9. Diagnoza dysleksji rozwojowej.

Podejmując problem diagnozy specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, należy odpowiedzieć na pytanie - czym jest diagnoza ? Słownik pedagogiczny podaje następującą definicję : „diagnoza (gr. diagnosis - rozpoznanie), rozpoznanie jakiegoś obiektu i zdarzenia czy jakiejś sytuacji w celu zdobycia dokładnych informacji i przygotowania się do działań melioracyjnych”.

Rozpoznanie dysleksji rozwojowej jest rezultatem diagnozy, która powinna mieć charakter wielospecjalistyczny i być efektem badania interdyscyplinarnego : psychologa i pedagoga. W razie potrzeby dziecko powinno być konsultowane przez logopedę, neurologa i psychiatrę dziecięcego, okulistę, laryngologa i foniatrę.

Psycholog przeprowadzając wywiad w rodzicami zbiera materiał ontogenetyczno - kliniczny o dotychczasowym rozwoju dziecka : tempie, rytmie, dynamice i warunkach tego rozwoju. Przeprowadza badania testowe, którym towarzyszy obserwacja i rozmowa z dzieckiem. Celem badań jest ocena rozwoju umysłowego dziecka : sprawność jego procesów orientacyjno - poznawczych i intelektualnych. Badanie najczęściej przeprowadza się Skalą Inteligencji dla Dzieci D. Wechslera. Analiza danych z tego badania daje nam informacje na temat istnienia paracjalnych zaburzeń, np. koordynacji wzrokowo - ruchowej, funkcji językowych, pamięci bezpośredniej, słuchowej, spostrzegawczości.

Ocena rozwoju umysłowego jest zasadniczym warunkiem rozpoznania dyslekcji rozwojowej i odróżnienia jej od trudności w nauce wynikających z upośledzenia umysłowego czy zaniedbania środowiskowego. W skali inteligencji D. Weschlera, iloraz inteligencji w granicach 85 - 115 wskazuje na przeciętny poziom rozwoju umysłowego, wyniki wyższe 116 - 131 na poziom powyższej przeciętnej lub wysoki iloraz inteligencji powyżej 132.

Diagnoza psychologiczna na jednak charakter kliniczny a nie statyczny, dlatego niekiedy można rozpoznać dysleksję pomimo ilorazu w granicach inteligencji niższej niż przeciętna czyli 71 - 84.

Możliwe jest to w przypadku, gdy jakościowa analiza wyników wskazuje na wysoki poziom rozwoju myślenia i możliwość zaniżenia ilorazu inteligencji na skutek dysfuknkcji procesów instrumentalnych.

Jeżeli badanie inteligencji potwierdzi normalną sprawność intelektualną dziecka, wówczas przystępujemy do oceny poziomu funkcjonowania procesów leżących u podstaw czytania i pisania.Ocena powinna dotyczyć funkcji wzrokowych, słuchowych, ruchowych, motoryki, funkcji językowych, integracji percepcyjno - motorycznej, lateralizacji i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Jest to zatem wieloetapowe i wielogodzinne badanie diagnostyczne.

W diagnozie psychologicznej percepcją wzrokową możemy oceniać : Testem figur odwróconych A.W. Edfeldta, wybranymi zadaniami z Testu percepcji wzrokowej M. Frosting.

Oceny poziomu percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo - ruchowej dokonujemy : Próbami odwzorowywania figur geometrycznych H. Spionek, testem L. Bender - E. Koppitz oraz wybranymi próbami tekstu M. Frosting.

Jest pamięci wzorów geometrycznych A. Bentona może służyć do oceny pamięci wzrokowej. Również materiały do badań Skalą inteligencji D. Weschlera dla dzieci zawiera wiele danych na temat percepcji wzrokowej, koordynacji wzrokowo - ruchowej i uczenia się wzrokowo - ruchowego.

Oceny percepcji słuchowej mowy dokonuje się głównie za pomocą prób eksperymentalnych, które nie posiadają precyzyjnie określonych norm.

Do takich prób należą próby I. Styczek, B. Racławickiego do badania słuchu fonemowego. Metody do oceny pamięci słuchowej to na przykład podtest „Powtarzanie cyfr” ze Skali Inteligencji D. Weschlera.

Do oceny poziomu umiejętności dokonywania analizy i syntezy wyrazowej, sylabowej i głoskowo - fonemowej służą próby A. Muszyńskiej, J. Kostrzewskiego.

Ocena poziomu rozwoju motoryki rąk jest najczęściej dokonywana za pomocą Testu kart R. Zazzo i Testu kreskowania M. Stambak.

Próby lateralizacji R. Zazzo i N. Granjon służą do oceny dominacji ręki, oka i nogi. Badanie bywa uzupełniane różnymi próbami eksperymentalnymi.

Oceny orientacji w schemacie ciała i przestrzeni dokonuje się za pomocą prób eksperymentalnych J. Piageta.

Wszystkimi wyżej wymienionymi testami badamy psychologicznie dzieci podejrzane o dysleksję. Oceniamy poziom rozwoju poszczególnych funkcji, których nieprawidłowy rozwój mógł być przyczyną specyficznych trudności w uczeniu się.

Rozwój dzieci dyslektycznych jest nieharmonijny, dlatego poszukuje się, w jakim zakresie jest on zaburzony i jaki jest stopień tego zaburzenia. Wskaźnik fragmentarycznego deficytu rozwojowego (W f d r) jest właśnie takim wskaźnikiem liczbowym, który sygnalizuje stan opóźnienia rozwoju w badanym zakresie oraz stopień tego opóźnienia. Wynikiem badania testami do oceny funkcji percepcyjno - motorycznych jest wiek rozwoju badanej funkcji. Na tej podstawie możemy, odnosząc ten wynik do wieku życia ocenić, jakie jest opóźnienie rozwoju badanej funkcji (w stosunku do wielu życia). Otrzymany w ten sposób wskaźnik nie ma jednak wartości bezwzględnej. Na przykład opóźnienie o 2 lata rozwoju funkcji wzrokowych, może znaczyć dużo - gdy dziecko jest młodsze, lecz niewiele, gdy jest w starszym wieku szkolnym. Dlatego też H. Spionek zaproponowała obliczenie „Wskaźnika fragmentarycznego deficytu rozwojowego”(W f d r) wg. wzoru:

Opóźnienie rozwoju funkcji

(w latach)

W f d r =

wiek życia

Przykładowo, gdy u dziecka dziesięcioletniego stwierdzamy poziom funkcji wzrokowych odpowiadających poziomowi dziecka siedmioletniego, to wskaźnik fragmentarycznego deficytu rozwojowego wynosi :

10 - 7

W f d r = = 0,30

10

interpretacja wskaźnika jest następująca : W f d r powyżej 0,20 potwierdza istotne opóźnienie w rozwoju badanej funkcji i pozwala przyjąć, że trudności w czytaniu i pisaniu są uwarunkowane tym opóźnieniem. W takim przypadku mamy więc podstawy do stwierdzenia dysleksji i / lub dysortografii. Wskaźnik 0,30 potwierdza istnienie poważnego opóźnienia w rozwoju badanej funkcji, a trudności dziecka mogą być długotrwałe i trudne do usunięcia.

Zadaniem pedagoga jest zebranie wywiadu w celu poznania dotychczasowej kariery szkolnej dziecka, jego postępów i trudności w uczeniu się, motywacji do uczenia się i warunków w jakich odbywała się jego edukacja.

Ważne jest poznanie rodzaju trudności, jakie napotykało dziecko w nauce, środków pomocy, jakie dotychczas stosowano oraz ich skutków.

Tok postępowania diagnostycznego przebiega następująco :

• analiza „skierowania „ ze szkoły;

• wywiad z rodzicami ucznia;

• rozmowa z uczniem;

• sprawdzenie znajomości zasad ortograficznych;

• analiza samodzielnych wypowiedzi pisemnych na określony temat, pisanych w poradni;

• ocena umiejętności pisania na podstawie kilku sprawdzianów ortograficznych pisanych w poradni;

• ocena poziomu graficznego pisma;

• obserwacja pamięci słuchowej bezpośredniej;

• pomiary szybkości czytania (w miarę potrzeby);

• badanie słuchu fonematycznego.

Wnikliwy i doświadczony pedagog może na podstawie analizy popełnionych błędów formułować trafną hipotezę na temat patomechanizmu trudności : określić wstępnie, który z analizatorów funkcjonuje nieprawidłowo.

Psychiatra dziecięcy, który posiada również przygotowanie w zakresie neurologii rozwojowej, ocena stan psychiczny i neurologiczny pacjenta. Na podstawie wywiadu na temat rodziny dziecka, warunków jego rozwoju w okresie prenatalnym i okoliczności porodu, a także przebytych w późniejszym okresie chorób, wypadków i przebiegu rozwoju, może sformułować hipotezę co do pierwotnych przyczyn (etidogii) dysleksji. W wypadku stwierdza, na podstawie badania klinicznego, potrzeby dalszych, pogłębionych badań diagnostycznych i laboratoryjnych może skierować dziecko do innych specjalistów, na przykład do neurologa w przypadkach podejrzenia postępującego procesu organicznego. Rola psychiatry jest również istotna ze względu na częste zaburzenia wtórne - emocjonalne. Jego zadaniem jest więc stwierdzenie zaburzeń nerwicowych i ich przyczyn oraz udzielania pomocy.

Zadaniem logopedy w formułowaniu diagnozy dysleksji jest ocena przebiegu rozwoju i aktualnego stanu mowy dziecka. Stwierdzenie opóźnienia jej rozwoju, określenie wady wymowy, a także specyficznych trudności językowych, pojawiających się często u dzieci dyslektycznych. W przypadku gdy podejrzewamy specyficzny charakter trudności w czytaniu i pisaniu, wszystkie wyniki badań po ich zakończeniu, nanosimy na jedną imienna kartę badanego dziecka., co ułatwia interpretację materiału z badań i przyspiesza powrót do zebranych w ten sposób danych, po upływie dłuższego czasu.

Diagnoza dysleksji u dzieci z klas młodszych nie jest na ogół problematyczna, jednak rozpoznanie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w starszym wieku szkolnym napotyka na szereg trudności. Wynikają one miedzy innymi z tego, że badający nie ma już możliwość bezpośredniego obserwowania czynności pisania i czytania ucznia w wieku optymalnym dla kształtowania się tych umiejętności, tj. w okresie nauczania początkowego.

Dlatego postępowanie diagnostyczne w stosunku do starszych uczniów musi być bardziej rozważne, wnikliwe i poparte odpowiednimi materiałami dowodowymi.

W ostatnich latach sytuacja szkolna dzieci dyslektycznych jest korzystniejsza niż w przeszłości. Władze oświatowe zalecają, by uczniów ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu traktować w sposób indywidualizowany w procesie dydaktyczno - wychowawczym, zarówno w zakresie wymagań, jaki i oceniania. Najpierw specjalnym potrzebom edukacyjnym uczniów dyslektycznych wyszło stanowisko Ministra Edukacji Narodowej. Zarządzenie nr 30 M E N z dnia 12 października 1993 roku w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów w szkołach publicznych dla dzieci i młodzieży oraz przeprowadzania egzaminów sprawdzających, mówi o tym, że nauczyciel szkoły podstawowej i ponad podstawowej może na podstawie

pisemnej opinii poradni psychologiczno - pedagogicznej obniżyć wymagania programowe w stosunku do ucznia, u którego stwierdzono deficyty rozwojowe uniemożliwiające sprostanie wymaganiom programowym. Poważną wątpliwość budzi sformułowanie nauczyciel może, a więc nie musi. W praktyce opinie poradni psychologiczno - pedagogicznej są przez wielu nauczycieli ignorowane, lub budzą szereg wątpliwości. Ważne jest, aby nauczyciel zaakceptował opinię o trudnościach dziecka, gdyż jest to podstawą do sformułowania przez niego sposobu pracy z dzieckiem, wymagań, jakie można i należy postawić. Rozpoznanie i zdiagnozowanie dysleksji rozwojowej wymaga wzięcia pod uwagę całości materiału uzyskanego za pomocą metod klinicznych i eksperymentalnych. Wartość obydwu tych typów narzędzi jest równorzędna w diagnozie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Badanie diagnostyczne o charakterze wielospecjalistycznym stanowi podstawę do formułowania programu postępowania korekcyjno -kompensacyjnego, które nosi nazwę terapii pedagogicznej.

W. Okoń : Nowy Słownik Pedagogiczny. Warszawa. Wyd. „Żak”. 1996, s. 52

Por. M. Bogdanowicz : O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Lublin. Wyd.

„Linea”.1995

Por. M. Bnogdanowicz : Specyficzne trudności w opanowaniu mowy pisanej : czytania i pisania [W:] T.

Gałkowski, Z. Zalewski : Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Lublin. Wyd. Uczelniane. 1993

B. Górniewicz : Diagnoza dysleksji. ”Wychowanie Na Co Dzień”. Nr 3. 1994, s. 4 - 6

I. Tarkowska : Praca z dziećmi dyslektycznymi. „Problemy opiekuńczo - wychowawcze” nr6. 1997, s. 14 - 20

Por. M. Bogdanowicz : Integracja percepcyjno - motoryczna, metody diagnozy i terapii. Warszawa. 1990

Por. B. Zakrzewska : Trudności w czytaniu i pisaniu. W S i P. Warszawa. 1996

Por. R. Zazzo : Metody psychologicznego badania dziecka. Warszawa. P Z W L. 1974

Por. H. Spionek : Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa. P W N. 1973

Por. H. Spionek : Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa. P W N. 1973

Por. H. Nartowska : Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka. W S i P 1980

Por. M. Bogdanowicz : O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Lublin. Wyd. „Linea”.

1995

Por. M. Bogdanowicz : O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Lublin. Wyd. „Linea”.

1995

Por. J. Mickiewicz : Jedynka z ortografii ? Rozpoznawanie dysleksji, dysortografi i dysgrafii w starszym wieku

szkolnym. Toruń. Wyd. T W O i K. 1997

Por. M. Bogdanowicz : Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym. Warszawa. W S i P. 1985

Por. M. Bogdanowicz : O dyslezksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Lublin. Wyd. „Linea”.

1995

Por. M. Bogdanowicz : Trudności w pisaniu u dzieci. Gdańsk. Wyd. U G. 1989

Por. J. Mickiewicz : Jedynka z ortografii ? Rozpoznanie dysleksji, dysortografi i dysgrafii w starszym wieku

szkolnym. Toruń. Wyd. T W O i K. 1997

Dziennik Ustaw Ministerstwa Edukacji Narodowej nr 7, poz 32

Por. J. Mickiewicz : Jedynka z ortografii ? Rozpoznanie dysleksji, dysortografi i dysgrafii w starszym wieku

szkolnym. Toruń. Wyd. T W O i K. 1997

108

---