I cykl Kondratiewa - Schoupetera (1790 - 1850)
Geneza rewolucji przemysłowej w Wielkiej Brytanii
I. Geneza
czynniki polityczno - prawne
monarchia konstytucyjna (rząd burżuazji wolność osobista i gospodarcza)
prawo gospodarcze (cywilne i patentowe) oraz sprawny aparat państwowy egzekwujący w/w prawo
czynniki gospodarcze
rozwój rolnictwa (popyt ze strony wsi) rozwój handlu zagranicznego (popyt ze strony rynków zagranicznych); bodziec popytowy - najpierw popyt konsumpcyjny a później inwestycyjny
kumulacja kapitałów w rolnictwie i handlu oraz w wyniku spekulacji papierami wartościowymi i dzięki rozwojowi instytucji kredytowych i ubezpieczeniowych
nieefektywność dotychczasowych sposobów produkcji i nie konkurencyjność towarów brytyjskich na rynku europejskim (produkty słabej jakości)
czynniki kulturowe
oświeceniowy racjonalizm, zinstytucjonalizowanie badań naukowych, wynalazczość
brak hamulców religijnych, protestantyzm
mentalność kupiecka (praca i dorabianie się nie jest hańbą), otwartość na zmiany
czynniki społeczno - demograficzne
wzrost liczby ludności, ludzie luźni
migracje ze wsi do miast
możliwość awansu społecznego w oparciu o majątek
INNOWACJE BAZOWE
a) nowe metody wyrobu żelaza
b) maszyna parowa - nowe źródło energii
maszyny atmosferyczne:
1698 - Tomasz Savery
1705 - Tomasz Newcomen
pierwsze zastosowanie w 1711
maszyna parowa:
1769 - James Watt (pierwsze zastosowanie w 1775r.) - wspólnicy: John Roebuck i następnie Matthew Boulton
J. Watt opracował także układ zamieniający ruch posuwisto - zwrotny na ruch obrotowy (zastosowanie w kopalniach, hutnictwie, włókiennictwie i przemyśle spożywczym)
c) maszyny włókiennicze i maszynowy sposób produkcji
Przemysł włókienniczy
rola wełny i bawełny u progu rewolucji przemysłowej - „handel eksportowy pobudza przemysły już istniejące a import powołuje do życia nowe”
wynalazki w przemyśle włókienniczym
1733 - John Kay - latające czółenko
1764 - James Hargreares - przędzarka „Jenny”
1769 - Richard Arkwright - przędzarka „rama wodna” - zastępowała 8 ludzi (bezrobocie technologiczne - maszyna zastępuje ludzi)
1779 - Samuel Crompton - przędzarka „Mul” (zastępowała 200 ludzi)
1787 - Edmund Cartwright - mechaniczne krosno - udoskonalone przez Johna Harrocksa w 1810r.
Od 1811r. ludzie, którzy stracili pracę zaczęli niszczyć maszyny - krwawo to stłumiono.
d) przemysły wschodzące - kolejowy i stalowy
WYTWÓRCZOŚĆ - PRZEMYSŁY WIODĄCE I-GO CYKLU
1. Przewrót w przemyśle żelaznym
brak węgla drzewnego w związku z wytrzebieniem lasów - tradycyjne ośrodki wytwórczości żelaznej - Birminghtam, Sheffield
wytop żelaza - próby zastosowania węgla kamiennego (koks)
1612 - Simon Sturterant
1619 - Dud Dadley
1735 - Abraham Darby II
- świeżenie żelaza - fryszerki - pudlingowanie i walcowanie
1784 - Henry Cort
- produkcja stali - stal tyglowa
1770 - Beniamin Huntsman
- najwięksi producenci żelaza
rodzina Darby
Richard Reynolds - (Coalbrookdale) - John Wilkinson - (Wolverhampton)
Rodzaje żelaza:
- żelazo czarne (kowalne) - 0-0,5% żelaza - miękkie, łatwo się odkształca
stal - 0,5-1,75% węgla - twarda, elastyczna, sprężysta, do broni
żelazo - 2-5% węgla - tylko do odlewów, nie obrabia się w kuźni, ciężkie, twarde i kruche
2. Transport
modernizacja systemu transportowego
transport przybrzeżny i rzeczny
budowa dróg i kanałów (od lat 60-tych XVIII) - A. Smith
„Podział pracy zależy od rozległości rynku”
początki kolei żelaznej - tor, pociąg, lokomotywa
3. Rynek
a) rynek wewnętrzny
rozwój transportu prowadzi do połączenia rynków lokalnych w jeden rynek ogólnonarodowy → przestrzenne poszerzanie rynku → bodziec popytowy, wzrost produkcji i asortymentowe poszerzanie rynku
państwo sukcesyjnie wycofuje się z regulowania życia gospodarczego (poza zamówieniami publicznymi)
dominacja przedsiębiorstw indywidualnych małych firm, rozwój wolnej konkurencji i rządów „niewidzialnej ręki rynku”
nowe formy handlu - komiwojażer, sklepy, katalogi
produkcja masowa prowadzi do masowej konsumpcji - ogólny spadek cen wyrobów przemysłowych
poziom wzrostu gospodarczego do 1850r. średnio ok. 2,5% rocznie
b) rynek zewnętrzny
„widzialna ręka rynku” - koncepcje merkantylno protekcjonistyczne, zakaz eksporty maszyn i technologii, ustawy zbożowe 1815-1849
c) siła robocza
faza początkowa - brak (zatrudnianie kobiet, dzieci i wszystkich, którzy nie mogli się sprzeciwić)
nadmiar po 1815r. - wchłonięty przez dalszy rozwój przemysłu
ustawy ograniczające zatrudnienie kobiet i dzieci:
1833
9-13 latkowie - 8h/dzień
13-18 latkowie 12h/dzień
1844
kobiety - 10h/dzień
d) kryzys nowego typu
kryzys kapitalistyczny - kryzysy
1819-1821
1825-1828
1842-1843
- szybkie zmiany koniunktury, nadprodukcja, spadek cen, ograniczenia kredytowe, bezrobocie (bez alternatywy - w systemie chałupniczym rodzina mogła przetrwać w oparciu o gospodarstwo rolne)
- w wypadku kryzysu największe straty ponosili produkujący drogo i w małych ilościach chałupnicy, co sprzyjało ich eliminacji z rynku i koncentracji produkcji w fabrykach
4. Rezultaty społeczno - gospodarcze Rewolucji Przemysłowej
- przejście do maszynowego sposobu produkcji, powstanie fabryk
- szybki wzrost produkcji - podział pracy - masowa produkcja dla masowego odbiorcy - rozwój powiązań produkcyjnych - okręgi przemysłowe
- wzrost PKB/głowę mieszkańca - początek likwidacji masowej biedy
- zmiana proporcji i znaczenia pomiędzy sektorami gospodarki
- długoterminowa kalkulacja kosztów i zysków - amortyzacja
- wzrost liczby ludności - urbanizacja
- nowe grupy społeczne - robotnicy i przedsiębiorcy fabryczni i nowe społeczności klasowe
- erozja dotychczasowego systemu wartości i stosunków społecznych - spada znaczenie urodzenia, rośnie rola pieniądza (nie ważne stawało się urodzenie w klasie szlacheckiej, wszystkim zaczął rządzić pieniądz)
W I cyklu nastąpił kryzys kapitalistyczny. Produkcja ręczna została zastąpiona produkcją maszynową → powstają fabryki