+

CELE i ZASADY INNOWACJI PEDAGOGICZNEJ

W PROGRAMIE INNOWACJI PEDAGOGICZNEJ CHCEMY PRZEDSTAWIĆ, JAK WAŻNYM OGNIWEM W WYCHOWANIU I REWALIDACJI DZIECI GŁĘBIEJ UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO JEST MUZYKOTERAPIA Z ELEMENTAMI CHOREOTERAPII.

Muzyka jest jednym z najstarszych sposobów uzewnętrzniania ludzkich przeżyć i emocji. Stwarza możliwość oddziaływania na wybrane sfery funkcjonowania: sferę ruchową, procesy poznawcze, procesy emocjonalne i sferę społeczną.

Muzykoterapię z elementami choreoterapii, którą zamierzamy wprowadzić w zespołach edukacyjno-terapeutycznych jest efektem naszych dotychczasowych doświadczeń, które zdobywałyśmy, pracując z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo w Zespole Szkół Specjalnych w Lublińcu

Wśród naszych uczniów są dzieci umiarkowanie i znacznie upośledzone umysłowo, równocześnie z autyzmem, niedowidzeniem, zespołem Downa i dziecięcym porażeniem mózgowym.

W początkowej fazie procesu rewalidacyjnego, kiedy zawodziły wszystkie inne sposoby nawiązania kontaktu z dzieckiem upośledzonym pozostawała muzyka. Dzięki niej można nawiązać kontakt z dzieckiem autystycznym, wejść doskonale w świat dziecka niedowidzącego, jak również wyciszyć dziecko nadpobudliwe.

Muzykoterapia z elementami choreoterapii jest jednym z niewerbalnych sposobów wyrażania siebie, daje możliwość odbioru miłych i przyjemnych doznań, może być źródłem odprężenia, pomaga przezwyciężyć monotonię, nawiązywać kontakt z drugim człowiekiem.

W pracy rewalidacyjnej muzyka dostarcza bodźców rytmicznych do ćwiczeń ruchowych, pomaga nawiązać kontakt z dzieckiem autystycznym, z dzieckiem, które nie reaguje na bodźce słowne lub nie chce z nami rozmawiać.

Dobroczynność terapeutyczna ruchowego odzwierciedlenia muzyki przejawia się również w radości towarzyszącej ćwiczeniom i zabawom, wyciszaniu natręctw ruchowych i obsesji myślowych, odreagowywaniu napięć, podwyższaniu samooceny, a wszystko to stanowi o poprawie samopoczucia dziecka i zwiększonych możliwościach wyrównawczych mechanizmów samoregulacyjnych.

Te cechy czynią muzykę szczególnie atrakcyjną dla ludzi upośledzonych umysłowo. Jest to więc kolejna metoda, przy pomocy której można tworzyć sytuacje dostarczające sposobności do zaspokajania potrzeb psychicznych dzieci głębiej upośledzonych umysłowo.

Muzykoterapia, którą chcemy stosować w pracy z naszymi wychowankami ma na celu:

• rozładowanie napięć emocjonalnych,

• działanie pobudzające lub relaksujące,

• działanie przeciw stresowe,

• wyciszanie agresji,

• stymulowanie koncentracji uwagi i pamięci,

• pomaganie w akceptacji społecznej,

• działanie rekompensujące, dające możliwość uzyskania sukcesu.

Terapia przez muzykę, czyli muzykoterapia dotyczy usuwania wielu defektów w rozwoju dziecka: opóźnień sfery słuchowej, ruchowej, wzrokowej, mowy itp.

Rozróżniamy muzykę pobudzającą (aktywizującą) i muzykę uspokajającą (relaksacyjną).

Muzyka aktywizująca ma wyraźny rytm, który domaga się reakcji ze strony słuchacza, właśnie przy niej dzieci mają ochotę tańczyć, klaskać, przytupywać, przygrywać na instrumentach perkusyjnych.

Muzyka relaksacyjna jest melodyjna i łagodna, nie ma w niej mocnych uderzeń, nagłych zmian wysokości dźwięków. Poprzez wsłuchiwanie się w utwory relaksacyjne zmniejsza się stężenie hormonu stresu we krwi i zwiększa się działanie kojące na tę część mózgu, która odpowiada za emocje.

Prowadząc muzykoterapię nauczyciel powinien dobrze znać swoich wychowanków, wiedzieć, jaki rodzaj muzyki wpływa korzystnie na ich rozwój psychoruchowy.

Na zajęciach muzykoterapii z elementami choreoterapii potrzebne są: radiomagnetofon z odtwarzaczem CD, odpowiednio wyposażona płytoteka, kasety magnetofonowe z dopasowanymi do ćwiczeń i zabaw podkładami muzycznymi, instrumenty perkusyjne (grzechotki, trójkąty, kastaniety, bębenki, pudełka akustyczne, drewienka, talerze, janczary) oraz różnorodne rekwizyty w zależności od rodzaju zabaw, ćwiczeń i tańców.

Walorem muzykoterapii jest możliwość pełnego dostosowania działań nauczyciela - terapeuty do potrzeb dziecka w danej chwili. Czasami jest to odzwierciedlanie zachowań dziecka przez powtarzanie jego czynności, czasami dostosowanie do nich muzyki, na przykład w przypadku dzieci autystycznych. Dostosowujące działanie muzykoterapeuty może prowadzić do zmiany zachowań obciążających system nerwowy dziecka. Lęk, płacz, autoagresję udaje się niekiedy wyciszyć kołyszącym ruchem, spokojną mową ale przede wszystkim lubianą przez dziecko muzyką.

Muzykoterapeuci proponują klasyfikację utworów przeznaczonych na zajęcia:

• utwory pogodne w tempie umiarkowanym,

• utwory smutne,

• utwory liryczne,

• utwory tragiczne, posępne,

• utwory dramatyczne,

• utwory o charakterze patetycznym,

• utwory o stopniowym nastroju,

• utwory wesołe, szybkie,

• utwory dynamiczne, mobilizujące, wzmacniające.

W płytotece powinny znajdować się następujące utwory, np.:

1. Utwory pogodne w tempie umiarkowanym (np.F.Chopin ,,Walc A- dur”)

2. Utwory smutne (np.J.S.Bach ,,Msza h-moll”- fragment)

3. Utwory liryczne, pełne zadumy marzycielskie (np.F. Liszt ,,Marzenie miłosne”)

4. Utwory tragiczne, posępne, żałobne (np.K.Szymanowski ,,Stabat Mater”)

5. Utwory dramatyczne (np.P.Czajkowski ,,Symfonia IV” - fragment)

6. Utwory o charakterze patetycznym (np.J.F.Haendel,,Alleluja”-oratorium MESJASZ)

7. Utwory o stopniowaniu nastroju (np. F.Chopin ,,Scherzo h-moll” )

8. Utwory wesołe,szybkie (np. G.Gershwin ,,Błękitna rapsodia” )

9. Utwory bohaterskie, dynamiczne, mobilizujące, wzmacniające

(np.L.van Beethoven ,, III Symfonia”, cz.I )

Jedną z form muzykoterapii jest śpiew. Terapeutyczne walory śpiewu są ogromne, szczególnie w odniesieniu do dzieci z zahamowaną mową lub wadami wymowy, a takimi są niemal wszyscy uczniowie w naszych zespołach edukacyjno-terapeutycznych.

Większości ludzi muzyka nie kojarzy się zupełnie z problemami wad wymowy i rozumienia mowy. Tymczasem wiązanie struktur melodycznych i rytmicznych (odbieranych słuchem) z ruchem (np. wyklaskiwanie, wystukiwanie, wygrywanie rytmu na instrumentach, lub ilustrowanie melodii ruchem) ma wielki wpływ na czynne mówienie i rozumienie mowy, na płynność ruchów całego ciała.

Urok piosenki sprawia, że dzieci chcą śpiewać. Wydłużanie sylab w śpiewie pozwala na dokładniejsze ukształtowanie samogłosek. Rytm i tempo piosenki powodują płynność wymowy tekstu „uniemożliwiając” jąkanie.

Muzykoterapię z elementami choreoterapii można wprowadzać na różnych zajęciach edukacyjnych: środowisku społeczno-przyrodniczym, wychowaniu fizycznym, plastyce, technice. Przykładowo: z zakresu środowiska społeczno-przyrodniczego przybliża różne treści edukacyjne uczniom, pozwala na lepsze opanowanie elementarnych pojęć matematycznych (np.kolejność, figury geometryczne oraz relacji przestrzennych i czasowych, takich jak :więcej- mniej, krócej - dłużej), na plastyce utrwalać kolory itp.

Wspólne śpiewanie wycisza wzburzone nastroje, agresywne zachowanie czy choćby nadmierną hałaśliwość. Przy śpiewie można odpocząć, zmienić nastrój, poczuć więź z grupą. Najważniejsze jest to, że dzieci śpiewają nie dla popisu; nie musi to być śpiew wyćwiczony i wyszlifowany. Po takich zajęciach dzieci wyciszają się, łagodzą swoje emocje, pobudzają zmysły i wyobraźnię.

Nie można tu pominąć również korzystnego wpływu terapeutycznego, jakim jest muzykowanie na instrumentach perkusyjnych. Na naszych zajęciach wykorzystujemy „naturalne instrumenty", takie jak: klaskanie, tupanie; zachęcamy również do posługiwania się tamburynami, kastanietami, bębenkami, grzechotkami. Instrumenty kształtują wrażliwość na barwę, rozwijają poczucie rytmu, wyobraźnię muzyczną oraz twórczość, uczą koncentracji uwagi oraz dyscypliny.

Inną formą muzykoterapii jest choreoterapia, zwana inaczej tańcem leczniczym.

Opiera się ona na wykorzystaniu ruchu jako procesu, który zwiększa fizyczną, psychiczną i duchową integrację człowieka. Podstawowe elementy tańca- ruch i rytm staja się drogą do uzyskania harmonii ciała i umysłu, ułatwiają poznanie siebie i swoich emocji, a także porozumiewanie się z innymi ludźmi.

Terapia tańcem nie opiera się na nauce zasad technicznych, kroków czy kombinacji tanecznych, natomiast pozwala odnaleźć własny rytm i uwolnić się od codziennych napięć.

W metodzie tej stosuje się zatem taniec, ćwiczenia ruchowo-muzyczne o stopniu trudności dostosowanym do rodzaju dysfunkcji fizycznych dzieci. Podczas zajęć ćwiczy się koordynację ruchową, poczucie rytmu, harmonii. Ma to ogromne znaczenie w uzyskaniu kontaktu z własnym ciałem, odblokowaniu miejsc, gdzie została uwięziona energia, odkryciu potrzeb.

Potrzeba zgodności ruchu z muzyką jest tak duża, że dzieci wykazujące skłonności do ruchów mimowolnych, dzieci nadpobudliwe czynią ogromne wysiłki w celu opanowania ruchów zbędnych tak, aby wiernie odtworzyć rytm muzyki. Eliminują wtedy wszystkie ruchy, które nie prowadzą do upragnionego celu. W ten sposób uczą się panować nad własnym ciałem. Elementy choreoterapii w muzykoterapii wpływają korzystnie na rewalidację sfery psychoruchowej dzieci upośledzonych umysłowo. Pozwalają zaspokoić te potrzeby dziecka, które nie maja szans realizacji w trakcie zajęć szkolnych. Umożliwiają swobodną ekspresję, poszerzają zasób słownictwa uczniów, uczą wrażliwości, współdziałania i pomagają w usamodzielnianiu się. Ta forma zajęć stwarza ścisłe więzi między jego twórcami, uczy wzajemnej pomocy i odpowiedzialności za wykonywaną pracę, a jednocześnie rozwija wiarę we własne siły.

Śpiew i zabawy muzyczno-rytmiczne wpływają na rozwój procesów poznawczych, takich jak: spostrzeganie, wyobraźnia, uwaga, pamięć. Korzystnie oddziałują na rozwój autoorientacji i orientacji przestrzennej. Zachowanie współdziałania pomiędzy uczniami i podporządkowanie się ustalonym regułom wpływa na proces ich uspołecznienia.

Muzykoterapia z elementami choreoterapii będzie realizowana podczas każdych zajęć prowadzonych metodą ośrodków pracy w pierwszym etapie edukacyjnym oraz na wybranych zajęciach trzeciego etapu edukacyjnego w zespołach edukacyjno-terapeutycznych, na zajęciach rewalidacji indywidualnej, a także poprzez przygotowania i przedstawienia występów i koncertów w okolicznościowych imprezach szkolnych i pozaszkolnych.

CEL GŁÓWNY:

Podnoszenie jakości pracy szkoły poprzez zwiększenie efektywności rewalidacji uczniów głębiej upośledzonych umysłowo, pracujących metodą muzykoterapii z elementami choreoterapii.

CELE SZCZEGÓŁOWE:

1. ROZWIJANIE PERCEPCJI WZROKOWO-SŁUCHOWEJ POPRZEZ:

• Obserwowanie otoczenia społecznego, przyrodniczego,

• Rozróżnianie odgłosów dochodzących z najbliższego otoczenia,

• Słuchanie i rozpoznawanie linii melodycznych piosenek i dźwięków instrumentów perkusyjnych,

• Rozróżnianie dźwięków i tempa w muzyce (ćwiczenia dynamiczne i agogiczne),

2. ROZWIJANIE AUTOORIENTACJI I ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ POPRZEZ:

• Wyrażanie (ruchem i gestem) niewerbalnie treści rymowanek, piosenek,

• Taniec spontaniczny (pląsy, zabawy),

• Wyrażanie ruchem muzyki,

• Udział w zabawach muzyczno-ruchowych ze śpiewem

• Wyrabianie szybkiej reakcji ruchowej (ćwiczenia hamująco-pobudzające),

3. USPRAWNIANIE ROZWOJU MOTORYCZNEGO POPRZEZ:

• Ruchową interpretacje muzyki,

• Ćwiczenia rytmiczne i muzyczne- wiązanie struktur melodycznych i rytmicznych (odbieranych słuchem) z ruchem,

• Zabawy ilustracyjne ze śpiewem,

• Ćwiczenia hamujące i pobudzające (inhibicyjno - incytacyjne)

4. ROZWIJANIE PAMIĘCI I WYOBRAŹNI MUZYCZNEJ POPRZEZ:

• Uczenie się rymowanek, piosenek, krótkich tekstów,

• Zabawy z zastosowaniem w/w,

• Tworzenie ilustracji do piosenek,

• Zapamiętywanie ruchów i układów tanecznych, wykorzystywanych w zabawach ruchowych i tańcach.

5. ROZWIJANIE CZYNNEGO MÓWIENIA I ROZUMIENIA MOWY POPRZEZ:

• Towarzyszenie muzyce „własnym instrumentem" (wydawanie dźwięków, wymawianie sylab),

• Wykorzystywanie rytmu i tempa piosenek do płynnej wymowy tekstu,

• Praktyczne przyswojenie umiejętności poprawnego operowania brzmieniem głosu, prawidłową wymową, dobrze wyregulowanym oddechem podczas zabaw dźwiękonaśladowczych, ortofonicznych i ćwiczeń oddechowych,

• Śpiew zbiorowy i indywidualny piosenek.

6. MODYFIKOWANIE ZACHOWAŃ I USPOŁECZNIENIE UCZNIÓW POPRZEZ:

• Umacnianie więzi emocjonalnej wśród wychowanków,

• Współżycie i współdziałanie (wzajemne pomaganie i służenie pomocą),

• Odróżnianie dobra od zła w postępowaniu do innych ludzi i zwierząt na przykładach piosenek i zabaw muzyczno-ruchowych,

• Wspólne muzykowanie na instrumentach perkusyjnych, uczestniczenie w zabawach muzyczno-ruchowych.

7. INTEGRACJA ZE ŚRODOWISKIEM LOKALNYM I UCZESTNICTWO W ŻYCIU KULTURALNYM POPRZEZ:

• Udział w konkursach piosenek dla uczniów ze szkół masowych,

• Występy artystyczne, przygotowane przez uczniów głębiej upośledzonych i prezentowane w Domach Pomocy Społecznej, sanatoriach, ośrodkach rehabilitacyjnych, szpitalach, szkołach podstawowych, przedszkolach, Młodzieżowych Ośrodkach Wychowawczych itp.

• Udział w festiwalach i przeglądach artystycznych dla dzieci i młodzieży „specjalnej troski".

PRZEWIDYWANE EFEKTY OSIĄGANE POPRZEZ PROWADZENIE ZAJĘĆ METODĄ MUZYKOTERAPII Z ELEMENTAMI CHOREOTERAPII:

Muzykoterapia z elementami choreoterapii stanowi jeden z głównych sposobów rewalidacji naszych wychowanków.

Zajęcia muzykoterapii z elementami choreoterapii to nie tylko czynne uczestnictwo w zajęciach, nie tylko ciągłe próby, ćwiczenia śpiewu piosenek i ruchu scenicznego, gry na instrumentach perkusyjnych, przygotowania rekwizytów i dekoracji, ale również koncerty wśród społeczności lokalnej i docenianie przez widzów trudu włożonego przez uczniów w przygotowanie występów.

Śpiewanie jest działaniem rewalidacyjnym, terapeutycznym nie tylko w danej chwili. Wykształci u dzieci umiejętność nawyku śpiewania z zaangażowaniem emocjonalnym, w czym pomaga zespołowy ruch przy piosenkach, akompaniament perkusyjny, zabawy ruchowe z piosenką oraz doświadczania różnych nastrojów podczas śpiewania, co zaowocuje w dalszym życiu młodego człowieka. Piosenki chronią przed samotnością, umożliwiającą przeżycie cennego dla terapii uczucia zespolenia stanu psychicznego osoby śpiewającej lub słuchającej z nastrojem danego utworu.

Ruchowa interpretacja piosenek umożliwi dzieciom realizację naturalnej potrzeby ruchu, wspomoże rozwój oraz korektę układu ruchowego, rozwinie orientację przestrzenną, wpłynie socjalizująco i odprężająco, stanowić będzie źródło poznania możliwości ruchowych własnego ciała i ruchu grupowego.

Uważamy, że działania muzyczno-choreoterapeutyczne w sporym stopniu ukształtują „wrażliwość estetyczną" uczestników.

Działania te będą miały wpływ na wszystkie poziomy funkcjonowania dziecka upośledzonego umysłowo: sferę emocjonalną, intelektualną i rozwoju społecznego.

Dzieci z upośledzeniem umysłowym zyskają poprzez zajęcia muzyczno- choreoterapeutyczne wrażliwość kreowania nowej rzeczywistości, pozwalając nabrać dzieciom dystansu wobec własnej sytuacji i w określony sposób kontrolować świat. Wychowankowie poprzez udział w zajęciach wyzbędą się różnych lęków, odczują zadowolenie i ulgę. Poprawi się ich samoocena oraz zbuduje pozytywny obraz samego siebie.

Uczestnicząc w zajęciach z muzykoterapii i choreoterapii uczniowie głębiej upośledzeni umysłowo będą mieć większą szansę, aby przekroczyć swoje deficyty i zaburzenia, pokazać swoje potrzeby, oddalić wszystko co nieprzyjemne i osiągnąć rzadko dostępny na co dzień sukces.

EWALUACJA:

• Ankieta skierowana do rodziców uczniów biorących udział w zajęciach (zał.nr 1)

• Karty obserwacji ucznia (zał. nr 2)

ZAŁĄCZNIKI:

• Przykładowe scenariusze zajęć (zał. nr 3)

Autorzy innowacji: mgr Aleksandra Perkowska

mgr Klaudia Brewka

BIBLIOGRAFIA:

• Aleszko Z.,Miejsce choreoterapii w rehabilitacji psychomotorycznej młodzieży nerwicowej.Psychiatria Polska 1972

• Janosz B., Zajęcia muzyczno - rytmiczne w szkole życia, Warszawa 1993

• Jasiński J., Muzykoterapia profilaktyczna, Warszawa 1992

• Janiszewski M., Muzykoterapia aktywna, Warszawa-Łódź 1993

• Kierył M., Elementy muzykoterapii w pracy pedagoga-Wychowanie muzyczne w szkole,1993 nr 1

• Konaszkiewicz Z., Funkcje wychowawcze dziecięcych i młodzieżowych zespołów muzycznych COK, Warszawa 1987

• Lazar T.,Choreoterapia jako element usprawnienia leczniczego.Wychowanie fizyczne i Sport 1965

• Lewandowska K., Muzykoterapia dziecięca, Gdańsk 1996

• Ławrowska R., Muzyka i ruch, WsiP, Warszawa 1988

• Przychodzińska Kaziczak M., Dziecko i muzyka, Warszawa 1974

• Stadnicka J., Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, WsiP Warszawa 1998

---