Koncepcja Maski

Znajduje zastosowanie w koncepcji tożsamości:

• kategorię maski niektórzy wykorzystują żeby pokazać granice tożsamości - maska jako nie tożsamość; przeciwstawienie tożsamości

• tożsamość znaczy więcej niż sądzimy- maska jest częścią tożsamości

• maska jest jednym z wielu narzędzi wykorzystywanych przez tożsamość do swojej realizacji

Jak będziemy traktować maskę?

Nie ma definicji maski, ponieważ wydaje się ona tak oczywistym pojęciem.

• wg antropologii- maska to twór ludzki, materialny, fizyczny. Symbolicznie reprezentuje daną kulturę.

• w socjologii- maska to coś więcej niż tylko twór ludzki, materialny. Człowiek nie korzysta z fizycznej maski, ale maskę zakłada. Zakłada ją metaforycznie, ale o jej używaniu będziemy po prostu wiedzieć, dzięki intuicji, kompetencji kulturowej. Maska jako stan mentalny- tzw. Maska mentalna.

Maska ma wymiar społeczny.

Maska nie znaczy nic tak długo, jak długo nie zetkniemy się z innymi maskami (interakcje społeczne). Znaczenia powstają w toku interakcji społecznej.

Maska ma społeczną genezę. Ma wymiar indywidualny. Używamy maski jako jednostka. Maska jest dopełnieniem tego co stwarzane w świecie społecznym.

Dwa równoległe wymiary: wymiar społeczny i wymiar indywidualny:

• co stan zamaskowania powoduje w życiu jednostki i co jednostka ma z używania maski.

3 główne sposoby opowiadania o masce i jej funkcjach. 3 sposoby oceny maski:

1. nurt neutralny- maska pełni określone dla życia organizmu funkcje i jako taka nie jest oceniana. Maska jest i tyle. Ewentualnie jak powstaje i jakie funkcje pełni.

2. nurt krytyczny- ustosunkowuje się do maski negatywnie pokazując jej negatywne konsekwencje

3. nurt instrumentalny- maska może okazać się bardzo pomocnym instrumentem w budowaniu społecznych relacji. Pokazuje to wszystko co w związku z użytkowaniem maski pozwala kontrolować wrażenia.

NURT NEUTRALNY- przedstawiciele

Zygmunt Freud „Poza zasadą przyjemności”

Maska jako ochrona przeciwbodźcowa.

Maska jest tym co chroni organizm przed nadmiarem bodźców. Funkcja: redukcja bodźców a nie kompletne odseparowanie od nich.

Superego- najpóźniej powstająca struktura osobowości. Może być traktowane jako maska ponieważ po zinternalizowaniu norm i wartości z zewnątrz może służyć do ukrycia biologicznego zaplecza, które dziedziczone próbuje przejąć kontrolę nad działaniem człowieka.

Maska służy do umiejętnego zamaskowywania popędów erotycznych i tych prowadzących do śmierci.

Dzięki masce człowiek może przetrwać. Maska będzie chronić fizycznie oraz na poziomie psychospołecznym, mówiąc jak bardzo pasujemy do otoczenia.

Jung (psychologia analityczna, psychologia głębi)

Maska reprezentowana jest przez personę (nie ma słowa maska).

Persona- jest najbardziej na zewnątrz ulokowaną częścią ego. Przypomina ochronę bodźcową u Freuda. Coraz mniej organiczna, bardziej niematerialna. W jej otoczeniu znajdujemy nieświadomość jednostkową i kolektywną. W nieświadomości kolektywnej mamy wiedzę symboliczną o naszych przodkach i naszej przeszłości.

Funkcje persony:

• pozwala człowiekowi dostosowywać się do wymogów społeczeństwa, by jednostka nie płaciła zbyt wysokiej ceny za popełniane błędy

• dzięki masce manifestujemy przed światem to, że postępujemy właściwie

• chroni nas przed uzewnętrznieniem światu jacy jesteśmy

Dwie fazy indywiduacji:

1. ego wg Junga- ukonstytuowane po około 30 latach

2. od ego do jaźni- odrzucenie persony, podążanie ku sobie, odrzucanie społecznych norm, co naraża nas na konflikty z otoczeniem i walkę o swoją przestrzeń oraz o swoje „ja”, które było ukryte pod personą.

Jacobi- uczennica Junga, rozwija jego myśl.

Kierują nami kolektywne doświadczenia; persona chroni nas przed społeczeństwem.

Bez persony mamy niewielkie szanse na sprawne funkcjonowanie. Wprowadza pojęcie „mimikra”- ma być najbardziej skrajną postacią maski, którą Jacobi odrzuca i przed nią nas ostrzega.

Utrata możliwości kontrolowania persony, kontroli własnego zamaskowania. Nie ma wytchnienia od wpływów zewnętrznych czyli persona chroni nas cały czas, kiedy tracimy kontrolę nad używaniem mechanizmów obronnych wtedy w grę wchodzi mimikra- człowiek przestaje być refleksyjny, traci to co odróżnia go od innych istot żywych. Staje się podmiotem i traci swoją tożsamość.

Naszym „ja” jest nasza maska. „Ja” jako maska. Bez maski nie możemy funkcjonować jako osoby społecznie przystosowane. Mamy problem z funkcjonowaniem w społeczeństwie.

NURT KRYTYCZNY- przedstawiciele

Reprezentowany głownie przez lekarzy, humanistów i psychiatrów.

Maska jest bardzo negatywnym elementem w życiu jednostki. Z powodu maski ludzie mają problemy ze sobą i ze światem. Tracą świadomość na temat własnego „ja”.

1. Antoni Kępiński

Koncepcje relacji:

1. relacje pochyłe- dominują w naszym życiu. Relacje oparte na podporządkowaniu i dominacji. Zamykamy dostęp do prawdy o nas samych i o tych z którymi się kontaktujemy poprzez maskę (pacjent-lekarz). Relacje pochyłe pasują do określonych wzorów kulturowych. Są automatycznie replikowanie (powielane) przez ludzi. Przypominają trochę Gombrowiczowskie „upupianie” i doklejanie gęby.

2. relacje poziome (szczere)- rezygnacja z hierarchiczności, zakładają dialogowość i podmiotowość wszystkich biorących udział w relacji; otwieramy się na siebie i innych. Charakteryzuje nas tutaj ciekawość świata i innych. Otwieranie się na innych jest otwieraniem się na siebie i poznanie prawdy o sobie. Uzewnętrznianie własnego „ja”- zbliżamy się do siebie bo nie ma maski- jest szczerość, prawda. Jest to relacja najbardziej rozwojowa.

Relacje poziome (z punktu jednostki) są najbardziej rozwojowe i budujące. Maska ludzi tłamsi, zniewala, wprowadza przemoc.

Maska zawsze odstaje. Zawsze widać, że się jej używa.

Kępiński krytykuje maskę w wymiarze jednostkowym, ale maska jest potrzeba by trwać na poziomie ogólnospołecznym. Pozbycie się maski może skutkować pozbyciem się wzorców postępowania, zaniku przewidywalności naszego i innych postępowania.

Wg Kępińskiego maski odrzucają dzieci i schizofrenicy.

2. Laing

Był zaangażowany w ruch antypsychiatryczny. Wg niego to społeczeństwo reprodukuje wariatów.

Inni stanowią dla nas instytucje opresji. Inni chcą byśmy się wpisywali w ich wyobrażenia, żebyśmy się innym podporządkowali „bo jak nie to zostaniesz wariatem”. Maska jest kamuflażem ale zwodniczym i pozornym, bo już jednostkowe użycie maski nieodwracalnie modyfikuje to kim jesteśmy.

Ubierając maskę, a następnie ją zdejmując powracamy do siebie, ale już nie jesteśmy sobą.

Oddalamy się od momentu, w którym byliśmy sobą. Maska jest źródłem opresji „ja”. Jest przyczyną oddalania się od własnej tożsamości. Człowiek jest tworem holistycznym- tego co wewnątrz i na zewnątrz.

NURT INSTRUMENTALNY (społeczna perspektywa używania maski)- przedstawiciele

W określonych sytuacjach maska może być potraktowana jako narzędzie konieczne (ważne) w relacjach jednostki z innymi.

1. Moreno

Kluczowe pojęcie to pojęcie roli (zabawa dzieci- nauka społecznych kompetencji, dzieci używając masek kształtują swój potencjał).

Jego koncepcje używane są w terapiach poprzez odgrywanie roli- improwizacja służy diagnozie ludzi- co oni potrafią, co w nich należy zmienić żeby żyło się lepiej im i z nimi lepiej.

Z jego podejścia korzystają: PR i kreowanie wizerunku

Kształtowanie tożsamości społecznej danej osoby odwołuje się do pewnych cech tej jednostki np.: wizerunku.

Wizerunek- społeczna prezentacja danej osoby, jeden z wielu wariantów tożsamości społecznej osoby. Ma selektywny charakter. Koncentruje się na niektórych cechach. Podporządkowane jest to celom, dla których ma służyć ten wizerunek. Wizerunek nie jest pełnym obrazem, odbiciem danej osoby, ale nie jest też totalnym kłamstwem. Wizerunek jako maska.

Reklama- też wykorzystuje pewne cechy danej osoby dla sprzedaży. Nie kłamać ale żerować i eksponować pewne cechy danej osoby.

2. Nurt autoreprezentacyjny- Goffman

Maskę wykorzystujemy w procesie kontrolowania wrażenia wywieranego przez nas, na innych. Maskę wykorzystujemy mniej lub bardziej świadomie aby inni postrzegali nas tak, jak chcemy.

Strategie, techniki autoreprezentacyjne:

1. ingracjacja- przymilanie się- na różne sposoby; oznaczać może, że prawimy komuś komplementy; konformizm- pokazujemy swoje wady- autodeprecjacja

2. autopromocja- manifestowanie kompetencji; aby ludzie postrzegali nas jako osoby kompetentne w danej dziedzinie; kierujemy uwagę na to co potrafimy najlepiej

3. adonizacja- technika ta zakłada seksualizaję relacji czyli wprowadzanie w relacje międzyludzkie elementu erotycznego. Przywoływanie relacji erotycznej w konwersacji.

4. Egzemplifikacja- wizerunek osoby, która eksponuje moralność, etyczność

Ludzie w ramach autoprezentacji unikają ludzi naznaczonych.

Polerowanie- wybieramy cechy, które podkreślają nasz wizerunek.

Strategie atrybutywne- szukanie tego co w nas cenne i mówienie o tym.

Techniki repudiacyjne- mówienie jacy nie jesteśmy

Techniki te są maskami, selekcjonujemy to co chcemy pokazać. Maska tu nie oznacza kłamstwa, tylko wybór cech, które są korzystne w danej chwili i wywołują pożądany efekt.

Ciało jako podstawa tożsamości:

1. Perspektywa psychologiczna; społeczna psychofizjologia

Cacioppo, Petty:

Ludzie w określonych sytuacjach wykorzystują informację swojego organizmu do wnioskowania o własnych postawach (pozytywne emocje- pozytywne postawy; negatywne emocje- negatywne postawy)

Valins:

Człowiek wartościuje znaczenia niektórych obiektów kierując się pośrednimi wskaźnikami, którymi mogą być informacje płynące ze strony własnego organizmu.

Dajemy pierwszeństwo swojemu ciału w ocenianiu sytuacji. Koncentracja na fizyczności, fizjologii. Ciało zmienia percepcje rzeczywistości.

2. psychologia społeczna

Skarżyńska, Kozielecki

Ludzie z większą pewności tworzą samoopisy i samooceny dotyczące wyglądu zewnętrznego, urody czy zewnętrznych przejawów funkcjonowania organizmu niż sądy, których treścią są wewnętrzne predyspozycje.

Co zaskakuje?

• wrażenia fantomowe (Simmel) np.: po amputacji kończyn, kończyny odczuwają dolegliwości (odczucia znikają po ok. 6 miesiącach)

• poczucie depersonalizacji towarzyszące zaburzeniom psychicznym: symptomom histerycznym, neurotycznym zaburzeniom osobowości, schizofrenii (Epstein, Shontz)

• postrzeganie ciała przez osoby niewidome (Bennett)- ręce i skóra- osoby niewidome; twarz- osoba widoma

• zniekształcenie postrzegania dystansu i wielkości części ciała (Werner, Wapner, Comall)- część ciała trzymana przez kogoś- większa

Jaki wniosek?

Spostrzeganie swojego ciała i jego części może być zdeterminowane wpływem specyficznych cech osobowości lub wiedzy odnoszącej się do „ja” (Shontz).

Obraz ciała (body-image)/ schemat ciała (body-schema)

Wyjaśnienia terminologiczne:

1. Head

schemat ciała to względnie stały model, wzorzec ciała, który modyfikuje wrażenia wywołane przez napływające impulsy motoryczne związane z postawą ciała i lokalizacją, wiążąc je ze świadomością

2. Schilder

schemat/ obraz ciała to świadoma reprezentacja lub wyobrażenia własnego ciała uformowane w naszym, umyśle.

!!Koncepcja Schontz'a- usystematyzował definicje ciała!! (to jest najważniejsze)

„Obraz ciała”

1. Funkcje obrazu ciała

2. Poziomy obrazu ciała

Funkcje obrazu ciała:

1. rejestrator sensoryczny, selekcjonujący i integrujący informacje z narządów zmysłów

2. instrument działania, dostosowujący owo działanie do struktury ciała

3. źródło popędów wyznaczone przez potrzeby o charakterze organicznym

4. bodziec efektywnego użycia ciała jako instrumentu adaptacji

5. bodziec dla innych i instrument ekspresji

6. obszar prywatnego świata, jako że „ja” lokuje się zawsze we własnym ciele

Poziomy obrazu ciała:

1. schemat ciała

podstawowa zdolność lokalizowania bodźców z jego powierzchni (hedonistyczny wymiar

doświadczenia)

2. Ja cielesne (body- self)

powierzchnia ciała jest spostrzegana jako linia dzieląca „ja” od nie „ja”. Wyodrębnia się w procesie izolowania się np.: od matki. Ważny w procesie budowania tożsamości.

3. Fantazjowanie na temat własnego ciała (podstawa orientacji seksualnej)

4. Pojęcie ciała (body concept):

Formalna wiedza o ciele przedstawiania przy użyciu konwencjonalnych znaków (słowa, obrazy). Obraz ciała staje się produktem kultury.

Wniosek:

• obraz ciała jest jednością w wielości

• doświadczenie ciała jest mniej lub bardziej podstawowe i fundamentalne dla budowania własnego „ja”

• doświadczanie własnego ciała rozwija się hierarchicznie

Cielesność jako aspekt tożsamości:

James

Ja empiryczne:

1. ja materialne (ciało, ubiór, rodzina i inne moje dobra)

2. ja społeczne (przeświadczenie o własnej pozycji, rolach społecznych)

3. ja duchowe (psychiczne właściwości i predyspozycje)

Reykowski

Obraz własnej osoby tworzą treści odnoszące się do:

1. wyglądy zewnętrznego i fizycznych właściwości

2. własnych umiejętności i zdolności

3. własnych postaw i potrzeb

4. własnej pozycji wśród innych ludzi

Łukaszewski:

Ja realne współtworzą treści:

1. informacje dotyczące normalnych stanów wewnętrznych

2. informacje dotyczące innych normalnych właściwości podmiotu takich jak wygląd zewnętrzny czy właściwości fizyczne, posiadane umiejętności, możliwości

Waterbor:

Doświadczenia fundamentalne dla pojmowania własnego „Ja” i własnej tożsamości to:

1. ciągłość ról społecznych, jakie jednostka pełni w życiu

2. ciągłość procesów wartościowania

3. ciągłość poczucia własnego ciała

1. nerwowe sprzężenia zwrotne z poszczególnych części ciała, które dostarczają informacji o stanie organizmu oraz o wrażeniach

2. doznawane emocje

3. umysłowe wyobrażenia własnego organizmu

Dlaczego ciało i tożsamość?

Koncepcja barierowości S. Fishera

Poczucie granic ciała

Tezy:

1. ciało zapewnia self możliwość wyodrębnienia się z otoczenia oraz zapewnia ochronę przed zagrażającymi wpływami środowiska

2. różnice między intensywnością wrażeń powierzchniowych i wewnętrznych mogą świadczyć o mniej lub bardziej wyraźnym poczuciu granic ciała

Wnioski z badań:

1. negatywne informacje o „ja” zmniejszają poczucie własnego ciała

2. dzieci ze słabymi granicami własnego ciała pochodzą z rodzin, w których rodzice byli szczególnie krytyczni

Pojęcie ciała zależność/ niezależność od pola (Witkin)

Tezy:

1. pierwotne źródło wiedzy na temat tożsamości cielesnej to dziecięca percepcja swojego ciała doświadczanego prze dotyk, namacalną eksplorację,. Obserwację motorycznych i fizjologicznych funkcji ciała swojego i ciał innych ludzi

2. efektem jest różna artykulacja pojęcia ciała odnoszona do wymiaru stylu poznawczego zależności- niezależności od pola

3. stopień zróżnicowania „ja” przejawia się poczuciem odrębności a zależność ta jest wprost proporcjonalna.

Ludzie niezależni od pola- orientacja intrapersonalna (źródło tożsamości jest wewnątrz- wewnątrzsterowni). priorytetem jest ich dobrostan, wierząc w siebie mogą na sobie polegać, sami dla siebie są źródłem.

Ludzie zależni od pola- orientacja interpersonalna (źródło tożsamości jest na zewnątrz- zewnątrzsterowni)

Nasza sprawność w społeczeństwie zależy od koncentracji na własnym ciele. Większa koncentracja na ciele, na sobie- zachowanie bardziej pro społeczne.

Wiedza o sobie kapitałem w kontaktach społecznych.

Wzór osobowości A- hiperaktywnej i hiperracjonalnej; zorientowanej na zadania → nadumieralność na zawał serca. Podporządkowanie ciała umysłowi.

Ciało powinno mieć taki sam status jak umysł. Bez ciała nie ma „ja”, nie ma umysłu, nie ma tożsamości.

WYKŁAD SPECJALIZACYJNY - 4.12.2009

1

---