Pompeje
5.03.
Willa Misteriów
Misterium Dionizyjskie
Dionizos (Bacchus) to jedno z najstarszych bóstw. Istnieje niepewne dość źródło tabliczek mykeńskich, w piśmie linearnym B, gdzie odczytano imię Dionizosa.
W źródłach znajdują się niejasne wzmianki o przybyciu Dionizosa, albo z Tracji, albo z Libii, Frygii.
Z drugiej strony istnieje mit o narodzinach Dionizosa ze śmiertelniczki- Semele, jako syna Zeusa. Dionizos zwany „podwójnie urodzonym”. Na prośbę Semele Zeus ukazał się jej w pełnej sile, jego pioruny spopieliły ją, a Zeus wyłuskał nienarodzonego jeszcze Dionizosa z popiołów i zaszył go sobie w udzie.
Semele- tracka bogini Zemelo? Bogini ziemi. Połączenie bóstw niebiańskich z bóstwami ziemi, co było powszechne w dawnych mitologiach- zatem Dionizos może być jednym z najstarszych bóstw.
Dopiero w okresie klasycznym wiązano go z winem, wcześniej było to zapewne bóstwo wegetacji, dzikiej przyrody i ziemi.
Kult orgiastyczny Dionizosa. Orgia może tu znaczyć uroczystość na cześć bogów (na cześć Demeter także istniały takie misteria- eleusis).
Misteria dionizyjskie: w okresie klasycznym ściśle określone dzięki teatrowi. Misteria nie odbywały się w miastach, a na górach, w lasach i w nocy. Związane z winem, tańcem.
Bachantki- orszak dionizyjski; istnieli także bacchoi, mężczyźni
Menady- maenade- gr. Szalona; przekaz Eurypidesa opisuje, że rozrywały one w czasie misteriów zwierzęta i jadły surowe mięso.
Uczestników misteriów obowiązywała ścisła tajemnica, nie wolno było o tym opowiadać. Żadne źródło pisane nie mówi o treści misteriów, wcielaniu się i czynnościach z tych obchodów.
Fryz megalograficzny (wielki- postacie przekraczają wysokość 2m)
Poszczególne sceny (zapewne kolejność wtajemniczania), ale nie wiadomo, gdzie cykl się zaczyna.
Centralna scena to Dionizos, oparty na kolanach Ariadny, trzymający naczynie z winem.
Reszta scen nie ma jednoznacznej interpretacji.
Po lewej: Sylen (zawsze towarzyszył orszakowi, zazwyczaj na ośle jako starzec w odróżnieniu od przedstawianego młodzieńczo), nad jego głową młodzieniec trzyma maskę, która miała się odbić w winie (maska z dramatu satyrowego)- inicjacja do pochodu dionizyjskiego?
Inicjacja kobieca: klęcząca i oparta na kolanach innej kobiety, półnaga, na nią zamierza się do chłosty skrzydlata postać (nie wiadomo, skąd się wzięła i kim jest, bo nie ma takich w przekazach- tylko Nike i Hermes byli skrzydlaci); obok kobieta tańcząca- już menada?
Problem datowania: nie mieści się w schemacie dwóch nurtów (płaskiej ściany i archotektonicznego)
Najbardziej pasuje do trzeciego stylu płaskiej ściany z dużymi płaszczyznami neutralnego tła.
Ale reszta willi jest malowana w stylu drugim, architektonicznym, z optycznym poszerzeniem ściany.
Malowany cokół- iluzja sceny? Postaci jednak malowane przestrzennie.
Tyrs (tyrsos)- laska zakończona winoroślą lub szyszką piniową- berło Dionizosa oraz bachantek; u Eurypidesa także broń
Matrony także brały udział w misteriach, nie tylko dziewczęta były bachantkami.
Wnętrze z końca II w. n.e.
Malarstwo kwaterowe- podział architektoniczny wnętrza- być może oddziaływanie popularnych wtedy stiuków
Elementy malarskie sprowadzone do drobnych motywów zdobniczych.
Egipt
Malarstwo sarkofagowe
Obyczaj mumifikacji istniał aż do IV w., wykorzeniony dopiero przez chrześcijaństwo.
Grecy osiedlający się w Egipcie, w głębi kraju (mieli tam swoje ziemie przydzielane przez Ptolomeuszy), w okresie rzymskim byli już mieszkańcami lokalnymi. Pochówki tam mają charakter grecko-mumiowy.
Okres kontaminacji bóstw greckich z egipskimi wśród przybyłych. Wierzenia egipskie związane z życiem pozagrobowym zostały przez Greków przejęty.
Aleksandria była zdecydowanie greckim miastem.
Okres Nowego Państwa
Sarkofag antropoidalna, na twarzy znajdowała się maska, najczęściej z polichromowanego gipsu, zarówno w warstwie sarkofagu jaki i kartonażu.
Okres rzymski, być może pod koniec okresu hellenistycznego
Zamiast plastycznej maski pojawiają się wizerunki malowane wprawiane w bandaże owijające mumię.
Plastyczne maski nie miały charakteru portretowego, ale malowane twarze na początku miały charakter indywidualny. Są to jedyne zachowane przykłady malarstwa tablicowego (tabliczkowe:P)
Małe tablice, drewniane, nieraz obciągnięte płótnem.
Tzw. portrety z Faium (zachodnia część pustyni zachodniej, na tym terenie znajdowało się kilka miast, była bardzo żyzna ziemia, chętnie zasiedlana przez Greków)- dość liczne przykłady, ok. 800 przykładów zachowanych portretów
Technika malarska
Nie wiadomo, czy technika tu stosowana była także w malarstwie większym, ale źródła wskazują, że tak.
Technika enkaustyczna- custicos- gr. ogrzany, opalany
Spoiwo- wosk punicki (wosk gotowany w wodzie morskiej, który stawał się przezroczysty po kilkukrotnym gotowaniu, całkowicie czysty i płynny)- przekaz Pliniusza Starszego
Z użyciem metalowych narzędzi; cestrum (szydło)- mogły być podgrzewane
Dość grube warstwy farby w niektórych miejscach świadczą o użyciu nie pędzla, a raczej szpachelki.
I w.- przedstawienia zindywidualizowane, en trois-quarts
II-III w. portrety o charakterze mało zindywidualizowanym, całkowicie en face, coraz większe oczy
Nie ma wizerunków ludzi starych- były to może portrety malowane za życia, do wnętrz domów jako wizerunki dla rodziny, po śmierci były przycinane do formatu odpowiedniego dla mumii i wprawiane w nią. Były zatem malowane jako portrety mumiowe.
Istnieje kilka tabliczek nie przyciętych do mumii- w kole lub jedno przedstawienie dwóch braci na owalnej tablicy.
Portrety mumiowe mogły wpłynąć na ikony bizantyjskie.
Mozaiki
Technika utwardzania powierzchni płaskich, przede wszystkim podłóg- tego typu mozaika związana jest jeszcze z prehistorycznymi kulturami. Najczęściej były używane kamienie i pokruszona ceramika.
Mozaika grecka pojawia się w IV w., nie w Grecji właściwej, a w Macedonii. Architektura wnętrza greckiego złożona była z ciosów kamiennych; w Macedonii jest znacznie mniej dobrego wapienia, więc trzeba było używać zaprawy. Do mozaiki potrzebna jest zaprawa. Wczesne mozaika grecka jest podłogą z wylaną zaprawą, z wciśniętymi otoczakami.
IV w.- pojawia się mozaika z otoczaków z przedstawieniami figuralnymi. Różnicowano barwy zapraw- wyrysowana postać. Tzw. mozaika naturalna.
Okres hellenistyczny- wielki rozwój mozaiki właściwej, złożone z małych sześcianów, zwane opus tesserarum
Znane głównie z przekazów
Mozaika wychodzi z podłogi, pojawiają się także na ścianach
Pompeje, Dom Fontanny; ściana za fontanną wyłożona mozaiką
Znalazły też powszechne zastosowanie w termach rzymskich
Herkulanum, jedyne atrium, którego ściany wyłożone są barwną mozaiką; tzw. atrium Neptuna
Testery tylko z naturalnego kamienia
Później pojawiają się także testery szklane i złote (płatki zatapiane w szkle)- mozaiki późnorzymska i wczesnobizantyjska
Mozaiki italskie sylwetowe- czarno-białe
Pompeje, mozaiki w sieniach z ostrzeżeniem „strzeż się psa”, „cave canem”- jest bardzo wiele tych przykładów- być może było to nie rzeczywiste ostrzeżenia, był to zwyczaj
Pompeje, Dom Fauna, wielka (ponad 3x5m) mozaika podłogowa
Charakter obrazowy
Wzorem dla tej mozaiki był obraz Filostrata, przedstawiający bitwę pod Issos (hipoteza)
Obraz ten musiał być znany (występuje w kilku źródłach), choć nie ma jego dokładnego opisu. (Inny obraz bitwy pod Issos autorstwa Heleny z Aleksandrii)
Mozaikarz musiał mieć malowany wzór.
Bardzo dobrze zachowana część z popłochem w armii Dariusza. Lewa część mozaiki znacznie gorzej zachowana, ale Aleksander owszem.
Mozaiki potem zyskały taką popularność, że były nią wykładane perystyle, alejki ogrodowe itd.
Motywy egiptyzujące- nilowe