Krytyka pokolenia 56 (Jan Błoński, J. Łukaszewicz, J. Kwiatkowski, L. Flaszen, A. Kijowski, J. Sławiński, E. Balcerzan, J. Prokop, M. Głowiński).
Po 1956 roku nastąpił okres złagodzenia ostrych wymagań ideologicznych wobec literatury. Krytyka literacka pod wpływem tego czynnika w większym stopniu zwróciła się ku analizie swoistych cech literatury i jej interpretacji. Krytycy pokolenia 56 skupili się przede wszystkim na komentowaniu wydarzeń literackich tego okresu, szczególnie przypatrując się twórczości pokolenia „ Współczesności”. W hierarchii krytyki po 56 wysokie miejsce zajęli przedstawiciele tzw. „ szkoły krytyków” wykreowani przez Kazimierza Wykę. Należeli do nich m. in. :
Jan Błoński,
Ludwik Flaszen,
Jerzy Kwiatkowski,
Andrzej Kijowski
Poza krytykami związanymi z kręgiem krakowskim znaczny w niej udział wykazywali różni przedstawiciele nauki o literaturze, badacze uniwesyteccy i badacze Instytutu Badań Literackich. Należeli do nich:
Janusz Sławiński,
Edward Balcerzan,
Jan Prokop,
Jacek Łukasiewicz,
Michał Głowiński.
Zajmowano się przede wszystkim problemami tzw. literatury czarnej (Hłasko, Nowakowski), powieści rozrachunku ze stalinizmem (Stryjowski, Andrzejewski), ale przede wszystkim analizowana była twórczość pokolenia „Współczesności”.
Krakowska szkoła krytyki - seminarium literackie prowadzone przez profesora Kazimierza Wykę na wydziale polonistyki Uniwersytetu Jagielońskiego w latach 50 XX wieku. Seminarium antycypowało tzw. światopogląd naukowy wywodzący się z marksistowskiej teorii literatury. Jednak Wyka ostrzegał swoich uczniów przed doktrynerstwem i uproszczeniami nowej metody. Wyka i jego uczniowie korzystając z inspiracji marksistowskich w badaniach literackich skłaniali się raczej ku ujęciom historycznym niż formalnym, bardziej ku socjologizmowi niż psychologizmowi. Charakterystyczną dla Kazimierza Wyki była postawa synkretyczna.
Jan Błoński
- ur. w 1931 roku,
- historyk literatury, krytyk, eseista, tłumacz,
- studiował na UJ polonistykę,
- jedna z najwybitniejszych postaci tzw. szkoły krakowskiej,
- w l. 1972 - 1974 redaktor dwumiesięcznika „TEKSTY”,
- zajmował się literaturą XX wieku interpretowaną jako wyraz współczesnej świadomości historycznej i kulturowej.
Najważniejsze utwory krytycznoliterackie:
Gałczyński 1945- 1953 (1955).
Poeci i inni (1956)- analiza twórczości m. in. Różewicza, Jastruna , Gałczyńskiego,
Zmiana warty (1961)- opis przełomu związanego z polskim październikiem 1956,
Odmarsz ( 1978) - uważany za najistotniejsze dzieło krytyczne dotyczące pokolenia 56. Krytyk analizuje w nim pokolenie Współczesności ( = pokolenie 56), charakteryzuje ich twórczość a także ogólny odbiór.
Biedni Polacy patrzą na getto (1994). Utwór ten zainicjował gorącą dyskusję nad problemem pol. odpowiedzialności moralnej w obliczu holokaustu. Jest to analiza uprzedzeń polsko-żydowskich i ich odzwierciedlenia w literaturze.
Zasłynął również jako interpretator dzieł klasyków XX wieku: Prousta, Witkiewicza, Gombrowicza, Miłosza i innych.
- charakteryzuje go doskonałość krytycznego stylu, prostota, kunszt takiego „streszczenia” utworu, który objawia wszystkie jego piękności i komplikacje.
Ludwik Flaszen
- ur. w 1930 roku,
- studiował na UJ polonistykę,
- członek redakcji tygodnika „Życie Literackie”,
- kierownik teatru im. J. Słowackiego w Krakowie,
- współzałożyciel Teatru Laboratorium i jego kierownik,
- krytyk,
- w 1952 rozpoczął kampanie przeciwko schematyzmowi w literaturze ( Nowy Zoil, czyli o schematyzmie),
- Głowa w mur (1958) zbiór esejów i recenzji rozprowadzony ( ze względu na cenzurę) w obiegu zamkniętym,
- Cyrograf (1971)- tom szkiców krytycznoliterackich i przypowieści o charakterze refleksyjnym i polemicznym,
- Teatr skazany na magię (1983) - krytyka teatralna.
Jerzy Kwiatkowski
- ur. w 1927 roku,
- studiował na UJ polonistykę,
- historyk literatury,
- krytyk literacki o szczególnej wrażliwości estetycznej oraz wyrazistej postawie etycznej, opartej na przeświadczeniu o ważnej funkcji „ stróża słowa” i obrońcy wartości humanistycznych,
- współpracował z „ Życiem Literackim” i „Twórczością”,
- zajmował się głównie poezją XX wieku ( od Staffa po Barańczaka, Krynickiego), szukając w wielości głosów odpowiedzi na wielość doświadczeń człowieka w XX wieku,
- postawa badawcza - „krytyk wyobraźni”- krytyk dąży różnymi drogami. Od analizy językowej i tematycznej, po psychologiczną i filozoficzną, do zrekonstruowania indywidualnego „ świata poetyckiego” twórcy o określenia jego miejsca wśród prądów artystycznych i form poetyckich epoki.
Wybrane dzieła krytyczne:
U podstaw liryki Leopolda Staffa ( 1966),
Szkice do portretów ( 1960)- sylwetki poetów międzywojennych,
Remont pegazów ( 1969) - dotyczy ważniejszych zjawisk poezji powojennej.
Andrzej Kijowski
- ur. w 1928 roku,
- krytyk literacki, prozaik, eseista,
- studiował na UJ polonistykę,
- członek redakcji „Życia Literackiego” i „Twórczości”,
- jako krytyk zajmował się głównie funkcją twórczości literackiej w kształtowaniu współczesnej świadomości kulturowej. Szczególnym zainteresowaniem darzył zjawiska literackie będące wyrazista manifestacją osobowości twórczej.
- opracował scenariusz filmu „Wesele” wg. Wajdy.
Dzieła krytycznoliterackie:
Różowe i czarne ( 1957),
Miniatury krytyczne ( 1961),
Maria Dąbrowska ( 1964) - studium monograficzne o pisarce.
Janusz Sławiński
- ur. w !934 roku,
- teoretyk literatury, krytyk literacki, członek Instytutu Badań Literackich PAN,
- współpracował z miesięcznikiem „Twórczość”,
-zajmuje się głównie:
badaniami z pogranicza poetyki historycznej i lingwistycznej oraz socjologii literatury,
podstawowymi kategoriami opisu i interpretacji dzieła literackiego,
problemami metodologicznymi i terminologicznymi językoznawstwa.
Wybrane dzieła:
Dzieło, język, tradycja (1974)- zbiór studiów i szkiców,
Badania nad krytyką literacką (1974),
Próby teoretycznoliterackie (1992)
- w swych dziełach podejmował tzw. refleksje matakrytyczną.
Edward Balcerzan
- ur. w 1937 roku,
- krytyk, badacz literatury polskiej, poeta, prozaik,
- członek redakcji „Tekstów drugich”,
- Bada głównie:
poezję 20-lecia i współczesną,
zasady współczesnej sztuki poetyckiej,
teorie przekładu
Przykładowe dzieła:
Oprócz głosu (1971)- szkice krytycznoliterackie,
Przez znaki. Granice autonomii sztuki poetyckiej (1972),
Śmiech pokoleń - płacz pokoleń ( 1997).
Jan Prokop
- ur. w 1931 roku,
- jako krytyk literacki debiutował w 1951 roku na łamach „Dziś i jutro” ( felieton Wiosenne porządki),
Przykładowe dzieła:
Z przemian w literaturze polskiej lat 1907-1917 (1970),
Lekcja rzeczy (1972).
Jacek Łukaszewicz
- ur. w 1934 roku,
- początkowo związany z pismem „Współczesność”, później z „Tygodnikiem powszechnym” i „Odrą”,
- w twórczości krytycznej i eseistycznej dąży do syntetycznego ujęcia przeobrażeń współczesnej poezji, zwłaszcza jej świadomości i funkcji psychospołecznych, znajdujących odbicie w znamiennych motywach symbolicznych, konwencjach artystycznych oraz w stosunku do tradycji,
Dzieła:
Szmaciarze i bohaterowie (1963)- przejawy przemian w poezji na przykładzie twórczości pokolenia debiutującego w 1956,
Rytm, czyli powinność. Szkice o książkach i ludziach po roku 1980 (1993)- zajmuje się tu m.in. najważniejszymi gatunkami współczesnej literatury polskiej, rozważa udział literatury w przemianach politycznych, zastanawia się nad rola i zadaniami krytyka literackiego.
Michał Głowiński
- ur. w 1934 roku,
- teoretyk i historyk literatury, krytyk literacki,
- członek komitetu redakcyjnego „Pamiętnika Literackiego”, współpracował z „Twórczością”, „Tekstami”, „Tekstami drugimi”,
- jego zainteresowania badawcze skupiają się wokół:
współczesnej funkcji tradycji literackiej (Poetyka Tuwima a polska tradycja literacka 1962),
teorii i historii form narracyjnych, zwłaszcza powieści końca XIX i XX wieku (Powieść młodopolska 1969),
języka poetyckiego,
ewolucji znaków i symboli kultury europejskiej w literaturze XX wieku (szkice Mity przebrane 1990),
zjawisk komunikacji literackiej (Poetyka i okolice 1992),
mechanizmów komunistycznej propagandy i nowomowy ( Nowomowa po polsku 1990)