacyjna Unii Europejskiej wobec imigrantów oraz mniejszości narodowych i etnicznych, Warszawa 2002.
Sawicka-Wilgusiak. S, Licea elitarne we Francji, „Nowa Szkoła” nr 2/97.
Sawicka-Wilgusiak, S, Szkoły prywatne we Francji, „Nowa Szkoła” nr 7/98.
Seredyńska. A, Zarys Pedagogiki Porównawczej, Zagadnienia dotyczące systemów wychowania i oświaty w wybranych krajach, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna IGNATIANUM, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
Sójka-Zielińska. K, Historia prawa we Francji, PWN, Warszawa 1995.
Świętochowska. U, Systemy edukacyjne cywilizacji przełomu XX i XXI wieku, Toruń 2001.
Zawadowska. J, Jak uczyć małe dzieci, Internetowy Serwis Informacyjny "Reforma Oświaty" WSiP
STRONY INTERNETOWE
www.eurydice.org.pl/sites/eurydice.org.pl/files/francja.pdf
www.wsip.com.pl./serwisy/reforma
www.profesor.pl
www.stronaofrancji.co.pl
K. Sójka-Zielińska, Historia prawa we Francji, PWN, Warszawa 1995, s.235-236↩
J. Domin, Dyrektor szkoły we Francji, „Nowa Szkoła” nr 2/98, s. 50↩
D. Dziewulak, Systemy szkolne Unii Europejskiej, Wydawnictwo Żak, Warszawa1997, s.63↩
J. Frątczak, Pedagogika Porównawcza, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1994, s. 112↩
D. Dziewulak, System, dz. cyt. s.65↩
www.eurydice.org.pl/sites/eurydice.org.pl/files/francja.pdf↩
A. Seredyńska, Zarys Pedagogiki Porównawczej, Zagadnienia dotyczące systemów wychowania i oświaty w wybranych krajach, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna IGNATIANUM, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s.69↩
J. Frątczak, Pedagogika. dz.cyt. s.114↩
D. Dziewulak, Systemy szkolne w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1997, s.65↩
J. Zawadowska, Jak uczyć małe dzieci, Internetowy Serwis Informacyjny "Reforma Oświaty" WSiP, www.wsip.com.pl./serwisy/ reforma.↩
J. Frątczak, Pedagogika, dz. Cyt. s.114↩
http://www.profesor.pl↩
S. Sawicka-Wilgusiak, Szkoły prywatne we Francji, „Nowa Szkoła” nr 7/98, s. 37↩
D. Dziewulak, Systemy szkolne Unii Europejskiej, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1997, s.66↩
http://www.stronaofrancji.co.pl↩
D. Dziewulak, Systemy szkolne w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1997, s.67↩
J. Frątczak, Pedagogika porównawcza, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1994, s.117↩
D. Dziewulak, Systemy, dz. cyt, s.67↩
U. Świętochowska, Systemy edukacyjne cywilizacji przełomu XX i XXI wieku, Toruń 2001, s. 67-68↩
www.eurydice.org.pl/sites/eurydice.org.pl/files/francja.pdf↩
D. Dziewulak, Systemy dz. cyt, s.67↩
J. Frątczak, Pedagogika porównawcza, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1994, s.119↩
U. Świętochowska, Systemy edukacyjne cywilizacji przełomu XX i XXI wieku, Toruń 2001, s. 67-68↩
J. Frątczak, Pedagogika, s.120↩
J. Grącka, Jak to robią we Francji, „Gazeta Szkolna” 2000 nr 3, s. 5↩
J. Frątczak, Pedagogika, s.120↩
S. Sawicka-Wilgusiak, Licea elitarne we Francji, „Nowa Szkoła” nr 2/97, s. 38↩
J. Frątczak, Pedagogika, s.121↩
Tamże, s.122↩
Tamże, s.122↩
W. Rabczuk, Polityka edukacyjna Unii Europejskiej wobec imigrantów oraz mniejszości narodowych i etnicznych, Warszawa 2002, s. 46↩
R. Pachociński, Doskonalenie nauczycieli w państwach UE, „Nowe w szkole” nr 10/98-99, s. 22↩
D. Dziewulak, Polityka oświatowa wspólnoty europejskiej, wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1995 s. 42↩
A. Seredyńska, Zarys pedagogiki porównawczej, Wyższa Szkoła Filozoficzno-pedagogiczna IGNATIANUM, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s.81↩