GENEZA MYŚLI FILOZOFICZNEJ

Filozofia narodziła się w Grecji. Filozofia starożytna posiadała wciąż zmienny przedmiot zainteresowania.

OKRESY FILOZOFII STAROŻYTNEJ:

1. Naturalistyczny

• filozofia jońska

Tales, Anaksymander, Heraklit z Efezu, nowe podejście do wiary - Ksenofanes

• szkoła eleatów

Permenides, Melissos z Samos, Zenon z Kition - głównie rozwijali ontologię starożytną

• pluraliści

Empedokles, Anaksagoras, atomiści

2. Humanistyczny

• sofiści

przejście of filozofii przyrody do filozofii moralnej, relatywizm Protagorasa, nihilizm Gorgiasza

• Sokrates

pojawia się pojęcie arete - cnota, cnota = wiedza, poznanie, początki filozofii polityki

• 
  szkoły sokratyczne

szkoły cyrenaików (Arystys) szkoły cyników (Antystenes)

3. Klasyczny (okres systemów filozoficznych)

• Platon

idealizm platoński, koncepcja dualistyczna człowieka

• Arystoteles

metafizyka, wprowadza słowa przypadłość, materia, forma, akt, potencja

4. Szkoły hellenistyczne

• epikureizm

• stoicyzm

• speptycyzm

5. Zamknięcie filozofii starożytej

• okres przejściowy, w którym centrum działania staje się Aleksandria I-V w. n.e.

• patrystyka, manicheizm, gnoza

FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZA:

św. Augustyn, św. Anzelm, św. Tomasz z Akwinu, Jan Szkot Eriugenon

Różnica między filozofią starożytną a średniowieczną polega na tym, że ta druga za przedmiot zaintersowania stawia Boga, duszę, wiarę, problem zbawienia. Dochodzi do próby konstrukcji dowodu na istnienie Boga - dowód ontologiczny. Wspólne między tomizmem a Arystotelesem: próba dostosowania do średniowiecza filozofii Arystotelesa.

FILOZOFIA NOWOŻYTNA:

Zanika zaufanie do poznania potocznego. Odejście od tradycji:

• w stronę racjonalizmu (we Francji i Niemczech)

• w stronę empiryzmu (Anglia)

Nowożytne utopie: próba przedstawienia państwa doskonałego, rozwinięcie koncepcji Platona.

Miachiavelli, Tomasz Moore, T. Campanella, F. Bacon, filozofia społeczna Hobbesa, przedstawienie racjonalizmu nowożytnego - Kartezjusz, Wolten, J.J. Rousseau, encyklopedyści francuscy, Diderot, materialiści - La Metrie, filozofia niemieckie: monadologie Leibniza, filozofia transcendentalna Kanta; filozofia polska doby oświecenia: Staszic, Kołłątaj, bracia Śniadeccy, Modrzewski; empiryzm angielski: J. Locke, J. Berkeley, D. Hume, nowożytność zostaje zamknięte przed F. Nietzschego jego „Genealogią moralności”.

FILOZOFIA WSPÓŁCZESNA:

Freud i jego psychoanaliza, Adler, Jung, Fromm, Kierkegaard - egzystencjalizm, M. Heidegger, K. Jaspers, G. Marcel, J.P. Sartre, witalizm (filozofia życia) - A. Schweizer;

Najmłodszy dział przypadający na lata 70. XX w., bioetyka, rozumiany dwojako:

• szerzej (bioetyka globalna)

etyka medyczna i środowiskowa, problemy w otoczeniu człowieka

• węziej (bioetyka medyczna)

ingerencja medyczna w organizm, problem autonomii człowieka, spór między personalizmem chrześcijańskim a utylitaryzmem preferencji

Filozofia to dążenie do poznania najważniejszego, odpowiedzi na pytania zadawane od zawsze. Jest to twór Greków. To przejście między religią a nauką, magią a misteriami. Powstają podstawowe pojęcia: arche, principium, arete, forma, materia.

filozofia (gr) -> filo (miłość) + sofia (mądrość) = umiłowanie mądrości

Pitagoras pierwszy nazwał się filozofem, pierwszy mądrość człowieka przeciwstawiał mądrości Boga - mądrość pozorną do mądrości pełnej, kompletnej. Człowiek nigdy nie posiądzie całej wiedzy, jest ona bowiem nieosiągalna, może on tylko dążyć do mądrości bogów. Wniosek z tego taki, że żadnego człowieka nie można nazwać mędrcem.

Platon twierdził podobnie („Uczta” lub „Biesiada”). Żaden z bogów nie filozofuje, każdy posiada wiedzę. Filozofia ma charakter teoretyczny, porządkuje wiedzę dla niej samej, a nie dla korzyści. W źródle filozofii leży zdziwienie, poszukiwanie odpowiedzi.

Arystoteles powiedział, że filozofia jest nauką boską, a każdy kto uwalnia się z niewiedzy - filozofuje. Tylko dzięki filozofii zbliżamy się do Boga, tylko filozofia ma takie cechy jak wiedza bogów.

Filozofia to:

• kontemplacja prawdy,

• matka i królowa nauk,

• od której są ważniejsze, ale nie lepsze dziedziny.

Z początku filozofia interesowała się przyrodą: tym jak powstał świat, z czego jest zbudowany, była to filozofia physis - kosmoontologia. Następnie zainteresowanie przeszło na człowieka, zrodziła się etyka i filozofia moralna, padały pytania o sens życia, miejsce w świecie, cnotę. Sofiści uważali, że cnota to biegłość w wymowie. Sokrates, że cnota = wiedza = dobro. Rodzi się logika. Logicy mówili, że człowiek we wspólnocie musi posługiwać się prostym, dokładnym, a więc nienagannym językiem. Pojawia się zainteresowanie fizyką, która dostarczała materiału do rozważań. Atomiści łączyli poglądy filozoficzne z fizyką. Filozofia to dziedzina, która chce wyjaśniać wszystko.

DZIAŁY FILOZOFII:

• ontologia

• metafizyka

• aksjologia

• epistemologia

• antropologia

• etyka

• estetyka

• filozofia społeczna

ONTOLOGIA to nauka o bycie, teoria bytu. Wyjaśnia problem zagadnienia świata, jego początku, substancji dominującej. Pojęcie „ontologia” zostaje wprowadzone w wieku XVII, wcześniej nazywało się ją filozofią pierwszą. Ontologia nie zakłada transcendencji, zajmuje się rzeczywistością, światem zmysłowym, fenomenalnym.

METAFIZYKA wykracza poza nauki przyrodnicze, ontologia nie zakłada transcendencji, a metafizyka wręcz przeciwnie. Ontologia = metafizyka, ALE metafizyka ≠ontologia (metafizyka › ontologia). Metafizyka zajmuje się bytami transcendentnymi (nie można ich poznać zmysłami), poznanie zachodzi dzięki intelektowi. Nazwa wzięła się stąd, że studenci Arystotelesa po jego śmierci zaczęli układać jego pisma, znaleźli jednak takie, które nie były podpisane, leżały jednak tuż za pismami o fizyce, stad metafizyka (meta = po). Metafizyka wykracza poza metody ściśle naukowe, zajmuje się rzeczami, których nie możemy dowieźć.

EPISTEMOLOGIA, to pojęcie padło po raz pierwszy w roku 1854, pochodzi z greckiego episteme - wiedza. Epistemologia to teoria poznania. Platon uważał episteme za proces poznawania. Posiada ona dwa nurty:

• NURT I

geneza poznania, wiedzy ludzkiej, pytania o to, skąd pochodzi wiedza, jak ją zdobywamy, próba wyjaśnienia roli rozumu i doświadczenia, stosunek wiedzy do pewności, do możliwości popełnienia błędu

• NURT II

wyniki poznania, konkretne osiągnięcia naukowe oceniane na podstawie tego, czy zdobyta wiedza jest pewna czy prawdopodobna - wartościowanie

Metafory odnoszące się do epistemologii:

metafora piramidy - szukanie solidnych podstaw wiedzy, solidnych metod konstrukcji

metafora łodzi - doskonałe powiązanie wszystkich elementów, poszczególnych cząstek wiedzy w całość

Wcześniej epistemologia zwała się genozelogią, która jest dziś teorią poznania potocznego, a epistemologia to teoria poznania naukowego.

AKSJOLOGIA z gr. aksjos - godny, ceniony i logos - słowo. Teoria wartości, nauka o wartościach, budowanie natury wartości, kryteria wartościowania. Wiek XIX to wiek neokantystów, którzy wprowadzają to pojęcie o oddzielają je od etyki. M. Szeler utrwala to pojęcie.

ESTETYKA z gr. wrażenie zmysłowe. Zajmuje się budowaniem przeżyć, pojęć i sądów, które wyrastają na podłożu świadomości estetycznej. Pytania o to, czym jest dzieło sztuki, czy może ono przenosić prawdę, czy tworzenie dzieła sztuki to wzbudzanie odczuć odbiorcy czy wyzwolenie uczuć artysty, pytanie czy można nauczyć się wydawać sądy estetyczne. Te pytania zadawał sobie Platon i stawiał piękno w centrum, porządku rzeczy. Także Arystoteles, który opisał naturę tragedii oraz koncepcję katharsis. W nowożytności Hume i Kant zastanawiają się, czy możliwe są obiektywne sady estetyczne.

FILOZOFIA SPOŁECZNA zajmuje się refleksją nad naturą ludzkiej wspólnoty. Dochodzi do próby opisania relacji jednostka społeczna - grupa społeczna - państwo. Pojawia się głównie w epoce nowożytnej u Hobbesa.

ETYKA z gr. etos - zwyczaj, obyczaj. Pierwszy raz użył tej pojęcia Arystoteles. Podstawowym jej pojęciem jest dobro. Dochodzi do krytycznej refleksji na temat ludzkich poglądów, o właściwych i dobrych sposobach postępowania. Pytania o to, jak żyć, jakimi normami się kierować, czym jest dobro i zło oraz na jakiej podstawie stwierdzamy jakie co jest, jakie są granice ludzkiej wolności i odpowiedzialności. Etyka w największym stopniu wkracza w praktykę. Etykę dzielimy na:

• etyka deskryptywna (najmłodszy dział)

jest ona opisująco-wyjaśniająca, zajmuje się opisywaniem fenomenu moralności; moralność to historycznie ukształtowany, społeczny obszar postaw i działań ludzkich, nastawionych na realizację wartości moralnych; posiada funkcje poznawcze, formułuje twierdzenia, hipotezy, klasyczne kryterium prawdziwości

• etyka normatywna (najstarszy dział)

zajmuje się konkretnymi wskazaniami, propozycjami, zaleceniami, stosuje cele praktyczne, mówi jak żyć, pokrywa się z prawem, posługuje się językiem norm i ocen; nakazy i zakazy to dwie formy norm moralnych, mogą być kategoryczne - podawane bez żadnego uzasadnienia, np. nie zabijaj oraz hipotetyczne - motywowanie tym, że akceptujemy jakiś cel akceptacją, np. jeżeli.. to...

• metaetyka

to badawcza działalność drugiego rzędu, dokonuje logicznej analizy pojęć z etyki

• etyka szczegółowa

bada konkretne, wyodrębnione problemy, jest wiele etyk szczegółowych, m. in. nauczycielska; zawodowa (czasy nowożytne); bioetyka, która powstaje w latach 70. XX wieku ze zderzenia postępu medycyny z tradycyjnym światem wartości; komputerowa - związania z odpowiedzią i przekazem informacji; środowiskowa - czyli etyczne implikacje wynikające z ochrony środowiska, sumienie ekologiczne; polityki - czy może być uprawiania w godziwy sposób; walki - podział konfliktów, odwołuje się do psychologii; seksualna - etyka kontaktów międzyludzkich; biznesu - czy można się wzbogacić w sposób etyczny;

HALYS, EKSAMYES, KLEOBULINA, AKME, ARCHE/PRINCIPIUM, HYLOZOIZM, APEIRON, PYKNOSIS, MANETOS

wierzenia religijne

religia państwowa religia misteriów

przekazy homeryckie wierzenia orfików

poematy Homera i Hezjoda orfizm

Homer przedstawia bogów

Bóg = antropomorficzne wyobrażenie sił przyrody dualistyczna koncepcja człowieka

dusza (boska zasada poznana dzięki rozumowi) + ciało

naturalizm metafizyka

atomiści, jończycy, eleaci np. Platon, Arystoteles

Filozofia europejska tworzy zwartą całość, wiedzę czerpie z poprzednich epok na zasadzie łańcucha: średniowiecze bazuje na starożytności, a więc każda kolejna epoka z poprzednich.

CZTERY OKRESY FILOZOFII EUROPEJSKIEJ:

1. Filozofia starożytna od VI w. p.n.e. do 529 r. n.e. (cesarz Justynian każe zlikwidować Akademię Platońską, która istniała 900 lat)

2. Filozofia średniowieczna od 529 r. n.e. do XIV-XV w. (była pisana i powstawała w łacinie, charakteryzuje się mocnym skojarzeniem z religią, a filozofami byli przeważnie duchowni)

3. Filozofia nowożytna od XV w. do schyłku XIX-XX w. (jest świadomie oderwana od religii, w centrum uwagi stawia zagadnienia przyrodnicze)

4. Filozofia współczesna trwająca do dzisiaj (nie ma charakterystycznych cech, posiada bardzo wiele różnorodnych systemów, jest eklektyczna)

STAROŻYTNOŚĆ

Jest to głównie filozofia grecka, nosi więc znamiona ducha greckiego - cechuje ją dążność do harmonii. Świat jest wg nich bytem wiecznym: bez początku i końca. Filozofia ta tworzona jest w języku greckim, nawet Rzymianie pisali głównie w grece. Rozwojowi tej filozofii sprzyjało:

• ciekawość oraz duże zdolności do nauki

• cechy te spotęgowanie ruchliwością (życie kupieckie)

• stykanie się z innymi kulturami i cywilizacjami, co dawało nowy materiał do przemyśleń i refleksji

• stosunkowo wczesne wytworzenie harmonijnego połączenia: wolność jednostki a dyscyplina społeczna, co powoduje ład, porządek, dobrobyt

• wychowankami Greków byli głównie poeci, m. in. Homer, Hezjod, z ich prac czerpano materiał do refleksji; pobudzali oni wyobraźnię, mówili jak żyć, szukano racji w ich poematach, które charakteryzowała sztuka motywacji - dla każdego zdarzenia szuka się przyczyny (pojawiło się to w filozofii jońskiej), ponadto poematy Homera charakteryzowały się niezwykłą harmonią

• wierzenia religijne (-> wykres) NATURALIZM i METAFIZYKA

ORFIZM. Założycielem tego ruchu był Orfeusz, który uważał, że każdy człowiek powinien prowadzić życie kontemplacyjne, czysto duchowy sposób życia. Każdy człowiek to ciało i uwięziona w nim dusza - boska zasada, nieśmiertelny demon wypędzany z niebios, który odbywa cykl żywotów w celu odpokutowania win. Życie w kontemplacji równe jest szybszemu uwolnieniu demona.

Pojawia się pierwsza dualistyczna koncepcja człowieka jako dwa różne, współistniejące elementy. U Heraklita i Platona jest to punkt centralny zainteresowań filozofią.

Filozofia starożytna to 1000 lat tradycji.

OKRESY:

1. Przedsokratejski VI-V w. p.n.e.

• filozofowie zagłębiają jedynie problem przyrody

• pytają o to, z jakich elementów i jak powstał świat

2. Humanistyczny V w. p.n.e.

• zanikają spekulacje na temat przyrody, w centrum zainteresowania staje człowiek

3. Klasyczny IV w. p.n.e.

• Platon i Arystoteles

• odkrycie świata pozazmysłowego (P), próba wskazania, że istnieje świat uchwytny tylko intelektem, rzeczywistość transcendentalna

• rozdzielenie fizyki i metafizyki (A)

• 
  
  rozdzielenie problematyki moralnej

etyka filozofia społeczna

koncentrowanie się na jednostce badanie życia człowieka stowarzyszonego z innymi

• sformułowanie problemów epistemologicznych (P) i logicznych (A)

4. Szkół helleńskich III-I w. p.n.e.

• epikurejczycy, stoicy, sceptycy

• główny cel to stworzenie ideału mędrca i życia (sposobu), żądanie prawdy od filozofii, by móc w niej żyć

5. Synkretyczny o charakterze religijnym I w. p.n.e. - V w. n.e.

• wymieszanie wpływów kultury helleńskiej z wiarą chrześcijańską, dochodzi do tego w Aleksandrii - centrum życia filozoficznego

• rozwój filozofii w Rzymie (stoicyzm)

• fascynacja poglądami Platona, nawiązywanie do niego - neoplatonizm

Źródła:

- pisma Platona, Arystotelesa

- starożytny historycy filozofii ze szkoły Arystotelesa tworzyli biografie bądź prace o charakterze doksograficznym

- Diogenes Leartios łączył te dwie rzeczy w „Żywotach i poglądach słynnych filozofów”

Milet to kolebka filozofii greckiej, państwo-miasto Azji Mniejszej, posiadające ok. 80 kolonii, od Morza Czarnego do granic Egiptu. Kwitła tam kultura jońska, ale i wpływy kultur wschodnich.

28 maja 585 r. p.n.e. nad rzeką Halys spotyka się armia Lidyjczyków z armią Medów, ma dojść do ostatecznego starcia, jednak w środku dnia nastaje ciemność - wrogie armie uznają to za znak od bogów i dochodzi do rozejmu.

To zaćmienie słońca przewidział Tales z Miletu na podstawie obserwacji babilońskich, wg których zaćmienie pojawiało się średnio co 18 lat. Był to triumf nad mądrością wschodu, rozpoczęto własne poszukiwania.

TALES, syn Kleobuliny (Greczynki) i Eksamyesa (Karyjczyka), żył minimum 78 lat, maksimum 110. Przewidział zaćmienie w 585 r. p.n.e., niektórzy uważali, że musiał mieć wtedy 40 lat, gdyż jest to wiek przypadający na rozkwit umysłu. Nie wspomina się o jego ojcu, a o matce, była bowiem Greczynką. Przekazała mu mądrość i inteligencję, żyła podobno z synem do jego później starości.

Tales dziękował bogom za trzy dobrodziejstwa:

• że nie urodził się zwierzęciem

• że urodził się mężczyzną

• że urodził się Hellenem, a nie Barbarzyńcą.

Posiadał podobno zdolności do geometrii, które nabył w Egipcie. Rozpoznał kilka praw geometrycznych:

• że średnica dzieli na pół

• że kąty trójkąta równoramiennego są równe

• że w dwóch przeciętych prostych naprzeciwległe kąty są równe

• że dwa trójkąty o równej podstawie i kątach przy podstawie są sobie równe.

Mawiał także, że:

• najstarszą z istniejących rzeczy jest Bóg - bo niestworzony

• najpiękniejszą świat - bo przez Boga stworzony

• największą miejsce - bo wszystko pomieści

• najszybszą myśl - bo wszystko przebiega

• najsilniejszą konieczność - bo wszystkim rządzi

• najmądrzejszą czas - bo wszystko ujawni.

Nie zostawił po sobie żadnego dzieła, większość informacji na jego temat spisał Arystoteles.

Był to inicjator filozofii physis (przyrody), bo pierwszy twierdził, że istnieje jedna substancja, która jest przyczyną wszystkich istniejących rzeczy - WODA.

Uważał, że świat jest pełen bogów, jest on nim przesiąknięty - PANTEIZM.

Mówił, że dusza jest zasadą ruchu, gdyż to, co rusza się samo z siebie, ma duszę. Termin zasada (ARCHE) wymyślił uczeń Talesa - Anaksymander.

Tales doskonale ukazuje, że woda jest początkiem wszystkiego, zasadą, arche. Jest ona tym, z czego rzeczy wywodzą się na początku i rozpadają na końcu. Jest ona rzeczywistością, która zawsze pozostaje taka sama, choć zmieniają się jej właściwości.

Arche jest źródłem i ujściem rzeczy oraz trwałą podporą substancji, z której rzecz jest zbudowana.

Na podstawie obserwacji, że wszystko jest wilgotne, oraz szeregiem konkretnych racji i kierowania się losem (rozumem): to co umiera, wysycha, stwierdził, że Ziemia unosi się na wodzie.

Przejście od mitów do logosu dało początek filozofii. Boga utożsamiał Tales z arche-wodą, uważał, że wszystko jest pełne bogów, a nawet sam BÓG=WODA.

Wymiar religijny u Talesa jest naturalistyczny.

Jego zdaniem wszystko żyje - materia to nie bezwładna masa, gdyż posiada możliwość poruszania się, a to jest zasadniczą cechą i umiejętnością każdej materii (dzięki wodzie).

HILOZOIZM - nieoddzielanie materii od duszy, siły od życia.

Dusze są wg niego nieśmiertelne: każda rzecz przemija, ale zasada każdej rzeczy nie przemija nigdy. Substancja wciąż trwa, zmieniają się tylko jej stany.

ANAKSYMANDER urodził się w 611 r. a zmarł w 547 r. p.n.e., był uczniem Talesa, wybitnym obywatelem Miletu, biorącym czynny udział w życiu politycznym. Wiele podróżował, np. jako poseł do Sparty. Posiadał doskonałe wykształcenie matematyczne, stworzył też pierwszą grecką mapę, potrafił obliczać odległość gwiazd, stworzył pierwszy globus. Napisał dzieło „O naturze”.

Poglądy:

Wszystko, co istniało na początku, nie przestaje istnieć, przybiera tylko inne kształty.

Wszystkie rzeczy mają jedno źródło, z którego pochodzą.

Odrzucał pogląd, iż woda to arche, gdyż w takim wypadku pochłonęłaby ona rzeczy sobie przeciwne, a ponadto jest jej za mało, by coś mogło wciąż z niej powstawać.

Poszukiwał nowej zasady, czegoś co samo nie posiada zasady, czyli przyczyny istnienia.

APEIRON - bezkres, coś co nie posiada granic, jest nieograniczone co do wielkości, nieskończone przestrzennie (brak granic zewnętrznych), nieokreślone jakościowo (brak granic wewnętrznych), musi być niezniszczalne i nieśmiertelne, mieć naturę boską, nie posiadać początku ani końca, nie powstawać ani nie ginąć. Jest to odejście od mitów (bogowie nie mają początku ani końca), widzimy tu także panteizm.

Jak powstają rzeczy z bezkresu? Bezkres zawiera w sobie wszystkie przeciwieństwa. Niektóre z nich oddzielają się i wyłaniają z bezkresu. W świecie fenomenalnym są rozdzielone, w bezkresie wymieszane. Tak powstają byty. Anaksymander powstawanie bytów łączy z winą i niesprawiedliwością, a w konsekwencji także z karą. Niesprawiedliwość - bo pochodzi od walki przeciwieństw, dominacji jednego nad drugim, której to walce kres położy czas, bo świat z czasem umiera i przeciwieństwa powracają do stanu równowagi (ilość i następowanie w czasie).

Powstaje nieskończona liczba światów z nieskończonej zasady. Światy te są identyczne, różnią się tylko stopniem zaawansowania w istnieniu - rozkwit, upadek, początek.

Rzeczy powstają z bezkresu na skutek wiecznego ruchu wirowego. Bezkres się nie porusza, posiada jedynie wewnętrzny ruch - wirowanie.

Jest wiele ośrodków światotwórczych, mają one w sobie te same przeciwieństwa. W apeironie przeciwieństwa są w harmonii, tu następuje zachwianie równowagi przeciwieństw. Wtedy właśnie się one wyłaniają. Pierwsze z nich to ciepło i zimno, poprzez które powstają trzy stany skupienia:

• ziemia - pośrodku

• woda - otaczająca ziemię

• ogień - otaczający wodę.

Woda pod wpływem ciepła zamienia się w powietrze - zwiększa swoją objętość. Rozrywa sferę ognia na trzy kule ogniste (otoczone przez powietrze). Słońce, Księżyc i gwiazdy widać przez dziury w powietrzu, są one światłami, wycinkami ognistych kul. Ziemia stoi w równowadze działających sił wszystkich ciał niebieskich.

Wszystkie byty powstały z elementów wilgotnych oraz mułu, pod wpływem działania słońca. Najpierw były to pokryte łuską ryby, które później wyszły na ląd i zaczęły z nich powstawać coraz bardziej złożone istoty. Rybami byli pierwsi ludzie, pod ludzką postacią by bowiem nie przeżyli.

ANAKSYMENES, 585 - 528 r. p.n.e., uczeń Anaksymandra, wprowadza zmiany w teorii swego mistrza. Uzna, że zasadą jest powietrze, a kieruje się przy tym przede wszystkim obserwacją: powietrze najłatwiej poddaje się przemianom, jest naturą obdarzoną wiecznym ruchem, nie porusza się całe, ale może się poruszać samo w sobie - jest to wewnętrzny ruch zauważalny dzięki ośrodkom wirowania, które są zaczątkiem nowego świata. Ponadto wszystkie inne byty biorą z niego początek.

Potrzebny jest drugi rodzaj ruchu, by powstał kosmos: zagęszczenie „pyknosis” i rozrzedzenie „manotes”. Oba te ruchy tworzą ośrodek światotwórczy. Zagęszczenie i rozrzedzenie nie pojawią się, jeśli nie dojdzie do ruchu wirowego, ruch wirowy jednak może się odbywać bez tego drugiego rodzaju ruchu.

Powietrze to boska zasada -> panteizm (wszystko przesiąknięte naturą boską).

HERAKLIT Z EFEZU, 544 - 484 r. p.n.e. Wszelkie informacje o nim mają charakter legendy. Był autorem co najmniej jednego dzieła „O naturze”. Człowiek dumny i wyniosły, postrzegany jako arystokrata. Tak go widziano i łączono jego osobę z królem Kodrosem. Podobno otrzymał tytuł króla-kapłana, ale zrzekł się go dla młodszego brata. Nie miał nauczyciela, mówił że patrzył w siebie i wszystkiego sam się od siebie nauczył. Za młodu twierdził, że „nie wie nic”, zaś gdy był stary, że „wie już wszystko”.

Jego dzieło „O naturze” było oryginalne, nieprzystępne w odbiorze, co było podobno zabiegiem celowym, by tylko godni sięgali po tę pracę, inaczej dzieło straciłoby na wartości. Ci, którzy go nie rozumieli, nazywali go „ciemnym filozofem”.

Poglądy:

Uważał, że nie ma niczego nieruchomego, że wszystko ulega zmianom. Jest to tzw. wariabilizm - akcentowanie nieustannej zmienności rzeczy.

Mawiał, że „dwa razy do tej samej rzeki wejść nie można”, bo rzeka tylko pozornie jest taka sama, a w rzeczywistości wciąż się zmienia (zmieniają się jej wody). My także zmieniamy się od momentu pierwszego do drugiego wejścia. By być kimś w przyszłości, musimy przestać być tym, kim byliśmy w przeszłości.

Wszystko się staje, nic nie jest stałe - jest to jedyna trwała cecha rzeczywistości. Heraklit łączył to z przechodzeniem od jednego przeciwieństwa do drugiego. Stawanie to walka przeciwieństw, ale jednocześnie i harmonia, jednoczenie się walczących stron.

Natura wszystkich rzeczy tkwi w ogniu, ogień wyraża cechy wiecznej zmienności, widać w nim także nieustanny konflikt i harmonię - żyje dzięki temu, co spala. Ogień to arche, zasada, przyczyna wszystkiego. Wszystko powstaje na skutek jego przekształceń.

Dwie drogi przekształcania:

• z góry - ogień spływa ku ziemi, zamienia się w powietrze, następnie w wodę, po czym wsiąka w ziemię

• z dołu - zaczyna parować, powstają chmury, które przekształcają się w ogień, powracając do górnych siedzib

Po raz pierwszy pojawiają się refleksje epistemologiczne i etyczne.

EPISTEMOLOGICZNE: zagadnienie poznania przez człowieka otaczającej go rzeczywistości:

- rozumem (droga pewniejsza i doskonalsza)

- zmysłami (mogą wprowadzać w błąd, zatrzymują się na zewnętrznej stronie rzeczy, przez co nie możemy poznać jej istoty).

Należy więc ufać tylko i wyłącznie rozumowi.

Z jakich elementów składa się człowiek?

Dusza - część świata fenomenalnego, jest podobna do ciała, to subtelniejszy rodzaj materii.

Ciało - przyrównując duszę do pająka, dusza naprawia schorzenia ciała, jak pająk naprawia pajęczynę.

ETYCZNE: zrozumienie sensu świata i znalezienie w nim odpowiedniego miejsca. Największą cnotą człowieka jest mądrość, każdy powinien mówić i czynić prawdę.

Wady człowieka:

- zuchwała głupota

- ślepa pycha kiedy człowiek nie czuje, że powinien przestrzegać praw państwowych i boskich

- zaborczy egoizm

Człowiek niemoralny burzy ład życia społecznego. Należy poskramiać namiętności, choć trudno jest nad nimi panować. Trzeba się tego nauczyć, gdyż serce pragnie rzeczy szkodliwych dla człowieka - zaspokajanie przyjemności cielesnych może doprowadzić do zranienia, poniżenia duszy. Wola determinuje ludzkie działania.

Życie można nazwać szczęśliwym tylko wtedy, gdy człowiek nauczy się czy wyrobi w sobie nawyk walki z namiętnościami. Nieszczęśliwe zaś wtedy, gdy jest się niewolnikiem pragnień.

Jest to początek wielkiej filozofii moralnej, która rozwinęła się w V w. p.n.e.

KSENOFANES (570 - 470 r. p.n.e.)

Dochodzi do przeobrażeń myśli kosmologicznej.

Urodził się w Azji Mniejszej, w Konofonie. Był wędrownym poetą, recytował swoje wiersze, w których on był bohaterem. Dużo o sobie mówił.

Sześć tytułów głównych dzieł: „Elegie”, „Parodie”, „Szydy”, „O założeniu Kolofonu”, „O emigracji do Elei”, traktat „O naturze”.

Poglądy:

Główne miejsce zajmowała tematyka religijna, trochę mniej tematyka moralna.

Głosił zdecydowaną wyższość mądrości, cnoty, inteligencji nad wartościami czysto fizycznymi, bo dla każdego państwa-miasta najważniejszy jest ład i porządek, a to można osiągnąć tylko dzięki mądrości.

Jest przeciwny przerostowi kultu ciała, mądrość uważa za umiejętność rozpoznania fałszu, nieprawdy. Skłonność do kłamstwa to cecha większości ludzi, którzy w ten sposób unieszczęśliwiają się.

Ksenofanes wskazuje ludziom, że kłamią, chce zwalczać kłamstwo poprzez przeciwstawianie faktom.

Odróżniał wiedzę - gdy tezy/teorie potwierdzone są faktami, od mniemania - domysłu, za którym fakty nie stoją. Wiedza na temat bogów to mniemanie, gdyż brak jest faktów.

Odrzuca antropomorfizm, uważa tradycyjne przedstawianie bogów za fałszywe i szkodliwe. Jest to nieuzasadniony wymysł człowieka. Każda rasa wyobraża sobie bogów na swoje podobieństwo. Bogowie nie mogą posiadać cech ludzkich, bo im to nie przystoi. Nie rodzą się, bo wszystko co się rodzi - umiera, a oni są wieczni. Mimo to Ksenofanes składał ofiary greckim bogom. Dlaczego?

Istniały trzy teologie:

• mitologiczna poetów - zmyślona, o znaczeniu wysoko literackim

• państwowa polityków - w ścisłym związku z państwem, dotyczyła wszystkich obywateli, wzmacniała państwo jednością religijną

• naukowa filozofów - opierała się na rozumie, występowała w postaci wielu niezgodnych teorii, często dzieliła ludzi.

Dla Ksenofanesa największe znaczenie miała ta druga, stojąca na straży tradycyjnego kultu bogów - opiekunów państwa. Składał więc im ofiary, gdyż czuł się związany z innymi obywatelami, był to także obowiązek każdego. Wierzył również, że istnieje bóstwo sprawujące władzę nad światem - mógł więc za pośrednictwem innych bogów składać ofiarę swojemu.

Cechy boga:

• nieruchomy - zawsze w tym samym miejscu

• cały widzi, słyszy, myśli - jest nierozciągły

• ma mieć kształt kulisty - Ksenofanes pod wpływem pitagorejczyków uważał, że kula jest najbardziej idealna, jest równa sobie pod każdym względem, jest doskonała

• może stwarzać rzeczy myślą

• jest bytem niecielesnym

W czasach Ksenofanesa pojęcie cielesności nie istniało, znalazł on pierwsze wyobrażenie bytu niecielesnego - Mojry (przeznaczenie) w poematach Homera. Mojra planuje przyszłą rzeczywistość, ale jej nie ziszcza, bowiem to bogowie i ludzie wszystko urzeczywistniają, a ona wpływa na ich umysł, sama będąc czystą myślą.

Ksenofanes twierdzi, że bóg jest czystym umysłem. Pojmował go również w dwojaki sposób:

- w znaczeniu węższym jako czysty umysł mający moc twórczego myślenia

- w znaczeniu szerszym jako całość złożona z czystego umysłu z jednej strony i świata, który dzięki myśli boga powstał, z drugiej.

Czysty umysł (tutaj rozum) + świat („ciało”) tworzy doskonałą jedność.

PARMENIDES, uczeń Ksenofanesa, urodził się w Elei w 540 r. p.n.e. Był zamożniejszym obywatelem, brał czynny udział w życiu politycznym, twórca najlepszych praw, założył pierwszą szkołę filozoficzną w swoim mieście - elejską. Autor „O naturze”, w którym opisał trzy możliwe drogi poznania rzeczywistości:

• droga absolutnej prawdy

• droga absolutnego fałszu

• droga mniemania możliwego do przyjęcia.

Pierwszy opiera się na wielkiej zasadzie prawdy:

„Byt jest i nie może nie być,

niebytu nie ma i nie może być.” (jest = istnieje)

Szereg własności bytu:

• jest jeden, jednorodny, jednolity, niezróżnicowany w swej całości, bo nie istnieje niebyt - próżnia, która by go rozdzieliła

• nie powstaje i nie ginie, bo może się wywodzić z bytu lub niebytu, ALE z bytu nie może, bo byt już istniał, z niebytu nie może, bo niebytu nie ma

• nie ma przeszłości ani przyszłości, jest wieczną teraźniejszością bez początku i końca

• ma granice zewnętrze (pitagorejczycy - byt to coś, czemu nic nie brakuje, nawet granic)

• ma kształt kuli (pitagorejczycy)

• jest nieruchomy, nie może się przesuwać, bo próżnia nie istnieje

• jest tożsamy z myślą, bo każda myśl jest myślą o bycie, a niebytu nie można pomyśleć (człowiek może mówić dorzecznie tylko u bycie).

Parmienides odróżnia myśl od wyobrażeń.

Droga absolutnej PRAWDY: Afirmuje byt i neguje niebyt. O cechach bytu zaświadcza umysł. Idąc drogą prawdy musimy ufać wyłącznie umysłowi.

Droga absolutnego FAŁSZU: Zawierzanie zmysłom, myślenie, że istnieje niebyt, że coś może zginąć i powstać.

Droga TRZECIA: Istnieją takie zjawiska, o których zmysły nie kłamią, ale musimy je odpowiednio postrzegać, np. dzień i noc rozumiemy jako byt - światło i niebyt - brak światła, tymczasem są to dwie formy tego samego bytu różniące się od siebie. Śmierć i trup to coś, co nie istnieje - takie myślenie jest błędne. Jest to noc, ciemność, czyli pewien rodzaj bytu, żyjący w swój specyficzny sposób.

Ludzie muszą się jakoś poruszać w świecie zmysłów i żyć z nimi w zgodzie, choć nie zgadza się to z wielką zasadą prawdy. W świecie zmysłów jest tylko mniemanie. Ludzie podobnie postrzegają określone zjawiska - są one niezrozumiałe, czyli fałszywe, niezgodne z wielką zasadą bytu.

Szkoła Parmenidesa skupiała filozofów idących jego szlakiem. Najwierniejsi to Melissos z Samos i Zenon z Elei.

MELISSOS z SAMOS

Urodził się pod koniec VI lub na początku V wieku p.n.e., był uzdolnionym politykiem, doświadczonym malarzem, wybrany dowódcą floty samijskiej. 441 r. p.n.e. to walka z Ateńczykami, przynosząca mu chwałę i uznanie, lecz rok później został on upokorzony przez Peryklesa. Stworzył traktat „O naturze”.

Usystematyzował nauki eleatów. Uznał, że byt nie powstaje i nie ginie, jest wieczny. Poruszał kwestię granic, tego z czym graniczy kula: z bytem bądź niebytem - nie ma żadnego, więc byt nie ma granic, jest nieskończony co do wielkości i jest jeden, niezróżnicowany, jednakowy, nieruchomy.

Nie należy ufać zmysłom, są sprzeczne z wielką zasadą prawdy, kłamią, gdyż potwierdzają ginięcie i powstawanie rzeczy. Melissos odrzuca poznanie zmysłowe, akceptuje tylko to, co mówi rozum.

ZENON z ELEI

Był to adoptowany syn Parmenidesa. Brał czynny udział w życiu polityczny, był podobno bardzo wyniosły, traktował możnych z góry. Eleę wynosił ponad Ateny, napisał dzieło składające się z 45 argumentów: 5 przeciwko ruchowi, 40 przeciwko wielości. Dzieło to miało stanowić obronę tez Parmenidesa, który był atakowany przez pitagorejczyków. Zenon chciał bronić ojca przed nimi. Nie dowodzi on wprost danej tezy, ale obala poglądy do niej przeciwne (pitagorejczyków). Pitagorejczycy atakowali Parmenidesa za twierdzenie, że byt się nie porusza i że jest jeden.

Dwie tezy pitagorejczyków:

1. Czas trzeba pojmować skokowo, jako sumę chwil teraźniejszych.

2. Między dwoma punktami zawsze można umieścić nieskończoną ilość nieskończenie małych punktów.

ARGUMENTY PRZECIW RUCHOWI:

1. Dychotomia

Aby coś dotarło do celu, musi najpierw przebyć połowę drogi. Żeby osiągnąć połowę drogi, musi najpierw przejść jej połowę i tak dalej, w nieskończoność. To, co się porusza, musiałoby przebyć nieskończenie wiele odcinków w skończonym czasie - jednym teraz, co jest niemożliwe.

Arystoteles, który pisał o Zenonie, próbował to obalić, mówiąc że: O długości i każdej innej ciągłej rzeczy, nieskończoność można orzekać dwojako: ze względu na podział (nieskończenie podzielne) i rozciągłość (nieskończenie duże). W skończonym czasie można przejść przez rzeczy nieskończenie podzielne, jeśli nieskończoność czasu i drogi się pokryją. Czas jest nieskończony ze względu na podział. By ruch był możliwy, trzeba by przedstawić czas ze stanowiska arytmetycznego (liczby naturalne), Zenon przedstawia go ze stanowiska geometrycznego.

Osłabiając tezy pitagorejczyków, Zenon chciał wzmocnić tezy ojca.

2. Achilles i żółw

Jest to założenie, iż najpowolniejszy z biegających nigdy nie zostanie dościgniony przez najszybszego, o ile ten najwolniejszy wystartuje chwilę wcześniej od najszybszego. Jest to odwrócenie dychotomii - ruch nie jest możliwy.

3. Strzała

Fałszywa przesłanka pitagorejczyków, że czas składa się z odrębnych chwil teraźniejszych. Strzała jest nieruchoma, bo zajmuje to samo miejsce w określonym czasie. CZAS = TERAZ = 0

4. Bez nazwy (+ piąty: stadion)

Ciało, które się porusza, nie porusza się ani w miejscu, w którym jest, ani w którym nie jest. Tam, gdzie jest, bo jest nieruchome. Tam, gdzie nie jest, bo go tam nie ma.

EMPEDOKLES, ANAKSYGORAS, LEUCYP, DEMOKRYT

ARGUMENTY PRZECIW WIELOŚCI (wybrane):

1. Gdyby rzeczy było wiele, to należy przyjąć, że ich liczba jest skończona i nieskończona. Skoro istnieje wielość, to musi istnieć dokładnie tyle rzeczy, ile ich jest, więc można wyrazić je jakąś liczbą. Ilość rzeczy musi więc być skończona, choć pitagorejczycy twierdzili, że między rzeczami można umieścić nieskończoną ilość innych rzeczy. Tak więc wielość nie istnieje.

2. Jest to zanegowanie wielości przestrzeni jako warunku koniecznego do istnienia wielości rzeczy. Każda rzecz zajmuje jakiejś miejsce, a miejsc jest wiele. Czym jest miejsce? To coś realnie istniejącego, musi więc gdzieś istnieć. Miejsce istnieje w miejscu, a to miejsce w kolejnym i tak dalej. Niedorzecznym więc jest, że istnieje nieskończona ilość miejsc, a więc wielość nie istnieje.

3. To porównanie zachowania jednej rzeczy i wielu identycznych. Jeżeli na ziemię upada wiele ziaren, to wydają one dźwięk, a jeśli spada jedno, to dźwięku nie wydaje. Niemożliwe jest, by wiele wydawało dźwięk, gdyż składa się z jednostek, które dźwięku nie wydają. Gdyby zmysły były wiarygodne, to i jedno powinno ten dźwięk wydawać. To, co słyszymy, to złudzenie, które powodują nasze zmysły.

Argumenty przeciw wielości potwierdzają tezy eleatów, że zmysły kłamią.

Arystoteles uważał Zenona za twórcę dialektyki i logiki, Zenon uprawiał logikę zdań i nazw.

EMPEDOKLES (493 - 433 r. p.n.e.) nawiązywał do eleatów. Chciał obalić wszystkie twierdzenia eleatów, ale i chciał potwierdzić, że zmysły mówią prawdę. Pochodził z doryckiego miasta Akragas. Pochodził z bardzo zamożnej rodziny, wolał jednak prowadzić skromne życie. Był gorącym orędownikiem demokracji. Energiczny, nie ulegał wpływom. Ofiarowano mu godność królewską, z której zrezygnował. Jako pochodzący z zamożnej rodziny, często bywał zapraszany na uczty. Na jednej z nich rozpoczął kłótnię, w wyniku której został skazany na śmierć. Rozwiązał zgromadzenie 1000 mędrców, które działało 3 lata. Posiadał osiągnięcia z zakresu medycyny, był uważany za cudotwórcę, podobno przywrócił oddech kobiecie, która nie oddychała od miesiąca. Nie szczędził środków dla ubogich, przekazał im swój majątek. Przekierował nawet do rzeki dwa strumienie, by ją oczyścić. Polityk, mówca, poeta, lekarz, darczyńca, mistyk. Wg Arystotelesa żył 60 lat. Zaczął filozofować jako nastolatek. Dużo wędrował i nauczał tych, który tego chcieli - szedł za nim orszak. Ciekawie się ubierał, w purpurowe szary i spiżowe sandały. Są różne wiadomości na temat jego śmierci, np. że spadł z wozu, złamał biodro, zachorował i zmarł. Także to, że chciał przekonać o boskim pochodzeniu i wskoczył do Etny.

Był autorem wielu prac, podobno ponad 50 dzieł, wielu tragedii. Zachowane do dziś to traktat „O medycynie”, „Oczyszczenia”, „O naturze”, w którym wykłada poglądy na temat bytu i kosmosu.

Uważał, że niemożliwym jest, by coś powstało z czegoś, co wcześniej nie istniało. Niemożliwe, aby całkowicie zginęło to, co istnieje. Powstawanie i ginięcie jest więc niemożliwe jako wychodzenie i odchodzenie w nicość.

Przyjmował zasadę eleatów, że byt jest, a niebytu nie ma.

Powstawanie to wg niego mieszanie się istniejących substancji, a ginięcie to rozpadanie na substancje, które będą istniały. Czym są te substancje? To ogień, powietrze, woda oraz ziemia. Nazywa je korzeniami wszechrzeczy. By podkreślić ich boski charakter, ogień nazywa Zeusem, powietrze - Herą, wodę - Nestisem, a ziemię Hadesem. Zasady te przejmuje od filozofów jońskich, z tą różnicą, że u nich przekształcały się one jakościowo, powstawały z przemiany, a u niego przez mieszanie się. Są to tzn. principia bierne - same z siebie się nie poruszają, rzeczy nie mogą z nich powstawać.

Wprowadza także principia czynne, które będą odpowiedzialne za ruch tych czterech elementów. Są one dwa i jest to miłość oraz nienawiść. Są to zasady boskie.

(patrz: wykres) Każdy z tych elementów składa się z jednakowych drobinek, np. woda tylko z drobin wody. Istnieją cztery zespoły homogenicznych drobin. Miłość łączy, więc drobiny zaczynają mieszać się ze sobą i powstaje mieszanina heterogeniczna, przez co powstaje KOSMOS, w którym miłość działa dalej i dalej łączy oraz przybliża do siebie cząsteczki, które tworzą doskonałą jedność. Dzięki przewadze miłości powstaje SFAJROS. Nienawiść rozdziela, oddziałuje na sfajros, elementy nieco się oddzielają i znowu powstaje kosmos. Przy przewadze nienawiści kosmos przestaje istnieć, cząsteczki się rozdzielają, powstaje ponownie „czwórwielość”. Przewaga miłości/nienawiści powstaje po sobie w sposób ciągły i trwa w nieskończoność.

Principia czynne powodują dwojaki ruch: łączenie oraz rozdzielanie. Kosmos powstaje w dwóch momentach przejściowych, gdy wpływy miłości i nienawiści się przecinają. Miłość i nienawiść powodują powstawanie i rozpad rzeczy. Miłość niszczy kosmos, nienawiść go tworzy.

Jak powstaje życie w kosmosie:

Kiedy możliwe jest powstanie kosmosu i pojawiają się byty, to są one fragmentami przyszłych organizmów, np. uszy królika, oczy słonia. Te fragmenty poruszają się za sprawą miłości bądź nienawiści. Elementy te mogą się źle połączyć, a takie złożenie nie ma szans by pozostać przy życiu, gdyż nie może zdobywać jedzenia i się rozmnażać, rozdziela się więc i szuka właściwych części. Powstaje właściwe zespolenie, skupienie ustrojowe, które może żyć.

Empedokles uważał, że kształtowanie roślin nastąpiło przez kształtowaniem się zwierząt, a po nich ukształtował się człowiek.

PROBLEMATYKA EPISTEMOLOGICZNA:

Jak człowiek może zdobyć wiedzę o otaczającej go rzeczywistości? Empedokles sądził, że zmysły należy wziąć w obronę, gdyż mogą być cennym narzędziem poznania rzeczywistości. Umysł człowieka nie jest nieomylny, choć zmysłom zdarza się to częściej. Wzrok, słuch, węch, smak i dotyk najwiarygodniej przekazują dane rozumowi. Empedokles wyobrażał je sobie jako cienkie rurki czy kanaliki w ludzkim ciele, otwarte za dnia i zamknięte nocą. Od każdego przedmiotu oddzielają się wciąż zewnętrzne cząsteczki, są to wizerunki rzeczy, które trafiając na odpowiednie kanaliki, tworzą wrażenia zmysłowe. Podmiot, który poznaje i przedmiot, który jest poznawany, potrzebują bezpośredniej styczności. Podobnym poznajemy podobne - homoion.

Dzieło „Oczyszczenia”

Przedstawia w nim naukę o duszy i o tym, co boskie. Duszę i zasadę boską łączy ścisły związek. Wstęp do tego dzieła zaginął, w dalszej części znajdziemy monolog do mieszkańców Akragas, których wychwala i nazywa przyjaciółmi. Wiele uwagi poświęca sobie samemu, temu, że ma pochodzenie boskie i temu podobne kwestie. Następnie wykłada naukę o metempsychozie, czyli reinkarnacji, o której pierwszy raz wspominają orficy, a następnie pitagorejczycy. I jedni i drudzy sądzili, że wędrówka duszy to kara. Pitagorejczycy twierdzili, że dusza jest z natury niegodziwa, orficy zaś, że kara jest karą za zbrodnie tytanów - przodków ludzi, występek na Dionizosie.

Empedokles to połączył: dusze muszą odpokutować za wszelkie występki, szczególnie za pozbawianie życia istot żywych. Dusza to upadły bóg - DAJMON. Dajmony zostały wygnane z Olimpu za występek i wpędzone w ciało oraz wplątane w cykl reinkarnacji. Najpierw są rośliną, potem różnymi zwierzętami, następnie różnymi ludźmi, od mniej doskonałych do doskonalszych (od rzemieślnika do księcia - coraz szlachetniejsze życie), później stają się dajmonem, który może powrócić.

Cel: chciał przywracać ludziom zdrowie duchowe, było to oczyszczenie, chciał zmusić ludzi do powstrzymania się od niegodziwości, propagował prowadzenie czystego życia. To, co dobre a co złe widzą tylko Ci z ostatniego etapu wcieleń, dopiero wtedy odkrywa się prawdę o żywotach (prawdziwa natura bogów). Empedokles widział siebie jako człowieka na ostatnim szczeblu, podawał siebie za przykład czystego życia. Mówił, że był bogiem muszącym ponieść karę. Można się szybciej wyzwolić z reinkarnacji, gdy prowadzi się czyste życie, wolne od wszelkiej zmazy i czynów sprzecznych z przykazaniem miłości, wolne od zabijania istot żywych, nie jada się mięsa zwierząt i nie je się grochu :), szanuje wawrzyn oraz przestrzega się powściągliwości płciowej. Groch i wawrzyn uznawane były za ostatnie wcielenia duszy ludzkiej.

Empedokles przejmuje bardzo wiele poglądów z filozofii pitagorejczyków.

ANAKSAGORAS (500-428 r. p.n.e.) idzie tropem Empedoklesa. Pochodził z miasta Kladzomen w Azji Mniejszej. Był uczniem Anaksymenesa, pochodził z zamożnej rodziny, wolał naukę od gospodarowania, oddał majątek krewnym. Ateny - pierwsza tamtejsza szkoła filozoficzna (założył ją czy uczył w niej?), żył tam 30 lat. Dzięki niemu utrwala się tam realizm joński. Napisał dzieło „O naturze”, co najmniej dwie księgi. Zawarł tam główne poglądy filozoficzne, bliższe Empedoklesowi niż jończykom.

Uważał, że istnieją dwa rodzaje principiów - jedno czynne i jedno bierne. Bierne jest nieskończone co do rozmaitości jakościowej i wielości, są to tzw. nasiona wszystkich rzeczy, czyli homoiomeria. W wyniku podziału dają identyczną jakościowo cząsteczkę. Wszystkie nasiona są najpierw w nieruchomej mieszaninie. Ruch wytwarzany przez principium czynne, czyli boski umysł powoduje, że cząsteczki łączą się i powstają rzeczy. Są one mieszaninami różnych jakości, muszą zawierać w sobie nasiona wszystkich innych rzeczy - wszystko jest we wszystkim, w każdej rzeczy jest cząstka każdej innej rzeczy. W każdej homoiomerii są cząsteczki wszystkich możliwych substancji, może ich być bardzo wiele, ale przynajmniej jedna każdego rodzaju. Z tego wynika, że homoiomerie są podobne.

Anaksagoras sądził, że istnieje próg świadomości, czyli powyżej pewnej granicy zmysły nie są w stanie zejść. O pewnych rzeczach dowiadujemy się tylko za pomocą rozumowania (jak o kwestii homoiomerów). Widzimy tylko to, co jest w większości. Akansagoras nie chciał powiedzieć, że zmysły fałszują, ale odtwarzają to, czego jest najwięcej. Zmysły nie potrafią odebrać niektórych wrażeń, np. intensywnych barw czy czegoś jasnego - nie można percypować całej rzeczywistości. Można coś odbierać duszą, dzięki której myślimy i żyjemy. Istnieją rzeczy zmysłowe, mające dusze, oraz martwe, nie mające duszy.

Podział na trzy szczeble życia:

• rośliny (najniżej) posiadają zdolność do rozmnażania, wzrostu, odczuwania najprostszych doznań

• zwierzęta (to co rośliny plus) posiadają zdolność przemieszczania się i zmysłowego postrzegania

• ludzie (to co rośliny plus zwierzęta plus) posiadają zdolność myślenia rozumnego.

Boski umysł, jako principium czynne, nie może w sobie posiadać żadnej innej rzeczy. Jest to coś, co pozostaje w największych relacjach z duszą. Dusza to celowy twór boskiego umysłu, ogniwo między boskim umysłem a ciałem. Jedyny byt będący w stanie przyjmować wiedzę udzielają przez boski umysł, dusza jest mu całkowicie posłuszna. Siedzibą duszy jest mózg (wg Empedoklesa - serce).

Różnice między boskim umysłem a duszą:

• boski umysł jest jeden

• jest niezniszczalny i nieśmiertelny

• dusze są liczne i śmiertelne

• gdy dusza oddzieli się od ciała, to i jedno i drugie umiera, gdyż składają się z homoiomerii

• umysł jest przyczyną wszelkiego ruchu

• dusza jest przyczyną ruchu wewnętrznego (wzrost) i zewnętrznego (przemieszczenia)

• boski umysł nie ma granic

• dusza jest skończona jak ciało - ma granice (wyjście do rozważań Platona i Arystotelesa)

ATOMIŚCI - LEUCYP położył fundament pod doktrynę. Urodził się w Milecie w 480 r. p.n.e. Opuścił miasto rodzinne, podróżował po Grecji, długo przebywał w Elei, gdzie zetknął się ze szkołą eleatów. Później w Abderze założył szkołę filozoficzną, do której uczęszczał DEMOKRYT, urodzony w Abderze w 460 r. p.n.e., pochodzący z zamożnej rodziny, dzięki czemu posiadał prywatnych nauczycieli teologii, astronomii i geometrii. Po śmierci ojca Demokryt odziedziczył 1000 talentów, które przeznaczył na podróże. W Egipcie pogłębiał wiedzę z geometrii, pobierał nauki od Persów, sofistów w Indiach, przebywał w Etiopii. Po powrocie został wiernym uczniem Leucypa, mieszkał w niewielkim domku z ogrodem. Szybko zyskał sławę, uciekał więc w ustronne miejsca, np. cmentarz, gdzie ćwiczył wyobraźnię. Żył dość skromnie, wspierał go starszy brat Damazos. Jego sytuacja się poprawiła po przepowiedzeniu wydarzeń politycznych. Po tym doświadczył niemal boskiej czci, jednak ten, kto roztrwonił ojcowiznę, nie mógł być pochowany wśród swoich. Dzięki dziełu „Wielki porządek” chciał odzyskać 100 talentów, a jednak dostał ich za wygłoszenie 500. Często wystawiano mu posągi i pomniki. Był bardzo twórczy, napisał co najmniej 60 dzieł, lecz większość prac zaginęła, wiemy o nich od Arystotelesa.

„Wielki porządek”, „Mały porządek”, „O umyśle”, „O usposobieniu mędrca”, „O życiu pozagrobowym”, „Zapiski etyczne”, „O planetach”, „O sztuce wojennej”, „Przepisy lekarskie”, traktat „O naturze”.

Posiadał rozległe zainteresowania: filozofia physis, astronomia, geometria, etyka, epistemologia.

FILOZOFIA PHYSIS

Uważał, że istnieje byt oraz próżnia - niebyt. Był to pełnia, lub „to on”, niebyt - „me on”. Pełnia to maleńkie, niewidoczne gołym okiem cząsteczki poruszające się w ogromie próżni. Gdy cząsteczki te spotykają się ,powstaje rzecz, a gdy odchodzą - rzeczy ulegają zniszczeniu. Demokryt i Leucyp nazywali je ATOMAMI. Atomy, bliższe bytowi eleatów, są niezróżnicowane jakościowo, różnią się tylko właściwościami geometrycznymi. Każdy atom to byt - jednostka.

Odwrócenie tez Melissosa: bytów jest wiele, bo mogą mieć takie cechy, jakie przypisywał bytowi Melissos - wieczne, niezmienne. Różnią się kształtem - schema, szykiem - taksis i pozycją - tesis. Atomiści odróżnili cechy poszczególnych atomów od cech, które posiadają skupiska atomów. Cechy atomów to kształt, wielkość, oporność. Cechy rzeczy to barwa, zapach, temperatura. Własności rzeczy były sposobem postrzegania rzeczy przez człowieka. Atom może być poznany tylko za pomocą intelektu, są więc bytami INTELIGIBIJNYMI. Najpierw docierają do nas dane zmysłowe, dopiero potem następuje analiza rozumowa.

Atomy są niepodzielne, bo warunkiem podziału jest próżnia. Można dzielić tylko te byty, w których znajduje się próżnia, a więc wszystkie istniejące ciała. Ciała dzielą się na atomy i próżnię i na tym podział się kończy - atomy nie posiadają próżni. Atomy są najmniejszymi ze wszystkich bytów, największymi są światy powstałe z atomów. Atomów jest nieskończenie wiele i tak samo nieskończenie wiele jest światów powstałych z atomów. Atomości (?) weszli na drogę błędu, gdyż uważali, że obok bytów istnieje niebyt.

Fakty świadczące o próżni:

• miejscowy ruch, możliwe przemieszczanie się z miejsca na miejsce

• zagęszczenie i rozrzedzanie się ciał

• wzrost organizmów żywych za sprawą pobierania i przyswajania pokarmów

Wszystko znajduje się w próżni, ale ona nie mieści się w atomach. Próżnia to rozmaitość ciągła, atomy zaś to rozmaitość...?

Atomiści negowali narodziny i śmierć, powstanie i ginięcie jako takie. Powstawanie rzeczy to wynik łączenia się atomów, a ginięcie to ich rozpad. Jak więc łączą się i rozdzielają atomy? Konieczny jest ruch. Atomy znajdują się w ciągłym ruchu.

3 rodzaje ruchu:

• prekosmiczny - pierwotny ruch atomów, atomy krążą w próżni jak pyłki w powietrzu

• kosmogeniczny - prowadzi do powstawania świata, ruch wirowy powstaje gdy znaczne ilości atomów napływają w wolne miejsca w próżni, atomy ciężkie ... lekkie?

• uformowany w kosmosie - dokonuje się w rzeczach, od rzeczy oddzielają się najbardziej zewnętrzne atomy - wyziewy, wizerunki, tak poznaje się zapachy

Światy mogą być inne, ale i identyczne. Byty martwe - światy pojęte jako całość. Życie i zdolność myślenia posiadają ludzie i dajmony - podobni do ludzi bogowie. Każdy człowiek ma ciało i duszę, która ciało zamieszkuje i ożywia. Dusza pozwala ciału się ruszać, zbudowana jest z atomów, które są subtelniejszej natury, mają naturę ognia. Atomy te rozchodzą się po całym ciele i ożywiają je. Główna siedziba duszy jest w mózgu - najwięcej jest tam atomów duszy. Atomy te mogą opuszczać ciało, wracając w trakcie oddychania. Z zanikiem oddychania zanika życie, atomy nie wracają do ciała.

PROBLEM POZNAWANIA RZECZYWISTOŚCI

Atomy i ruch - poznanie rzeczywistości. Z każdej rzeczy wydzielają się strumienie atomów. Atomy + zmysły = wywoływanie wrażeń, pobudzanie zmysłów i poznawanie rzeczy. Podobnym poznajemy podobne. Podobne atomy w rzeczy pobudzają podobne atomy w człowieku. Postrzegamy zmiany, jakie rzeczy w nas wywołują, jest to proces o charakterze subiektywnym.

Poznanie zmysłowe jest wg nich mroczne i niepewne, rozumowe zaś zdecydowanie pewniejsze. Nie odrzucali w pełni danych zmysłowych, bo mimo wszystko mogły być wiarygodne. Rozum - poznawanie rzeczywistości oraz samego siebie.

Z układu atomów mający zdolność myślenia bogowie są w stanie poznać prawidła rządzące światem. Znając prawa przyrody można je wykorzystać na korzyść, by mądrzejsi, silniejsi żyli dłużej, mogli w ten sposób szkodzić bądź pomagać ludziom. Bogowie są śmiertelni, gdyż są zbudowani z atomów.

ETYKA

Człowiek może osiągnąć szczęście dzięki samemu sobie, o własnych siłach.

eutymia - wszyscy powinni do niej dążyć, bo dusza ludzka żyje wtedy lepiej, człowiek nie ulega lękom; powoduje, że człowiek nie ulega namiętnościom, jest to posiadanie dobrego dajmona

Serce powinno podlegać rozumowi, serce i umysł zaś podlegają duszy, a gdy są zgodne, to dusza jest szczęśliwsza, szczęście zaś to harmonia. W przypadku zakłócenia relacji to serce jest zwykle winne, ono wskazuje złą drogę (dóbr materialnych), prowadzi do nieszczęść, np. zazdrości, jest się wtedy dla siebie największym wrogiem i zagrożeniem.

Zazdrość to źródło nienawiści między jednostką i klasami społecznymi, jest przyczyną rozłamu w społeczeństwie. Uwolnienie od zazdrości to rozumienie, że istnieją ludzie nieszczęśliwi i pomaganie im. Zazdrość rodzi się z chciwości.

Człowieka nie należy oceniać wg słów, ale czynów i intencji. Należy walczyć z kłamstwem i obłudą, a więc wyzwolić się z nieszczęścia. Szczęście to poznanie siebie samego, dostrzeganie swych wad i usuwanie ich, lepiej jest potępiać swe błędy niż cudze, jest to wchodzenie na drogę cnoty, gdy ma się dobre serce. Wystarczy nie robić rzeczy złych i niegodziwych, by być dobrym.

Stawianie przyjemności cielesnych nad duchowe robi z człowieka niewolnika przedmiotów zewnętrznych.

Są to zwolennicy przyjaźni między mężczyznami, nie uznają przyjaźni między kobietą a mężczyzną. Miłość przynosi kłopoty, jest niewolą płciową. Mieli oni złe wyobrażenie o kobietach, nie idealizowali życia rodzinnego, gdyż to tylko zmartwienie i niepowodzenie. Najlepiej jest ich zdaniem nie płodzić potomstwa, lepiej adoptować syna, jeśli już się bardzo chce. Należy robić wszystko, by dziecku żyło się jak najlepiej - wiele poświęceń i wysiłków. Dzieci nie mają zobowiązań wobec rodziców. Rodzina odciąga od pogłębiania wiedzy.

Problem rządzenia państwem - zaczątki filozofii społecznej i polityki. Rządzący nie mogą łamać praw, zaspokajać prywatnych ambicji, nie mogą nadużywać wpływu, jeśli jest to strata dla społeczeństwa. U władzy powinni być tylko możni ludzie, działający zgodnie z prawem, z poczucia obowiązku. Demokratyczna etyka - podobna do Sokratejskiej, człowiek powinien kierować się rozumiem, bo on rozstrzyga o cnocie.

SOFIŚCI

sofista - dziś słowo to posiada pejoratywny wydźwięk, to ktoś, kto stosuje wykrętne rozumowanie, ukrywa prawdę, czyni złudzenie, że fałsz to prawda

sofista - w starożytności to biegły fachowiec, mistrz, np. rzemieślnik, ale i filozof

Około V w. p.n.e. „sofista” - Protagoras chce się odwrócić od filozofów przyrody.

Sofista to zawodowy nauczyciel mądrości. Mądrość związana z potrzebami państwa, mądrości obywatelskiej.

Negatywne skojarzenia zawdzięczamy Sokratesowi, Platonowi i Ksenofontowi, którzy zarzucali sofistom, że jest to mądrość nieprawdziwa, pozorna, uprawiana dla zysku. Kolejne oskarżenia ze strony arystokracji, którzy utracili przez sofistów wpływy, gdyż był to impuls do wytworzenia nowej klasy: nie majątek, a zdolność i cechy osobiste miały znaczenie.

Człowiek i jego duchowe wytwory: natura ludzka jest dobra. Człowiek bywa mniej lub bardziej uzdolniony, ale przy pracy może dorównać najdoskonalszym. Sofiści ofiarowali pomoc w dążeniu to tego.

Każdy może wpływać na rządzenie państwem.

Główny cel: wykreowanie ludowego przywódcy - najmądrzejszego obywatela, doskonałego retora.

Rozpoczyna się II okres - humanistyczny. Rozwój sofistyki.

V w. p.n.e. - zmiana warunków kulturowych, ekonomicznych, społecznych, powolny kryzys arystokracji, wzrost władzy demosu - ludu. Gwałtowne przemieszczanie ze wsi do miast. Rozwija się handel - wyjście poza granice miast. Otwieranie się miast na świat. Wiedza i doświadczenie - poróżnienie. Konfrontacja praw i zwyczajów. Kryzys arete - cnoty.

arete - te wartości, które ceniła arystokracja, później arete zmienia się, związana jest z indywidualnymi cechami człowieka.

Mając zdolności można być doskonałym politykiem. Przy pomocy sofistów jeszcze szybciej, gdyż każdego nauczą cnoty obywatelskiej.

Powstaje wiele nurtów sofistycznych:

1. Mistrzowie pierwszego pokolenia

Protagoras, Gorgiasz

2. Eryści

dialektyka sofistyczna - przekształcanie na jałową walkę za pomocą słów

3. Sofiści politycy

dążenie do zdobycia władzy na wszelkie sposoby, perfekcyjni mówcy, formułowanie teorii immoralizmu, w pogardzie zasady moralne

PROTAGORAS z Abdery urodzony ok. 490 r. p.n.e. Większość życia spędził w Atenach, przyjaźnił się z Peryklesem - powierzył mu zadanie skonstruowania praw dla ludzi. Wiele pisał, najpopularniejsze dzieło „O bogach”. Powiedział, że nie wie czy bogowie istnieją, został wygnany z Aten, gdzie trzeba było wierzyć. Śmierć w wieku 70 lat, sławny w pewnych kręgach.

„Prawa lub obuchy” - człowiek jest miarą wszystkich rzeczy istniejących, że istnieją i nieistniejących, że nieistnieją.

miara - norma wydanego sądu

rzeczy - wszystkie fakty bez wyjątku

kryterium prawdy - każdy człowiek jako jednostka ma prawo do własnych wrażeń, wyobrażeń i mniemań

Istnieje niezliczona ilość prawd i stanowisk, nie ma obiektywnej, jednej wiążącej prawdy - RELATYWIZM.

Protagoras wprowadza relatywizm indywidualistyczny. Brak uznania szczególnie ze strony atomistów i Platona (czy wobec atomistów i Platona?). Teza Protagorasa jest fałszywa z logicznego punktu widzenia, ale on formułuje je w języku psychologii. Prawdzie w znaczeniu faktu psychologicznego, dziejącego się w umyśle jednostki.

Zasada HOMO MENSURA - człowiek jest miarą. Precyzuje to w „Antylogii”.

Teza: o każdej rzeczy można powiedzieć dwa sądy sprzeczne. Chce nauczyć bronić obu tez na równi, rozprawiania za i przeciw każdej rzeczy (Arystoteles - jak słaby argument czynić silniejszym). Jest to narzędzie ewentualnej walki o władzę, mówca może tę umiejętność wykorzystać w celach niegodziwych. Protagoras chce przekonać, by przyjąć celom etycznie lepszym. Wierzył, że zła dusza stanie się dobrą, dzięki zaistnieje użyteczność obywatelska - dobro ogółu. Mędrzec posiada to, co dobre i złe dla wszystkich.

Zachęcał do przestrzegania prawa, choć prawa nie są doskonałe. Żadne dzieło człowieka nie jest doskonałe. Protagoras to relatywista w przeciwieństwie do Gorgiasza - nihilisty.

GORGIASZ, LENTINOI, SOFRONISKOS, FAJNARETE, ENKRATEIA, ELEUTHERIA, AUTARKIA, CHAJREFON

wiem wszystko - nieprawda, że wiem wszystko

nie wiem nic - nieprawa, że nie wiem nic

FAŁSZ PRAWDA

EIRONEIA, ELENKTYKA, PROTREPTYKA, MALEUTYKA, PONOS

GORGIASZ z Lentinoi na Sycylii, urodził się w 485r. był uczniem Empedoklesa, autor „O naturze” albo „O niebycie”, tam stawia trzy tezy:

• nic nie istnieje

• gdyby coś istniało, to człowiek nie mógłby tego poznać

• gdyby coś istniało i człowiek mógł to poznać, to nie mógłby powiedzieć tego drugiemu człowiekowi

Gorgiasz próbuje potwierdzić prawdziwość tych tez:

• dociekania filozofów jońskich - głosili inne poglądy na temat cech bytu, które były często sprzeczne czy wykluczały się - byt ten więc nie istnieje, bo nie ma cech zgodnych bez wyjątku

• polemika z eleatami - byt i myśl to to samo - przedmiotem myśli może być tylko byt - ale Gorgiasz mówi, że są takie przedmioty myśli, które nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistości - byt jest niepoznawalny i nie jest przedmiotem istnienia

• odwołuje się do znaczenia słowa - słowo nie może oznaczać czegoś innego od siebie samego - nie jesteśmy w stanie poprzez słowo przekazać tego, co zobaczyliśmy i usłyszeliśmy, nie mamy pewności, że ktoś, kto słyszy nas opis, wyobraża sobie to samo

Mówi o sobie, że uczy retoryki, a nie cnoty. Zwracał się wprost do serc i woli słuchaczy. Za pomocą słów łatwiej przekonać serce niż rozum, uważał że należy wywoływać w słuchaczu emocje.

W czasach sofistów i Gorgiasza pojawia się SOKRATES. Pierwszy koncentruje się na cnocie człowieka. Żył w latach 469-399 r. p.n.e. w Atenach, całe życie tam spędza. Ojciec Sofroniskos - rzeźbiarz, matka Fainarete - położna. Młodość - robił to, co ojciec, potem rozpoczął działalność nauczycielską - wzorował się na matce - pomagał w rodzeniu pięknych myśli. Rodzina średnio zamożna, zmarł jako ubogi. Żona Ksantypa była znana jako kobieta o wyjątkowo trudnym charakterze, informacje o niej od ucznia Sokratesa - Antystenesa - kobieta najbardziej złośliwa ze znanych. W wieku 70 lat umiera, miał 3 młodych synów - późne małżeństwo. Opuszczał Ateny w bitwach, np. walka pod Polideą - uratował życie Alhibiadesowi; Amfipolis i Relia. Nie interesowała go polityka, skupiał się na działalności nauczycielskiej. Chodził po Atenach i wypytywał, wykazywał błędy, był postrzegany jako sofista, ale nim nie był, odcinał się od nich. RÓŻNICE między nim a sofistami: uczył bezpłatnie, ale i treść przekazywanej nauki była inna - nauczał ustnie. Nie zostawił dzieł. Wiadomości o nim znamy od innych ludzi.

Najstarsze źródło: „Chmury” 423r. Arystofanasa, komedia wymierzona przeciw Sokratesowi - ucieleśnienie bezsensownych rozważań, człowiek wyniosły, bez szacunku dla tradycji, prawdy - akt oskarżenia, zarzut - wywieranie zgubnego wpływu na młodzież i uczenie bezsensownych rzeczy. Arystofanes miał go za sofistę, stąd negatywny stosunek.

2 źródło to pisma Platona - głównie „Dialogi”, gdzie jest postacią główną. Platon był blisko związany z Sokratesem, traktował go jak mistrza - wkłada w usta Sokratesa swe myśli - nie wiadomo co jest jego dodatkiem.

3 źródło: prace Ksenofonta - mówił o Sokratesie głównie we „Wspomnieniach o Sokratesie”, był jego uczniem w wieku młodzieńczym, dzieło napisał, gdy był starcem - pewne nieścisłości.

4 źródło: pisma Arystotelesa - nie znał Sokratesa, ale osoby mu współczesne. Pisał o faktach - szczególe znaczenie tego źródła.

5 źródło: Sokratycy - szkoły sokratyczne mniejsze CYNICY I CYRENAICY - wiele informacji sprzecznych, poddano w wątpliwość istnienie Sokratesa - 1922 Dupreel twierdzi, że Sokrates to fikcja, literatura Platona i Ksenofonta, 1957 r. - filozofia historii francuskiej - dowodzenie, że Sokrates to legenda, informacje na temat Sokratesa są zniekształcone, choć jest rdzeń wspólny:

PEWNE, że Sokrates odrzuca filozofię przyrody. Głosił, że Ci, co interesują się naturą wszechrzeczy są głupcami, bo badanie spraw kosmosu nie leży w mocy człowieka. Gdyby bogowie chcieli, to objawiliby prawa natury. Tacy ludzie są niemili bogom, trwonią czas zajmując się sprawami kosmosu, nie zajmujemy się przez to istotą ludzką i jej problemami. Postulował, by filozofia zainteresowała się człowiekiem.

CZŁOWIEK - jest to jego dusza, bo jest ona tym, co odróżnia człowieka od wszystkich innych rzeczy, dusza to myśląca i działająca świadomość - rozum, świadome „ja”, intelektualna i moralna osobowość człowieka; gdy człowiek poznaje siebie - poznaje duszę, gdy się o siebie troszczy - troszczy się o duszę.

ARETE - cnota - wszystko co pozwala duszy stać się lepszą, czyli poznanie, wiedza - to doskonali duszę. Sokrates utożsamia cnotę z wiedzą - wiedza jest jedna, to łącznik między wartościami, a więc i cnota jest jedna. Kto posiądzie wiedzę o wartości, posiądzie wiedzę o innych wartościach, bo są one w nierozerwalnym związku. Cnota łączy się z dobrem i pożytkiem - ten ostatni jest zależny od dobra. Czyli wszystko, co dobre, musi być pożyteczne, ale nie odwrotnie. Każdy człowiek pragnie tylko dobra, nikt nie chce zła. Gdy je czyni, to nie dobrowolnie, nikt nie błądzi z własnej woli. Ludzie często schodzą na złą drogę - czynią zło mimo że widzą, że jest ono złem, ale nikt nie czyni zła tylko dlatego, że jest ono złem. Czynią to, bo wydaje im się, że dzięki złu osiągną dobro, mylnie biorą zło za dobro. Nawet jeśli osiągną to, czego pragną, to traci na tym dusza i jest to niewspółmierne do tych korzyści. Należy zdobyć wiedzę o tym, czym jest dobro absolutne. Jeśli ktoś je pozna, to chce wtedy postępować tylko dobrze, a więc poznanie dobra wystarczy do tego, by być dobrym.

ZARZUTY do tego twierdzenia - to nie wystarcza, bo potrzebna jest jeszcze wola - chęć dobrego postępowania. Sokrates mówił, że jeśli to nie wystarcza, to znaczy, że wiedza ta jest powierzchowna, niezupełna. Jeśli ktoś ma pełną wiedzę, to dobro go zniewala. Przez takie rozumowanie zalicza się go do stanowiska INTELEKTUALIZMU ETYCZNEGO - nieograniczone zaufanie do rozumu/wiedzy, odrzucanie roli woli.

Był zdania, że największym dobrem człowieka jest ENKRATEIA - zdolność panowania nad sobą w trudnych sytuacjach, np. bólu, przyjemności. Jest to panowanie rozumu nad instynktami. Sądził, że każdy powinien próbować zaszczepić w duszy ekrateię, by rozum stał się panem człowieka. Gdy go nie ma, jest niewolnikiem rzeczy. ELEUTHERIA - to wolność panowania rozumu nad instynktem, nad naturą zwierzęcą. W połączeniu tych dwóch powstaje AUTARKIA - autonomia cnoty i człowieka cnotliwego. Autarkia - dwie cechy - niezależność od podniet fizycznych, dzięki kontroli rozumu oraz rozum jako wystarczający czynnik o szczęścia. SZCZĘŚCIE - nieszczęście pochodzi z wnętrzna, nie inni człowieka unieszczęśliwiają, ale on sam. Człowieka dobrego przez złem chroni jego dobroć. Szczęście nie jest uzależnione od wyników boskich. Człowiek może być szczęśliwi niezależnie od losów po śmierci.

ŚMIERĆ - można pojmować dwojako:

1. Jako stan jak sen bez snów, bez odbioru wrażeń.

2. Przeniesienie duszy w lepsze miejsce.

Sokrates nie obawiał się śmierci, bo niszczy ona tylko ciało, a nie jego cnotę. Niszczy życie, ale nie fakt, że żyło się dobrze - odzwierciedlenie tego w mowie obronnej podczas procesu w 399r.

Stawiał on wysokie wymagania etyczne i intelektualne. Badanie wszelkich autorytetów - kapłanów, polityków itp. Prado do władzy daje intelekt. Sokrates był przez to postrzegany nieprzychylnie, znaleziono więc powód do jego oskarżenia - czynienie złego wpływu na młodzież.

Hairefon? udał się do wyroczni i pytał, czy jest ktoś mądrzejszy od Sokratesa - usłyszał, że NIE i rozgłosił to w Atenach. Sokrates to usłyszał, ale sam uważał, że jest ktoś mądrzejszy - zaczął więc szukać. Najpierw politycy - dowiódł, że nie wiedzą nic o tym, co piękne i mądre, choć tak sądzą. To samo było u poetów i rzemieślników. Uznał, że jest mądrzejszy, bo WIE, ŻE NIE WIE NIC. Miał otwierać ludziom oczy na braki w wykształceniu - zaczął działalność nauczycielską. Młodzież szła w ślady Sokratesa - wszyscy byli badani. Oskarżony w wieku 70 lat - nie przygotował mowy obronnej, posługiwał się mową despotyczną.

Platon i Ksenofont uważali, że dlatego to zrobił, bo pragnął śmierci. Miał nadzieję, że ginąc odważnie, da dobry przykład. Skazano go na śmierć przez zażycie cykuty, w czasie święta Apollina - póki się nie skończyło, nie można było go skazać. Mógł uciec, jednak nie zrobił tego i zażył cykutę. Wewnętrzny głos - boski znak zakazał mu mieszania się w sprawy państwowe.

Poglądy na POLITYKĘ - odrzucał demokrację polegającą na losowaniu. Uważał, że oligarchia też nie jest najlepszym ustrojem, sądził że dzięki jego naukom znajdzie się ktoś godny sprawowania władzy - poglądy miał więc niecałkiem apolityczne.

BOGOWIE - podobnie jak Ksenofanes, sądził że bóg nie jest do nikogo podobny i odrzucił antropomorfizm. Bóg to czysty rozum określający cel świata. Dowód : przyroda ukształtowana w sposób celowy, także człowiek - te dwa są wytworem rozumu działającego celowo. Zarzucano, że rozumu nie widać, na co on odpowiadał, że człowiek działa za pomocą rozumu, a efekty działań widać - i tak samo jest z bogiem.

Stwierdzenie „wiem, że nic nie wiem” to zdanie fałszywe, z czego Sokrates zdawał sobie sprawę. Sofiści mówili, że wiedzą wszystko - on chciał się od nich oderwać, zwalczać ze stanowiska ironicznej pokory - EIRONEIA. Był zdania, że prawdziwą wiedzę posiada tylko Bóg - wtedy prawdziwym jest, że nie wie się nic.

Metoda dialektyczna - cele wychowawcze, logiczne, etyczne, epistemologiczne. Sokrates chce zachęcić do cnoty i nauczyć poprawnego rozumowania. Trzy stopnie metody:

• elenktyka - stopień krytyczny, stopień zbijania, polega na badaniu wiedzy rozmówcy, skłania do zdefiniowania tematu badanego, potem drąży definicję, ujawnia błędy, składa do formułowania nowych, trwa to tak długo, aż ktoś stwierdzi, że nic nie wie

• prokreptyka - zachęta, dodawał rozmówcy otuchy, radził jak pozbyć się niewiedzy

• majeutyka - sztuka położnicza, opiera się na tym, że każdy nosi w sobie prawdę, ale o tym nie wie, może mu jednak pomów ją wydobyć poprzez zadawanie pytań i wspólne poszukiwanie odpowiedzi, nowych definicji

ARYSTYP Z CYRENY, ARYSTOTELES, LACHES, CHARMIDES, EUTYFRON, LYSIS, PAIDEA, FEDONIFAJDRES, HIPERURANIUM

CYNICY I CYRENAICY (uczniowie Sokratesa)

ANTYSTENES - 436-365 r. p.n.e. urodził się w Atenach, pobierał nauki u sofisty Gorgiasza, potem u Sokratesa. Podziwia u niego zdolność do panowania nad sobą - wolność. Hołdował trudnemu, wytężonemu życiu - PONOS. Odrzucał wygody i przyjemności. Elementy wspólne z Sokratesem: cnota jest jedna, wystarcza do szczęścia i można się jej nauczyć. Kto raz zdobędzie cnotę, nie utraci jej. Człowiek szczęśliwy jest samowystarczalny, niezależny od wszystkiego, szczęście polega na tym, że nie potrzeba nam niczego.

ARYSTYP Z CYRENY - założyciel szkoły cyrenaików, żył w latach 435-366 r. p.n.e. Był uczniem Protagorasa - sofisty. W podeszłym wieku został uczniem Sokratesa. Do końca życia pozostaje wierny doktrynie sofisty, mówił tak Sokratesie. Był nauczycielem wędrownym, jedyny z uczniów Sokratesa, który pobierał opłaty i chciał je przekazywać Sokratesowi.

POGLĄDY:

Największe dobro człowieka to przyjemność cielesna. Przyjemność zawsze jest dobrem bez względu na źródło. Przyjemność to stan przejściowy - trwa tak długo, jak długo działa bodziec. Jest to cel życia wszystkich istot żywych, zwierzęta uciekają przed cierpieniem i dążą do przyjemności.

Przyjemność katastematyczna - nie można za przyjemność uważać stanu, gdy nie doświadczamy cierpienia.

Przyjemności różnią się intensywnością, a nie jakością.

Cnota - sztuka prowadzenia poprawnego życia - czerpanie z życia jak najwięcej przyjemności, ale nie stanie się jej niewolnikiem - HEDONIZM.

Arystyp odmawia wartości badaniom z zakresu filozofii przyrody, bo nie wiąże się ona z żadną przyjemnością. Cyrenaicy odrzucali matematykę - nie ma nic wspólnego z dobrem i złem, czyli przyjemnością i cierpieniem. Zgłębiali jednak logikę - była użyteczna.
Poznawanie rzeczywistości: Dane są człowiekowi tylko konkretne wrażenia, stany spowodowane obcowaniem z przedmiotami. Nie jest on w stanie zgłębić prawdziwej natury przedmiotów.

Działalność szkół sokratycznych wygasa w IV-III w. p.n.e. Podobna szkoła potem - epikureizm.

PLATON - najpopularniejszy uczeń Sokratesa, bardzo zamożny, z arystokratycznego rodu. Matka z rodu króla Solona, ojciec - Kodrosa. Otrzymał imię po dziadku - Arystokles, jednak gdy rozpoczyna ćwiczenia atletyczne otrzymuje przydomek Platon - szeroki w barach, ze względu na atletyczną budowę. Wszechstronnie wykształcony w poezji, pieśni, malarstwie - wszystkie jego dzieła zaginęły. Przestał pisać poezję, gdy styknął się z dialektyką Sokratesa. Jako nastolatek interesował się filozofią i czytał o filozofach jońskich. Znał filozofię Anaksygorasa. W wieku 20 lat zostaje uczniem Sokratesa, razem spędzają 10 lat, podczas których zaznajamia się z poglądami jego uczniów. W 399r. Sokrates umiera i Platon musi opuścić Ateny jako jego uczeń. Udaje się do Megary i przebywa u Euklidesa, po powrocie próbuje bronić nauk Sokratesa, jego wczesne dialogi to „Laches”, „Charmides”, „Eutyfron”, „Lysis”. W 390 r. udaje się do Egiptu, tam pobiera nauki geometryczne od kapłanów egipskich, potem udaje się do Cyreny - jest uczniem matematyka Teodora. Potem w Italii odbywa podróż do Syrakuz. Tam panuje Dionizos I - tyran, Platon przebywa na jego dworze i przyjaźni się z Dionem, jego kuzynem (będzie potem jego uczniem). Konflikt z powodu próby zaszczepienia idei filozoficznej Dionizosowi I. Ten wysyła go do Attyki, a dopływa do Aeginy - prowadzili oni wojnę z Ateńczykami - zostaje sprzedany w niewolę, ktoś zobaczył go na targu i wywiózł do Aten. Tam wykupuje tereny za miastem - zakłada tam szkołę zwaną AKADEMIĄ od boga Akademosa, będącego opiekunem terenu, na którym powstała szkoła. Miała ona charakter religijny - stowarzyszenie czcicieli muz i Apollina. Razem chcieli osiągnąć wiedzę prawdziwą - miała uszczęśliwić ich i wszystkich.

Platon chciał wyszkolić doskonałych zwierzchników państwa, chciało by ulepszał bądź układał nowe prawa. Potem robili to jego uczniowie i przejmowali władzę - odwracając poglądy Platona i stając się tyranami. Kalipos zabija Diona. Platon nie założył rodziny, uważał za nią Akademię, mieszkał przy niej. Do końca ulepszał poglądy, a także swoje dzieło „Państwo”. Zmarł w dniu 80 urodzin w 347 r. p.n.e. Łączono go z Apollem - bo urodził się i zmarł w dniu jego czczenia.

Pisma jego zachowały się niemal w całości, w większości były to dialogi. Jego twórczość podzielona została na okresy: wczesny, średni i późny.

Dzieła wczesne:

• sokratyczne - próbuje określać i wyjaśniać pojęcia etyczne - „Laches”, „Eutyfron”

• elenktyczne - chce wskazać, jakimi pojęciami w filozofii nie powinno się posługiwać, są to dialogi przeciw sofistom - „Protagoras”, „Gorgiasz”

Dzieła średnie:

Mają charakter konstrukcyjny. Buduje tam własne teorie i łączy w jednolity system. Sformułowanie nauki o ideach - „Państwo”

Dzieła późne:

Odejście od nauki o ideach, pisma dialektyczne - „Sofista”, „Polityk”, „Parmenides”

FILOZOFIA POLITYKI

Wcześnie się interesuje życiem politycznym. „Państwo” jest tego efektem. Impuls - potrzeba udzielenia odpowiedzi sofistom na zarzuty pod adresem sprawiedliwości. Chce ich przekonać, że sprawiedliwość jest ważna i istnieje. Sprawiedliwość ma siedzibę w człowieku (w jednostkach człowieka w pomniejszeniu) i państwie (w powiększeniu).

Najpierw trzeba się przyjrzeć państwu: państwo powstało, bo człowiek nie jest autoteliczny - nie wystarcza sam sobie. Państwo to potrzeba ludzka. Platon wymyśla klasy społeczne - ale nie kasty. Grupy umiarkowanie otwarte. Państwo musi mieć klasę do wykonywania obowiązków w czasie pokoju, ale i konfliktów. Także klasa rządząca.

Najniższa: rolnicy, rzemieślnicy, kupcy, czyli robotnicy. Mogą posiadać własne majątki. Druga klasa: strażnicy, ważni gdy państwo się rozrasta, nie mogli mieć posiadłości i bogactw, tylko wszystko wspólne, środki do życia biorą od klasy robotniczej, muszę mieć też odpowiednią naturę: być łagodni i agresywni, sprawni fizycznie, waleczni, ale i mądrzy, wykształcenie i wychowanie rzetelne, kultura: poezja, muzyka oraz gimnastyka, dobre ukształtowanie umysłu i ciała, poezja ta musi być oczyszczona z fałszu, niemoralności, muzyka dla strażników powinna być bez tonacji miękkich, bo taka czyni duszę słabą, tylko dźwięki które natchną odwagą; ważniejsze wychowanie umysłowe, bo dusza umie uczynić ciało dobrym, a nie odwrotnie, gimnastyka jako wzmocnienie duszy odpowiedzialnej za odwagę; mają oni zdobywać tereny, strzec granic i tego, by panowała harmonia w najniższej klasie - nie bogactwo (lenistwo) i nie bieda (zakłócenie ładu); powinni dbać o nie zbytnie powiększenie ani pomniejszenie granic; kobiety powinny mieć takie same obowiązki, mają bowiem te same zdolności - są to poglądy rewolucyjne; strażnicy powinni mieć takich samych współmałżonków i dzieci, związki małżeńskie uznawane przez państwo, tak długo święte, jak długo trwa, ponadto najlepsze kobiety powinny się wiązać z najlepszymi mężczyznami, jest to najdoskonalszy sposób reprodukcji. Dzieci tych par byłyby utrzymywane przy życiu, ale powinno być to utrzymywane w tajemnicy (ta procedura), a oficjalnie miał być to wypadek (chodzi o odbieranie dzieci matkom). Rodzice nie mieliby prawa znać swych dzieci. Płodzić powinny kobiety tylko między 20 a 40 rokiem życia, a mężczyźni między 30 a 50 rokiem życia. Dzieci urodzone między 7 a 10 miesiącem od zaślubin - relacja rodzice i dzieci, dzieci urodzone wcześniej - relacja bracia i siostry (BOŻE). Posiadanie rodziny pobudza ludzki egoizm. Strażnik musi dbać o państwo, nie rodzinę. Strażnicy posłuszni i rozkazujący. Najwyższa klasa: filozofowie (oczywiście) jako przywódcy państwa, władcy. Przejście odpowiedniego wychowania jest niezbędne. Pierwszy etap: Gimnazjum - muzyczne wychowanie jako element wprowadzający, w wieku paru lat matematyka i geometria, najpierw w formie zabawy i tak do 20 roku życia, musi się wtedy wykazać w trudnych sytuacjach. Drugi etap: od 20 do 30 roku życia szkolenie w wychwytywaniu podobieństw - posiadanie natury dialektyka. Postrzeganie natury w sposób holistyczny. Trzeci etap: sprawdzanie, czy ma zdolność do postrzegania rzeczywistości dzięki rozumowi. Czwarty etap: 35-50 rok życia, wykazywanie się w umiejętnościach dowodzenia wojskiej. Mówca i strateg - umiejętności najistotniejsze. W wieku lat 50 koniec procesu wychowawczego - PAIDEIA.

Rządzić mogła jedna lub wiele osób. Mogą i kobiety i mężczyźni. 3 klasy - 3 funkcje duszy - 3 cnoty, gdyż dusza ma trzy części:

• rozumna - cnota to rozum, rozsądek FILOZOFOWIE

• popędliwa - cnota to odwaga STRAŻNICY

• pożądliwa - cnota to umiarkowanie ROBOTNICY

Nad tym stoi najwyższa cnota - sprawiedliwość. Każdy powinien robić to, do czego został wyznaczony przez naturę, czyli prawo, działanie w zgodzie z prawem - wtedy państwo jest idealne.

4 zwyrodniałe ustroje:

• timokracja - najwyższa wartość to zaszczyty

• oligarchia - opiera się na uznaniu bogactwa za najwyższą wartość

• demokracja - demagogia

• tyrania - uciemiężenie człowieka

Państwo idealne - arystokratyczne, strzeżone przez najlepszych z natury, wykształcenia, oparcie na cnocie. Rozsądek zyskuje tu przewagę.

Timokracja to zakłócenie równowagi państwa idealnego, bo jest rządza chwały i zamiłowanie do bogactw. Zachwianie między częścią rozumną duszy a innymi. Przewaga części popędliwych.

Oligarchia - dalszy upadek wartości, panowanie bogactwa i władzy, a dobrzy i cnotliwi odsuwani na bok, ubodzy i biedni w pogardzie. Konflikt między bogatymi a biednymi, którego nie da się rozwiązać, bo cnotę zaniedbali wszyscy. Wartość majątku to jedyne zmartwienie, część rozumna ulega części pożądliwej.

Demokracja - poprzedza i przygotowuje grunt do tyranii. Ludzie dbają tylko o dobra materialne, brak wychowania moralnego, oddawanie się na ślepo przyjemnościom. Bogacze słabną moralnie i fizycznie, ubodzy widzą upadek bogatych i przejmują władzę - ogłaszają równość, wszystko drogą losowania i wolność - niesprzężona z wartościami - powstaje samowola. Sprawiedliwość brdzo tolerancyjna, wyroki wydawane, a rzadko wykonywane, najważniejsze jest zaspokajanie przyjemności, odrzucanie cnót, gloryfikowanie wad, życie jest nieuporządkowane, bez zasad.

Tyrania - z chęci wolności, z demokracji, chęć zdobywania pieniędzy - odbieranie majątków bogatym, omamianie biednych dając im część pieniędzy, ktoś taki jest wybierany na przywódcę, on zaczyna oskarżać i usuwać przeciwników by zachować władzę. Przestaje nad sobą panować. Jest to państwo wewnętrznej niewoli - uległość części rozumnej wobec reszty i niewoli zewnętrznej - poddani wobec tyrana. Natura zwierzęca dochodzi do głosu, całkowite zachwianie.

Tylko w państwie idealnym dominuje rozum. Nauka o państwie związana jest z nauką o duszy. O duszy Platon pisze wiele w „Fedonie” i „Fajdrosie”. W „Fedonie” trzy dowody na nieśmiertelność duszy:

1. Kategorie fizyczne - dusza ma wiedzę wrodzoną, więc musiała ją zdobyć przed urodzeniem - umiała istnieć przez narodzinami człowieka.

2. Dusza jest zdolna do poznania rzeczy wiecznych i niezmiennych, dusza musi mieć podobną naturę do tego, co poznaje.

3. Od cech do idei. Idee przeciwne nie mogą się łączyć i razem występować. Wykluczają się. Tak jest i z duszą - jej cechą jest życie, dzięki niej człowiek żyje, śmierć to przeciwieństwo, a dusza jest życiem.

Dowód na nieśmiertelność duszy w „Państwie” - złem jest to, co niszczy, a dobrem to, co pomaga. Każda rzecz ma zło, od którego ginie. Dusza ma właściwe sobie zło - niesprawiedliwość, głupota, niegodziwość. Zło to jednak duszy nie niszczy. Skoro to zło nie może jej zniszczyć, to nic innego nie jest już w stanie.

Ostatni dowód w „Fajdrosie” - wszystko co jest zasadą ruchu jest nieśmiertelne. Dusza jest źródłem, początkiem ruchu, ALE sama porusza się bez żadnego czynnika zewnętrznego.

Dlaczego dusza związana jest z ciałem? Dusza najpierw istniała bez ciała, zaciążył na niej grzech i odkupienie winy związało ją z ciałem. Ciało jest więzieniem dla duszy. Odkupienie win to uwolnienie duszy. Bytowanie duszy przed połączeniem opisane w „Fajdrosie” - alegoryczny obraz duszy jako wozu, woźnicy i dwóch koni. Woźnica to część rozumna, biały koń to część popędliwa, a czarny to część pożądliwa. W duszach bogów woźnica jest mądry, konie posłuszne. U ludzi woźnica mniej mądry, konie mniej posłuszne.

HIPERURANIUM - tam przebywają idee, tam podążają dusze by kontemplować idee. Tylko dusze bogów to mogą. Ludzie docierają tam bardzo rzadko, a nawet jeśli im się udaje, to kontempacja jest krótka, bo czarny koń nie chce tego i ciągnie wóz ku materialnym rzeczom - Ziemi. Dusze na siebie wpadają i spadają na ziemię, łącząc się z ciałem. Upadłe dusze pokutują w ciele 10 tysięcy lat.

EPISTEME, DOKSA, PROKSENOS, SPEUZYPPOS, HARMIAS, LIKICS, ASSOS, PERYPATETYCY, CHALKIS, NELEUS, TELOS, EUDAIMONIA, OUSIA, SYNOLON

Miłość - upadła dusza pamięta o wędrówce do hiperuranium i o tym, co widziała: te z idei, które były najniższe, m. in. ideę piękna. Piękno z miłością jest mocno związane, piękno rozbudza miłość występując w swej najniższej postaci - piękna zmysłowego. Później miłość się umacnia i uszlachetnia. Szlakiem Erosa ludzie zaczynają iść nieświadomie i często z niej schodzą lub zatrzymują się na pierwszym etapie.

I etap: najniższy, miłość pojawia się, gdy człowiek zobaczy piękne ludzkie ciało, ale i inne ciała też są dla niego piękne, kocha więc wszystkie piękne ciała

II etap: dostrzeżenie, że ważniejsze jest piękno duszy - jej cechy, czyli cnota i mądrość

III etap: najwyższy, postrzeganie rozumem piękna samego w sobie - jego idei, to, co łączy wszystkie piękne rzeczy; osiągnięcie najwyższego szczęścia - dusza zaspokaja miłosną potrzebę

Nauka o poznaniu - epistemologia ma tę samą rangę co ontologia czy etyka. Człowiek ma dwie drogi poznania:

• episteme - poznanie rozumowe

• doksa - poznanie zmysłowe

Odpowiadają one dwóm świadom: idealnemu i fenomenalnemu. Ideę można poznać tylko za pomocą rozumu, myśli. By postrzegać rzeczy, potrzebne są zmysły, świat fenomenalny. Postrzeżenia, np. kształtu, by były pełne i prawdziwe, potrzebują i rozumu i zmysłów. Nie ma zmysłu mówiącego o różnicy między barwą a dźwiękiem.

Dusza poznaje myślą. Myśl jest od postrzeżeń niezależna, występuje zawsze po postrzeżeniu, ale myśl nie opiera się na nim. Ze spostrzeżenia nie moglibyśmy wyprowadzić pojęcia równości, bo nie ma dwóch równych rzeczy - dopiero jak na nie patrzymy, wydobywamy to pojęcie z naszej duszy. Pewne pojęcia uświadamiamy sobie, gdy postrzegamy rzeczy zbliżone do tego pojęcia. Postrzeżenie to okazja do uświadomienia sobie pojęć, ale nie jest materiałem, by pojęcia wytworzyć. Postrzeżenie nie wywołuje pojęć, ale je przypomina.

W „Państwie” znajdziemy eksperyment majeutyczny, dowodzący że umiejętnie zadane pytanie potrafi wydobyć z każdej osoby znajomość praw geometrycznych - dusza zdobyła jakąś wiedzę w poprzednich wcieleniach i ją sobie przypomina - ANAMNEZA.

NAUKA O IDEACH

Własnością wszystkich pojęć jest ich jedność i stałość. Pojęciom muszą odpowiadać jakieś przedmioty, więc i one powinny takie być, a w rzeczywistości ciągle się przeobrażają. Nie rzeczy zmysłowe są przedmiotami pojęć. Co jest przedmiotem pojęcia piękna? Na pewno nie piękne obrazy, ciała ani inne piękne rzeczy, bo są bardzo różnorodne i zmienne. Pojęciem piękna jest piękno samo w sobie - IDEA piękna. IDEA to pierwotny element niematerialny, rzeczywistość o charakterze niefizycznym, transcendentnym - pozazmysłowym. Idei nie da się postrzec zmysłami, a rozumem - są to byty INTELIGIBIJNE. Idei jest bardzo wiele, jak wiele jest pojęć. Są w takich samych relacjach jak pojęcia. Istnieją idee najwyższe - najbardziej ogólne i najniższe - najbardziej szczegółowe. Najwyższa ze wszystkich jest idea DOBRA. Rzeczy nigdy nie dorównują ideom. Są do idei podobne, bo idee są wzorami rzeczy. Bóg tworząc rzeczy wzorował się na ideach - rzeczy to odbicia idei. Niedorównujące im w doskonałości.

CECHY IDEI:

• główna - jest inteligibijna

• bytowość w pełnym sensie - są bytem prawdziwym, istniejącym, są bardziej realne niż rzeczy

• niezmienne - brak początku i końca, nie powstają i nie giną, są wieczne i niezmienne

• samoistne - nikt ich nie stworzył, nawet Bóg

• jedność - każda jest jednością łączącą wielość rzeczy w tej idei uczestniczące

MIT O JASKINI w dziele „Państwo”

Ludzie nie znający nauki o ideach są podobni do żyjących w ciemnym podziemnym pomieszczeniu. Mają nogi, ręce i szyje przykute do ziemi z niemożliwością odwrócenia się. Za ich plecami jest mur wysokości człowieka. Za murem przechadzają się ludzie mający na plecach różne przedmioty przedstawiające wszystkie rzeczy. Przy wejściu, za ludźmi płonie ognisko. Na zewnątrz są wszystkie idealne rzeczy, na niebie świeci słońce. Więźniowie nigdy nie widzieli nic poza jaskinią, widzą tylko sienie na ścianach jaskini - cienie te to odbicia rzeczy ludzi za murem. Ludzie Ci rozmawiają - echo zwielokrotnia ich głos. Więźniom rzeczy te wydają się rzeczywistością. Gdyby więzień opuścił jaskinię, to zrozumiałby, że jest to dużo mniej prawdziwe niż to poza jaskinią. Nim by to zobaczył musiałby przyzwyczaić się do światła ogniska i słońca, gdyby wrócił nikt by mu nie uwierzył. Jest to symbolika różnych stopni rzeczywistości. Różne poziomy bytu zmysłowego i pozazmysłowego. Cienie - czysto zmysłowe pozory rzeczy. Posążki niesione przez ludzi - wszystkie rzeczy umysłowe. Mur - przegroda między poznaniem zmysłowym a pozazmysłowym. Poza jaskinią - rzeczywistość prawdziwa - idee. Słońce - idea dobra. Niosący posążki - prawdopodobnie sofiści - mamiący ludzi, choć mają niepełną wiedzę. Pierwszy więzień poznający prawdę - Sokrates.

Filozofia Platona była krytykowana za filozofię polityki, idealizm nie przyjął się nawet w jego własnej szkole, nawet Arystoteles. W I w. p.n.e. wszystko się zmienia - przewrót uczuć i przekonań - wartości nadzmysłowe i wieczne dochodzą do głosu, a więc i idee Platona. Ostatnie wieki filozofii starożytnej - filozofia neoplatońska średniowiecza - głównie oparta na poglądach Arystotelesa, w czasach nowożytnych powrót do koncepcji Platona.

ARYSTOTELES urodził się w 384 r. p.n.e. w Staginie (jońska kolonia). Ojciec - przyboczny lekarz króla Macedońskiego, rodzice zmarli gdy był mały, opiekował się nim Proksenos z małżonką - przyjaciele ojca, do 17 roku życia. Po 17 roku życia przybywa do Aten i wstępuje do Akademii. Jest tam do śmierci mistrza, bo następca Platona - Speuzypos z Ksenokratesem postanawia udać się do Asos - tam rządzi władca, wokół którego są inni akademicy, chce tam stworzyć własną szkołę - słuchaczem będzie władca Hermias. Zaprzyjaźniają się, daje mu swą córkę za żonę. Uczeń - Teofrast z Lesbos namawia go to wyjazdu na Lesbos, tam właśnie zakłada swoją szkołę. Uczy tam aż Filip II Macedoński wzywa go do nauki jego syna - Aleksandra. Macedoński postanawia wtedy podbić Persów - Persowie pojmują Hermesa i go krzyżują, bo nie chciał zdradzić planów. Hymn na jego cześć pisze Arystoteles, przez co miał później wiele kłopotów. Uczy Aleksandra tylko 3 lata, łączy ich kult Homera. Aleksander wzoruje się na Achillesie, musi przejąć też władzę po śmierci ojca, wyrusza na podboje Azji. Arystoteles wraca więc do Aten - ma problemy z kupnem ziemi, bo nie jest Ateńczykiem. Wynajął budynki i zakłada szkołę. Apollo Likion - bóg tych ziem, stąd wzięła się nazwa - Liceum. Otrzymuje tereny za Atenami za pomocą Aleksandra Wielkiego - biblioteka, sale wykładowe i eksponaty fauny i flory to główne miejsca. Perypatio - spacerowanie w trakcie nauki. Stąd nazwa PAREPATETYCY - stowarzyszenie czcicieli muz, podobnie do Platona. Ale Arystotelesa interesują tylko rzeczy fenomenalne i tylko tego chce nauczać. Słaby status Aleksandra w momencie gdy szkoła jest w pełni rozkwitu, Aleksander chce traktować podbite ludy jak Hellenów. Arystoteles mówi mu, by traktował tylko Hellenów jak przyjaciół - stąd konflikt, który rośnie gdy Aleksander ogłosi się bogiem. Nie podoba się to kuzynowi Arystotelesa - Aleksander skazuje go na śmierć. W 325 r. Aleksander umiera, rozpoczyna się bunt przeciw Macedończykom. Niechęć do Aleksandra przeniesiona zostaje na Arystotelesa, Ateńczycy chcą go zabić i szukają powodu - znajdują go w hymnie pochwalnym na cześć teścia, zarzucają mu bezbożność. Arystoteles opuszcza Ateny, udaje się na wyspę Chalkis, gdzie miał dobra po matce. Opiekę nad szkołą pozostawia przyjacielowi. Umiera w wieku 63 lat.

PISMA - był autorem wielu dzieł, zachowane zostały podzielone na trzy grupy:

1. egzoteryczne - wydane przez Arystotelesa, dla szerokiego kręgu odbiorców, pochodzą z początkowego okresu działalności, nawiązują do nauk Platona

1. pismo „O retoryce” albo „Gryllos”

2. „Protreptikos”

3. „O filozofii”

4. „O ideach” - krytyka

5. „O dobru”

6. „Eudemos czyli o duszy”

2. ezoteryczne - głównie opracowania naukowe, dla użytku szkoły, notatki do wykładów, pochodzą one z okresu Liceum, nie zachowały się pierwsze postaci, gdyż pisma te wciąż były doskonalone, być może chciał je publikować, żadne nie zostało ukończone; przejmuje je Teofras z Lesbos, który daje je Neleusowi, a następni chowają je przed Rzymianami, gdzie w końcu trafiają i są przepisywane; ok. I w. p.n.e. za sprawą Andronikosa z Rodos są one opublikowane (10 następca Arystotelesa w Liceum), Andronikus nadaje im luźny układ i łączy z tekstami uczniów:

- logiczne

Inaczej organon - narzędzie (nazwa z Bizancjium), „Hermeneutyka”, „Analityki”, „Kategorie” - teorie wnioskowania i dowodzenia; „Topika” - nauka o dowodzeniu prawdopodobieństwa i sztuka prowadzenia sporów

- przyrodnicze

Plus dzieła z zakresu fizyki, historii naturalnej, psychologii; fizykalne - „Fizyka” z 8 ksiąg, w różnych okresach napisane; „O niebie”, „Meteorologika”, „O stawaniu się i ginięciu”; historia naturalna - „Historia naturalna zwierząt”; psychologiczne - „O duszy”

- metafizyczne

Ośrodek, rdzeń jego filozofii, często nazywał ją filozofią pierwszą, główne dzieło „Metafizyka” 14 ksiąg z różnych okresów, ciężko je połączyć, nie była planowana jako jedno dzieło (tak jak i pisma fizyczne)

- praktyczne

„Etyka” i „Polityka”, pierwsza w trzech redakcjach, tylko dwie prawdziwe eudajmejskie i nikomachejska, „Etyka” wielka to wyciąg z tych dwóch dzieł, spod redakcji eudejmejskiej

- poetyczne

„Poetyka” i traktat „O naturze tragedii”

3. materiały naukowe - prace o treści historycznej, literackiej, przyrodniczej, zbierał te materiały jeszcze w Assos, ale większość pochodzi z okresu Liceum, są to wyciągi z dzieł dawnych filozofów, notatki z wykładów Platona, materiały do dziejów teatru i poezji, wykazy wyścigów olimpijskich, zbiór 150 konstytucji? greckich, spisane prawa ludów barbarzyńskich, notatki z badań biologicznych

Podział nauki:

1. Teoretyczne - poszukują wiedzy dla niej samej - nauki fizyczne, matematyczne, metafizyczne.

2. Praktyczne- poszukują wiedzy po to, by za jej pomocą osiągnąć doskonałość - etyka, polityka.

3. Pojetyczne (wytwórcze) - poszukują wiedzy mając na uwadze wytwarzanie przedmiotów.

Podstawą podziału jest stopień abstrakcji tych nauk. W fizyce jest najmniejszy, w metafizyce największy.

Metafizyka - nauka zajmująca się:

1. Przyczynami i pierwszymi lub najwyższymi zasadami.

Przyczyn musi być liczba skończona. 4 jeśli chodzi o świat stawania się rzeczy:

• formalna (forma, akt)

• materialna (materia, możność, potencjał)

• sprawcza

• celowa

Materia i forma starczą, gdy chcemy tłumaczyć sam byt rzeczy, ale gdy traktujemy statycznie. Kiedy chcemy dynamiczne (stawanie, ginięcie) to to nie wystarcza, potrzebna jest przyczyna, sprawcza (np. rodzice) i przyczyna celowa (cel ku któremu zmierzamy).

Forma to natura, istota rzeczy, co powoduje, że coś jest tym, czym jest, u zwierząt to dusza zmysłowa, u figur geometrycznych - określone relacje formalne.

Materia - z czego rzecz jest zrobiona, u zwierząt to skóra, mięśnie, kości.

Przyczyna sprawcza - poruszająca, to, od czego pochodzi ruch i zmiana, wola - przyczyna działań ludzkich.

Cel - przyczyna dla realizowania którego dana rzecz istnieje.

Istnieją jeszcze dwie przyczyny dalsze: ruch niebios i pierwszy, nieruchomy poruszyciel - BÓG.

2. Bogiem i substancją ponadzmysłową

Bóg to byt wieczny, nieruchomy, wolny od materii, czysto duchowy, nie jest podzielny i rozciągły. Niczego nie doznaje, myśli tylko o tym, co najdoskonalsze - o sobie samym. Bóg nie wystarcza, by wytłumaczyć ruch wszystkich sfer niebieskich, on porusza tylko sferę ciał stałych. Między sferą ciał stałych a ziemią jest 55 sfer niebieskich (pomysł przyjaciela Arystotelesa), inne sfery są poruszane przez substancje pozazmysłowe o naturze boskiej. Są oni niżsi od pierwszego poruszyciela, hierarchicznie uporządkowani. Bóg wie, że świat jest i zna jego zasady, jest najwyższą z zasad. Nie poznaje bytów indywidualnych, bo są mniej doskonałe od niego. Nie stwarza świata i człowieka, od niego jest tylko impuls. Bóg człowieka nie kocha i nie zniża się do niego, choć ludzie dążą do Boga i go kochają. Nie kocha, bo jest czystym rozumem - nie ma uczuć, tylko myśli.

3. Bytem jako bytem

4. Substancją

OUSIA, SYNOLON, ENTELECHIA, EUDAIMONIA, MEGALOPSYCHIA, MIKROPSYCHIA, CHAUNOTES, KALOKAGATIA, D. LAERTIOS, CLINAMEN

BYT

SUBSTANCJA (OUSIA)

SYNOLON FORMA (AKT, ENTELECHIA i ENERGIA)

MATERIA (MOŻNOŚĆ i POTENCJA)

DUSZA (funkcje)

WEGETATYWNA ZMYSŁOWA ROZUMNA (zdolności)

cechy etyczne

ROZUM TEORETYCZNY ROZUM PRAKTYCZNY

cnota cnota

MĄDROŚĆ ROZSĄDEK

cecha dianoetyczna cecha dianoetyczna

3 i 4 punkt - są ze sobą ściśle związane!

Byt - nie ma jednego znaczenia, bardzo wiele rzeczy nazywamy bytem. To, co nas otacza, ale i duszę jako taką, substancje pozazmysłowe. Bytu nie można zdefiniować w konkretny sposób. Arystoteles nawiązuje to pojęcia substancji, byt to substancja. Bytem są procesy prowadzące do substancji.

Odmiany substancji (ousia) substancja wg Arystotelesa ma trzy znaczenia:

• SYNOLON to materia + forma, a więc wszystkie rzeczy zmysłowe bez wyjątku, np. człowiek, roślina, zwierzę, przedmiot materialny

• MATERIA jako taka

• FORMA jako taka

W najpełniejszym znaczeniu substancja to synolon. Powinna mieć 5 cech, a tylko synolon je wszystkie posiada. Na przykładzie człowieka - pewne własności wchodzą w skład definicji człowiek, np. kształt człowieka, zdolność do abstrakcyjnego myślenia. Forma - wszystko wspólne danej rzeczy i innym tego gatunku. Cechy jednostkowe, nie mieszczące się w definicji to materia. Ważniejsza jest forma, bo gdy poznajemy jakąś rzecz, to najpierw formę. Trudno poznać materię. Pierwsze co poznamy to forma, dopiero później potrafimy materię. Jest ona mniej istotna. Forma stanowi przyczynę istnienia rzeczy: każde zwierzę rodzi jednostkę tego samego gatunku. Forma jest ta sama, ale inna materia.

Rzeźbiarz i jego wytwory: rzeźbiarz ma wyobrażenie posągu, bierze materię i kształtuje pomnik. Między wyobrażeniem a pomnikiem nie jest materia, bo myśl nie jest materialna. Wspólną cechą jest forma, która przesądza o istocie rzeczy. Forma to czynnik niemal idealny, kształtujący materię. Forma - siła, moc, która działa na materię i wywołuje określone skutki. Pierwiastek czynny, działający - energia czyli ENTELECHIA. Materia - możność, potencjał, jest w stanie przyjąć określoną formę, możność stawania się czymś, np. brąz stania się posągiem. Gdy materia przyjmuje formę, to jest to AKTUALIZOWANIE, urzeczywistnienie. Materia i forma u Arystotelesa - w psychologii.

KONCEPCJA DUSZY

1. U Platona (pierwsza)

2. atomiści

3. Arystoteles - wg niego jest ona formą ciała organicznego, dusza kształtuje ciało. Nie mogą one funkcjonować oddzielnie, muszą być nierozerwalną jednością.

Trójpodział duszy - odwoływanie do biologii i psychologii. Wszystkie zjawiska życiowe zakładają działania, skoro dusza to zasada życia, to musi kierować tymi działaniami.

• wegetatywne - rośliny

• zmysłowe - zwierzęta

• rozumne - człowiek

Dusza też musi posiadać trzy takie części. Nie wszystkie organizmy żywe mają te funkcje. Dusza jest jednorodna, ze zdolnością do spełniania trzech funkcji, ma trzy władze.

1. Władza wegetatywna - podstawowa, najniższa, kieruje rozmnażaniem, odżywianiem, wzrastaniem, mają ją wszystkie żywe istoty.

2. Władza zmysłowa - doznawanie wrażeń, pożądanie, ruch.

Poznawanie. Wszystkie zwierzęta mają władze zmysłowe, nie będące w akcji, ale w możności - zdolności odbierania wrażeń. Zwierzęta mają 5 zmysłów, gdy te zmysły ujmują przedmioty właściwe, to są nieomylne. Można mówić o wrażeniach: kształt, ruch, który doznajemy za pomocą większej ilości zmysłów. Wrażenia zmysłowo wspólne. Z wrażeń zmysłowych powstaje wyobraźnia. Wyobraźnia wytwarza obrazy. Z wrażeń zmysłowych pochodzi pamięć (przechowywanie obrazów).

Pożądanie. Konsekwencja postrzeżenia zmysłowego. Konsekwencją chcenia jest ruch.

3. Władza rozumna - dusza rozumna, którą tylko ludzie posiadają. Dokonuje się poznanie intelektualne, podobnie jak zmysłowe. Dusza rozumna ma dwie zdolności - rozum teoretyczny i praktyczny. Teoretyczny to rozum poznający. Praktyczny to taki, którym kieruje wola. Dzięki rozumowi teoretycznemu poznajemy dobro, a praktyczny kieruje nas na wybór dobra. Teoretyczny to uznawanie, poznawanie rzeczy wiecznych i niezmiennych, np. Boga. Podobnym poznajemy podobne - rozum teoretyczny musi być wieczny, nieśmiertelny, niezniszczalny. Dusza jest śmiertelna za wyjątkiem zdolności duszy rozumnej - zdolności teoretycznej.

ROZWAŻANIA ETYCZNE

Największym dobrem człowieka jest szczęście - EUDAIMONIA. Różni ludzie różnie pojmują szczęście, np. poznawanie przyjemności, ale jest to niegodne, upodobnia do niewolnika. Inni szczęście widzą w zaszczycie - ale to nie powinno być celem ostatecznym, bo sława jest poza człowiekiem. Człowiek nie szuka zaszczytów dla nich samych, ale jako potwierdzenie cnót i wartości. Jest to niewskazane poszukiwanie szczęścia. Arystoteles odrzuca całkowicie dążenie do bogactwa, bo to środek, dzięki któremu coś osiągamy - takie życie jest najbardziej absurdalne, jest to poszukiwanie środków, a nie celów.

Czy szczęściem może być idea dobra? Nie. Nie może istnieć idea dobra, a nawet gdyby, to dążenie do idei nie może być osiąganiem szczęścia, gdyż nie da się jej pojąć. Szczęście to coś możliwe do zdobycia, urzeczywistnienia. Szczęście to działanie duszy w zgodzie z rozumem, jest to najwyższe szczęście i cnota każdego człowieka. Szczęście związane z czynnościami duszy. Część zmysłowa duszy jest nierozumna, ale uczestniczy w rozumie. Rozum opanowuje namiętności w duszy zmysłowej. Dusza zmysłowa pod wpływem rozumu jest zdolna do powstrzymywania pragnień. Cnota etyczna - uleganie duszy zmysłowej rozumowi. Cnoty części rozumnej to cnoty dianoetyczne.

Cnoty etyczne (10) jest ich bardzo wiele, bo bardzo wiele jest namiętności. Powstają w wyniku przyzwyczajenia. Można się ich nauczyć, są sprawnościami. Łączy ich wspólna natura - wszystkie są czymś w rodzaju złotego środka, wypośrodkowania między dwiema skrajnościami - wadami: nadmiar i niedostatek. Sprawiedliwość jest cnotą etyczną między zyskiem a stratą. Odwaga między zuchwałością, bohaterstwem a tchórzostwem.

Cechy dianoetyczne - najbardziej szlachetne części duszy. Są to cnoty obu zdolności: rozumu praktycznego - ROZSĄDEK i rozumu teoretycznego - MĄDROŚĆ. Rozsądek to mądrość praktyczna, umiejętność poprawnego kierowania swym życiem, zdolność namysłu co dobre, a co złe dla człowieka. Podpowiada jak poprawnie rozpoznać właściwe i prawdziwe cele, podpowiada środki za pomocą których można cele osiągnąć. Mądrość to poznanie najważniejszych zasad i wyciąganie z nich wniosków. Wyższa od rozsądku, bo rozsądek odnosi się do człowieka, tego co zmienne, a mądrość także do tego, co poza niego wykracza.

Postać filozofa - najmądrzejszy, najszczęśliwszy i najlepszy. Na drugim miejscu jest człowiek wielkoduszny. Wielkoduszność zwana megalopsychią - cnota etyczna między mikropsychią (małoduszność) a chaunotes (zarozumialstwem).

Cechy człowieka wielkodusznego: domaga się szacunku od innych i na niego zasługuje, zna swoją wartość; małoduszny albo nie żąda albo ma mniejszy szacunek, kojarzy się z tchórzostwem, zarozumiały chce szacunku, choć nie zasługuje, kojarzy się z zuchwalstwem. KALOKAGATIA - zespół cech człowieka wielkodusznego: zawsze pragnie tylko rzeczy wielkich, chętnie wyświadcza innym przysługi, wstydzi się gdy dozna łaski od innych, będzie odwzajemniał się większymi dobrami- woli być wierzycielem niż brać dług, kocha i nienawidzi otwarcie, nie uprawia fałszywej grzeczności, mówi prawdę prosto w oczy (wszystko to pochodzi z obserwacji ludzi wielkodusznych). Ludzi tych łączy potężna, świadoma swej mocy indywidualność. Człowiek ten jest najbliższy duszy popędliwej Platona.

Dla Arystotelesa ten podział jest podstawowy. Nauka o przyjaźni - w etyce nikomachejskiej. Przyjaźń to złoty środek między schlebianiem a szorstkością w obyciu. Trzy powody zawierania przyjaźni: pożytek, przyjemność i dobro. W zależności czego poszukuje się w drugim człowieku, powstają różne przyjaźnie, ale zawsze i każda z egoizmu. Istnieje egoizm dobry (szlachetny) i zły. Przyjaźń może być krótkotrwała, gdy jeden człowiek jest źródłem korzyści i nagle jedna osoba przestaje ich dostarczać. Jest to przyjaźń iluzoryczna, bo tylko chce się coś przez nią osiągnąć, traktowanie przedmiotowe. Najlepsza forma między ludźmi etycznie doskonałymi, podobni w cnocie etycznej, są przyjaciółmi ze względu na nich samych. Nie jest to wolne od egoizmu, bo przyjaciel w przyjacielu szuka własnego dobra. Każda przyjaźń ma u podstaw przyjaźń wobec siebie samego. Bezpośrednią przyczyną zawsze jest egoizm.

POLITYKA

Dobro jednostki i państwa mają tę samą naturę. Dobro państwa - ważniejsze, doskonalsze, bo boskie, całość jest ważniejsza niż jednostka. Człowiek nie potrafi żyć w całkowitej izolacji, musie mieć odniesienie do innych ludzi. Pierwsza wspólnota łącząca to rodzina - zaspokaja podstawowe potrzeby. Rodziny łączą się w wioski - zaspokajane najogólniejsze potrzeby życiowe.
Warunki życia doskonałego i moralnego daje tylko działanie praw i instytucji politycznych, dzięki nim jednostka wychodzi z egoizmu. U podstaw państwa jest rodzina - pierwotna komórka, rodzice mają władzę nad dziećmi, mąż nad żoną, małżeństwo nad niewolnikiem - narzędzie na wyposażeniu rodziny, służący prowadzeniu rodziny. Niewolnictwo - to stan zgodny z naturą. Rozum ma panować nad ciałem, więc pan musi dominować nad niewolnikiem - dusza rozumna nad zmysłową.

Rodzina powinna dążyć do zwiększenia stanu posiadania:

• sposób naturalny, np. łowy, pasterstwo

• sposób pośredni - wymiana dóbr

• sposób nienaturalny - wymiana towarów za pieniądze (to zdobywanie majątku Arystoteles potępiał, bo nie istnieje granica pomnażania bogactwa, prowadzi to do dążenia do gromadzenia wyłącznie bogactw)

Obywatel - tworzący państwo, trzeba mieć prawo udziału w sądach i rządzie (prawo zasiadania w instytucjach władających i ustanawianie prawa), nie wystarczy mieszkać na terenie i być potomkiem. Szczęśliwe państwo z zasadą złotego środka - odpowiednia ilość obywateli, terytorium odpowiedniej wielkości, odpowiednio usytuowane względem lądu i morza.

Klasy społeczne:

• rolnicy - zaopatrywanie w żywność

• rzemieślnicy - dostarczanie narzędzi i wyrobów

• wojownicy - bronienie państwa przed wrogami wewnętrznymi i zewnętrznymi

• kupcy - powiększają zamożność państwa

• prawodawcy, rządzący - ludzie ustalający rzeczy pożyteczne dla wspólnoty, prawa i obowiązki

• kapłani - zajmują się kultem bogów

Nie wszystkie te funkcje przystają obywatelom, obywatel nie powinien należeć do pierwszych trzech klas (rolnik, rzemieślnik, kupiec), gdyż są to zajęcia mało szlachetne. Obywatel wszystkie funkcje powinien sprawować w różnym czasie: młodzi wojownicy, potem mądrzy i doświadczeni rządzą, starzy i niedołężni mogą być kapłanami. Żyją w dostatku. Wychowani w ten sposób: najpierw umiejętność słuchania, a potem rządzenia. Ustala to państwo:

• ciało - gimnastyka

• walka z namiętnościami

• doskonalenie duszy rozumnej

3 FORMY PAŃSTWA IDEALNEGO (1 i 2 rzadko):

1. Jedna osoba - monarchia.

2. Grupa osób - arystokracja.

3. Większa część ludzi - politea.

Głównym celem ma być dobro państwa. Politea opiera się na warstwie średniej, największa gwarancja stabilizacji.

Wpływ Arystotelesa na prace z późnego okresu: logika, metafizyka. Uczeni arabscy - dzięki nim jego prace docierają do Europy. XII-XIII w. - Arystoteles jest bardzo popularny, gdy mówiono „filozof tak powiedział” miano na myśli Arystotelesa.

CLINAMEN, EXGRADIBUS

SZKOŁY HELLENISTYCZNE

Epikureizm - poprzednicy: atomiści, eleaci, cyrenaicy

Przejmują od atomistów mechanistyczną i materialistyczną fizykę, od cyrenaików hedonistyczną estetykę i sensualistyczną logikę, od eleatów przekonanie, że nie istnieje niebyt.

Doktryna rozwinięta wszechstronnie, Epikur głosił poglądy w skończonej postaci, niemożliwe do rozwinięcia, luka jedynie w epistemologii. Żył w 341-270 r. p.n.e. urodził się na Samos. W wieku 18 lat przeniósł się do Aten, szczególnie interesował się atomizmem i sceptycyzmem, był uczniem sceptyka Pirona. W 306 r. zakłada szkołę filozoficzną, prowadzi ją do śmierci - Ogród, Ogród Epikura. Posiadał wielu wrogów. Bardzo szlachetny charakter, wysoki poziom moralny, prowadził proste i skromne życie, pozostawił liczne i różnorodne pisma - ponad 300 dzieł. Zachowały się fragmenty pracy „Zasady”, fragment „37 ksiąg o naturze”, 3 listy o zarysie fizyki i etyki.

POGLĄDY:

Rzeczy nie powstają z niebytu i nie rozkładają się na niebyt. Rzeczywistość zawsze jest taka sama, nie może się w nic innego przekształcić, bo poza całością nie ma nic, w co by mogła się przekształcić, nie ma też nic, z przemiany czego miałaby powstać.

Całość rzeczywistości to ciała i próżnia. Istnienie ciał potwierdzają zmysły, a próżnia wynika z faktu ruchu ciał. Żeby mogły się ruszać, potrzebna jest przestrzeń. Próżnia to przestrzeń lub natura niedotykalna. Rzeczywistość jest nieskończona, bo gdyby była skończona, to musiałaby mieć granicę, a skoro jest jedna, to nie może być poza nią nic. Aby była nieskończona, nieskończone muszą być zasady ją tworzące: ilość ciał i próżnia (jej wielkość). Oba elementy muszą być nieskończone.

Istnieją ciała proste i złożone. Tylko ciała proste są niepodzielne i pierwotne - atomy. Czemu atomy są niepodzielne? Bo podział musiałby być nieskończony i rozpłynęłyby się w niebycie, musi być granica podziału rzeczy.

Byt nie powstaje i nie ginie - dotyczy to tylko atomów i rzeczywistości pojmowanej jako całość. Ciała złożone powstają i giną - powstawanie to łączenie istniejących rzeczy - atomów, ginięcie to rozpad lub rozłączenie atomów.

Strukturalne cechy atomów:

• forma - kształt: wszelkiego rodzaju i typu, różnią się tylko ilościowo, nie jakościowo

• ciężar

• wielkość

• wszystko to, co wiąże się z kształtem

Atomy muszą być tak różne, jak wiele jest różnych rzeczy na świecie. Liczba atomów jest skończona, ale nieskończona liczba atomów każdego kształtu. Istnieje granica ich wielkości - związana z kształtem. Tylko tak duże, by były niedostrzegalne dla ludzkiego oka. Nie mogą być zbyt małe - bo zbliżyłyby się do niebytu, którego nie ma. Są niepodzielne, podział jest możliwy tylko w sposób intelektualny. Atomy tworzą ciała złożone - to wszystko istnieje w próżni.

Cechy próżni:

• przestrzeń umożliwiająca ruch, podział i łączenie się ciał

• natura niedotykalna - pozazmysłowa, szczególnie poza zmysłem dotyku

• nie ma zdolności do działania ani doznawania, działanie i doznawanie to wyłącznie cechy ciał

• w związku z tym jest niecielesna, musi taka być, bo będąc ciałem, nic nie mogłoby się w niej poruszać

Atomy są w ciągłym ruchu. Ruch ten jest z góry na dół - wywołany ich ciężarem, jest bardzo szybki - jak myśl. Jednakowo szybki dla wszystkich atomów. Kierunek ku górze wyznacza idealna linia nad głową człowieka, w dół - nieskończona linia pod stopami - wprowadzenie koncepcji antropocentrycznej. Atomy poruszają się po liniach równoległych. Teoria CLINAMEN ­- odchylania. Spadające atomy w dowolnym momencie i punkcie mogą się wychylić. Odchylenie jest minimalne, wtedy atomy się zderzają. Jak pasują, to się łączą, a jak nie to odbijają się i tak w kółko.

Powody wprowadzenia tej zasady:

• fizyczny - tłumaczenie istnienia ciał złożonych

• moralny - udowodnienie, że człowiek jest odpowiedzialny za swoje czyny - znalezienie konieczności

Clinamen to teoria opierająca się na przypadku - w takim świecie jest miejsce na moralność, ludzki wybór. Fizyka staje się podbudową dla etyki. W próżni istnieje nieskończenie wiele światów - takich jak nasze i niepodobne. Przechodzą 3 fazy rozwoju: narodziny - powstanie, rozwój - trwanie i rozpad - śmierć. Te światy istnieją w nieskończonym odstępnie czasowym. Rzeczywistość wciąż pozostaje taka sama, każdy świat to część systemu niebieskiego: ziemię, gwiazdy i ciała niebieskie wokół. Jest on otoczony czymś, czego rozluźnienie powoduje zniszczenie świata. Nowe światy powstają albo w przestrzeni między światami - międzyświat lub w miejscu innego świata. Z tych samych atomów mogą powstawać różne światy.

Epikur chce udowodnić, że nic nie zależy od Boga ani konieczności, a od zasad fizycznych. Ludzie obawiają się boga i konieczności, a więc odrzucenie tego czyni człowieka wolnym. Tłumaczy on zjawiska zasadą wielu możliwych wyjaśnień - liczba zjawisk fizycznych może mieć wiele różnych przyczyn. Wszystkie te przyczyny są sobie równe.

DUSZA - jak wszystko, składa się z atomów. Posiada dwie części: rozumną i alogiczną (nierozumną), druga ma atomy o charakterze ognistym, gazowe, druga atomy o najbardziej subtelnej naturze, są zupełnie inne od wszystkich. Dusza nie może być wieczna, jest śmiertelna. Dusza doznaje i działa - więc musi być ciałem, bo tylko one to mogą. Ma zdolność postrzegania zmysłowego - jedna z jej podstawowych funkcji, tak długo jak jest związana z ciałem. Gdy ciało umiera, dusza się rozpada.

Od wszystkiego odrywają się obrazy, podobizny - odwzorowujące strukturę danej rzeczy. Odbitki mogą wnikać w organy zmysłowe człowieka i wywołać określone wrażenia. Są one takiego samego kształtu jak ciała realne, ale dużo delikatniejsze. Dzięki temu mogą się rozchodzić we wszystkich kierunkach. Powodują, że człowiek myśli (gdy w niego wnikają). Podobizny mają długo właściwy układ i porządek, ale nie są wieczne, ulegają stopniowemu rozkładowi i przypadkowo mogą łączyć się z innymi odbitkami - stąd fantazje, dziwne sny. Wszelkie przedstawienia są wywoływane przez podobizny, pochodzi ze świata zewnętrznego.

Z ruchem który wywołują w duszy postrzeżenia, pojawia się ruch psychiczny związany z postrzeżeniem, ale odróżniający się od niego. Tak powstają myśli, opinie, popełnianie błędu nie tłumaczy procesu. Tak i o świadomości i samoświadomości - potwierdza tylko jej istnienie.

BOGOWIE

Epikur odcina się od tradycji pojmowania bóstw. Bogowie nie zajmują się ludźmi, nie interesują ich w ogóle. Bóg nic nie robi, nie miesza się, nie podejmuje działań, cieszy się swą cnotą i swymi zaletami, tym że doznaje wszelkich przyjemności. Odrzuca pojmowanie filozoficzne - jako twórcę świata i obrońcę konieczności.

Człowiek ma na temat bogów wiedzę oczywistą - mają ją wszyscy ludzie, pochodzi ona z odbitek. Są to odbitki bogów.

Prawo równowagi i kompensacji - natura ma taką właściwość, iż jedne rzeczy muszą odpowiadać innym, tyle samo śmiertelnych co nieśmiertelnych istot.

Argument ex gradibus - wszystkie istoty tworzą szereg o wzrastającej doskonałości. Szereg ten musi mieć kres w istotach najwyższych - bogowie.

Epikur wierzy w istnienie wielu bogów - tylu ilu ludzi. Podobni z postaci do człowieka - bo kształt ludzi jest najpiękniejszy. Mają oni coś podobnego do krwi i ciała. Bogowie są nieśmiertelni - bo może utracone atomy są zastępowane... Dzielą się płcią. Mieszają się w międzyświatach. Rozmawiają ze sobą językiem podobnym do greki. Nie mają trosk i niepokojów. Nie mają udziału w losach świata. Nie mają więc powodu, by ich się obawiać.

Człowiek jest wolny. Odpowiedzialność - filozofia moralna. Epikur podzielił formalne podejście do etyki. Skoro rzeczywistość jest z atomów, to naturę człowieka muszą tworzyć zależności materialne. Dobro człowieka jest też natury materialnej, dobro informuje co to sama natura. Istoty dążą do przyjemności i uciekają przed cierpieniem. Głównym celem człowieka jest poznawanie przyjemności. Przyjemnością najwyższą i wystarczającą do szczęścia jest przyjemność katastematyczna - człowiek jako przyjemne odczuwa niedoznawanie cierpień. Zakłada ona, że człowiek jest z natury dobry. Samo życie jest przyjemnością.

Przyjemności ciała i duszy - te mają przewagę. Cielesne cieszą tak długo, jak trwa impuls, dusza może sobie przyjemność przypominać lub myśleć o tej, co nastąpi. Niektóre przyjemności są szkodliwe, niekorzystne, tym które są takie ma się zajmować rozum.

Trzy grupy:

• naturalne i konieczne

Związane z zachowaniem życia jednostki, które naprawdę pomagają: jedzenie, picie, odpoczynek, odzież. Wyklucza z nich przyjemności seksualne, bo nie przynoszą korzyści.

• naturalne i niekonieczne

Niekonieczne urozmaicenia przyjemności pierwszych: dobre jedzenie, wyszukane stroje, niezwykłe trunki.

• nienaturalne i niekonieczne

Próżne, wywołane niewłaściwymi mniemaniami: władza, bogactwo, zaszczyt.

Powinno się zaspokajać pierwsze pragnienia. Przyjemności trzeciej grupy powinny być odrzucane - nie usuwają cierpienia, mogą wnosić niepokój do duszy. Szczęściem człowieka jest samowystarczalność. Obawa przed cierpieniem i lęk przed śmiercią - gdy szczęście upatrujemy w przyjemności. Gdy człowiek spotyka lekkie cierpienie, to zawsze można je znieść, nie zaćmiewa ono radości duszy. Jeśli ból jest silny, to szybko przemija. Gdy jest ostry, szybko prowadzi do śmierci :)

Śmierć - jest zła dla tego, kto ma o niej złe wyobrażenie. Jest ona rozpadem złożeń, wszystko ustaje. Śmierć nie jest straszna sama w sobie, ani z powodu tego, co po niej nastąpi, ani dlatego, że nic nie odbiera życiu.

Epikur odmawia wartości państwu i życiu politycznemu. Podkreśla indywidualność jednostki. Nie ma społecznej więzi, każdy myśli o sobie. Życie w państwie jest nienaturalne. Takie życie ogranicza samowystarczalność jednostki i szkodzi ludzkiemu szczęściu. Przyjemności związane ze społeczeństwem są iluzją. Sprawiedliwość przestaje być relacją absolutną, nie ma jej samej w sobie, to tylko umowa chroniąca przed wyrządzaniem sobie krzywd.

Państwo - instytucja względna. Skuteczne wiązadło łączące ludzi to przyjaźń, ale tylko gdy ktoś jest naszym drugim „ja”, gdzie nic nie jest narzucone z zewnątrz, nie narusza prywatności jednostki. Jest to cel, a nie środek. Zawsze w końcu staje się wartością samą w sobie.

Jego filozofia miała być poczwórnym lekarstwem, wskazuje:

• nie ma uzasadnionej obawy przed bogami

• nie ma sensu lęk przed śmiercią

• przyjemność jest dostępna wszystkim ludziom

• cierpienie trwa krótko lub jest łatwe do zniesienia

Taki człowiek jest panem siebie samego - mędrzec. Mędrzec zawsze zachowuje spokój. Epikur chce wskazać nową drogę do szczęścia - że pochodzi z wnętrza człowieka. Dobro jest w nim samym.

STOE POIKILE KATALEPTYCZNE, PNEUMA, HEGEMONIKON, KLEANTES, PANAJTIOS, GNOSTYCYZM, APOLOGETYZM, EON, DOKETYZM, HILICY, PSYCHICY, STOICY, PNEUMATYCY, MANES (MANI), CONTRA ACADEMICOS, DE VITA BEATA, DE QUANTITATE ANIME, DE CIVITATE DEI, EGZEMPLARYZM, RATIONES SEMINALES

COŚ (Ti)

byt (cielesne) niecielesne

STOICY ok. 300 r. p.n.e. do II w. n.e. Założyciel tej filozofii to ZENON Z KITION, nazwa pochodzi od terminu „malowana kolumnada”.

Podział filozofii na 3 działy:

• logika

• fizyka

• etyka

LOGIKA

Z retoryki, dialektyki, teorii poznana. Główne zagadnienie: problematyka pochodzenia wiedzy człowieka. Nabywanie wiedzy sentualistycznie pojmowane. Pierwsze źródło wiedzy: postrzeganie zmysłowe. Dopiero potem konstruowane są pojęcia: naturalne i nabywane na drodze refleksji - automatycznie wytwarzane przez zmysł. Dobro, Bóg. Odpowiednie naturze człowieka, wspólne wszystkim.

Pytanie o kryterium prawdy. Środek umożliwiający rozpoznanie prawdziwego i fałszywego. To tylko coś, co samo jest prawdziwe, w sposób niezawodny i bezpośredni, nie potrzebuje kryterium sprawdzana, a samo może nim być. Są to postrzeżenia: takie, których człowiek dokonuje w normalnym stanie, z odpowiedniej odległości, trwające dostatecznie długo i pochodzące od paru zmysłów. Są to postrzeżenia kataleptyczne.

FIZYKA

Nauka zajmująca się rzeczywistością jako całością. Poznanie prawd, zasad stojących u podłoża rzeczywistości. Fizyka to podbudowa dla etyki, zbudowana jest ze względu na etykę. Charakterystyczna cecha: monizm panteistyczny. Negowali oni rzeczywistość czysto duchową.

Byty „duchowe” mają zdolność działania i doznawania, więc muszą być cielesne. Muszą być materialne. Bóg i dusza są ciałem. Wiedza i dobro też, cnoty i wady. Dobro działa, bo pomaga ludziom. Ciało - złożenie materii i formy. Są od siebie nieodłączne. Forma to zasada czynna a materia to czynnik bierny. Forma jest zawsze obecna w materii, ma funkcję kształtującą. Można ją nazywać naturą, umysłem. Forma to Bóg. Każda materia jest przesiąknięta Bogiem.

Dogmat o całkowitym wymieszaniu ciał. Ciała to małe cząsteczki, cząstki dwóch dział mogą się tak połączyć, że tworzą jedno. Materia i forma stapiają się tworząc rzeczywistość. Nie ma Boga poza materią, jest immanentny - stąd PANTEIZM MONISTYCZNY - jeden rodzaj substancji - materia. Istnieją rzeczy niecielesne - nie są pozbawione bytu, są to: miejsce, czas próżnia. Miejsce - całkowicie zajęte przez ciało, samo nie może poznawać ani działać. Czas - skutek bycia w nim życia i poruszania się ciała, też nie ma tych cech cielesności, poza tym nie ma granic, a każde ciało musi mieć granice. Próżnia - nieobecność ciał, jest poza kosmosem, jest nieskończona.

Najwyższą formą istnienia jest COŚ. Stoicy byli obrońcami koncepcji finalistycznej - celowościowej. Wszystkie rzeczy wytwarzane są przez wewnętrzną, boską zasadę - jest to czysty logos czyli rozum. Wszystko jest ściśle i dogłębnie rozumne. Jest takie, jakie chce Bóg. Rzeczywistość jest doskonała, choć są rzeczy niedoskonałe. Rzeczy niedoskonałe zyskują ją w kontekście całości rzeczywistości. Stoicy łączą to z opatrznością - opatrzność wewnętrzna, związana z duszą świata - Bóg, którzy przenika świat i nad nim czuwa, jako fatum, przeznaczenie. Wszystkie rzeczy stworzone przez Boga są z góry uporządkowane i rozwijają się w z góry określony sposób - zgodnie z koniecznością.

Dzięki odpowiednim sztukom można przewidywać przyszłość. Ich przeciwnicy zauważyli, że to wyklucza wolność i nic od człowieka nie zależy. Prawdziwa wolność mędrca polega na tym, by dostosować swoje chcenie do woli przeznaczenia. Mędrzec chce tego, co przeznaczenie. Wolność to działanie zgodne z rozumem.

Główne miejsce w świecie zajmuje człowiek - mający udział w boskiej naturze, bo tylko on ma duszę. Dusza jest niecielesna - dusza to ciało szczególnego rodzaju, natury ognistej - jest tchnieniem PNEUMĄ. Przenika ciało i je ożywia. Jest najbardziej zbliżona do natury Boga. Ma 8 części odpowiadające podstawowym funkcjom życiowym:

• centralna część - hegemonika - funkcja kierownicza -rozum

• 5 części odpowiadających 5 zmysłom

• 7 część odpowiada za mowę

• 8 związana z rozmnażaniem

Śmierć to oddzielenie ciała i duszy. Dusza po śmierci ciała może samodzielnie egzystować - zależy to od zdolności intelektualnych człowieka. Te najsłabsze bardzo krótko, te najmądrzejszych - przetrwają do końca świata. Dusza przyjmuje kształt kulisty i podąża do miejsca pod księżycem. Dusza najmądrzejszych zachowuje część własności poznawczej. Gdy świat się skończy, to dusza wchłonie wieczny ogień niosący wszystko - potem świat odradza się takim jaki był. Każdy istnieje nieskończoną ilość razy.

ETYKA

Określa szczęście człowieka i to, na czym polega. Ukazuje jak je osiągnąć. Szczęściem jest to, co możliwe do osiągnięcia. Tylko przez człowieka - działania zgodne z rozumem - czyli z naturą, życie cnotliwe i dobre. Człowiek taki to mędrzec, dla którego wszystko jest obojętne, nietrwałe. Nie są mu potrzebne. Nie są obojętni wobec innych ludzi - zaczątek etyki społecznej.

Każdy człowiek należy do różnych grup i ma wobec nich obowiązki. Kręgi te oplatają człowieka, jest to ciało, rodzina, krewni, przyjaciele, znajomi, naród, ludzkość jako taka. Ideał to zacieśnianie kręgów. Cenić innych tak, jak siebie.

Ideały kosmopolityczne od cyników - usunięcie granic państwowych, zaniechanie podziału Helleni - barbarzyńcy.

Dobro to to, co jest w człowieku, jest zależne tylko od niego.

Szkoła ta dzieli się na 3 okresy:

• Stara szkoła ateńska: Zenon z Kition, Kleantes, Chryzyp. Ataki ze strony sceptyków - przekształcała się II-I w. p.n.e. - wpływ Platona i Arystotelesa, staje się szkołą eklektyczną

• Szkoła okresu średniego - rozwija się na wyspie Rodos, Panajtios, Posejdonis. Kładą nacisk na etykę, złagodzą etykę szkoły pierwszego okresu. Można cenić dobra zewnętrzne - majątek, zdrowie. Główny bohater to nie mędrzec, a ktoś szukający mądrości, zabiegający o nią.

• Szkoła młodsza, lata naszej ery, rozwija się głównie w Rzymie. Cyceron, Seneka, Epiktet, Cesarz Marek Aureliusz. Pozostaje po nich sporo dzieł, głównie w łacinie i trochę w grece. Powracanie do dogmatu starej szkoły, nawiązywanie do Platona i Arystotelesa. III w. n.e. - traci samodzielny byt, wchłonięta przez neoplatonizm i patrystykę chrześcijańską;

FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA

Od połowy I w. do V w. n.e. Związana z tradycją starożytną. Przejście między filozofią starożytną a średniowieczem. Przejmuje sporo, głównie bazuje na poglądach Platona - idealistyczny pogląd na świat, wyższość duchowości. Od Arystotelesa: koncepcja Boga jako pierwszej przyczyny, ostateczny cel świata. Stoicyzm: założenie, że świat jest przesiąknięty duchem. Cynicy i stoicy: obojętność dla rzeczy doczesnych.

1. Patrystyka

Podział: apologetyczna, systematyczna. Z potrzeb zewnętrznych i wewnętrznych - obrona wiary chrześcijańskiej, na zewnątrz wobec wrogów wiary, zgodność wiary z rozumem - ukazane jej - apologeci. Dla wewnętrznego użytku gmin chrześcijańskich, ujednolicenie poglądów - systematyk. Jednolity chrześcijański pogląd na świat.

2. Gnostycyzm

Dążyli do przetworzenia wiary chrześcijańskiej w wiedzę. 3 etapy (2 pierwsze to przedpole do ukształtowania gnozy właściwej):

• okres powstawania myśli chrześcijańskiej z judajskiego mesjanizmu społecznego, pojawi się mesjasz i nastaną lepsze czasy, chrzest - symbol gotowości na przyjście mesjasza

• okres kształtowania się pierwszych elementów doktrynalnych, Bóg pojmowany jako dobro i miłość, ten od którego zależy istnienie rzeczy, działanie człowieka, to Ten, który jest; człowiek postrzegany jako człowiek logos - syn boży, pośrednik między światem materii i ducha; nacisk na duszę - jako logos wcielony; wszyscy ludzie pochodzą od jednego ojca: miłość społeczna jako podłoże solidaryzmu, miłość bliźniego, władza pochodzi od Boga, suwerenne jest tylko państwo boże, od niego jest zależne każde państwo

• gnoza właściwa, przyjmuje się ontologiczny dualizm rzeczywistości, rozróżnienie ducha i materii, dobra i zła, państwo boże to państwo ziemskie; sądzili, że bóg to wiele przejawów tego samego boga - eonów; świat powstaje - jakiś eon upada w wieczną materią, która nie jest stworzona przez boga; dwa czynniki się mieszają i jest to niezgodne z ich naturą; materia - zła, hamująca siły duchowe - świat zawiera w sobie zło, bo ma materię; konieczny jest zbawiciel - Chrystus, ma uwolnić świat od zła - ma go uduchowić, Chrystus nie ma ciała, jest on zjawiskiem - doketyzm; odrzuca zmartwychwstanie ciała; ludzie dzielą się na 3 grupy: hilicy - najniżej, dbają tylko o ciało, kierują się tylko instynktami; psychicy - dbają o duszę, ludzie racjonalni, bazują na doświadczeniu i rozumie w poznaniu; pneumatycy - dbający o ducha, ludzie samoświadomi; hilicy i psychicy przeznaczeni do potępienia, pneumatycy predystynowani do zbawienia

3. Apologetyzm

Dwa nurty:

• stosunek filozofii do religii, uzasadnia chrześcijaństwo jako niezależne od gnozy

• zwalcza gnostycyzm, podkreśla monoteizm, propagowanie, że Bóg musi być doskonały, że jest jeden, jest stwórcą wszystkiego, także materii

4. Manicheizm (przeciwnicy apologetów)

Pers o imieniu Mani III w. n.e. Dwaj równorzędni bogowie: światła i ciemności, dobry i zły, człowiek zaś to dwie dusze pochodzące od dwóch bogów; materia jest złem - odrzucają zmartwychwstanie

5. Filozofia św. Augustyna

Działa on w IV-V w. n.e. Urodził się 13.11.354 r. w Tagasta w Numidii (północna Afryka). Syn urzędnika ziemskiego i św. Moniki. Ojciec - ochrzczony poganin. W wieku 12 lat posłany do szkoły w Madurze. Później w Kartaginie, gdzie styla się z manichejczykami - jest ich zwolennikiem. Po studiach wraca do Tagasty, nauczyciel gramatyki i retoryki. Opuszcza Afrykę. Sierpień 384 r. - wyrusza do Rzymu, potem do Mediolanu, gdzie ma objąć rządową katedrę wymowy. Pozyskany dla chrześcijaństwa, okres próby, wiosną 387 r. przyjmuje od św. Ambrożego chrzest. W 388r. wraca do Afryki. 396 r. biskup Hippony - broni nauk kościoła, zwalcza herezje - manicheizm, donacjanizm, pelaginizm. Ożywiona działalność. Umiera 28.08. 430 r. - miasto oblężone, cywilizacja antyczna w gruzach. Wiele dzieł pozostawił, komentarze do Pisma Świętego, pisma teologiczne, prace polemiczne i filozoficzne.

„Wyznania” najwięcej wydań w Europie zaraz po Biblii. Poruszał on kwestie istotne dla filozofii. Filozofia ta ma służyć wierze, gdy nie jest z nią powiązana, to nie ma wartości. Filozofia Platona - najbliższa Pismu Świętemu. Miał charakterystyczny styl pisania - inny od Arystotelesa, brak uczonej formy, zawiłości. Włącza tam przemyślenia, wspomnienia.

Traktat „Contra Academicos” przeciw sceptykom, „De vita Beata” szczęście zależy od poznania Boga, „De quanttate...” zależność między ciałem a duszą. Najważniejsza dzieła powstają za czasów, gdy jest biskupem: „Wyznania”, „O trójcy”, „De civitate...” zagadnienie państwa bożego.

EGZEMPLARYZM, RATIONES SEMINALES, ERIUGENA, „NEMO INTRAT IN CAELUM NISI PER PHILOSOPHIAM”, AOSTA, BEC, MONOLOGIUM, „DE LIBERO ARBITRARO”, PROSLOGION, LIBER APOLOGE TICUS, AWERROIŚCI, STUDIUM GENERAL, SUMA CONTRA GENTILES, RATIO NATURALIS, REVELABILA, REVELATA, AUCTORITAS, DE VERITATE, ESENTIA/ESSE, ARTUALITAS OMNIUM ACTUUM, ESSE CONTIGENS, VIAE, - EX MOTU, - EX RATIONAE CAUSAUE EFFECIENTIS, - EX POSSIBILI ET NECESSARIO, - EX GRADIBUS PERFECTIONIS, - EX GUBERNATIONE RERUM

BYTY

duchowe cielesne

istota (esetia) P istnienie (esse) U

istota (esentia) istnienie (esse)

potencja urzeczywistnienie

POGLĄDY:

Człowiek jest obrazem Boga. Rozum jest tego wyrazem. Rozum jest zdolny do poznawania rzeczy zewnętrznych i własnych przeżyć. Umysł ma zdolność do uświadamiana prawd niezmiennych i ogólnych. Jest on ich odbiorcą, nie twórcą. Przejmuje je bezpośrednio. Prawdy te istnieją poza nim. Są to odbicia prawd Boga. Bierna natura poznania.

Dwa światy: idealny i zmysłowy. Świat idealny jest złączony z Bogiem, tylko on jest wieczny. Prawdy muszą pochodzić od niego - są bożymi ideami. Człowiek może je poznawać, bo istnieje Bóg i udziela mu idei. Do poznania nie są używane wszystkie zmysły i doświadczenie. Tylko w wyniku oświecenia - teoria iluminacji. Oświecenie to fakt nadprzyrodzony, łaska Boga, dostępne tylko dla ludzi dobrych przez oczyszczenie serca.

Stworzył podstawy mistycyzmu chrześcijańskiego. Dowodził istnienie Boga (1 i 4 - argumenty, 2 i 3 - dowody empiryczne):

1. Człowiek posiada prawdy wieczne - a one mogą być tylko w Bogu.

2. Jak świat się zmienia, to musi być coś stałego - Bóg.

3. W świecie panuje porządek i ład, musiał być przez kogoś wprowadzony - przez Boga.

4. Sumienie podpowiada, że Bóg istnieje.

Cechy boga:

• jeden

• jest osobą

• doskonały i wieczny

• najwyższy ze wszystkich bytów

• tylko on jest samoistny

• jest bytem niezależnym, inni żyją tylko dzięki jego woli

• postrzega samego siebie, widzi przez to inne rzeczy - jest prawzorem wszystkiego, wszystko to odbicie Boga, jego doskonałości - egzemplaryzm, akt stworzenia to akt woli bożej

• dysponuje możliwościami - wybiera te najodpowiedniejsze

• wszystko co robi to niedoskonałe naśladowanie jego istoty

Istnieją dwa światy równoległe: świat idealny w Bogu i zmysłowy, wykonany przez Boga.

Zmysły składają się z materii. Materia stworzona jest przez Boga. Materia to coś nieokreślonego. Bóg w materii umieścił zarodki twórcze - rationes seminales. Tkwią w nim, a potem się rozwijają - powstają nowe formy. Bóg nie ingerował wciąż w stworzenie, umieścił tylko w nich (materii) siły. Istnieje tam zło fizyczne i moralne: fizyczne - warunkowane materią, materia przesłania w rzeczach ideę bożą - powoduje braki; moralne - odsunięcie się od Boga, pycha człowieka.

Największe dobro to Bóg. Bóg to cel życia każdego człowieka. Dążenie do Boga leży w ich naturze. Tylko zbliżanie się do Boga daje szczęście. Dobro i szczęście człowiek może zdobyć tylko z pomogą łaski bożej.

Człowiek to dusza i ciało. Substancje zależne (u Platona). Dusza - substancja nadrzędna, kieruje ciałem, jest wieczna, nieśmiertelna, po poznaje prawdy wieczne. Nie ma nic z ciała. Funkcje duszy: myśl, pamięć i wola. Jest od ciała doskonalsza, bo bliżej Boga. Dzięki rozumowi można poznać Boga, ciało jest przeszkodą, bo zmysły odbierają zbyt wiele wrażeń - zamęt w duszy, trudność widzenia wewnętrznego. Oderwanie od życia cielesnego i wejrzenie w duszę, szukanie prawd. Należy dbać o duszę, nie ciało. Przyjemności zmysłowe są godne potępienia. Najważniejsza jest wola - zasadnicza postać życia duchowego, rozum odbiera prawdy, wola jest aktywna. Ważne jest to, czego człowiek pragnie, a nie to, czego nie pragnie.

Świat jako taki nie może być zły, ale zło istnieje. Anzelm tworzy podwaliny chrześcijańskiej teodycei - obrona doskonałości stworzenia. Zło nie należy do przyrody, jest dziełem wolnych stworzeń, nie Boga. Zło nie jest realne, to tylko brak dobra - nie ma zła absolutnego. Istnienia wolne są złe, gdy nie są dobre, gdy się od niego odwracają lub wybierają mniejsze dobro. Zło nie psuje harmonii świata, jest do niej potrzebne. Ukaranie grzesznych na równi z narodzinami świętych. Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem.

Życie człowieka w dwóch państwach: ziemskim i bożym. Ich podstawą jest walka dobra ze złem. Kieruje nimi dobro uszczęśliwiające, nieskończone - sam Bóg. W państwie ziemskim dobra użyteczne, kościół jako rzecznik państwa bożego na ziemi, w państwie ziemskim utrzymanie pokoju, niezbędna jest sprawiedliwość, w państwo to powinno być jedno i obejmować wszystkich chrześcijan, podporządkowanie władzy boskiej.

Św. Anzelm miał wielu następców. Po śmierci - upadek oświaty, do X w. tzw. ciemne średniowiecze, trudne warunki życia. VI - VIII w. wiek ciemnoty, brak szkół, ewentualnie przy klasztorach benedyktyńskich. IX w. pierwsze odrodzenie za Karola Wielkiego, jednak szybko upada, dopiero w XII w. zmiany - rozwój nowej cywilizacji, system feudalny dociera do Anglii, rozwija się poezja, rozwijają się klasztory (ośrodki kultury) i przyklasztorne szkoły. Dynamiczny rozwój w XIII w., szczyt w XIV-XV w.

CECHY FILOZOFII ŚREDNIOWIECZA - filozofia kościoła łacińskiego:

1. Cechy zewnętrzne

• filozofami są niemal zawsze duchowni

• pisano w łacinie

2. Cechy treściowe

• ma charakter religijny

• przekonanie, że świat nie ma samoistnego bytu wobec Boga, życie doczesne i wieczne jest powiązane

• jest optymistyczna i uniwersalistyczna w etyce

• związana z antycznym dorobkiem: głównie logika i ontologia

• jest bezosobowa - posuwanie naprzód wiedzy

• filozofia syntetyczna (scholastyka) bazuje na dorobku filozofii starożytnej i myśli chrześcijańskiej

• odwołuje się do form życia narodów barbarzyńskich

• kontynuacja filozofii starożytnej, ale uwzględniająca ustępstwa, nowatorskie pomysły

JAN SZKOT ERIUGENA urodził się w Irlandii 810-877 r. Pierwszy uczony Karola Łysego, autorytet w środowisku naukowym, był człowiekiem świeckim, ale był autorytetem w sprawach teologicznych. Niezwykle uczony, znał grekę i pisał poezję grecką. Dwie prace przetrwały: „O podziale natury”, „O przeznaczeniu”.

Uważał, że filozofia powinna być wiedzą o naturze rzeczy, nauką o celu rozumowym. Rozważał absolutne przyczyny istnienia, do nieba wejście tylko przez filozofię - „Calelum...”

Właściwa natura Boga jest niepoznawalna, filozofia i teologia mogą tylko ustalić czym Bóg nie jest. To, co człowiek poznaje to objawienia - teofonia. Bóg jest ponad kategoriami, nie wiemy czy to substancja, miłość, ani czy działa. Bóg jest niczym - nie jest do ogarnięcia i wszystkim - jest źródłem wszechświata. Bóg tworząc świat uwalnia tylko to, co w nim zawarte. Nie tworzy świata od początku, tylko pochodzi z niego. To nie jest akt woli. To proces konieczny. Nadmiar bytu w Bogu musi się urzeczywistnić.

System emanacyjny - świat to konieczny wynik rozwoju bożego. Eriugena jest panteistą.

Cztery etapy powstawania natury:

1. Natura tworząca, a nie tworzona - Bóg.

2. Natura tworząca i stworzona - idee boże wyłaniające się z niego, siły dające początek rzeczom.

3. Natura nietworząca i stworzona - świat zmysłowy, rzeczywisty, dalsza emanacja boga, urzeczywistnienie idei.

4. Natura nietworząca i niestworzona - Bóg jako kres wszechświata, ostateczny cel.

Gdy świat oceniamy rozumem, to jest to nicość. Rzeczywiste są tylko idde. Wszystko istnieje, bo partycypują w ideach, a one w Bogu. Realnie istnieje tylko Bóg. Świat to jego objawienie.

Koncepcja poznania. Nie ma innego przedmiotu poznania poza nim, ale on jest niepoznawalny. Zostało badać boże objawienie. Poznanie ma charakter ewolucyjny. Najpierw zmysły zbierają materię, władze niższe dają wyższej - rozumowi. Rozum może zagłębić ideę bożą i przybliżyć się do Boga.

Nie ma różnicy między ciałem a duszą. Człowiek to mały świat. Predystynacja - przeznaczenie człowieka. Istnieją dwa rodzaje: do potępienia i do zbawienia. <- Eriugena się z tym nie zgadzał, uważał że jest tylko jedno.

Bóg jest jeden, nie może być przyczyną rzeczy przeciwnych. Istnieje łaska boska, ale i wolność człowieka. Zbawienie i sąd boży są objawione. Zbawienie nie może być bez łaski, sąd boży bez wolnej woli. Przeznaczenie - wiedza przez Boga posiadana. Potępienie - wynik grzechu - zło - brak dobra.

ŚW. ANZELM - proponował oryginalny, mniej mistyczny system. Urodził się w Aosta, 1033-1109 r. Od 1060 r. we Francji w Bec. Został przeorem a potem opatem. Ostatnie lata spędził w Cantenbery, gdzie zajmował katedrę arcybiskupią. W Bec wiódł spokojny żywot uczonego. W Cantenbery - wysoki dygnitarz kościelny, walka na wielu frontach, np. z królem. Pisma teologiczne, filozoficzne, prace o charakterze osobistym i swobodnym. Dzieła: „Wstęp do dialektyki”, „Monologium”, „De libero...”

Chrześcijanin przez wiarę powinien dochodzić do zrozumienia, do poznania prawdy.

Wiara i rozum. Wiara poprzedza zrozumienie. Rozumowanie musi być zgodnie z wiarą. Rozum uzasadnia wiarę. Wyjaśniać a nie dochodzić do prawdy. Wiara - punkt wyjścia dla rozumu, ale ma być wyłączona z rozumowania.

Dwa argumenty na istnienie Boga:

1. W dziele „Monologium”. Jeżeli są rzeczy mające względną w stosunku do innej własność, to musi istnieć ta inna rzecz. Dowód ex gradibus - wszystkie stworzone istoty są nierównej doskonałości - tworzą szereg doskonałości. Kres - Bóg.

2. W dziele „Proslogion”. Oparty na pojęciu Boga. Bóg jest istotą najdoskonalszą. Skoro człowiek o tym wie, to ta istota istnieje w jego myśli, ale gdyby była tylko w myśli, to byłaby pozbawiona własności istnienia faktycznego, a więc czegoś by jej brakowało - nie byłaby doskonała - dowód ontologiczny.

Wiele zarzutów wobec niego pochodzi od św. Tomasza i Kanta.

ŚW. TOMASZ urodził się w 1225 r. Pochodził z zamożnej rodziny spokrewnionej z rodziną carską. Rodzice przeznaczyli go na duchownego. Chcieli by był opatem na Monte Casino. Wysłali go tam do benedyktynów - został oblatem. Zastanawiał się co to jest Bóg - wszedł w konflikt z rodziną. Wolał dominikanów lub franciszkanów. Porzucił benedyktynów, wstąpił do kaznodziejów w 1234 r. Wiele wtedy podróżował w trójkącie Kolonia, Paryż, Neapol. 1245 r. - poznał w Kolonii Alberta wielkiego, zostaje jego mistrzem. 1252 r. wykłada w Paryżu, potem wyjeżdża. 1269 r. - zostaje wezwany, powrót do Paryża, życie intelektualne - walczy z: pogańskim arystotelizmem, skrajnym spiritualizmem, walczy z duchownymi który chcieli zlikwidować dominikanów i franciszkanów. Pod koniec życia jedzie do Neapolu, stwarza? studium general. Tam zaczyna chorować, papież wzywa do na pobór joński, 2 marca 1274 r. umiera w Terazino.

Napisał wiele dzieł, twórczość związana z nauczaniem. Pracował na największym uniwersytecie w Paryżu, wykładał, „Komentarz do sentencji” - podręcznik do teologii, komentarze biblijne, szereg rozpraw i komentarzy na temat dzieł Arystotelesa, główne dzieło „Summy”: Summa contra Gentiles - rozważania filozoficzne przeciw niewierzącym, Summa teologiczna - ok. 30 tomów nie skończone dzieło, zawarte jest w nim większość przemyśleń.

Poglądy: Czy człowiek bez objawionych prawd wiary może poznać Boga i sprawy boże? Czy ratio naturalis może przez obserwację poznać rzeczy ostateczne? Człowiekowi do prawd ostatecznych trudno dojść samemu, tylko rozumowo, potrzebne jest objawienie. Wśród prawd wiary są takie, do których można dojść samemu, ale są one objawione - revelabilia, mogą ale nie muszą być objawione, np. nieśmiertelność duszy. Są także takie, których nie można samemu poznać, np. dogmat o trójcy świętej, grzech pierworodny - revelata. Teologia naturalna - prawdy nie muszące być objawione. Te co muszą - teologia nadprzyrodzona. Ta pierwsza to część filozofii bytu - metafizyki. Myślenie metafizyczne jest teologiczne. Metafizyka prowadzi do Boga.

COMENSU-RATA (-RATIO), MACHIAVELLI, VIRTU

Powaga pism świeckich nie może być argumentem w filozofii. Filozofia tylko na racjach rozumowych. „Deveritate” - teza, że jest rzeczą niemożliwą, by o przedmiocie mieć jednocześnie wiedzę lub wiarę - jedno wyklucza drugie. Są momenty, gdy człowiek mówi „wiem, że Bóg jest”, czasem, jak wątpi, mówi „wierzę, że Bóg istnieje”. To samo może być raz przedmiotem wiary, a raz wiedzy.

Problematyka doskonałości poznania. Wiara - poznanie najsłabsze, jeśli chodzi o pewność. Najmocniejsza, bo gdy człowiek zaczyna wierzyć, że u podstaw wszystkiego jest Bóg.

Filozofia to nie teologia. Filozofia - na zasadach rozumu. Teologia - opiera się na objawieniu. Mówią oni o tym samym w inny sposób. Teologia naturalna to metafizyka.

Zagadnienie bytu. Każda rzecz to istota i istnienie - esentia i esse. Istota - wszystko, co wspólne gatunkowi, to co zawarte w definicji rzeczy. Istnienie jest niedefiniowalne, ważniejsze od istoty. Najdoskonalsze rzeczy są niczym przy licznych rzeczach istniejących. Rozróżnienie jest rzeczywiste, przysługuje wszystkim rzeczom.

Wewnętrzna budowa przedmiotu. Wszystkie są złożone z materii i formy. Substancje duchowe mają tylko formę. Forma - wszystko, co w jednostkach gatunkowe, coś wspólnego. Materia - to, co indywidualne, przyczyna mnogości. Każda ma możność - potentia i urzeczywistnienia - actus. Możność - możliwość stania się czymś, czym się nie jest, wewnętrzna moc tkwiąca w rzeczy, realizuje się etapami - stopniowo. Actus - drugi element konstytuujący byt. Złożenie z istoty i istnienia - najpowszechniejsze złożenie możności i urzeczywistnienia, bo występuje we wszystkich bytach. Istota - możność. Istnienie - actus.

Pełne istnienie to urzeczywistnienie wszystkich urzeczywistnień - „Actualitas...” Poprzez sam fakt bycia rzecz styka się z Bogiem. Istnienie w każdej rzeczy tkwi najgłębiej. To, co istnieje, jest zawsze konkretne - metafizyka konkretów. To, co istnieje realnie, nie abstrakcje. Istnienie - nie da się ująć w pojęcia, za ich pomogą ujmuje się tylko istotę.

Stwierdzenie, że coś istnieje - dowód egzystencjalny. Gdy człowiek patrzy na świat, to dochodzi do wniosku, że istnienie wszystkich rzeczy nie jest istnieniem koniecznym - nie musi istnieć. Istotą żadnej z rzeczy nie jest istnienie. Przekonanie, że wszystko co istnieje jest istnieniem niekoniecznym, a więc przygodnym, opisał w „Esse cont...”

Musi być przyczyna ich istnienia, istnienie konieczne - Bóg. Dowody na istnienie to pięć dróg:

• EX MOTU

Obserwacja ruchu i zmiany otaczającej człowieka. Każda zmiana wskazuje na rozwój od możności do urzeczywistnienia. Musi istnieć byt w pełni urzeczywistniony - Bóg.

• EX RATIONAE...

Cały świat, wszystko co człowieka otacza to zespół różnych przyczyn i skutków. Przyczyny sprawcze udzielają istnienia, by one mogły zadziałać, musi być jakaś pierwsze przyczyna udzielająca mocy - Bóg.

• EX POSSIBILI...

Wszystko jest kruche jeśli chodzi istnienie. Wszystko jest przygodne, ale mimo to wszystko jest. Skoro wszystko jest zawieszone w niesamodzielności, to musi być byt od którego są zależne - Bóg.

• EX GRADIBUS...

Wszystkie byty są jestestwami o różnej doskonałości. Byty duchowe doskonalsze od cielesnych - hierarchia, te stopnie muszą mieć kres, najdoskonalszą istotą jest - Bóg.

• EX GUBERNATIONE...

Założenie, że musi istnieć najwyższa istota kierująca przyrodą, działająca celowo - Bóg.

Dowody kosmologicznego typu bazują na obserwacji przyrody. Szereg przyczyn nie może iść w nieskończoność. 1-3 odnowienie dowodów u Arystotelesa, 4-5 to motywy neoplatońskie.

Każda umysłowa władza poznawcza pragnie poznania, widzenia Boga - to cecha człowieka. Proces poznania - trudny, bo nie da się zdefiniować Boga, bo jego istotą jest istnienie, które jest niedefiniowalne. Człowiek może lepiej wiedzieć czym on nie jest, niż jest. Może zdobywać wiedzę na drodze eliminacji, negacji. Nie jest to poznanie pełne.

CECHY BOGA:

podstawowe

• pełne urzeczywistnienie, nie ma w nim możności

• byt samoistny, maksymalnie doskonały

• jest nieskończenie dobry

• jako czyste istnienie jest nieskończoną prawdą

mniej istotne

• jest tylko jeden, bo nie może być dwóch czystych actus, bo musiałyby się czymś różnić, a wtedy jedna mogłaby się stać drugą - wkradałaby się w nie możność

• nie jest bytem złożonym, jest istnieniem prostym, jest substancją duchową: poznanie i chcenie, przedmiot poznania: on sam, poznaje się sam, poznając siebie poznaje to, co istnieje

• poznaje wszystkie rzeczy na raz, bo jest wieczny - absolutna pozaczasowość

• obejmuje w sobie wszystko, co kiedykolwiek zaistniało, nic w nim nie ginie i jest wieczne, możność uczestnictwa w życiu bożym - możność posiadania wszystkich wspomnień

• nie posiada władz: intelektu i woli - są substancjami, on sam jest chceniem i poznaniem, tymi władzami

• musi chcieć siebie, a w sobie chce wszystkiego, co istnieje, tylko jednego nie pragnie: rzeczy sprzecznych, reszta jest przez niego kochana, dlatego rzeczy są dobre, nawet złe byty są dobre jako przedmiot bożej miłości

NAUKA O STWORZENIU ŚWIATA:

Świat został stworzony z niczego. Stworzenie to akt woli Boga. Urzeczywistnia on tylko jedną rzecz jaką chce. Z tego powodu jest przyczyną sprawczą, jest immanentny, transcendentny, jest poza światem, jest niezgłębioną tajemnicą. Bóg swą pełnię wyraził poprzez mnogość stworzeń. Byty pośrednie między człowiekiem a Bogiem to anioły. Niezbędny element hierarchii świętej anioły poznają drogą iluminacji.

Człowiek - jedność, najdoskonalszy byt świata cielesnego. Materia i forma są w nim ściśle związane. Dusza rozumna przesądza o jego istocie. Jest odpowiedzialna za wszystkie funkcje, sprawa, że jest bytem cielesnym, że ma zmysły, rozum i wolę. Dusza rozumna nie przyłącza się do ciała, ale sama je tworzy. Istotny związek powodujący, że człowiek jest istotą - jednością złożoną z dwóch elementów (monolit). Dusza tworzy ciało, dusza człowieka nie jest aniołem, choć ma podobne funkcje. Spełnia funkcje poznawcze i pożądawcze. Ostatnie miejsce w bytach duchowych. Człowiek jest jednostką (czynnik materialny) i osobą (czynnik duchowy). Dusza - zasada osobowości, ale nie osoba. Osoba to dusza i ciało.

Potrzeba zmartwychwstania ciała po śmierci. Forma jest zawsze taka sama, nawet jak zmienia się materia. Św. Tomasz wprowadza pojęcie commensurata - przystowanie. Dusza jest przystosowana do konkretnego ciała, mateii. Jest to niezmazalne z duszy. Animacja - połączenie duszy rozumnej i ciała, dochodzi u chłopców 40 dni po poczęciu, u dziewczynek 90 dni po poczęciu.

POWSTANIE CZŁOWIEKA:

Nasienie - moc czynna, kształtująca. Materia od samicy - zakrzepnięta krew menstruacyjna. Siła witalna wpływa na tę krew - dusza zmysłowa. Gdy się łączą powstaje dusza wegetatywna, zaczyna samodzielnie jeść i wzrastać. Potem pojawiają się ślady działania duszy zmysłowej i wchłania ona duszę wegetatywną, przejmuje jej funkcje. Dusza rozumna wnika, pochodzi od Boga, wchłania duszę zmysłową.

FILOZOFIA NOWOŻYTNA

Upadek myśli średniowiecznej 2 połowa XV w. Początek XVI w. to przemiany i przewroty. Rozwój gospodarki - inicjatywy odkrywcze. Potrzeby ekonomiczne - rozbicie jedności polityczno-feudalnej. Powstanie republiki i państwa o autonomicznej polityce, konflikt z papiestwem, kryzys kościoła, niższe wykształcenie kleru. Wielka schizma. Słabną wpływy kurii rzymskiej na życie umysłowe. Rozwój nauki, poglądy fizykoastronomiczne. Filozofia ta powstaje w obszarze Europy zachodniej.

Początek: 1 połowa XV w. Koniec: początek XX w.

Trudno o charakterystyczne cechy, próba negacji myśli średniowiecznej. Nie jest to filozofia kościoła, tworzona jest przez osoby świeckie. Odchodzi się od łaciny, tworzy w języku narodowym. Zadagnienia religijne mniej istotne. Przekonania sprzeczne z chrześcijaństwem. Filozofia ta chce mieć za punkt wyjścia to, co doczesne. Liczy się świat ziemski i tylko nim powinien zajmować się filozof. Słaby związek z antykiem. Słabo rozwija się logika, mniejsze zainteresowanie ontologią.

Szereg etapów:

1. OKRES ODRODZENIA - czas przejściowy, przełom XV - XVI w.

2. OKRES SYSTEMÓW NOWOŻYTNYCH XVII w.

3. OKRES OŚWIECENIA XVIII w.

4. PONOWNY OKRES SYSTEMÓW do XIX w.

Od ok. 1830 r. - okres filozofii najnowszej, dążenia krytyczne. Najpierw rodzi się w Italii, potem do Francji, Anglii, Niemiec i innych krajów. Bunt przeciw wiekom średnim. Potępienie i odrzucenie myśli średniowiecznej. Główne hasło - wolność. Reformacja religijna, wolność narodu i jednostek, miernik prawdy - jednostka powinna rozstrzygać o prawdzie. Nie postrzegano filozofii starożytnej jako wyższą instancję, przestaje się cenić tradycje - filozofia rzadko związana ze szkołami, raczej indywidualni badacze.

NICCOLO MACHIAVELLI 1469 r. we Florencji, z dość zamożnej, szlacheckiej rodziny - wysokie funkcje urzędowe. Prawnik z wykształcenia. Sekretarz z kancelarii rady dziesięciu - sprawy wojny i administracji. 1512 - rodzina Medyceuszy, on odsunięty od władzy. Do końca życia na wygnaniu, umiera w 1527 r.

Rzecznik dążeń humanizmu, opowiadał się za niezależnych etyków, wolność od wpływów kościoła w państwie była najwyższą zasadą - w dziele „Książe”. Przeciwstawiał etykę chrześcijańską niezależnej. Chrześcijańska nastawiona na cele ostateczne, niezależna na jednostkowe życie doczesne.

Metoda badań: wnioskowanie z doświadczenia historycznego - przewidywanie wydarzeń, należy obserwować rzeczywistość i wyciągać wnioski. Nie słuchaj co ludzie mówią, a patrz co robią. Indukcja - od faktów do uogólnień, od szczegółu do ogółu. Ludzie są z natury obdarzeni możliwością do działania - VIRTU. Człowiek potrafi nie poddać się losowi, virtu mają też całe narody. Pojęcie fortuny (losu) - los przesądza o połowie ludzkich poczynań, ale resztą może kierować człowiek. Rwąca rzecza - los może niszczyć ludzkie dzieła, ale można ją zahamować za pomocą virtu. Gdy ludzie nie mają odwagi, to jest źle. Tylko odważni mają siłę panować nad losem i łatwiej im to idzie.

Człowiek jest z natury zły. Człowiek dąży do posiadania majątku, zachłanność jest bezgraniczna, chciwość, obłuda... Człowiek nie zawsze potrafi odpowiednio kierować wolą i losem.

Państwo powstaje z potrzeby pokoju i zabezpieczenia majątku, stoi na straży porządku społecznego. Cykliczny rozwój zmienność to cecha państw. Rozwój i upadek - gdy nie mogą upaść niżej, to się wznoszą.

Przesłanki trwałości państwa:

• naturalne i korzystne warunki w kraju

• równowaga ekonomiczna

• cnoty obywateli

Lud należy kształtować. Na ogół ich cnót wpływa prawo (wsparte siłą) i religia (musi być państwowa). Chrześcijaństwo sprzyja bierności i lenistwu. Religia ma wzmacniać kult państwa. Najtrwalszy jest ustrój republikański. Skupia on elementy monarchii, arystokracji i demokracji. Władza w rękach ludu - lud jako bogata i średnia grupa posiadaczy. Chwali on rzemieślników i kupców, nie lubi pasożytniczej szlachty czy klas najniższych - pospólstwa - nośnika najniższych wartości. Republika zapewnia wolność - zabezpiecza przez tyranią, daje możliwość inicjatyw gospodarczych. Tam ludzie najszybciej się bogacą i najlepiej przestrzega się praw. Jeśli dojdzie do zepsucia, potrzebna jest władza absolutna - książę - władza dyktatorska oparta na przychylności ludu, armii narodowej, właściwej technice rządzenia.

FRANCISZEK BACON - nie mam życiorysu, to straszne :(

Poglądy:

Przed poznaniem rzeczy trzeba je oczyścić ze złudzeń.

1. Złudzenia plemienne - wspólne wszystkim ludziom, wynikają z natury człowieka, mogą mu podlegać i zmysły i rozum, np. skłonność do antropomorficznego pojmowania zjawisk.

2. Złudzenia jaskini - indywidualne, uwarunkowane wychowaniem człowieka.

3. Złudzenia rynkowe - pochodzą z relacji międzyludzkich, ich podłożem jest mowa (nieprecyzyjność języka).

4. Złudzenie widowni - błędne mniemania, mające źródło w różnych kierunkach filozoficznych. Oczyszczanie danych ze złudzeń to metoda negatywna, ma przygotować umysł to metody pozytywnej, która opiera się na eksperymencie i indukcji. Eksperyment - wynagradzanie prawdy zmysłowej.

Bacon chciał naukę uniezależnić od dogmatów, niezależność od wiary, prawo do argumentacji rozumowej. Chciał, by nauka realizowała cele praktyczne, pisze o tym w traktacie „Nowa Atlantyda” - niedokończona. Liczne nawiązania do Platona w jego filozofii. „Nowa Atlantyda” a „Państwo słońca” Campanelli. „Utopia” Moora - dominujące chrześcijaństwo.

Bacon nie likwidował własności prywatnej. Ben Salem wyspa na Morzu Południowym. Religia dominująca - chrześcijaństwo. Przeciwstawiał się korupcji angielskiej w tym dziele. Dom dla obcokrajowców. Narrator - kapitan stwierdził, że ludzie tam są odizolowani, jedyny kontakt za pomocą szpiegów wysyłanych co 12 lat. Święta rodzinne na część głowy rodu - Trisam - mężczyzna mający 30 żyjących potomków powyżej 3 roku życia. Przed świętem pada wiele decyzji, wystawne święto, na koszt kasy państwa. Społeczeństwo partriarchalne. Pomijana jest rola matki. Paternamizm - rodzice wybierają współmałżonka. Związki małżeńskie - alternatywa wobec większego zła. Potępiał homoseksualizm i wielożeństwo. „Dom Salomona” służący rozwoju nauki, zespół placówek naukowo-badawczych, pomieszczenia nadziemne oraz jaskinie do przechowywania metalu. Wytworzenie namiastki kamieni szlachetnych. Pomieszczenie nadziemne - przechowywane nawozy sztuczne, twarde tworzywa ceramiczne. Utopianie budowali bardzo wysokie wieże, na wysokość pół mili - badania zjawisk atmosferycznych itp. Szereg stawów, gdzie filtrowało się wodę. Ludzie potrafili siły przyrody wykorzystać dla człowieka. Tam krzyżowanie różnych gatunków. Utwór kończy się nagle. Znawcy twierdzą, że wiele przepowiedział w rozwoju państwa. Filozofia empiryczno-praktyczna.

---