Makroekonomia zajmuje się badaniem sposobu działania gospodarki jako całości. Trzy najważniejsze zagadnienia makroekonomiczne to inflacja, bezrobocie i wzrost gospodarczy.

*W celu zachowania waloru operacyjności prowadzonej analizy w makroekonomii poświęca się nadmierną dbałość o szczegóły na rzecz ogólnych związków między dużymi agregatami (sektorami) występujący­mi w gospodarce. Gospodarstwa domowe dostarczają usługi posiada­nych czynników produkcji przedsiębiorstwom, które wykorzystują je do wytwarzania dóbr i usług. Przedsiębiorstwa wypłacają dochody za wykorzystanie czynników produkcji gospodarstwom domowym, które z kolei wydają zarobione pieniądze na zakup dóbr i usług wytworzonych przedsiębiorstwa. Proces ten jest określany mianem mchu okręż­nego płatności.

Produkt Krajowy Brutto (PKB)- jest to wartość dóbr i usług wy­tworzonych przez czynniki produkcji umiejscowione w danym kraju. Można go mierzyć za pomocą trzech równorzędnych metod: jako sumę wartości dodanej w procesie produkcji, sumę dochodów czynników wytwórczych łącznie z zyskami otrzymywanymi przez przedsiębiorców oraz jako sumę wydatków na dobra finalne.

Odpływy z ruchu okrężnego są to te części wypłat przedsiębiorstw na rzecz gospodarstw domowych, które nie powracają automatycznie do przedsiębiorstw jako wydatki gospodarstw domowych na produkty przedsiębiorstw. Odpływami z obiegu są oszczędności i podatki, pomniej­szone o subsydia. Dopływami do obiegu są te źródła przychodów przedsiębiorstw, które nie pochodzą z wydatków gospodarstw domo­wych. Wydatki przedsiębiorstw na inwestycje, wydatki państwa na dobra i usługi oraz eksport netto to główne źródła dopływów do ruchu okrężnego. Z definicji, a inaczej — w wyniku przyjętego sposobu obliczania dochodu narodowego — suma odpływów musi być równa sumie dopływów.

PKB w cenach rynkowych określa wartość produkcji wytworzonej w kraju za pomocą cen zawierających podatki pośrednie. PKB w cenach czynników wytwórczych mierzy produkcję krajową za pomocą cen, z których wyeliminowano podatki pośrednie. Produkt narodowy brutto (PNB) koryguje PKB o dochody netto z własności (dochody majątkowe) /a granicą.

Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto (PNN) w cenach czynników produkcji. Jest to inaczej PNB pomniejszony o zużycie posiadanego zasobu kapitału trwałego w danym okresie. W praktyce w większości ocen sytuacji gospodarczej wykorzystuje się PNB, ponieważ dokładny pomiar wielkości /użycia nic należy do rzeczy łatwych, a ponadto sposób podejścia do tej kategorii różni się zarówno w czasie, jak i między krajami.

Nominalny PNB jest miarą produkcji w cenach bieżących. Realny PNB mierzy produkcję w cenach stałych. Realny PNB jest to zatem nominalny PNB skorygowany o wpływ zmian ogólnego poziomu cen będących wynikiem inflacji. Wskaźnik ogólnego poziomu cen, stosowany do wprowadzania korekty z tytułu inflacji, jest określany mianem deflatora PNB.

Realny PNB na l mieszkańca (per capita) jest to całkowity PNB podzielony przez liczbę ludności kraju. Jest on bardziej wiarygodnym wskaźnikiem ilości dóbr i usług przypadającej na osobę w gospodarce. PNB per capita jest tylko wielkością przeciętną. Ilość dóbr i usług dostępna dla konkretnych ludzi zależy ponadto od sposobu podziału wytworzonego dochodu.

Realny PNB i realny PNB na l mieszkańca są tylko bardzo przybliżonymi i niedoskonałymi miernikami poziomu dobrobytu kraju i poszczególnych jednostek. PNB nie uwzględnia działalności o charakterze nierynkowym, dóbr uciążliwych dla życia (efektów ubocznych), takich jak zanieczyszczenie środowiska, oraz nierynkowej działalności tworzącej wartość, takiej jak prace w gospodarstwie domowym. Nie uwzględnia on także produkcji i usług nic rejestrowanych w celu uniknięcia podatków. Wreszcie pomija wartość czasu wolnego.

Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto (DEN) jest próbą oszacowania skali tych zjawisk i włączenia ich do PNB, tak aby stał się on bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w da­nym kraju. Ponieważ systematyczne dokonywanie pomiarów wszystkich tych rodzajów działalności jest kosztowne, a niekiedy wręcz niemożliwe, w praktyce PND pozostaje najczęściej stosowanym miernikiem sytuacji gospodarczej kraju.

Popyt globalny to planowane wydatki na zakup dóbr (i usług). Krzywa .AD ilustruje popyt globalny odpowiadający różnej wielkości dochodu.

Popyt inwestycyjny to wielkość zamierzonego przez przedsiębiorstwa przyrostu ich kapitału rzeczowego i zapasów.

*Istnieje ścisła, choć nie pełna, zależność popytu konsumpcyjnego od rozporządzalnych dochodów osobistych. Przy braku podatków i trans­ferów rozporządzalne dochody osobiste i dochód całkowity są sobie równe.

Konsumpcja autonomiczna to zamierzona konsumpcja przy zerowym dochodzie. Krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC) to ułamek, o który wzrasta konsumpcja przy wzroście dochodu o jednostkę (np. o l funta). Krańcowa skłonność do oszczędzania (MPS) to ta część dodatkowej jednostki dochodu, która zostaje zaoszczędzona. Ponieważ dochód może być albo skonsumowany, albo zaoszczędzony, MPC+MPS=1

Przy danych cenach i placach rynek dóbr znajduje się w równowadze, gdy produkcja jest równa planowanym wydatkom lub — inaczej — po­pytowi globalnemu. Innymi słowy, jeżeli dochód osiągnął poziom równowagi, to 'planowane oszczędności są równe planowanym inwestyc­jom. Stan równowagi na rynku dóbr nie oznacza, że dochód osiągnął poziom zapewniający pełne zatrudnienie. Oznacza to raczej, iż planowa­ne wydatki są równe zarówno faktycznym wydatkom, jak i faktycznej produkcji.

Wielkość produkcji w stanic równowagi jest określona przez popyt, ponieważ zakładamy, iż ceny i płace są ustalone na poziomie, przy którym utrzymuje się nadwyżka podaży dóbr i pracy. Przedsiębiorstwa i pracownicy z ochotą dostarczają każdą ilość produkcji i zatrudnienia, na które istnieje popyt.

Kiedy popyt globalny przekracza faktyczne rozmiary produkcji, pojawiają się albo nie planowane ujemne inwestycje (tj. spadek zapasów), albo nie planowane oszczędności (zawiedzionych konsumentów). Fak­tyczne inwestycje są zawsze równe faktycznym oszczędnościom, a wynika to z samej istoty rachunku dochodu narodowego. Nie planowany spadek zapasów lub zawiedzeni konsumenci są dla przedsiębiorstw sygnałem do zwiększenia produkcji, gdy popyt globalny przekracza faktyczną produk­cję. Podobnie, nie planowany wzrost zapasów pojawia się wtedy, kiedy popyt globalny jest mniejszy od faktycznej produkcji.

Wzrost planowanych inwestycji powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost produkcji w punkcie równowagi. Początkowy wzrost dochodu konieczny do zaspokojenia popytu inwestycyjnego wywołuje dalszy wzrost popytu konsumpcyjnego.

Paradoks zapobiegliwości to zjawisko polegające na tym, że obniże­nie skłonności do oszczędzania prowadzi do wzrostu produkcji, nato­miast nie wywołuje ono zmian w rozmiarach planowanych oszczędności, odpowiadających stanowi równowagi, które muszą nadal być równe planowanym inwestycjom. Wzrost produkcji jest warunkiem skompen­sowania zmniejszonej potrzeby oszczędzania przy każdej wielkości produkcji

Państwo włącza się do ruchu okrężnego przez zakup dóbr i usług oraz przez ściąganie podatków ( pomniejszonych o transfery), które sprawiają, że dochody rozporządzalne są mniejsze od dochodu i produktu narodowego.

Podatki proporcjonalne obniżają krańcową skłonność do konsumpcji z dochodu narodowego. Gospodarstwom domowym pozo­staje tylko część z każdego dodatkowego funta dochodu narodowego do wykorzystania w formie dochodów rozporządzalnych.

Zwiększenie państwowych zakupów dóbr i usług powoduje wzrost popytu globalnego i produkcji odpowiadających warunkom równowagi. Wzrost stopy podatkowej obniża popyt globalny i produkcję gwarantują­ce równowagę.

Jednakowy początkowy wzrost wydatków państwa i podatków pro­wadzi do zwiększenia łącznego popytu i produkcji. Jest to skutek działania mnożnika zrównoważonego budżetu.

Deficyt (nadwyżka), gdy wydatki są większe (mniejsze) niż wpływy z podatków. Wzrost wydatków państwa zwiększa deficyt. Podwyżka stopy opodatkowania ogranicza deficyt budżetowy.

W gospodarce zamkniętej osiąga się równowagę wówczas, gdy planowane oszczędności i podatki są równe planowanym inwestycjom i wydatkom państwa. A zatem, każdy wzrost zamierzonych oszczędności ponad zamierzone inwestycje musi zostać zrekompensowany przez zwiększenie państwowych zakupów dóbr i usług ponad poziom wpływów z podatków netto.

Wielkość deficytu budżetowego nie jest adekwatnym wskaźnikiem charakteru polityki fiskalnej państwa. W wyniku recesji w budżecie automatycznie pojawia się deficyt. Wskaźnik budżetu pełnego zatrudnie­nia pokazuje, czy budżet wykazywałby deficyt, czy nadwyżkę, gdyby dochód znajdował się na poziomie pełnego wykorzystania czynników wytwórczych (zatrudnienia). Jest to znacznie lepszy wskaźnik charakteru polityki fiskalnej niż faktyczna nadwyżka lub deficyt.

Automatyczne stabilizatory ograniczają amplitudę wahań PNB przez zmniejszenie wartości mnożnika. Podatek dochodowy, VAT i zasiłek dla bezrobotnych są głównymi automatycznymi stabilizatorami w gospodar­ce zamkniętej. Import jest kolejnym ich przykładem w gospodarce otwartej.

Dług publiczny (narodowy) wzrasta w wyniku deficytu budżetowe­go. Ponieważ dług ten w większości zaciąga się u obywateli własnego kraju, mogą się z nim wiązać mniejsze kłopoty dla gospodarki, niż się powszechnie uważa. Dług publiczny może być jednak ciężarem dla gospodarki, jeśli rząd nie chce lub nie może podnieść podatków, aby sfinansować wypłatę rosnących odsetek od coraz większego długu publicznego.

Deficyt nie zawsze jest czymś złym. Zwłaszcza w okresie recesji każda próba zmniejszenia deficytu może jeszcze bardziej oddalić gospodarkę od stanu pełnego zatrudnienia. Szczególnie wysoki deficyt grozi jednak wciągnięciem gospodarki w błędne koło nowych pożyczek, zwiększonej obsługi zadłużenia i jeszcze większych pożyczek.

W gospodarce otwartej eksport jest źródłem dodatkowego popytu na dobra krajowe, a import — odpływem z ruchu okrężnego, jako że kryje za nim popyt na dobra produkowane za granicą.

Wielkość eksportu zwykle określają warunki panujące za granicą i w związku z tym może być on traktowany jako autonomiczny, niezależny od dochodu krajowego składnik popytu. Import zwiększa się zazwyczaj wraz ze wzrostem dochodu krajowego. Krańcowa skłonność do importu MPI informuje, ile z każdego dodatkowego funta dochodu narodowego przyjmuje postać dodatkowego popytu na dobra z importu.

Wzrost eksportu wywołuje wzrost krajowej produkcji i dochodu. Wzrost krańcowej skłonności do importu powoduje zmniejszenie krajo­wej produkcji i dochodu.

Nadwyżka handlowa jest dodatnią różnicą między eksportem a im­portem. Nadwyżka jest tym wyższa, im niższy jest dochód. Wzrost eksportu zwiększa nadwyżkę handlową, a wzrost krańcowej skłonności do importu zmniejsza ją.

W sytuacji równowagi zamierzone odpływy z ruchu okrężnego S+NT+Z muszą być równe dopływom G + I + X. Oznacza to, że każdą nadwyżkę S-1 planowaną przez sektor prywatny musi skom­pensować suma deficytu państwa G-NT i zamierzonej nadwyżki han­dlowej X-Z.

Pieniądz spełnia cztery funkcje: środka wymiany (lub inaczej środka płatniczego), środka przechowywania wartości (tezauryzacji), jednostki rozrachunkowej oraz środka odroczonych płatności. Pieniądz odróżnia od innych aktywów pełniona przezeń funkcja środka wymiany.

W gospodarce barterowej (bezpieniężnej) przeprowadzanie transakcji wymiennych jest kosztowne, ponieważ musi występować podwójna zbieżność zapotrzebowania. Zastosowanie środka wymiany obniża kosz­ty kojarzenia ze sobą sprzedawców i nabywców oraz umożliwia społe­czeństwu przeznaczenie zasobów rzadkich na inne cele. Pieniądz sym­boliczny reprezentuje większą wartość jako środek wymiany niż w innych zastosowaniach. Ze względu na to, że jego wartość jest znacznie wyższa od kosztów jego produkcji, pieniądz symboliczny pozwala dodatkowo zaoszczędzić zasoby potrzebne do ułatwienia procesu wymiany.

Pieniądz symboliczny jest akceptowany albo dlatego, że ludzie wierzą, iż można go będzie następnie użyć do dokonania zapłaty, albo też dlatego, że państwo uznaje go za prawnie obowiązujący środek płatniczy. Państwo kontroluje podaż pieniądza symbolicznego.

Współczesne banki komercyjne występują w roli pośredników finan­sowych, przyciągając w ten sposób wkłady. Krajowy system rozliczania czeków, które są wygodną formą regulowania należności, jest czynnikiem skłaniającym do lokowania zasobów gotówki na rachunkach a vista.

Oprocentowane rachunki terminowe zwiększają atrakcyjność lokowania i przyciągają do banków kolejne fundusze. Z drugiej strony, banki prowadzą działalność kredytową, pożyczając pieniądze w formie krótko­terminowych kredytów o wysokiej płynności i długoterminowych kredy­tów o niższym stopniu płynności. Inwestują one także uzyskane fundu­sze, lokując je w papierach wartościowych.

Bardzo złożone rynki finansowe krótkoterminowych płynnych kredy­tów umożliwiają współczesnym bankom prowadzenie działalności nawet przy bardzo niskim poziomie rezerw gotówkowych w stosunku do sumy ich wkładów. Podaż pieniądza obejmuje gotówkę w obiegu oraz wkłady.

Baza monetarna M 0 jest sumą ilości gotówki w obiegu i rezerw gotówkowych banków. Mnożnik kreacji pieniądza jest to iloraz podaży pieniądza i bazy monetarnej; jest on większy od jedności. Mnożnik kreacji pieniądza jest tym większy, im: a) niższa jest planowana stopa rezerw gotówkowych banków, b) niższy jest zamierzony stosunek gotówki w obiegu do wkładów sektora prywatnego.

Deregulacja rynków finansowych umożliwia wejście na rynek usług bankowych towarzystwom budowlanym. Agregat M4 jest szeroką miarą podaży pieniądza i obejmuje wkłady zarówno w bankach, jak i towarzy­stwach budowlanych.

---