1.03.2009

Wyjaśnianie źródeł zachowań antyspołecznych

Zachowania antyspołeczne to zachowania ukierunkowane na narażenie szkody sobie lub innemu człowiekowi i grupom, nacechowane brakiem empatii i brakiem troski o innych. Zachowania antyspołeczne należąco prawej strony asertywności :

uległość - asertywność - agresja.

Agresja - celowe zadawanie bólu lub czynienie szkody drugiemu człowiekowi. Nie każdy taki akt jest agresją. Rodzaje agresji:

1. Gniewna - gdy sprawca zadaje celowo ból

2. Instrumentalna - gdy sprawca chce osiągnąć konkretny cel lecz jego celem nie jest zadanie bólu

3. Prospołeczna - stosowana przez służby porządkowe w celu przestrzegania norm

4. Usankcjonowana - np. w obronie własnej, wyróżnia się granice obrony koniecznej

Wyjaśnienie psychologiczno-biologiczne zachowań agresywnych

Zygmunt Freud

Agresja uwarunkowana jest biologicznie gdyż zachowaniami żądzą dwa instynkty - życia Eros i śmierci - Thanatos. Są sobie przeciwne, konflikt rodzi agresję. Agresja to zawór poprzez który mogą uchodzić napięcia. Dobrze jest aby ten konflikt uszedł na wierzch np. poprzez sport, sztukę, te dziedziny które nie mają antyspołecznej agresji. Gromadzenie i wyładowywanie energii występuje u człowieka przez całe życie. Krytyka zarzuca brak dowodów że ludzie mają wrodzony pęd do zachowań. Aby to tak działało to by się rozwiązywały problemy ludzi a przecież ludzie tkwią w agresji. Wyładowanie agresji nie zawsze prowadzi do jej uwolnienia.

Koncepcja Konrada Lorenza

Agresja to instynkt walki u ludzi i zwierząt skierowany przeciwko przedstawicielom tego samego gatunku. Właściwość wrodzona, zaprogramowana genetycznie u ludzi i zwierząt. Jest to nasz nawyk, cecha niezbędna do przetrwania gatunku. Agresja wewnątrzgatunkowa ma utrzymać osobników z dala od siebie aby mieć odpowiednie zasoby, korzystny dobór płciowy aby przedłużać gatunki. agresja u zwierząt nie kończy się śmiercią ale przez gesty uspokajające. Inhibitory - mechanizmy odstraszające, poprzez gesty zastraszające, nadymanie się, odstraszanie. W celu zdobycia pożywienia zwierzęta zadają ból, zabijają, agresja jest powodowana głodem.

Krytyka - nieprawdziwa jest hipoteza że zwierzęta nie zabijają przedstawicieli własnego gatunku. Zabijanie potomstwa należy do agresywnych zachowań. Zarzucano mu luźne powiązanie porównania zachowań zwierzęcych i ludzkich. Zachowania ludzkie są bardziej złożone.

Społeczne źródła agresji odnoszą się do szeregu badań. Empirycznie dowiedziono społeczne uwarunkowania agresji wykazując że może być ona wyuczona w że w procesie uczenia największą rolę odgrywa obserwacja (osobiste doświadczenia) i naśladownictwo - jest wyjątkowo trwałe, skutecznymi wzorcami są zachowanie osób bliskich i ważnych dla tych którzy je naśladują w szczególności dla dzieci. Im osoba - model jest ważniejsza, lubiana, odnosząca sukcesy tym większe prawdopodobieństwo że będą naśladowane jej zachowania. Mogą stać się nawykiem i nabrać dużej stałości już po 8 roku życia. Dzieci zbyt surowo karane przez rodziców okazują większą agresję. Agresywne dzieci częściej stają się dorosłymi agresywnymi i częściej wchodzą w konflikt z prawem.

Albert Bandura przebadał dzieci między 4 a 5 rokiem życia. 36 chłopców i 36 dziewczynek. Poprzedzając eksperyment pierwotną agresją. Podzielił na 3 grupy: 1 - obserwowała dorosłą osobę modela bawiącą się zabawkami, model miał za zadanie bić lalkę Bobo. 2 grupa dzieci obserwowała modela który był agresywny wobec lalki. Dzieci obserwowały zarówno modela kobietę i mężczyznę. Dzieci obserwowały pojedynczo zabawę. Po tej obserwacji wprowadzał pojedynczo do zakazu zabawy zabawkami. Po czym pozwolił się wszystkim dzieciom bawić zabawkami i lalką Bobo.

- dzieci obserwując agresywnego modela zachowywały się bardziej agresywnie niż te które go nie obserwowały

- na przyswajanie zachowań ma wpływ kim jest osoba model

- zarówno dziewczynki jak i chłopcy obserwując modela mężczyznę były bardziej agresywne niż obserwując modela kobietę.

- dziewczynki wykazywały większą agresję werbalną jeśli modelem była kobieta

- chłopcy zachowywali się bardziej agresywnie niż dziewczynki

- dzieci naśladowały konkretne zachowania

W 1965 Bandura - 66 przedszkolaków podzielił na 3 grupy, oglądały film - osoba dorosła bije i kopie lalkę Bobo. 1 grupa widziała że model jest za to nagradzany, 2 grupa widziała że model został karcony za to zachowanie, 3 grupa nie widziała ani karania ani nagradzania. Wszystkie dzieci naśladowały agresywne zachowania modela. Dzieci obserwując modela nagradzanego były najbardziej agresywne.

- powtarzania wyuczonych zachowań gdy są wzmacniane pozytywnie

- powstrzymywania się od zachowań jeśli nie zostały one nagrodzone lub zostały ukarane.

Należy rozróżniać uczenie się zachowań od rzeczywistej ich realizacji gdyż samo nauczenie nie oznacza że automatycznie zachowanie będzie wykonywane.

Różnorodność społeczna czynników wywołujących zachowania agresywne.

1. Agresja wobec „innego” ten inny który nie jest taki jak wszyscy zostaje odrzucony np. w klasie. Przejawia się z powodu braku akceptacji grupy wobec inności jednostki. Może przejawiać się gdy grupy mniejszości etnicznych zamieszkujących w dzielnicach podmiejskich silnie wewnętrznie zidentyfikowane gwałtownie reagują na partol policyjny, identyfikują patrol jako tego innego który wkroczył na ich teren.

2. Deindywidualizacja - skłonność jednostek do zachowań niespołecznych w warunkach gdy nie jest obserwowana i może nie być zidentyfikowana. Występuje głównie w tłumie gdzie pod wpływem dynamiki wydarzeń, zamieszaniu wtedy spada świadomość własnej indywidualności i odpowiedzialności. Nie ma oczywistego zachowania. Nie można utożsamiać deindywidualizacji z anonimowością.

Filip Zimbardo - 1969 jak deindywidualizacja przyczynia się do zachowania. 2 grupy studentów, 1 grupa z identyfikatorami, oświetlone pomieszczenie, zwracali się do siebie po imieniu, 2 grupa w ciemnym pomieszczeniu, każda dostała ubiór, pełna anonimowość. Aplikacja wstrząsów elektrycznych. Opowiedziano historię o osobach. Zaaranżowano sytuację pod pretekstem osoby badane miały aplikować wstrząsy tym miłym i niemiłym. Aplikowały silniejsze wstrząsy zarówno osobom grającym pozytywne i negatywne role. Te znane z imienia stosowały większą siłę wstrząsów w przypadkach osób niemiłych.

Badanie Stanleya Milgrama - sprawność umiejętności uczenia się, wstrząsy elektryczne gdy się pomylił. Celem było zbadanie jaki wpływ ma autorytet na nas. Ofiary i jej agresor nie widzieli się to skłonność agresji wzrastała z 30% do 65%.

3. Zjawisko frustracji - uznawana za główną przyczyną agresji. Jest to stan odczuwalny przez człowieka gdy zablokowane zostaje jego działanie nastawione na cel. Człowiek odczuwa frustrację gdy coś uniemożliwia mu osiągnięcie celu. Poziom frustracji zależy od:

1. Jak silnie człowiek dąży do celu

2. Od częstotliwości frustracji

3. Czy zablokowanie celu jest częściowe czy całkowite

Agresja spowodowana frustracją może być skierowana na:

1. Obiekt który ją spowodował

2. Może być opóźniona i przeniesiona na bardziej akceptowalny obiekt np. nasze rodziny

Koncepcja frustracji - agresji - J. Dollard, L.Dobb, N.E.Miller, H.Mowrer, R.R Sear.

Hipoteza frustracji - agresji głosząca że:

1. Frustracja zawsze prowadzi do jakiejś formy agresji - zawsze gdy człowiek jest sfrustrowany to zawsze dojdzie do agresji

2. Agresja zawsze wypływa z frustracji - zawsze gdy zobaczymy u kogoś agresję dojdziemy do tego że doznał frustracji

Badania Barker 1941 polegały na odizolowaniu dzieci od zabawek, grupa kontrolna mogła się bawić. Grupie odizolowanej pozwolono się bawić po długim czasie. Podczas zabawy dzieci zachowywały się agresywnie, skakały po zabawkach.

Badanie Buss - zastosował generator elektrowstrząsu aby badani aplikowali wstrząsy pod pewnym wymyślonym pretekstem. 3 grupy: 1 - sfrustrowana nieudanym wykonaniem zadania. Wszystkie te grupy stosowały silniejsze elektrowstrząsy niż grupa kontrolna. Wniosek: związek między agresją z frustracją zachodzi jedynie wówczas gdy agresja tłumi uczucie frustracji. Działają także inne czynniki które wpływają na związek między frustracją a agresją:

1. Agresja innych osób

2. Niemożność osiągnięcia bliskiego celu, badanie polegało na wpychaniu się do kolejki bardzo agresywne były reakcje osób na początku niż na końcu. Im bliżej do osiągnięcia celu tym, osoba będzie bardziej sfrustrowana jeśli jej coś przeszkodzi.

3. Nie sama frustracja jest źródłem agresji ale siła tej frustracji. Eksperymentalnie dowiedziono że na agresję wpływa siła frustracji. Aktorzy zmodyfikowali ją:

- empirycznie dowiedziono przypadki braku związku między frustracją a agresją

- frustracja nie jest wyłącznie przyczyną agresji. Wiadomo że reakcją na frustrację bywa rezygnacja, wycofanie, apatia, większy wysiłek aby osiągnąć cel.

- zachowania agresywne mogą być przeniesione z 1 sytuacji na inną mimo że jej nie wywołała. W tej 2 sytuacji gdzie agresja nie wywołała - stopień agresji bywa nadmierny w stosunku do okoliczności jakie w niej występują. Stopień agresji może się zmieniać w zależności od interpretacji okoliczności występujących w tej 2 sytuacji. Stopień agresji może być opanowany przez człowieka gdyż posiada nawyk opanowania. Stopień frustracji może być tak wysoki że żadne umiejętności pohamowujące nie opanują jej i osoba żałuje swojego zachowania. Zmodyfikowana frustracja wyzwala wiele różnych reakcji, agresja jest jedną nich a więc nie każda agresja wynika z frustracji, agresję mogą wyzwalać bodźce zewnętrzne.

Oddziaływanie mediów na zachowania agresywne

Obserwowalnie agresję na ekranie wywołuje:

1. Istotny wzrost agresji u dzieci a stosunkowo niski wzrost u młodzieży i dorosłych

2. Agresja pod wpływem elektronicznych mediów cechuje silna tendencja do utrwalania się

3. Wykazano silny statystycznie związek między oglądaniem scen przemocy w TV w wieku 8 lat a agresywnymi zachowaniami w wieku 18-19 lat

4. Osoby oglądające w TV przemoc w dzieciństwie w wieku 30 lat wykazywały agresję wobec współmałżonka oraz częściej naruszały normy i popełniały przestępstwa

5. Wykazano trwałe, negatywne zmiany w procesach poznawczych tj. kształtowanie się pozytywnego stosunku do agresji, uznawanie agresji za skuteczny sposób osiągania celów, uczenie się agresywnych skryptów - gotowe sytuacje

6. Wzrost poczucia zagrożenia i nieufność wobec ludzi spowodowana traktowaniem przekazu medialnego jako obiektywnej wiedzy o świecie

7. Dostarczanie sobie usprawiedliwień dla naszych zachowań

8. Znieczulenie emocjonalne wobec cierpień innych ludzi

Koncepcja anomii Emila Durkheima

Traktował człowieka jako homo duplex - człowiek rozdwojony. Na jednym biegunie jest w człowieku wymiar czysto fizyczny, potrzeby, instynkty na drugim biegunie myślenie, moralność, religia. Z 1 to co jednostkowe, indywidualne. Podział na to co jest „zwierzęce” w człowieku a na to co jest społeczne. Między tymi dwoma wymiarami istnieje trwały konflikt. Człowiek mając postępować moralnie musi zadawać „gwałt” swojej zwierzęcej naturze i dlatego człowiek jest targany sprzecznościami między wrodzonym egoizmem a wymogami życia społecznego. Twierdził że człowiek z natury jest skrajnie egoistyczny, kieruje się skrajnie egoistycznymi popędami. Ład społeczny może osiągnąć jedynie zbiorowość ograniczając antyspołeczne zachowanie. Społeczeństwo może trzymać w karbach jednostkę pod kontrolą wtedy gdy jest kontrolowana. Warunkiem skutecznej kontroli jest dobre zintegrowanie społeczeństwa. W warunkach zdezintegrowania zaciera się czytelność norm postępowania, przekraczanie norm, kontrola przestaje działać.

Anomia - trudność w utrzymaniu kontroli społecznej wynika z faktu że dochodzi do osłabienia porządku społecznego a to świadczy że równowaga między egoizmem jednostki a wymogami życia społecznego nie jest trwała w okresach załamań mechanizmów kontroli społecznej.

Stan anomii jest stanem chaosu, rozprężenia norm w sferze świadomości zbiorowej a nie jednostkowej.

Eunomia - zgodność z normami

Człowiek nie jest socjalizowany całkowicie i nieodwołalnie. Jego uspołecznienie jest względne - zależne od tego jak działa kontrola społeczna.

Dewiacja, przestępczość według niego jest zjawiskiem normalnym, występuje we wszystkich społeczeństwach, zmieniają się jej formy. Problemem społecznym jest dopiero to gdy przestępczość wzrasta ponadprzeciętna liczbę. Durkheim zwracał uwagę na pozytywne strony dewiacji, przestępczości - że destrukcyjne oddziaływanie takich zjawisk zespala społeczeństwo, dopomaga w podtrzymywaniu, identyfikuje się społeczność z systemem wartości. Dowodzi że zachowania dewiacyjne sprzyjają przemianom systemu wartości - osoby są dewiantami dla tych którzy nie dopuszczają się tych zachowań. Wolność myśli jaką cieszymy się obecnie nie mogłaby być proklamowana gdyby zakazujące je zasady nie były gwałtowne na długo przez ich uroczystym zniesieniem. Jak na przypadku Sokratesa widać przestępstwo może pełnić pozytywną rolę gdy uzmysławia że można zachowywać się w odmienny sposób lub gdy przygotowuje zmiany społeczne. Zbrodnia może być antycypacją przyszłej moralności a przestępczość może być objawem zdrowia bo sprawia że społeczeństwo się rozwija. Durkheim przyjmując istotę rozdwojenia człowieka i uznając przestępczość za zjawisko normalne nie uznaje że przestępca jest osobą moralną.

Merton

Zachowanie dewiacyjne rozumie jako skutek oddziaływania cech struktury społecznej a nie indywidualnych cech jednostki. Wyjaśnia anomię analizując strukturę społeczną i w jej ramach wskazuje na istnienie 2 fundamentalnych elementów:

1. Cele - wartości to co społeczne postuluje się aby ludzie osiągali

2. Zinstytucjonalizowane normy - środki to co jest określone jak osiągać cele - wartości jakimi sposobami.

Wyodrębnił strukturę społeczną, wskazuje na ważność, jako sfery w której określone są możliwości jakimi jednostki dysponują.

Anomia jest to wynik rozbieżności między celami - wartościami a normami środkami a możliwościami działania jednostek. Anomia - odrzucenie zarówno celów jak i środków przy jednoczesnym dążeniu do wprowadzenia nowych środków i nowych celów. Bunt wcale nie jest typowy dla środowisk upośledzonych.

---