Problemy psychiczne osób niepełnosprawnych
Niepełnosprawność jest terminem używanym w stosunku do osób, które w wyniku choroby, urazu lub wady wrodzonej utraciły sprawność organizmu, układ lub narządu. W określeniu niepełnosprawności uwzględnia się czas jej trwania (wyróżniając niepełnosprawność okresową i trwałą). Niepełnosprawność doprowadza do ograniczeń fizycznych, psychicznych, społecznych, ekonomicznych.
Akceptacja niepełnosprawności jest jednym z warunków pomyślnej rehabilitacji i przystosowania we wszystkich aspektach ludzkiego życia. Racjonalny stosunek do inwalidztwa polega na ciągłym poprawianiu lub co najmniej utrzymywaniu sprawności, mimo pozostającego kalectwa.
Akceptacja jest procesem dość długim, dokonuje się stopniowo z niebywałym trudem i cierpieniem.
Każdy pacjent przechodzi przez następujące etapy przystosowania się do niepełnosprawności:
szok - „To nie ja” (jest to reakcja psychologiczna na przyczynę utracenia sprawności i jego następstwa;
oczekiwanie poprawy - „Jestem chory ale wyzdrowieję” (uświadomienie sobie choroby, nadzieja na wyleczenie, poszukiwanie skutecznych metod i osób które mogłyby pomóc);
załamanie, lament - „Wszystko jest stracone” (bierność, unikanie ludzi, tendencje samobójcze, wrogość);
obrona A - zdrowa, omijanie bariery kalectwa, formułowanie nowych celów;
obrona B - neurotyczna, udowadnianie sobie i otoczeniu, że jest się dobrze przystosowanym do niepełnosprawności „Nic się nie dzieje”;
Podstawowym problemem inwalidztwa jest ograniczenie w zaspokajaniu potrzeb i samorealizacji, które są główną treścią i celem życia. Możliwość ich zaspokojenia wiąże się z motywacją do rehabilitacji.
Poziomy akceptacji inwalidztwa:
Brak akceptacji - występuje gdy chory nie może zrozumieć, że kalectwo jest nieodwracalne, charakteryzuje się brakiem zaufania do leczących, następują opóźnienia w rehabilitacji.
Akceptacja wymuszona - występuje gdy inwalidztwo jest w widoczny sposób nieodwracalne, rehabilitacja przebiega powoli.
Akceptacja najkorzystniejsza - występuje gdy mimo inwalidztwa są warunki do samorealizacji, charakteryzuje się wyrównanym lub pogodnym nastrojem, który nie obniża się z powodu kalectwa.
Niepełnosprawność wywołująca sytuacje stresowe powoduje u osób nią dotkniętych rozmaite zmiany psychopatologiczne. Zaburzeniom może ulec struktura osobowości, co może prowadzić do naruszenia struktury „ja”, może to w konsekwencji doprowadzić do sytuacji gdy dojdzie do błędnej percepcji siebie, do braku przystosowania się do nowej sytuacji życiowej.
Niepełnosprawność powoduje upośledzenie wszystkich obszarów życia człowieka wywołując problemy natury psychicznej, fizycznej, społecznej, zawodowej, ekonomicznej człowieka.
W procesie przystosowywania się do życia z niepełnosprawnością ważną rolę odgrywają czynniki psychologiczne i społeczne, wzajemnie na siebie wpływające, np. osoby niepełnosprawne zablokowują swoje potrzeby, np. bezpieczeństwa, niezależności, poczucia własnej wartości, prestiżu, samorealizacji co wyzwala w nich stany stresowe, frustracyjne lęki.
Nieprawidłowy stosunek do siebie i własnej sytuacji, do innych ludzi, życia i świata, poczucie niewydolności, winy i wstydu, lęk przed obcymi przyczyniają się do stopniowego wycofywania się z życia społecznego.
Osoby niepełnosprawne często nie stawiają sobie celów życiowych, rezygnują z aspiracji, koncentrują się na codziennej wegetacji, często towarzyszy im uczucie osamotnienia, społeczna izolacja. Towarzyszące im cierpienia fizyczne i psychiczne sprzyjają ucieczce w głąb siebie. Jedynym sposobem na powrót do pełnego życia społecznego jest podjęcie przez niepełnosprawnych wszelkiej aktywności życiowej.
Pomimo ograniczonej sprawności, nawet nie całkowitej akceptacji swojego stanu, ludzie niepełnosprawni mogą prowadzić godne życie nie pozbawione przyjemności, będzie ono zależało od tego co chce się osiągnąć i czego dokonać. Należy dążyć do stanu, w którym niepełnosprawność stanie się częścią aktywności życiowej.
Osoby niepełnosprawne mają podobne potrzeby biologiczne, psychiczne i społeczne jak luzie sprawni i tak samo dążą do ich zaspokojenia. Do podstawowych potrzeb u osób z niepełnosprawnością należy potrzeba bezpieczeństwa, kontaktu, potrzeba poczucia własnej wartości lub osiągnięć. Nabywanie umiejętności i sprawności w posługiwaniu się sprzętem ortopedyczno - rehabilitacyjnym (laskami, kulami, wózkiem inwalidzkim itp.) ma na celu usprawnianie i usamodzielnianie co wpływa na prawidłową percepcję samego siebie, obrazu swego ciała i relacji wobec innych.
W sytuacjach trudnych i stresowych ważną rolę odgrywają pozytywne więzi międzyludzkie, doświadczenie bliskości, poczucie zrozumienia i akceptacji wzmacnia odporność psychiczną, sprzyja wzrostowi samooceny. Niepełnosprawność stwarza potrzebę opieki i wsparcia społecznego. Z niepełnosprawnością należy nauczyć się żyć.
Problemy psychiczne osób niepełnosprawnych wiążą się z :
poczuciem własnej wartości - ograniczenie lub utrata sprawności ruchowej człowieka obniża jakość jego życia
u osób niepełnosprawnych nogą występować: zaburzenie poczucia piękna, harmonia ciała, poczucie własnej wartości i ograniczenie funkcjonowania;
zmianie może ulec także obraz własnej osoby: wygląd i fizyczne właściwości, umiejętności i zdolności, postawy i potrzeby, pozycja środowiskowa i wśród innych ludzi, pozycja finansowa;
atrakcyjny wygląd fizyczny, powoduje, że osoby zgrabne ładne postrzegane są lepiej;
osoby niepełnosprawne zmagają się z wieloma problemami emocjonalnymi, zdeformowane ciało często utrudnia lub uniemożliwia pełnienie tzw. ról w grupach społecznych rodzinnych, towarzyskich zawodowych;
bólem - ograniczenie sprawności fizycznej wiąże się z dolegliwościami bólowymi.
Ból jest zjawiskiem fizycznym i społecznym.
Nadmierna troskliwość czy obojętność również sprawiają ból, aby zmniejszyć doznania bólowe stosowane są techniki relaksacyjne, psychoterapia .
stresem - czyli, negatywnymi przekonaniami i emocjami, pojawiającymi się w momencie gdy człowiek nie radzi sobie z wymogami życia.
Funkcje radzenia sobie ze stresem:
zadaniowa, instrumentalna - ukierunkowana na rozwiązywanie problemów
samoregulacji emocji - polega na obniżaniu przykrego napięcia i łagodzenia innych negatywnych stanów emocjonalnych.
Grupy strategii radzenia sobie ze stresem:
konstruktywna, czyli dążąca o opanowania stresu,
destrukcyjna dążąca tzw. ucieczkowa, polegająca na polegająca na popadaniu w uzależnienie od alkoholu, zachowania agresywne rodzące kolejne problemy.
Psychiczne skutki niepełnosprawności zależą od:
- wieku
- osobowość
- czasu oddziaływania bodźców szkodliwych na psychikę
- rozwoju ekonomicznego, społecznego, kulturowego
- przyczyny niepełnosprawności
- postaw poszkodowanego, rodziny, lokalnej społeczności.
Mniejszy wpływ na psychikę mają wady wrodzone, m in dlatego że dzieci nie dostrzegają swojej odmienności, reakcje psychiczne takie jak wstyd pojawiają się dopiero w okresie dojrzewania, i utrudniają akceptację.
Reakcja osób dorosłych na niepełnosprawność zależą od:
ich osobowości (osoby z silną osobowością łatwiej godzą się z przeciwnościami),
czasu w jakim doszło do niepełnosprawności - jeśli był to nagły wypadek to ta osoba doznaje szoku psychicznego i nie może pogodzić się ze zmianami do jakich doszło w jej życiu, wówczas wzrasta agresja,
nastawienie optymistyczne, nadzieja na wyzdrowienie, stopniowo narastająca niepełnosprawność powoduje akceptacje poniesionych strat, powrót równowagi psychicznej.
4