Kuderowicz, Filozofia współczesna (tekst Maritaina i Cassirera)

Jacques Maritain „Konkretny ideał historyczny” chrześcijaństwa. Str. 321-330 
Konkretny ideał historyczny - to obraz przyszłości, oznaczający szczególny typ, typ specyficzny cywilizacji, ku któremu zdąża pewien okres historyczny. 
Utopia - byt umysłowy, oddzielony od wszelkiej rzeczywistości, istniejacy w czasie sciśle okreslonym, maks. Absolutne doskonałości społecznej i politycznej, urojony wzór, podstawiony w miejsce rzeczywistości. (np. Tomasz More, Fenelon) 
Kon. ideał hist - nie jest czymś urojonym, lecz istota idealną, która można zrealizować, odpowiada względnemu maksimum doskonałości społecznej i politycznej. Pozwoliłby on chrześcijańskiej filozofii kultury przygotowac przyszłe realizacje. 
Analogiczność struktur różnych wzorów kultury: 
Filozofia kultury musi unikać błędu: 
1. Pojmowania wszystko jednoznacznie(te same normy i formy maja zawsze być stosowane tak samo, mają być tak samo realizowane) 
2. Oraz rozpraszania wszystkiego w różnoznaczności.(jakoby prawa, prawda, normy działalności ludzkiej były zmienne) 
Nie zmieniaja się bowiem, najwyższe zasady, normy życia ludzkiego, lecz różne sposoby ich zastosowania. 
Pytanie: czy nowy porządek chrzescijański w warunkach okresu hist. w który wchodzimy, powinien być pojęty wg typu istotnie różniacego się od typu świata średniowiecznego , mimo iż wciela w życie te same zasady? Tak. Możlwie będzie w nowej epoce zrealizowanie zasad chrześcijańskiego porzadku doczesnego według nowej konkretnej analogii. 
Historia się bowiem nie powtarza. Ludzkość (parta) przechodzi przez różne klimaty historyczne. 

Dwa typy humanizmu: 
Świat chrześcijańskiego średniowiecza - mimo swej nędzy - był okresem syntezy i uhierarchizowania mądrości. Załamanie tego porządku - od XVI w. - nowożytność - zwycięstwo wiedzy nad mądrością. 
Początek - rewolucja kartezjańska, kres - pozytywizm. 
Kartezjusz oddzielił filozofie od teologii i madrości wyższych, Comte oddzielił nauke od wszelkiej metafizyki - > wszystko teraz chcemy oprzeć na nauce, odrzucając metafizykę. Powód: dualizm, rozdarcie, humanizm antropologiczny czasów nowożytnych. (- błąd że był antropocentryczny, a nie że był humanizmem.) 
Średniowiecze: połączenie całkowite z Bogiem (podwójny ruch - od Boga i do Boga). Bolesnie stworzone rozdarcie - zapominanie o sobie dla Boga. 
Potem to wszystko upadło i człowiek poczuł swoją nicość. 
Czasy odrodzenia - krzyk uniesienia jaki ludzkość wznosi ku niebu w poczuciu swej wielkości i piękna. 
Reformacja - to okrzyk jej rozpaczy i nędzy. 
Nauka - podbój natury stworzonej, dusza ludzka tworzy sobie wszechświat ze swojego subiektywizmu, człowiek poznaje siebie za cenę późniejszej katastrofy. (dalesze unoszenie się ku górze, ale roszcząc sobie prawo do całej inicjatywy.) 
Miejsce filozofii oderwanej w tym okresie, wypływającej z racjonalizmu, zajmie filozofia rzeczywiście chrześcijańska. 
Wyzwolenie nowego swiata chrześcijańskiego: 
Schyłek humanizmu antropocentrycznego. Świat jest już tylko trupem świata chrzescijańskeigo i się rozpada. 
Kryzys kultury. Świat chrześcijański to nie Kościół. To zdobywanie przez poznanie i miłość Królestwa, które jest ponad-polityczne,kulturalne,rasowe,narodowe. 
Powinniśmy uwolić się od rzeczy doczesnych, od rzeczywistości cielesnej. 
Wielkie zagadnienie odrodzenia - dążenie do zmiany świata ale poprzez nadmiar i bogactwo zycia wewnetrznego czyli życia z wiary i miłości. 
Antropocentryczna a chrześcijańska koncepcja kultury: 
Kultura nowoczesna mimo postępu, posłannictwa historycznego jest w swej istocie antropocentryczna. Jest humanizmem który odrzucił Wcielenie. 
3 momenty(stopnie) pojęć o kulturze: 
1. Trwonienie najpiękniejszych owoców, zapomniawszy o korzeniach chce jedynie przy pomocy rozumu odbudować porządek ludzki, na podwalinach chrześcijaństwa - moment klasyczny, chrześcijańskiego naturalizmu 
2. Występowanie przeciwko najwyższym sprawdzianom nadprzyrodzonym, żadna się od niej odnowienia porządku i oparcia go na naturze celem wyzwolenia człowieka i zapewnienia bogactwa - optymizm racjonalistyczny - moment chrześcijański naszej kultury 
3. Pesymizm materialistyczny - moment rewolucyjny -zakładanie jedynego celu w samym człowieku, tworzenie nowej ludzkości opartej na radykalnym ateizmie (Rosja) 
Momenty zbieżności: 
Te koncepcje zapoznają nature ludzką i prowadzą ostatecznie do przyznania cielesnej naturze przywilejów czystego ducha.

Ernst Cassirer „Krytyka rozumu jako krytyka kultury” [w
 Kuderowicz Zbigniew (red.), „Filozofia współczesna”, Warszawa 1983, t.2 
I. Ernst Cassirer (inf. z Kuderowicza „Ernst Cassirer jako filozof kultury” z tegoż zbioru) 
- ur. 1874 we Wrocławiu (!), zm. 1945 (w Nowym Jorku) 
- prace na temat historii teorii poznania, dzieło życia: „Die Philosophie der symbolischen Formen” (1923!), inne to np. „Esej o człowieku”, „Kant a problem metafizyki” itd. 
- blisko związany z marburską szkołą neokantyzmu (logiczna struktura nauki - przeciwstawienie się psychologizmowi i naturalizmowi) 
- wpływ (nie bezpośrednio, raczej przygotowanie gruntu): m.in. antropologia kulturalna interpretująca wytwory kultury jako zespół symboli organizujących życie zbiorowe, strukturalizm Levi-Straussa 

II. STRESZCZENIE - KRYTYKA ROZUMU JAKO KRYTYKA KULTURY (fragm. Książki „Die Philosophie der symbolischen Formen”, powyższy tytuł dodany przez redakcję) przeł. Alojzy Kołodziej 

Pojęcie bytu punktem wyjściowym refleksji filozoficznej. Poczucie jedności bytu. Poszukiwanie zasady tej jedności - historia myśli idealistycznej: 
a) Do Platona trudność z wyjściem poza to, co naokoło, co dostrzegalne. Wszystkie „zasady” wywodzono od konkretnego, istniejącego w świecie bytu, jak woda czy ogień. Dopiero Platon sformułował pojęcie idei, które wyraźnie określało to, czego szukali wcześniejsi myśliciele. Dla nich pojedynczy byt był pkt wyjścia i pytali o jego budowę; Platon pyta o pojęcie i jego znaczenie. Byt stał się problemem, myśl o nim - jego formowaniem. 
b) Dalszy rozwój idealizmu: zasadniczym rysem jest to, że ilekroć jakiś realistyczny pogląd na świat uzna pewien stan rzeczy za prawdziwy, za pewną podstawę poznania, wówczas idealizm nakazuje to przemyśleć. To, co w pewnym momencie rozwoju nauki zostaje uznane za aksjomat, potem staje się problemem do rozważenia. Dlatego też byt nie jawi się już jako coś stałego, o czym można powiedzieć coś pewnego, ale jest czymś płynnym; każdy nowy kierunek odkrywa w nim nowy ważny moment. Jedność bytu już nie pkt wyjścia, lecz celem dociekań. Uznaje się już, że pojęcia są symbolami wytworzonymi przez umysł i kształtującymi sposób widzenia, a nie są prostymi odbiciami rzeczywistości (czyli traci znaczenie teoria odbicia). To pojęcia nadają zjawiskom pozór jedności. Te fikcje są jednak użyteczne, o ile działają w ramach spójnego systemu i opisują dobrze zachodzące zależności. Porzucenie ambicji „bezpośredniego” uchwycenia rzeczywistości. Ale… jeśli określamy przedmiot wg konkretnej struktury pojęciowej, to pojawia się przed nami szereg różnych od siebie struktur obiektów. Czym innym jest przecież przedmiot fizykalny, chemiczny, biologiczny. Czyżby zatem jedność tego, co istnieje, była zupełnie nie do poznania? 
c) Postawienie postulatu jedności bytu w nowej formie: trzeba ująć w jednym systemie wszystkie różne, swoiste kierunki wiedzy. Pytanie filozoficzne: czy symbole, „za pomocą których poszczególne dyscypliny rozpatrują i opisują rzeczywistość, uważać należy za zwykłą oboczność, czy też pojmować je trzeba jako różne przejawy jednej i tej samej podstawowej funkcji duchowej”. Zatem zamiast metafizycznego pytania o jedność substancji mamy tu pytanie o regułę rządzącą funkcjami poznania. 
d) Dalsze poszerzenie horyzontu: przecież poznanie to tylko jeden z wielu sposobów nadawania form! (Specyfika tej formy: ujmowanie tego, co jednostkowe, w powszechne formy praw, manifestujące się w systemie pojęć naukowych). W całokształcie życia duchowego są inne sposoby, które z poznaniem mają tyle wspólnego, że nie tylko próbują opisać rzeczywistość, ale też nadają jej znaczenie. Te sposoby - zasady tworzenia konstrukcji symbolicznych - są związane z takimi sferami, jak mit, religia, sztuka, historia. 
e) Doniosłość Kantowskiej „rewolucji”: odwrócenie stosunku między poznaniem i jego przedmiotem. Ale również dla Kanta „przedmiot poznania” to za mało, nie wyczerpuje całej aktywności ducha. Trzy „krytyki” , poszerzenie pojęcia rzeczywistości. Obok funkcji poznania trzeba też opisać funkcję myślenia językowego, mitycznego… 
f) „Krytyka rozumu staje się tym samym krytyką kultury”. W różnych dziedzinach kultury objawiają się specyficzne sposoby odnoszenia się do przedmiotu. Zadanie: trzeba odkryć charakterystyczne formy dla każdej z tych dziedzin (prawa określającego jej budowę). Nie jest to nowa problematyka w filozofii, ale dotąd skupiano się raczej na podważaniu praw jednej formy do narzucania się całej rzeczywistości - np. krytyka języka i językowej formy myślenia. Formy nie istnieją w zgodzie, lecz każda z nich w walce z innymi dowodzi własnej siły (walka religii ze sztuką, z nauką itp.). Metafizyka próbująca rozstrzygnąć te spory zazwyczaj tkwiła w środku jednej z form. Potrzeba stworzenia innej filozoficznej systematyki ducha, ukazującej sens każdej formy i jej więzi z innymi i z ich całością. 
g) Próby stworzenia takiej systematyki w historii - np. Kartezjusz (ale tu znów wywyższanie myśli, zasady logicznej), Hegel (ale w fenomenologii ducha znów najważniejsze pojęcie). 
h) Ale to ześrodkowanie form duchowych w jednej formie logicznej, w pojęciu idealizmu filozoficznego, wydaje się być konieczne, by była możliwa jakaś systematyka, ogólne ujęcie. W przeciwnym razie pozostaje tylko metoda czysto empiryczna. Dylemat: jedność logiczna i zatarcie swoistości każdej dziedziny albo zagłębienie się w różnorodność i brak czynnika łączącego. Zadanie: trzeba zatem znaleźć moment, który odnajduje się w każdej z form, ale w żadnej nie powtarza się w identycznej postaci. 

III. TO, CO CHYBA JEST WAŻNE;) (na podst. Kuderowicza) 

- swoistość człowieka polega wg E.C. na tworzeniu kultury. Rzeczywistość złożona z wytworów kultury to system symboliczny 
- działalność intelektualna człowieka to nie tylko stwierdzanie faktów, ale i np. akty wyobraźni, wykraczanie poza granice rzeczywistości (to zalążek działalności kulturotwórczej) 
- wiedza o kulturze ma przynieść wiedzę o człowieku. Cel E.C.: ukazanie ludzkich możliwości tworzenia kultury 
- człowiek jako animal symbolicum. Tworzenie symboli przejawem racjonalności człowieka 
- poszczególne dziedziny kultury walczą ze sobą, a jednoczy je to, co jest ich podstawą - proces twórczy człowieka 
- tworzenie kultury podlega regułom - formom symbolicznym, wg których porządkowane jest doświadczenie. Każda ze sfer kultury ma taką formę, i ma też swoją specyficzną funkcję. 
- symbol u E.C. wskazuje na treści duchowe, ale te treści nie są czymś tajemniczym. Wartość symboli jedynie funkcjonalna 
- kultura „światem znaczeń intersubiektywnych”, dzięki którym jednostki porozumiewają się z sobą

---