Resocjalizacja
obejmuje 3 płaszczyzny aktywności:
STRUKTURALNĄ - płaszczyzna ta dotyczy struktury każdego podejmowanego działania, elementami tej struktury jest postulowanie, optymalizowanie i realizowanie
FUNKCJONALNĄ - płaszczyzna ta realizuje funkcje opiekuńcze, wychowawcze i terapeutyczne
PROCEDURALNĄ - płaszczyzna ta obejmuje takie procedury jak: psychotechnika, socjotechnika, kulturotechnika oddziaływań resocjalizujących
Norma
na ogół norma jest synonimem prawidłowości tego, co powinno być zgodne z oczekiwaniami społecznymi i standardami społeczno - kulturowymi
w sensie statystycznym normalne jest to, co występuje zgodnie z oczekiwaną częstością i natężeniem, to, co mieści się w granicach jednego odchylenia standardowego
potocznie zachowaniem normalnym nazywany zachowanie, które występuje najczęściej wśród osób w podobnym wieku z podobnego środowiska
Przystosowanie
Kryteria przystosowania:
Biologiczne/ekologiczne - dążenie do zachowania własnej egzystencji, przetrwania w środowisku naturalnym czy społeczno - kulturowym
Medyczno - psychiatryczne - stan doskonałego zdrowia psychicznego i fizycznego, zdrowa struktura osobowości i niezaburzone funkcje
Psychologiczne - utrzymanie homeostazy psychicznej, optymalne sposoby redukcji napięć wewnętrznych
Interakcyjne - Adekwatne reagowanie na bodźce pochodzące z otoczenia fizycznego i społecznego, umiejętność przeciwstawiania się presji czynników biopsychicznych, środowiskowych, sytuacyjnych
Społeczne - zgodność postępowania z powszechnie akceptowanymi normami i wzorcami
Pedagogiczne - dążenie do samo urzeczywistnienia, autonomii, samowychowania i rozwoju
Nieprzystosowanie
inaczej: niedostosowanie, wykolejenie, demoralizacja
Definicje nieprzystosowania:
definicje objawowe - ujmują nieprzystosowanie jako zespół zachowań nie przestrzegających pewnych norm, np. alkoholizm, narkomania
definicje teoretyczne - wskazują na mechanizmy regulacji psychicznej lub społecznej w generowaniu zachowań niezgodnych z normami, eksponują pojęcia teoretyczne takie jak motywacja czy rola społeczna
definicje operacyjne - wskazują przede wszystkim rodzaj narzędzi, którymi można się posłużyć do pomiaru częstotliwości i natężenia cech uznawanych za niekorzystne
Problemy diagnozy w wychowaniu resocjalizującym:
negatywna odmiana rozwoju społecznego dziecka
brak podatności dzieci i młodzieży na normalne metody wychowawcze
zaburzenia w zachowaniu spowodowane negatywnymi warunkami środowiskowymi
zaburzenia emocjonalne
zaburzenia charakterologiczne spowodowane niekorzystnymi wewnętrznymi i zewnętrznymi warunkami rozwoju
Model osobowości dojrzałej w ujęciu Allporta
Fazy kształtowania osobowości:
Faza 1 - Wyłania się ja cielesne, jednostka może odróżnić się od otoczenia
Faza 2 - Odróżnienie siebie od innych ludzi, konstrukcja poczucia własnego ja
Faza 3 - Pojawiają się pierwsze oceny samego siebie, pragnienie stania się niezależnym,
Faza 4 - Nauka posiadania, zaczynamy postrzegać, że przedmioty, ludzie są nasi
Faza 5 - Zaczynamy tworzyć własny obraz siebie, formułują się cele
Faza 6 - Zaczynamy sobie radzić, podejmować decyzje, wybierać racjonalnie
Faza 7 - Poszukiwanie własnej tożsamości
w odniesieniu do psychiki, rozumiana jest jako etap ukształtowania osobowości człowieka, a więc właściwego dla niego zespołu cech psychicznych, świadczących o jego indywidualności, która pozwala na formułowanie sądów i podejmowanie decyzji. Dojrzała osobowość jest pojęciem z dziedziny psychologii humanistycznej i dotyczy harmonii psychicznej człowieka z samym sobą i jego otoczeniem
Na dojrzałą osobowość składa się:
posiadanie dobrze rozwiniętego i rozbudowanego obrazu siebie; zdolność rozumienia siebie
umiejętność opanowania potrzeb wewnętrznych bez konfliktów
posiadanie bezpieczeństwa emocjonalnego
funkcjonowanie z dozą optymizmu, posiadanie naturalnego entuzjazmu
zdolność obiektywizacji samego siebie - umiejętność widzenia siebie w kategoriach zewnętrznych: krytykowanie siebie, poczucie humoru
posiadanie jednoczącej filozofii życia - skrystalizowany światopgląd, umiejętność patrzenia na wszystkie dziedziny życia, integrowanie się człowieka w świecie
6. Stadia nieprzystosowania społecznego wg Czpówa
Poczucie odtrącenia, skutek to wrogość wobec społeczeństwa, poczucie niezrozumienia, brak koncentracji uwagi
Utrwalenie wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów, opór wobec osób próbujących nawiązać kontakt z osobą nieprzystosowana, pojawienie się pierwszych symptomów wykolejenia: wagary, alkoholizm
Dążenie do rozwijania zachowań dewiacyjnych, znajomości z gangami, grupami o charakterze chuligańskim
Typy wykolejenia społecznego:
Zwichnięta socjalizacja - manifestowania nieprzystosowania społecznego, pojawia się w wyniku nieodpowiedniej opieki rodzicielskiej, odtrącenia emocjonalnego, zaniedbania społ i ped.
Demoralizacja - pojawia się gdy dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod wpływy innej obyczajowości, kultury, następuje przewartościowanie, wartości tradycyjnych na rzecz nowych do których jednostka nie potrafi się przystosować
Socjalizacja podkulturowa - socjalizacja dziecka jest prawidłowa z punktu widzenia poprawności funkcjonowania mechanizmów psychologicznych. Wykolejenie następuje w skutek konfliktu norm miedzy grupą, w której wychowuje się dziecko np. przestępcza a normami
Typologia odmian nieprzystosowania wg. Sulliwana i Granta
Aspołeczni - Wykorzystują innych, nie potrafią przewidzieć zachowania innych wobec siebie, więc reagują agresją, działają impulsywnie
Konformiści - w sytuacji w której występuje kontrola zewnętrzna manipulują swoim konformizmem w celu osiągnięcia korzyści, gdy brak kontroli społecznej, postępują zgodnie z własnymi poglądami
Neurotycy - przyswoiły sobie pewne wartości sprzyjające normom, jednak boją się, że im nie sprostają
Fazy resocjalizacji:
nawiązanie kontaktu i więzi uczuciowej z wychowankiem, stosowanie nagród psychologicznych, działanie mające na celu pokazanie wychowankowi alternatywy między atrakcyjnymi celami oferowanymi przez wychowawcę a atrakcyjnością wynikającą z zachowania antyspołecznego
zastosowanie zestawu bodźców, który ma na celu zlikwidowanie nagród płynących z zachowania antyspołecznego, a nauczenie wychowanka naturalnego wybierania zachowania społecznie akceptowanego
zmniejszenie intensywności kontroli zewnętrznej, pozostawienie wychowankowi swobody działania na pewnych płaszczyznach, co ma powodować kształtowanie się w nim mechanizmu kontroli społecznej
Rozluźnianie więzów między wychowankiem a wychowawcą, wzmacnianie więzi z rówieśnikami i innymi dorosłymi
Modele resocjalizacji młodzieży:
model dyscyplinarno - izolacyjny - izolacja od wpływów środowiska zewnętrznego, stosowanie różnych form dyscyplinowania młodzieży
model opiekuńczy - zaspokojenie podstawowych potrzeb młodzieży, stworzenie sprzyjających warunków do nauki, podkreślenie roli więzi między wychowawcą a wychowankiem w procesie resocjalizacji
model terapeutyczny - oddziaływanie na psychikę jednostki za pomocą środków psychologicznych, manipulowanie obrazem świata oraz stosunków międzyludzkich w oczach wychowanka
model wolnościowy lub półwolnościowy - resocjalizacja w naturalnym środowisku społecznym, skuteczna tylko w stosunku do osób o niskim poziomie nieprzystosowania,
Behawioralny model terapii
terapia behawioralna jest nastawiona na modyfikację zachowań społecznych przynoszących w konsekwencji rozmaite straty, szkody i zagrożenia
oddziaływanie terapeutyczne polega na celowym manipulowaniu czynnikami nagradzającymi i karzącymi, aby w efekcie doszło do eliminacji zachowań niepożądanych poprzez ich wygaszenie
Zestaw zaleceń pedagogiczno - terapeutycznych :
wychowawca powinien być wyrozumiały i pozwalać podejmować własne decyzje
wymagania wobec młodzieży trudnej należy formułować ściśle, precyzyjnie, nie wymagać zbyt wiele, należy uzasadniać swoje wymagania
wychowawca powinien zadbać aby nie podawać sprzecznych informacji o sobie, wywołujących dysonans poznawczy
należy dążyć do stworzenia więzi emocjonalnej
podopiecznego należy uczyć konsekwencji
należy pozwalać na wyrażanie negatywnych emocji
należy wzmagać odporność wychowanka na stresy i frustracje i nie zrywać z nim kontaktu w przypadku gdy ten zachowuje się niepoprawnie
Humanistyczny model terapii
jednostkę ludzką ujmuje się wielowymiarowo
celem terapii jest stworzenie jednostce sprzyjających jej warunków do rozwoju psychospołecznego
Terapeuta powinien:
zaproponować jednostce inne niż przestępcze style i sposoby egzystencji pozwalające na pełniejsze zaspokojenie potrzeb
stosować techniki wpływu osobistego dobrane adekwatnie do poziomu dojrzałości emocjonalnej i intelektualnej podopiecznego
stwarzać klimat ciepła emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa
Ogólne sposoby postępowania z młodzieżą trudną wg Lee i Pallone:
poznanie wychowanka - nie tylko jako osoby nieprzystosowanej społecznie ale także jako osoby samorealizującej się, należy poznać potrzeby, zainteresowania, uzdolnienia wychowanka
zrozumienie każdego wychowanka - głębsze poznanie sposobów jego widzenia świata i osądzania go, jest to możliwe przez empatyczny indywidualny kontakt
pełna akceptacja osoby wychowanka - chodzi o utrzymanie bliskich, nasyconych ciepłem emocjonalnym kontaktów, które mają sprzyjać samorealizacji wychowanka i otwierać mu nowe perspektywy
wytwarzanie przez wychowawcę sprzyjającego klimatu społecznego w grupie wychowawczej
Wnioski z badań efektywności resocjalizacji:
Sankcje pieniężne są bardziej skuteczne niż inne środki, szczególnie wśród osób karanych po raz 1
Długoterminowe kary nie wydają się bardziej skuteczne niż kary krótkoterminowe
Optymalnym okresem pobytu wychowanka w instytucji jest 18 miesiecy, zarówno dłuższy jak i krótszy czas przebywania w instytucji korekcyjnej wydaje się błędem pedagogicznym
Poziom efektywności resocjalizacji jest niski lub tej efektywności nie ma
Efektywność resocjalizacji jest wyższa w przypadku pracy z nieletnimi niż z dorosłymi
Resocjalizacja w instytucji korekcyjnej może być skuteczna gdy towarzyszy jej prawidłowo realizowany model opieki następczej
Oddziaływanie resocjalizacyjne powinno obejmować także oddziaływanie na środowisko społeczne, szczególnie na rodzinę przestępcy
I level podtypy:
poziom 2:
aspołeczny - agresywny
aspołeczny - pasywny
poziom 3:
niedojrzały konformista - czuje się gorszy, boi się odrzucenia, sztywno trzyma się wyznaczonych celów postępowania
konformista podkulturowy - zadowolony ze swojego życia, oporny na zmianę, przecenia siebie, boi się gdy jego strategie obronne okazują się nieskuteczne, sztywno stosuje przyswojone stereotypy zachowania, odrzuca swoją emocjonalność, zamknięty w sobie, zwierzanie się traktuje jako przejaw słabości
manipulator (pragmatyk) - zadowolony ze swojego trybu życia, nie lubi zmian, nie przeżywa konfliktów wewnętrznych tylko raczej z otoczeniem, manipuluje otoczeniem, kryzysy przeżywa gdy doznaje niepowodzeń manipulując innymi,
poziom 4:
neurotyk aktywny - znaczna liczba przyswojonych norm i wartości, boi się konfliktu wewnętrznego, pragnie być podziwiany, jest samodzielny
neurotyk lękowy - ma nieadekwatne wyobrażenie o sobie, co prowadzi do lęku, pragnie kontaktu z rówieśnikami i dorosłymi chociaż werbalnie przeciwstawia się dorosłym, jest zbyt samokrytyczny
zdefiniowany z podkulturą - odrzuca wartości społeczeństwa, żyje zgodnie z własnym systemem wartości,
reaktywny w sytuacjach traumatycznych - ma raczej pozytywny obraz siebie, czasami surowo ocenia własne postępowanie, ale usprawiedliwia je obarczając winą innych, łatwo nawiązuje i podtrzymuje kontakty społeczne, na konflikty reaguje zachowaniami przestępczymi lub agresywnymi