EKONOMIA

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM FINANSOWY

EWOLUCJA MIĘDZYNARODOWEGO SYSTEMU WALUTOWEGO

Międzynarodowy system walutowy - zespół układów, instytucji, zasad i zwyczajów, które określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w systemie stosunków międzynarodowych. Przekształcał się on wielokrotnie z systemu pełnej waluty złotej po system waluty dewizowo-złotej i wielodewizowy.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW; 1944r. na Konferencji Walutowej i Finansowej Narodów Zjednoczonych w Bretton Woods), w skład którego wchodzi 178 państw.

Cele:

1. współpraca, stabilizacja finansowa i gospodarcza krajów członkowskich,

2. utrzymywanie stabilności walut i powszechnej ich wymienialności,

3. ułatwianie wymiany dóbr, usług i kapitału w obrębie państw członkowskich,

4. wspieranie wzrostu gospodarczego

5. łagodzenie zakłóceń równowagi bilansów płatniczych,

6. unikanie manipulacji kursem walutowym i wykorzystywania międzynarodowego systemu walutowego do osiągania korzyści konkurencyjnych w stosunku do państw członkowskich,

7. swobodny obrót handlowy i kapitałowy.

Fundusz dysponuje:

1. walutami wpłaconymi i pożyczonymi przez kraje członkowskie - państwo wchodzące w skład MFW wpłaca określoną kwotę (z czego 25% wpłacane jest w walucie wymienialnej innych krajów >aktywach rezerwowych< a pozostała część w walucie krajowej). Kwoty te są podwyższane stopniowo co 5 lat.

2. zapasami złota - dawniej 25% tej kwoty wpłacone było w złocie, które w miarę potrzeb było upłynniane

3. procentem od posiadanych obligacji (państw członkowskich i międzynarodowych instytucji finansowych) - są źródłem dochodów Funduszu.

Zasady międzynarodowego systemu walutowego (systemu dewizowo-złotego):

1. kraje członkowskie ustaliły kursy swoich walut w stosunku do złota lub dolara amerykańskiego,

2. rezerwy walutowe banków centralnych państw MFW składają się ze złota i dolarów,

3. deficyty bilansów płatniczych reguluje się w dolarach,

4. w obiegu pieniężnych państw MFW krąży pieniądz papierowy niewymienialny na złoto, a wielkość jego emisji jest ustalana przez władze pieniężne kraju.

Popularność dolara amerykańskiego jako waluty podstawowej wynikła z dominującej pozycji USA po II wojnie światowej i ich doskonałej sytuacji gospodarczej (przewaga eksportu nad importem). Stany Zjednoczone zyskały rynek w powojennej Europie. Ta, nie mając wystarczającej ilości środków finansowych na zakup amerykańskich towarów pozyskała od USA potrzebne jej fundusze. Ten „głód dolara” został złagodzony przez program pomocy gospodarczej w ramach tzw. planu Marshalla. W późniejszym czasie do Europy napłynął kapitał amerykański w postaci inwestycji bezpośrednich i lokat w papierach wartościowych. Skutkiem tego był rozwój gospodarczy państw europejskich i poprawa bilansów płatniczych oraz stworzenie rezerw dewizowych.

Stopniowo ten rozwój został zahamowany z powodu rozwoju europejskiej gospodarki, wzrostu importu z Europy, odpływu dolarów za granicę (inwestycje za granicą). Zaczął narastać deficyt bilansu płatniczego finansowany coraz większą emisja dolarów.

Taka sytuacja grozi utratą rezerw dewizowych - trzeba więc zwiększać eksport a ograniczać import i odpływ kapitałów.

Zaczęto szerzyć pogłoski o dewaluacji dolara, która osłabiłaby zaufanie do dolara. Zaczęto go wymieniać na złoto. Banki centralne zaczęły wymieniać dolary po cenie urzędowej (35 $ za uncje złota) i sprzedawać po cenie wolnorynkowej (40 $). W celu przeciwdziałania spekulacji najbardziej rozwinięte kraje utworzyły w 1961r. „pulę złota”, która stabilizowała wolny rynek tego kruszcu. Nie pozwalano na zbytnie odchylenia ceny wolnorynkowej od urzędowej złota.

Zakłócenia związane z dominacją dolara a następnie spadkiem do niego zaufania spowodowały, że w 1967r. w ramach MFW wprowadzoną nowa jednostkę walutową - Specjalne Prawa Ciągnienia (SDR; Special Drawing Rights), nowy składnik rezerw walutowych (obok dewiz i złota) kreowany przez MFW i przydzielany bezpłatnie państwom uczestniczącym w systemie SDR, proporcjonalnie do wysokości ich udziałów w MFW. Ma to miejsce w przypadku powstania deficytu bilansu płatniczego kraju, służą one bowiem finansowaniu deficytu i przywracaniu równowagi bilansu. SDR to międzynarodowy środek płatniczy kreowany w wyniku międzynarodowego porozumienia, istniejący w postaci zapisów bankowych.

Za posiadane SDR-y banki centralne mogą nabywać waluty wymienne i regulować swoje zobowiązania wobec innych państw. Płatność w SDR-ach polega na przepisaniu w MFW odpowiedniej sumy z konta jednego kraju na konto drugiego SDR nie były wymieniane na złoto i miały formalny parytet równy ówczesnemu parytetowi dolara: ok. 0,89 grama złota. Od 1991r. wartość SDR'ów ustalono na postawie koszyka 5 najważniejszych walut:

1. dolar amerykański - 39%,

2. marka niemiecka - 21%,

3. jen - 18%,

4. frank francuski - 11%,

5. funt sterling - 11%.

Później, po wprowadzeniu „euro“ posłużono się koszykiem 3 walut:

1. dolar,

2. jen,

3. euro.

SDR-y jednak nie poprawiły sytuacji na rynku i nastąpiło dalsze pogłębienie deficytu płatniczego USA. Zagraniczne banki centralne, przewidując dewaluację, wymieniały napływające dolary na inne waluty (np.: marki). W tej sytuacji USA zawiesiły wymienialność dolarów na złoto, unieważniając tym podstawową zasadę systemu dewizowo-złotego. Od tego momentu żadna waluta nie jest wymienialna na złoto.

Wprowadzono kursy płynne, chociaż uważano, że kursy sztywne bardziej sprzyjają zwiększeniu obrotów handlowych i kapitałowych. Zmieniono kursy niektórych walut (zdewaluowano dolara a rewaluowano markę, jen, gulden i frank belgijski). Wprowadzono też kursy centralne w stosunku do dolara, który pozostał nadal waluta podstawową.

Po 1976r. w MFW dokonano reformy międzynarodowego systemu walutowego. Od tej chwili:

• poszczególne kraje członkowskie same decydują, czy kursy ich walut są stałe czy zmienne

• określają, w odniesieniu do jakich walut utrzymują kurs stały.

• Złoto nie ma już charakteru pieniądza światowego - nie reguluje się nim zobowiązań zagranicznych i nie ustala się w nim parytetów walut

• Ustalono urzędową cenę złota (złoto nadal jest przechowywane w bankach centralnych ale jako cenny kruszec, który w każdej chwili może być sprzedany za dewizy po cenie ukształtowanej pod wpływem relacji podaży i popytu)

• SDR-y mają być podstawowym składnikiem rezerw walutowych i częściej stosowane w transakcjach MFW

• Zmalała rola dolara

• Wprowadzono kursy płynne - teoretycznie kształtują się one samorzutnie pod wpływem gry sił rynkowych.

KREDYT MIĘDZYNARODOWY I MIĘDZYNARODOWE INSTYTUCJE KREDYTOWE (cz.2)

Zadłużenie zewnętrzne

Mamy z nim do czynienia od lat 60. Zaciągane kredyty finansują wzrost gospodarczy państw (rozwijających się), ożywiają handel zagraniczny dlatego stały się bardzo pożądane.

Dodatkową zaletą były stosunkowo niskie ich koszty. Zadłużenie zewnętrzne rosło wraz z liczbą państw podejmujących realizację procesu uprzemysłowienia; liczbą państw rozwijających się.

Takim sposobem wyodrębniła się grupa państw najsłabiej rozwiniętych, dla których jedynym sposobem na prowadzenie polityki gospodarczej była pomoc innych państw. Wartość zaciągniętych przez nie kredytów była często kilkakrotnie wyższa niż wartość ich eksportu do państw wysoko rozwiniętych. Zadłużenie rosło co hamowało rozwój gospodarczy krajów zadłużonych. Spłacenie kredytów stało się niemal niemożliwe.

Rozwiązanie problemu zadłużenia:

1. umorzenie całości/części zadłużenia,

2. redukcja zadłużenia pod warunkiem przyjęcia przez kraj dłużniczy programów zalecanych przez MFW i Bank Światowy (redukcja do 65% wartości kredytu),

3. powiązanie wielkości redukcji długów z wynikami ekonomicznymi osiąganymi przez dłużnika,

4. umorzenia na 5 lat odsetek od długu kraju, w którym notuje się spadek PKB per capita o więcej niż 15%, lub na 10 lat, gdy wielkość spadku PKB przekroczy 25%,

5. konwersja długu - porozumienie polegające na sprzedaży/zamianie na międzynarodowym rynku finansowym posiadanego przez bank zobowiązania dłużnika. Transakcje te polegają na zamianie długu na:

1. dług,

2. udziały kapitałowe,

3. sprzedaż za walutę kraju dłużniczego,

4. towary pochodzące z kraju dłużniczego,

5. wydatki na ochronę środowiska(*)

6. wykup długu przez kraje dłużnicze(*).

(*) - najważniejsze transakcje; dłużnik występuje w roli aktywnej.

Istnieniu zaległych należności towarzyszy handel długami. Banki mające takie należności mogą je sprzedać po cenie niższej niż nominalnej, by w ten sposób pokryć straty ze swoich rezerw. Należności banków są oceniane na rynku długów. Poziom cen długów kształtuje tu podaż i popyt. Wyższe ceny długów występują, gdy jest wysokie prawdopodobieństwo uzyskania spłaty od kraju zadłużonego.

Podmioty udzielające międzynarodowe kredyty (międzynarodowe i regionalne instytucje finansowe):

1. MFW - grupa finansowa Banku Światowego,

2. regionalne banki rozwoju (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny).

Działalność kredytowa MFW:

Każdy kraj może zakupić w MFW walutę obcą za walutę krajową a po ustalonym czasie dokonuje transakcji odwrotnej - to tzw. kredyt w walucie obcej.

MFW z posiadanych środków udziela krajom członkowskim różnych rodzajów kredytów:

• kredyty na pokrycie przejściowego deficytu bilansu płatniczego wynikającego z bieżących transakcji:

• spłata kredytu: 3 - 5 lat

• oprocentowanie: zależy od stopy procentowej ukształtowanej na rynku międzynarodowym; nie większe od niej

• wysokość kredytu: nie większa niż 125% kwoty wpłaconej przez kraj przy wstępowaniu do MFW

• kredyty dla państw będących w trudnej sytuacji, nie mogące zrównoważyć bilansu płatniczego:

• warunek: przedstawienie przez kraj potrzebujący pomocy programu działań niezbędnych do osiągnięcia równowagi bilansu płatniczego

• kredyt: długoterminowy, udzielany ratami przez 3 lata

• spłata kredytu: 4 - 8 lat (od każdego wykorzystania przyznanej kwoty);

• wysokość kredytu: nie większa niż 140% kwoty wpłaconej przez kraj przy wstępowaniu do MFW

• kredyty celowe np.: na finansowanie surowcowych zapasów interwencyjnych

• kredyty kompensacyjne na skompensowanie ubytku wpływów dewizowych z eksportu i wzrostu kosztów importu.

Bank Światowy (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju)

• cele:

• pomoc w rozwoju gospodarczym krajów członkowskich

• popieranie zrównoważonego wzrostu gospodarczego i handlu międzynarodowego

• udzielanie długoterminowych pożyczek na cele rozwoju gospodarczego

• zasoby Banku:

• fundusze własne - kapitał zakładowy; powstał z subskrypcji wśród krajów członkowskich (wpłata przy akcesji to 10% sumy kapitału z czego 1% w walucie wymienialnej)

• fundusze pożyczone - pochodzą z zaciągniętych pożyczek i emisji obligacji średnio- i długoterminowych na rynkach kapitałowych krajów rozwiniętych

• środki uzyskane ze sprzedaży części zobowiązań dłużników (z cesji wierzytelności) - Bank wycofuje swój kapitał pożyczkowy, by wykorzystać go na dalsze udzielanie pożyczek.

• kredyty:

• udzielane tylko rządom krajów członkowskich oraz przedsiębiorstwom i bankom z gwarancją rządową

• udzielane na finansowanie konkretnych inwestycji (np.: elektrownie) i zmian w gospodarce

• okresy ich spłat to 10 - 30 lat

• oprocentowanie zależy od rynkowej stopy procentowej.

• inne działania:

• udzielanie pomocy technicznej krajom rozwijającym się (wysyła ekspertów)

• szkoli wyższych urzędników tych krajów (za pomocą Instytutu Rozwoju Gospodarczego) zajmujących się rozwojem gospodarczym kraju

• prowadzi badania naukowe w dziedzinie finansów i kredytu międzynarodowego.

GRUPY (ORGANIZACJE) FINANSOWE BANKU ŚWIATOWEGO

Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC; od 1956r.)

• cele:

• popieranie rozwoju sektora prywatnego w krajach rozwijających się

• udzielanie pomocy technicznej

• świadczenie usług doradczych

• wspieranie procesu transformacji gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej (prywatyzacji i restrukturyzację przedsiębiorstw)

• zasoby MKF:

• z pożyczek udzielanych przez Bank Światowy

• z zysków osiąganych z zainwestowanych kapitałów

• ze sprzedaży jej udziałów w różnych przedsiębiorstwach

• kredyty:

• długoterminowe (7 - 12 lat)

• na cele inwestycyjne dla przedsiębiorstw prywatnych bez gwarancji rządowej

• oprocentowanie i okres ich spłat taki jak w Banku Światowym

Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA; od 1960r)

• cele:

• udzielanie pożyczek krajom rozwijającym się na warunkach korzystniejszych niż warunki Banku Światowego

• kredyty:

• nieoprocentowane

• na cele rozwojowe dla krajów najbiedniejszych

• okres karencji: 10 lat

• okres spłaty: 35 - 40 lat

• spłata części zadłużenia w walucie krajowej

Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji (1988r)

• cele:

• pobudzenie przepływu kapitału z krajów rozwiniętych do rozwijających się i między krajami rozwijającymi się

• udzielanie inwestorom gwarancji od ryzyka niehandlowego (zmniejsza ryzyko inwestowania)

• współpraca z międzynarodowymi agencjami ubezpieczającymi zagraniczne inwestycje

• świadczenie usług doradczych krajom rozwijającym się w zakresie tworzenia warunków do napływu kapitału i inwestycji zagranicznych

REGIONALNE BANKI ROZWOJU

Interamerykański Bank Rozwoju (od 1959r); Afrykański Bank Rozwoju (1963r.), Azjatycki Bank Rozwoju (1965r):

• cele: udzielanie pomocy finansowej na przyspieszenie rozwoju ekonomicznego i społecznego krajów danego regionu.

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (1991r)

• członkowie: kraje EWG, USA, kraje Europy Wschodniej i Środkowej (Polska)

• cele:

• doprowadzenie do połączenia obu części Europy

• stworzenie warunków do powstania w Europie Wschodniej demokracji parlamentarnej i gospodarki rynkowej

• kredyty:

• na wspieranie rozbudowy infrastruktury i ochrony środowiska (40% kredytów)

• na przyspieszanie prywatyzacji (60%)

Europejski Bank Inwestycyjny (1958r)

• cele:

• wspieranie równomiernego rozwoju wspólnego rynku i procesów integracyjnych we Wspólnocie

• kredyty:

• na rozwój regionów słabiej rozwiniętych

• na modernizację przedsiębiorstw

• na realizację projektów wspólnych dla kilku krajów

• na rozwój infrastruktury, rolnictwa, przemysłu, usług, ochronę środowiska, modernizacje przedsiębiorstw

• udzielane również państwom spoza UE.

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM FINANSOWY

1

---